1 Sól – od makroekonomii do nadciśnienia Wiesława Łysiak-Szydłowska prof. dr hab. n. med..

2 Symbolizm soli Sól jest darem bożym, jest święta Wrzucona do ognia odstrasza złe moce Oczyszcza i ochrania żywność przed zepsuciem Symbolizuje pierwiastki żeńskie w przeciwieństwie do siarki personifikującej pierwiastki męskie W trakcie chrztu oczyszcza z grzechu pierworodnego i czyni niedostępnym dla szatana Oznacza gościnność i dobre intencje Rozsypanie soli przynosi kłótnie, nieszczęście (rozsypana sól pod ręką Judasza)

3 Symbolizm związany z płodnością Według Rzymian „salax” człowiek posolny to zakochany Angielskie „salacious” – lubieżny Egipcjanie wierzyli, że spożywanie soli wzbudza pożądanie seksualne We Francji pan młody lub panna młoda nosili sól w kieszeni lub butach

4 Symbolizm związany z konserwacją Konserwowanie mumii w Egipcie W judaizmie zanurzenie chleba (daru Boga) w soli konserwuje go Posypywanie solą oczyszcza z grzechu pierworodnego, przydaje mądrości „Sal Sapientia”; W tradycji japońskiej sól niszczy złe moce

5 Początek hodowli zwierząt i roślin – rolnictwo – jest zarazem początkiem nowej funkcji soli jako artykułu handlowego, systemu monetarnego, tworzenia gałęzi przemysłu i monopolu państwowego.

6 Chiny 6 000 lat pne - Chiny -słone jezioro Yuncheng Chiny - sól w regulacji fermentacji mlekowej – sos sojowy, sos rybny, warzywa kimchi Chiny - pierwszy państwowy monopol solny

7 Egipt Konserwowanie solą mięsa i ryb Jadalne oliwki moczone w solance Natron i sól w procesie mumifikacji

8 Morze Martwe – osady soli

9 Morze Martwe – skład soli [g/L] Głębokość [m] CaMgNaKClBrSO 4 HCO 3 Suma 0 - 4016.436.238.56.51974.60.60.23300 40 10016.640.638.57.22115.,20.50.22319 100 - 40017.242.439.77.62195.30.40.22332 Przeciętnie 330 16.940.639.27.32125.10.50.22322 EJGE Paper-2004

10 Sól z wody morskiej

11 Murcia – Hiszpania: produkcja soli

12 Europa Galowie – lud solny – greckie hal (Halle, Hallstatt, Halicz) – mumie w kopalni Halstatt 400 lat pne – wynalazcy peklowanej szynki Rzymianie – kontrola cen soli; subwencje dla ubogich na zakup soli. Sól z wody morskiej metodą odparowania (Ostia, Morze Martwe) Sal – produkty solone, opłata solą np.ang. soldier, salary, salsamentum (później garum) – fermentowany sos rybny z (sardynek) Wenecja – handel solą podstawą potęgi w Średniowieczu, marynarka wojenna dożów kontrolowała wymianę handlową Marco Polo – handel z Chinami - makaron

13 Europa Zachodnia Rybołówstwo – zapotrzebowanie na sól, łowiska Labradorskie –śledź i dorsz Kiszona kapusta – choucroute – przysmak Marii Antoniny

14 Wielka Rewolucja Francuska -podatek solny „gabelle” jako haracz na rzecz państwa -Lavoisier poborca

15 Polska Kopalnie w Bochni i Wieliczce dostarczają 30% rocznych dochodów Korony Gomółki solne pieniądzem Litewski bóg Roguszys – opiekun marynat

16 Ameryka Miasta powstają na szlakach zwierząt prowadzących do lizawek solnych np. Buffalo nad j. Erie (widok z 1911 r)

17 Polityka kolonialna Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych - monopolizowanie dostaw soli przez Wielką Brytanię - handel solonymi produktami: mięso, skóry, ryby (walka o łowiska z Francuzami) ograniczany przez Wielką Brytanię - przełamanie monopolu – produkcja soli z wody morskiej John Sears - różnice ekonomiczne Północ/Południe produkcja soli12 000 000buszli/2 300 000 buszli; zniesienie niewolnictwa

