1 SKARGA O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI AKTU INSTYTUCJI LUB ORGANU Artykuł 263 (dawny artykuł 230 TWE)

2 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów prawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich. W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.

3 Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych. Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób. Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.

4 Akty podlegające zaskarżeniu akty prawodawcze, akty Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, inne niż zalecenia i opinie, akty Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich akty organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.

5 Akty prawodawcze Przyjmowane przez Parlament Europejski i Radę w ramach zwykłej procedury prawodawczej: akt przyjmowany wspólnie przez PE i Radę na wniosek Komisji w ramach specjalnej procedury prawodawczej przez PE z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE

6 Akty delegowane (art. 289 TFUE) Akt prawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieprawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego. Akty prawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu prawodawczego

7 Akty wykonawcze (art. 291 TFUE) Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w obszarze WPZiB, Radzie. Akty wykonawcze są przyjmowane w specjalnej procedurze z udziałem komitetów złożonych z przedstawicieli państw członkowskich oraz PE.

8 Akty podlegające kontroli Akty prawodawcze (PE i Rady), akty Rady, Komisji i EBC: akty wymienione w art. 288 (dawny art. 249 TFUE) –rozporządzenia, –dyrektywy –decyzje akty swoiste wiążące lub zmierzające do wywołania skutków prawnych wobec osób trzecich

9 Sprawa C-22/70 Komisja przeciwko Rada (tzw. sprawa ERTA/AETR) 39. Skoro jedynymi aktami wyłączonymi z zakresu skargi o unieważnienie (…) są „zalecenia czy opinie” (…), to art. 173 [obecnie art. 263] uważa za akty podlegające kontroli Trybunału wszystkie środki podjęte przez instytucje, które w zamyśle mają mieć moc wiążącą. 40. Celem tego badania jest zapewnienie, jak wymaga tego art. 164, przestrzegania prawa w zakresie interpretacji i stosowania Traktatu. 41. Sprzeczne z tym celem byłoby interpretowanie warunków dopuszczalności skargi tak wąsko, by ograniczyć dostępność tej procedury jedynie do rodzajów środków prawnych wymienionych w art. 189. 42. Skarga o unieważnienie musi być więc dostępna w przypadku wszelkich środków przyjętych przez instytucje, niezależnie od ich natury czy formy, o ile tylko mają w zamiarze wywołanie skutków prawnych.

10 Kontrola aktów nieformalnych swoista kontrola legalności, ograniczona do badania kwestii kompetencji wydającej je instytucji –C-322/02 Francja przeciwko Komisji przy wydawaniu aktów nieformalnych konieczne jest „odpowiednie uwzględnienie podziału władzy oraz równowagi instytucjonalnej ustanowionej Traktatem w obszarze wspólnej polityki handlowej”

11 Akty PE i RE zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich (…) ogólny wydźwięk Traktatu jest taki, by uczynić skargę bezpośrednią dostępną przeciwko „wszelkim środkom przyjętym przez instytucje…które w zamiarze mają wywołać skutki prawne”. (…) Parlament Europejski nie jest wyraźnie wymieniony pośród instytucji, których środki mogą być zaskarżone, ponieważ, w swej pierwotnej wersji, Traktat EWG nadawał mu wyłącznie uprawnienia doradcze i kontrolne, a nie uprawnienia do przyjmowania środków mających w zamiarze wywoływanie skutków prawnych wobec osób trzecich. 25. (…) Interpretacja art. 173 Traktatu wykluczająca środki podjęte przez Parlament Europejski z zakresu skargi doprowadziłaby do wyniku sprzecznego zarówno z duchem Traktatu wyrażonym w art. 164, jak i z jego systemem. Środki podejmowane przez Parlament Europejski mogą wkraczać w obszar zastrzeżony dla państw członkowskich lub innych instytucji albo wykraczać poza kompetencje mu przypisane, gdyby nie można było poddać je kontroli legalności Trybunału. Trzeba więc uznać, że możliwa jest skarga o unieważnienie przeciwko środkom podjętym przez Parlament Europejski mającym w zamiarze wywołanie skutków prawnych wobec osób trzecich. (...) 26. (…) Środki podejmowane przez Parlament Europejski mogą wkraczać w obszar zastrzeżony dla państw członkowskich lub innych instytucji albo wykraczać poza kompetencje mu przypisane, gdyby nie można było poddać je kontroli legalności Trybunału. Trzeba więc uznać, że możliwa jest skarga o unieważnienie przeciwko środkom podjętym przez Parlament Europejski mającym w zamiarze wywołanie skutków prawnych wobec osób trzecich.