18 Polityka kolonialna - Indie Monopol Wielkiej Brytanii na produkcję soli – niszczenie gospodarki lokalnej Marsz protestacyjny Gandhiego 1930 – bierny opór i złamanie zakazu zbierania soli morskiej 1931 podpisanie umowy Irwin-Ghandi – prawo do soli każdego obywatela 1947 – niepodległość Indii

19 Mahatma Ghandi – marsz „solny”

20 Czy sól jest potrzebna? Plemiona myśliwskie nie kupują ani nie produkują soli Masajowie piją krew hodowanych zwierząt bo zawiera sól Ludy rolnicze na wszystkich kontynentach poszukują soli

21 Rozmieszczenie sodu w organizmie Przestrzeń wewnątrzkomórkowa – ok. 20 mM Przestrzeń pozakomórkowa – ok. 140 mM Gradient stężeń utrzymywane przez ATP- zależne mechanizmy enzymatyczne

22 Funkcja sodu Główny jon w przestrzeni pozakomórkowej- utrzymanie wody w tym przedziale Gospodarka sodem ściśle związane z gospodarką wodną organizmu; Przewodnictwo nerwowe: polaryzacja i depolaryzacja błon komórkowych

23 HW. Smith: Evolution of the kidney- lectures”. 1943,

24

25 Nerki - ewolucja Powstanie nerek umożliwiło zasiedlenie wód lądowych. Ryby morskie wydalają mocz o takim samym stężeniu osmotycznym jak osocze. Podobnie niektóre ptaki morskie (albatrosy, pingwiny) także żółwie morskie mają specjalne gruczoły w okolicach oczu wydalające nadmiar soli. Foki i wieloryby rzadko piją; sól ich diety pochodzi z ciał zjadanych zwierząt; białko ryb metabolizowane do mocznika, który musi być wydalony Niektórym zwierzętom wystarcza woda metaboliczna – wydalają bardzo zatężony mocz

26 Nerki najważniejszy narząd w regulacji gospodarki mineralnej

27

28

29

30

31

32

33

34 Wrażliwość na sól – 10% wzrost ciśnienia po posiłku bogatym w sól Wysoka podaż sodu, niezależnie od nadciśnienia jest czynnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego u osób otyłych Mężczyźni wrażliwi na sól mają takie samo ryzyko sercowo- naczyniowe zachorowalności i śmiertelności jak osoby z nadciśnieniem Zachorowalność i śmiertelność i wrażliwych na sól osób normotensyjnych jest wyższa niż u odpornych na sód osób normotensyjnych (Lancet 1997, 350, 1734; Hypertension 2001, 37, 429)

35

36

37

38

39

40 Regulacja dopaminergiczna 75% nerkowego wydalania sodu Jelitowy transport sodu Mózgowe centra apetytu; centra aktywne układu sercowo-naczyniowego Sekrecja hormonów i czynników humoralnych

41 Nadciśnienie tętnicze Złożona choroba sercowo-naczyniowa a nie jedynie podwyższone wartości ciśnienia tętniczego krwi 120/80 mm Hg

42 Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego KategoriaCiśnienie [mm Hg] skurczowerozkurczowe Optymalne110 Izolowane nadciśnienie skurczowe  140

43

44 Nadciśnienie pierwotne (samoistne) Złożone przyczyny genetyczne i środowiskowe Dotyczy 25% dorosłej populacji 30-50-% przypadków nadciśnienia samoistnego ma charakter dziedziczny – celowe badania genetyczne Badania naukowe ogniskują się na nerkach jako narządzie odpowiedzialnym za utrzymanie ciśnienia krwi.