12 Akty niepodlegające kontroli akty wewnętrzne instytucji i organów wspólnotowych pozbawione jakichkolwiek skutków wobec podmiotów znajdujących się poza systemem danej instytucji akty państw członkowskich !!!

13 Legitymacja bierna Skarga jest wnoszona przeciwko instytucji lub organowi, który wydał dany akt

14 Legitymacja czynna podmioty uprzywilejowane (państwa członkowskie, Rada, Komisja i PE); podmioty częściowo (EBC, Trybunał Obrachunkowy i Komitet Regionów), podmioty nieuprzywilejowane (osoby fizyczne i prawne prawa publicznego i prywatnego, niezależnie od ich miejsca zamieszkania lub siedziby).

15 podmioty uprzywilejowane Państwa członkowskie C-180/97 Regione Toscana przeciwko Komisji „termin państwo członkowskie, rozumiany dla potrzeb postanowień dotyczących instytucji, a w szczególności odnoszących się do postępowań przed sądami, odnosi się wyłącznie do władz rządowych państw będących członkami Wspólnot Europejskich i nie może obejmować także władz regionów bądź wspólnot autonomicznych, niezależnie od posiadanych przez nich kompetencji. W przeciwnym razie naruszona zostałaby równowaga instytucjonalna przewidziana Traktatami, które określają warunki, na jakich państwa członkowskie – to jest państwa będące stronami Traktatów – uczestniczą w funkcjonowaniu instytucji wspólnotowych. Nie jest możliwe, aby Wspólnoty Europejskie składały się z większej liczby państw członkowskich niż liczba państw, które je ustanowiły”.

16 podmioty uprzywilejowane C-45/86, Komisja przeciwko Rada „3. W odniesieniu do wątpliwości wyrażonych przez Radę odnośnie interesu prawnego Komisji we wszczęciu postępowania i w konsekwencji dopuszczalności skargi, wystarczy jedynie zauważyć, że Artykuł 173 Traktatu w sposób ostry rozdziela zakres prawa do skargi przysługującego z jednej strony instytucjom wspólnotowym i państwom członkowskim, z drugiej strony osobom fizycznym i prawnym. Pierwszy akapit Artykułu 173 nadaje Komisji i każdemu państwu członkowskiemu prawo wniesienia skargi o unieważnienie w celu podważenia legalności każdego rozporządzenia Rady nie uzależniając w żaden sposób wykonywania tego prawa od dowodu interesu prawnego we wszczęciu postępowania. W konsekwencji, skarga jest dopuszczalna.”

17 podmioty uprzywilejowane Państwa członkowskie T-236/06 Landtag Schleswig-Holstein przeciwko Komisji „gdy skargi wnoszone są przez organy niedziałające na całym terytorium państwa, Sąd określi, czy mają one osobowość prawną na podstawie krajowego prawa publicznego (…). W konsekwencji, ocena osobowości prawnej powoda musi być dokonana w świetle niemieckiego prawa krajowego. Prawo wspólnotowe nie może naruszać niezależności konstytucyjnej państw członkowskich poprzez nadanie osobowości prawnej ich krajowym organom prawa publicznego, gdyż mogłoby to skutkować nadaniem im takich uprawnień na poziomie Wspólnoty, którymi nie cieszą się na poziomie krajowym.”

18 Podmioty częściowo uprzywilejowane Skarga wyłącznie w ochronie swoich kompetencji (np. naruszenie prawa do bycia wysłuchanym, prawa udziału w procedurze stanowienia prawa, uzyskania informacji)

19 Podmioty nieuprzywilejowanie Jednostki mogą wnieść skargę na nieważność aktu, jeżeli: przedmiotem skargi jest decyzja skierowana do powoda (a więc powód jest jej adresatem), przedmiotem skargi jest decyzja skierowana do innego podmiotu (w szczególności do państwa członkowskiego), ale dotycząca powoda w sposób bezpośredni i indywidualny, DO TL: przedmiotem skargi jest rozporządzenie będące w istocie decyzją, dotyczącą powoda w sposób bezpośredni i indywidualny OD TL akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych.

20 Podmioty nieuprzywilejowanie „dotyczy indywidualnie” C-25/62 Plaumann & Co. przeciwko Komisji „Osoby inne niż te, do których została skierowana decyzja mogą tylko wtedy twierdzić, że dotyczy ich ona indywidualnie, jeżeli ta decyzja wpływa na nich z powodu pewnych cech im szczególnych albo z powodu okoliczności, które odróżniają ich od wszystkich innych osób; oraz, gdy powyższe czynniki wyróżniają ich indywidualnie, tak jak osoby, do których decyzja została skierowana”

21 Podmioty nieuprzywilejowanie „dotyczy indywidualnie” C-25/62 Plaumann & Co. przeciwko Komisji „W obecnym przypadku powód jest dotknięty przez sporną decyzję jako importer klementynek, inaczej mówiąc, z uwagi na działalność gospodarczą, która może być wykonywana w każdym czasie przez każdy podmiot, a więc nie jest wystarczająca do potraktowania powoda w stosunku do zaskarżonej decyzji tak, jak jej adresata. ”

22 Podmioty nieuprzywilejowanie „dotyczy indywidualnie” C-11/82, S.A. Piraiki-Patraiki et alia v. Komisja „31. W tych okolicznościach trzeba stwierdzić, że Komisja była w stanie uzyskać wystarczająco dokładne dane odnośnie umów mających być wykonanymi podczas stosowania przedmiotowej decyzji. Wynika z tego, że przedsiębiorstwa będące stronami takich umów muszą być uważane za dotknięte indywidualnie (…), jako członkowie ograniczonej klasy kupców zidentyfikowanych lub identyfikowalnych przez Komisję, jak również z uwagi na umowy, na które w sposób szczególny wpłynęła przedmiotowa decyzja.”

23 Podmioty nieuprzywilejowanie „Dotyczy bezpośrednio” oznacza, że wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa członkowskiego nie miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego, także podczas uchwalania decyzji; nawet jeśli państwu pozostawiona jest swoboda działania, jest pewne, że państwo decyzję zastosuje i wykona.

24 Podmioty nieuprzywilejowanie „Dotyczy bezpośrednio” Sprawy połączone 106 i 107/63 Alfred Toepfer & Getreide- Import Gesellschaft v. Komisja „decyzja Komisji zmieniająca bądź znosząca środki ochronne jest bezpośrednio skuteczna i dotyczy zainteresowanych stron bezpośrednio tak samo jak środki, które zastępuje. Nielogiczne byłoby stwierdzenie, że decyzja utrzymująca środki ochronne ma inny skutek, skoro ta decyzja nie tylko popiera takie środki, ale wręcz nadaje im moc prawną. Tak więc wydane decyzje (…) dotyczą Zainteresowanych stron bezpośrednio.”

25 Podmioty nieuprzywilejowanie „Dotyczy bezpośrednio” C-11/82, S.A. Piraiki-Patraiki et alia v. Komisja „bez środków implementacyjnych przyjętych na poziomie krajowym decyzja Komisji nie mogłaby wpłynąć na powodów. Jednakże, w tym przypadku, fakt ten sam w sobie nie wyklucza, żeby decyzja mogła dotyczyć powodów bezpośrednio, jeżeli inne czynniki usprawiedliwią wniosek, że mają oni bezpośredni interes prawny we wniesieniu skargi.”