45 Główne czynniki ryzyka sercowo- naczyniowego Nadciśnienie Palenie tytoniu Otyłość; BMI >30kg/m 2 Brak aktywności fizycznej Dyslipidemia Cukrzyca Mikroalbuminuria >20mg; GFR55 lat; K>65 lat) Rodzinny wywiad wczesnej choroby sercowo-naczyniowej (M 46 Ryzyko choroby sercowo- naczyniowej Im wyższe ciśnienie tym większe ryzyko zawału, niewydolności serca, udaru, ślepoty, niewydolności nerek Dla osoby w wieku 40-70 lat, wzrost ciśnienia skurczowego o 20 mmHg i rozkurczowego o 10 mmHg zwiększa dwukrotnie ryzyko choroby sercowo-naczyniowej w całym zakresie ciśnienia tętniczego między 115/75 a 185/115 mmHg { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_46.jpg", "name": "Ryzyko choroby sercowo- naczyniowej Im wyższe ciśnienie tym większe ryzyko zawału, niewydolności serca, udaru, ślepoty, niewydolności nerek Dla osoby w wieku 40-70 lat, wzrost ciśnienia skurczowego o 20 mmHg i rozkurczowego o 10 mmHg zwiększa dwukrotnie ryzyko choroby sercowo-naczyniowej w całym zakresie ciśnienia tętniczego między 115/75 a 185/115 mmHg", "description": "Ryzyko choroby sercowo- naczyniowej Im wyższe ciśnienie tym większe ryzyko zawału, niewydolności serca, udaru, ślepoty, niewydolności nerek Dla osoby w wieku 40-70 lat, wzrost ciśnienia skurczowego o 20 mmHg i rozkurczowego o 10 mmHg zwiększa dwukrotnie ryzyko choroby sercowo-naczyniowej w całym zakresie ciśnienia tętniczego między 115/75 a 185/115 mmHg", "width": "800" } 47 Korzyści z obniżenia ciśnienia krwi 35-40% obniżenie udarów 20-25% obniżenie zawałów 50% redukcji niewydolności serca Utrzymanie spadku ciśnienia skurczowego o 12 mmHg przez 10 lat ratuje życie 1 z 11 leczonych pacjentów a 1 z 9 w przypadku współistniejących chorób sercowo-naczyniowych lub uszkodzeń narządowych { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_47.jpg", "name": "Korzyści z obniżenia ciśnienia krwi 35-40% obniżenie udarów 20-25% obniżenie zawałów 50% redukcji niewydolności serca Utrzymanie spadku ciśnienia skurczowego o 12 mmHg przez 10 lat ratuje życie 1 z 11 leczonych pacjentów a 1 z 9 w przypadku współistniejących chorób sercowo-naczyniowych lub uszkodzeń narządowych", "description": "Korzyści z obniżenia ciśnienia krwi 35-40% obniżenie udarów 20-25% obniżenie zawałów 50% redukcji niewydolności serca Utrzymanie spadku ciśnienia skurczowego o 12 mmHg przez 10 lat ratuje życie 1 z 11 leczonych pacjentów a 1 z 9 w przypadku współistniejących chorób sercowo-naczyniowych lub uszkodzeń narządowych", "width": "800" } 48 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_48.jpg", "name": "", "description": "", "width": "800" } 49 Dieta DASH – dietary approach to stop hypertension Celem diety : zmniejszenie podaży sodu, tłuszczów nasyconych, białka zwierzęcego – obniżenie ciśnienia tętniczego Ann. Intern. Med.. 2001, 135, 1019-1028 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_49.jpg", "name": "Dieta DASH – dietary approach to stop hypertension Celem diety : zmniejszenie podaży sodu, tłuszczów nasyconych, białka zwierzęcego – obniżenie ciśnienia tętniczego Ann.", "description": "Intern. Med.. 2001, 135, 1019-1028.", "width": "800" } 50 DASH piramida { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_50.jpg", "name": "DASH piramida", "description": "DASH piramida", "width": "800" } 51 Dieta DASH (Dietary approach to stop hypertension) – poziom 2000 kcal/dzień ProduktyDzienne porcjeWielkość porcji Zboża6-81 kromka; 28 g kaszy, płatków ½ gotowanych (ryż, makaron, kasza) Warzywa4-51 szkl surowych liściastych ½ szkl surowych lub gotowanych lub soku Owoce4-51 średni; ¼ suszonych ½ świeżych, mrożonych, puszkowanych lub soku Nabiał niskotłuszczowy 2-31 szkl mleka lub jogurtu; 40 g sera Chude mięso6 lub mniej28 g mięsa, drobiu lub ryb; 1 jajko Orzechy, ziarna, strączkowe 4-5 / tydzień1/3 szkl orzechów 2 łyżki ziaren lub masła orzechowego ½ szkl strączkowych Tłuszcze, oleje2 - 31 łyżeczka margaryny, oleju roślinnego; 1 łyżka majonezu Słodycze, cukier5 lub mniej/tydzień1 łyżka cukru; 1 łyżka dżemu ½ szkl sorbetu; 1 szkl lemoniady { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_51.jpg", "name": "Dieta DASH (Dietary approach to stop hypertension) – poziom 2000 kcal/dzień ProduktyDzienne porcjeWielkość porcji Zboża6-81 kromka; 28 g kaszy, płatków ½ gotowanych (ryż, makaron, kasza) Warzywa4-51 szkl surowych liściastych ½ szkl surowych lub gotowanych lub soku Owoce4-51 średni; ¼ suszonych ½ świeżych, mrożonych, puszkowanych lub soku Nabiał niskotłuszczowy 2-31 szkl mleka lub jogurtu; 40 g sera Chude mięso6 lub mniej28 g mięsa, drobiu lub ryb; 1 jajko Orzechy, ziarna, strączkowe 4-5 / tydzień1/3 szkl orzechów 2 łyżki ziaren lub masła orzechowego ½ szkl strączkowych Tłuszcze, oleje2 - 31 łyżeczka margaryny, oleju roślinnego; 1 łyżka majonezu Słodycze, cukier5 lub mniej/tydzień1 łyżka cukru; 1 łyżka dżemu ½ szkl sorbetu; 1 szkl lemoniady", "description": "Dieta DASH (Dietary approach to stop hypertension) – poziom 2000 kcal/dzień ProduktyDzienne porcjeWielkość porcji Zboża6-81 kromka; 28 g kaszy, płatków ½ gotowanych (ryż, makaron, kasza) Warzywa4-51 szkl surowych liściastych ½ szkl surowych lub gotowanych lub soku Owoce4-51 średni; ¼ suszonych ½ świeżych, mrożonych, puszkowanych lub soku Nabiał niskotłuszczowy 2-31 szkl mleka lub jogurtu; 40 g sera Chude mięso6 lub mniej28 g mięsa, drobiu lub ryb; 1 jajko Orzechy, ziarna, strączkowe 4-5 / tydzień1/3 szkl orzechów 2 łyżki ziaren lub masła orzechowego ½ szkl strączkowych Tłuszcze, oleje2 - 31 łyżeczka margaryny, oleju roślinnego; 1 łyżka majonezu Słodycze, cukier5 lub mniej/tydzień1 łyżka cukru; 1 łyżka dżemu ½ szkl sorbetu; 1 szkl lemoniady", "width": "800" } 52 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_52.jpg", "name": "", "description": "", "width": "800" } 53 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_53.jpg", "name": "", "description": "", "width": "800" } 54 Wynik badania DASH zmiany w mm Hg Grupa pacjentówWysoka podaż Na (150 mmoli/d) Niska podaż Na (50 mmoli/d) Hypertensyjni Normotensyjni -6.6 -5.4 -11.5 -7.1 Kobiety Mężczyźni -6.6 -5.1 -10.5 -6.8 BMI >30 BMI 55 Światowa produkcja soli [GUS] { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_55.jpg", "name": "Światowa produkcja soli [GUS]", "description": "Światowa produkcja soli [GUS]", "width": "800" } 56 Fast food { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_56.jpg", "name": "Fast food", "description": "Fast food", "width": "800" } 57 Modyfikacja stylu życia Rodzaj modyfikacjiZaleceniaObniżenie SBP Redukcja masy ciała BMI 18.5-25.0 5-20 mmHg/10kg Dieta DASH Dieta bogata w warzywa i owoce; obniżenie spożycia tłuszczów 8-14 mmHg Ograniczenie spożycia sodu Nie więcej niż 2.4 g sodu (6g soli) 2-8 mmHg Aktywność fizyczna Regularne ćwiczenia aerobowe 30 min/d 4-9 mmHg Ograniczenie spożycia alkoholu Nie więcej niż 2 drinki/d (M), nie więcej niż 1 drink/d (K) 2-8 mmHg { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_57.jpg", "name": "Modyfikacja stylu życia Rodzaj modyfikacjiZaleceniaObniżenie SBP Redukcja masy ciała BMI 18.5-25.0 5-20 mmHg/10kg Dieta DASH Dieta bogata w warzywa i owoce; obniżenie spożycia tłuszczów 8-14 mmHg Ograniczenie spożycia sodu Nie więcej niż 2.4 g sodu (6g soli) 2-8 mmHg Aktywność fizyczna Regularne ćwiczenia aerobowe 30 min/d 4-9 mmHg Ograniczenie spożycia alkoholu Nie więcej niż 2 drinki/d (M), nie więcej niż 1 drink/d (K) 2-8 mmHg", "description": "Modyfikacja stylu życia Rodzaj modyfikacjiZaleceniaObniżenie SBP Redukcja masy ciała BMI 18.5-25.0 5-20 mmHg/10kg Dieta DASH Dieta bogata w warzywa i owoce; obniżenie spożycia tłuszczów 8-14 mmHg Ograniczenie spożycia sodu Nie więcej niż 2.4 g sodu (6g soli) 2-8 mmHg Aktywność fizyczna Regularne ćwiczenia aerobowe 30 min/d 4-9 mmHg Ograniczenie spożycia alkoholu Nie więcej niż 2 drinki/d (M), nie więcej niż 1 drink/d (K) 2-8 mmHg", "width": "800" } 58 Współczynniki aterogenności i trombogenności niektórych produktów. ProduktIAIT Masło2,032,07 Margaryna utwardzona0,561,26 PUFA margaryna0,350,53 Olej słonecznikowy0,070,28 Wołowina0,721,06 Wieprzowina0,601,37 Kurczak0,500,95 Makrela0,280,16 WG Human Nutrition { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_58.jpg", "name": "Współczynniki aterogenności i trombogenności niektórych produktów.", "description": "ProduktIAIT Masło2,032,07 Margaryna utwardzona0,561,26 PUFA margaryna0,350,53 Olej słonecznikowy0,070,28 Wołowina0,721,06 Wieprzowina0,601,37 Kurczak0,500,95 Makrela0,280,16 WG Human Nutrition.", "width": "800" } 59 Źródła soli Żywność konserwowana77% Występowanie naturalne12% Dodawanie przy stole6% Dodawanie przy gotowaniu 5% { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_59.jpg", "name": "Źródła soli Żywność konserwowana77% Występowanie naturalne12% Dodawanie przy stole6% Dodawanie przy gotowaniu 5%", "description": "Źródła soli Żywność konserwowana77% Występowanie naturalne12% Dodawanie przy stole6% Dodawanie przy gotowaniu 5%", "width": "800" } 60 Etapy ograniczenia sodu ( 1 g Na = 2,5 g NaCl ) Podaż NaOgraniczenie 5 - 6 g- 4 g Bez soli stołowej 3 g Bez chipsów, krakersów, oliwek, pikli 2 g Bez solenia potraw, żywności konserwowanej 1 gChleb nie solony 0,5 g Tylko w szpitalu { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_60.jpg", "name": "Etapy ograniczenia sodu ( 1 g Na = 2,5 g NaCl ) Podaż NaOgraniczenie 5 - 6 g- 4 g Bez soli stołowej 3 g Bez chipsów, krakersów, oliwek, pikli 2 g Bez solenia potraw, żywności konserwowanej 1 gChleb nie solony 0,5 g Tylko w szpitalu", "description": "Etapy ograniczenia sodu ( 1 g Na = 2,5 g NaCl ) Podaż NaOgraniczenie 5 - 6 g- 4 g Bez soli stołowej 3 g Bez chipsów, krakersów, oliwek, pikli 2 g Bez solenia potraw, żywności konserwowanej 1 gChleb nie solony 0,5 g Tylko w szpitalu", "width": "800" } 61 Zawartość sodu i potasu w niektórych produktach spożywczych. ________________________________________________ Produkt SódPotas __________________ w mg/100 produktu_______________ mleko krowie 2.0% 45 145 twaróg chudy32177 jajko całe141133 wieprzowina schab 42 343 wołowina polędwica 52382 śledź w oleju238243 boczek wędzony78163 kasza gryczana3443 makaron 4-jajeczny 30212 chleb żytni466116 fasola biała19118 chrzan9677 kapusta czerwona 11 269 pietruszka korzeń 49 562 ziemniaki7557 pomidory8282 jabłka2134 pomarańcze3183 orzechy laskowe2616 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_61.jpg", "name": "Zawartość sodu i potasu w niektórych produktach spożywczych.", "description": "________________________________________________ Produkt SódPotas __________________ w mg/100 produktu_______________ mleko krowie 2.0% 45 145 twaróg chudy32177 jajko całe141133 wieprzowina schab 42 343 wołowina polędwica 52382 śledź w oleju238243 boczek wędzony78163 kasza gryczana3443 makaron 4-jajeczny 30212 chleb żytni466116 fasola biała19118 chrzan9677 kapusta czerwona 11 269 pietruszka korzeń 49 562 ziemniaki7557 pomidory8282 jabłka2134 pomarańcze3183 orzechy laskowe2616.", "width": "800" } 62 Jak zredukować ilość sodu w diecie Świeże lub mrożone warzywa zamiast konserwowanych Świeże mięso zamiast konserwowanego (wędzonego, peklowanego) Ograniczenie spożycia wędlin wędzonych, peklowanych Unikanie żywności wysoko przetworzonej Odsączanie produktów konserwowanych z zalewy Wybór produktów o małej lub obniżonej zawartości sodu { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_62.jpg", "name": "Jak zredukować ilość sodu w diecie Świeże lub mrożone warzywa zamiast konserwowanych Świeże mięso zamiast konserwowanego (wędzonego, peklowanego) Ograniczenie spożycia wędlin wędzonych, peklowanych Unikanie żywności wysoko przetworzonej Odsączanie produktów konserwowanych z zalewy Wybór produktów o małej lub obniżonej zawartości sodu", "description": "Jak zredukować ilość sodu w diecie Świeże lub mrożone warzywa zamiast konserwowanych Świeże mięso zamiast konserwowanego (wędzonego, peklowanego) Ograniczenie spożycia wędlin wędzonych, peklowanych Unikanie żywności wysoko przetworzonej Odsączanie produktów konserwowanych z zalewy Wybór produktów o małej lub obniżonej zawartości sodu", "width": "800" } 63 Produkty niskosodowe Produkty bezsodowe lub bezsolne – mniej niż 5 mg/porcję Bardzo nisko sodowe – 35 mg/porcję lub mniej Nisko sodowe – 140 mg/porcję lub mniej Nisko sodowy posiłek – 140 mg/1000g lub mniej 0 obniżonej zawartości sodu – przynajmniej o 25% mniej sodu niż standardowy posiłek Light – 50% mniej sodu niż w produkcie standardowym Bez soli – bez dodatku soli w procesie produkcji { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_63.jpg", "name": "Produkty niskosodowe Produkty bezsodowe lub bezsolne – mniej niż 5 mg/porcję Bardzo nisko sodowe – 35 mg/porcję lub mniej Nisko sodowe – 140 mg/porcję lub mniej Nisko sodowy posiłek – 140 mg