26 Podmioty nieuprzywilejowanie Kontrola legalności rozporządzeń (aktów normatywnych) Jednostka może wnieść skargę o unieważnienie rozporządzenia: gdy jest ono faktycznie decyzją w formie rozporządzenia, oraz dotyczy skarżącego bezpośrednio i indywidualnie.

27 Kontrola legalności rozporządzeń (aktów normatywnych) Sprawy połączone C-789 i C-790/79 Calpak SpA & Società Emiliana Lavorazione Frutta SpA v. Komisja 7. Drugi akapit Artykułu 173 upoważnia jednostki do zaskarżenia, inter alia, każdej decyzji, która chociaż wydana w formie rozporządzenia, dotyczy ich bezpośrednio i indywidualnie. Celem tego postanowienia jest w szczególności, aby instytucje wspólnotowe nie były w stanie tylko poprzez nadanie środkowi formy rozporządzenia wykluczyć skargę jednostki przeciwko decyzji dotyczącej jej bezpośrednio i indywidualnie; zakłada ono więc, że wybór formy nie może zmienić natury środka. Na mocy drugiego akapitu Artykułu 189 Traktatu kryterium odróżniającym rozporządzenie od decyzji jest to, czy rzeczony środek ma zastosowanie ogólne, czy też nie.

28 Kontrola legalności rozporządzeń (aktów normatywnych) test abstrakcyjnej terminologii rozporządzenie – cały akt (bądź jego poszczególne postanowienia) ma zastosowanie do „obiektywnie określonych sytuacji i tworzy skutki prawne w odniesieniu do kategorii osób opisanych w sposób uogólniony i abstrakcyjny”; decyzja – jest skierowana do ograniczonej liczby podmiotów i dotyczy konkretnych podmiotów.

29 Kontrola legalności rozporządzeń (aktów normatywnych) Sprawy połączone C-41 do C-44/70, NV International Fruit Company et alia v. Komisja W konsekwencji, artykuł 1 Rozporządzenia (…) nie jest przepisem ogólnego zastosowania (…), ale musi być traktowany jako wiązka indywidualnych decyzji podjętych przez Komisję pod pozorem rozporządzenia (…), a każda z tych decyzji wpływa na pozycję prawną autora wniosku o przyznanie licencji. TEST ZAMKNIĘTEJ KATEGORII

30 Kontrola legalności rozporządzeń (aktów normatywnych) C-309/89, Codorniu SA v. Rada Chociaż prawdą jest, że (…) zaskarżone postanowienie jest ze swojej natury i z uwagi na sferę swojego stosowania środkiem prawodawczym w tym sensie, że ma ogólne zastosowanie do kupców, nie wyklucza to jednak stwierdzenia, że niektórych z nich może dotyczyć indywidualnie

31 Skargi bezpośrednie a prawo do skutecznego środka prawnego Union de Pequenos Agricultores - SPI „powód nie udowodnił, że zaskarżone rozporządzenie wpływa na jego członków ze względu na pewne cechy im szczególne lub ze względu na pewne okoliczności, w których zostali oni wyróżnieni ze wszystkich innych osób. W tym względzie wystarczy jedynie wskazać, że okoliczność, iż rozporządzenie rzeczywiście mogło wpłynąć na członków powoda działających na rynku oliwy z oliwek w chwili jego przyjęcia, a nawet w pewnych okolicznościach doprowadzić ich do zaprzestania działalności gospodarczej, nie może wyróżnić ich spośród wszystkich innych handlowców we Wspólnocie, ponieważ znajdują się oni w obiektywnie określonej sytuacji porównywalnej do tej, w której znajdzie się każdy inny kupiec, który mógłby wejść na rynek oliwy z oliwek obecnie bądź w przyszłości (…) Zaskarżone rozporządzenie wpływa na członków powoda tylko ze względu na ich obiektywną cechę – handlowca działającego na rzeczonym rynku” (pkt 50).”

32 Skargi bezpośrednie a prawo do skutecznego środka prawnego Union de Pequenos Agricultores - ETS „43. (…) Nie do zaakceptowania jest przyjęcie takiej wykładni systemu ochrony prawnej, jakiej życzy sobie skarżący, która dopuszczałaby skargę bezpośrednią o stwierdzenie nieważności przed sądem wspólnotowym w takim przypadku, gdzie możnaby wykazać, po zbadaniu przez ten sąd krajowych przepisów postępowania, że rzeczone przepisy nie pozwalają jednostce na wszczęcie postępowania w celu podważenia ważności danego środka wspólnotowego. Taka interpretacja wymagałaby, aby sąd wspólnotowy, w każdym indywidualnym przypadku, badał i dokonywał wykładni krajowych przepisów postępowania. To wykraczałoby poza jego jurysdykcję przy badaniu ważności środków wspólnotowych. 44. Na koniec należałoby dodać, że zgodnie z systemem sądowej kontroli ważności ustanowionym na mocy Traktatu, osoba fizyczna lub prawna może wnieść skargę przeciwko rozporządzeniu tylko wtedy, gdy dotyczy ono jej zarówno bezpośrednio, jak i indywidualnie. Aczkolwiek to drugie kryterium musi być interpretowane w świetle zasady efektywnej ochrony prawnej (…) taka wykładnia nie może skutkować pominięciem rzeczonego kryterium, w sposób wyraźny ustanowionego w Traktacie, gdyż wykraczałoby to poza jurysdykcję nadaną w Traktacie sądom wspólnotowym. 45. Przyznać należy, że możliwe jest wyobrażenie sobie systemu sądowej kontroli ważności środków wspólnotowych zastosowania ogólnego innego niż ten, który został ustanowiony w Traktatach założycielskich i nigdy nie zmieniony co do istoty, to jednak do państw członkowskich (…) należy zreformowanie obecnie obowiązującego systemu.”

33 akty regulacyjne T-177/01 Jégo-Quéré et Cie SA przeciwko Komisji powód „nie może być uznany za mającego interes indywidualny (…) na podstawie kryteriów dotąd uznanych w orzecznictwie wspólnotowym” W tym względzie, należy mieć na uwadze, że sam Europejski Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że dostęp do sądów jest jednym z podstawowych elementów wspólnoty opartej na rządach prawa i został zagwarantowany w porządku prawnym opartym na Traktacie, który stworzył zamknięty system środków prawnych i procedur zaprojektowanych w celu umożliwienia Trybunałowi Sprawiedliwości zbadanie aktów instytucji (…) Trybunał Sprawiedliwości wywodzi prawo do efektywnego środka ochronnego przed właściwym sądem z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim oraz z art. 6 i 13 EKPCz (…).”

34 akty regulacyjne C-263/02 P Komisja przeciwko Jégo-Quéré, „Aczkolwiek wymóg, aby osoba fizyczna i prawna mogła wnieść skargę przeciwko rozporządzeniu tylko wtedy, gdy dotyczy go ono w sposób bezpośredni i indywidualny, należy interpretować w świetle zasady efektywnej ochrony sądowej (…) taka wykładnia nie może skutkować usunięciem rzeczonego wymogu, w sposób wyraźny ustanowionego w Traktacie. Sądy wspólnotowe w przeciwnym wypadku wykroczyłyby poza jurysdykcję nadaną Traktatem (…).„ ZMIANA NASTĄPIŁA W TRAKTATCIE LIZBOŃSKIM!!!!!!

35 SKUTKI ORZECZENIA NIEWAŻNOŚCI Artykuł 264 (dawny artykuł 231 TWE) Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności danego aktu. Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.

36 SKUTKI ORZECZENIA NIEWAŻNOŚCI Artykuł 266 (dawny artykuł 233 TWE) W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi.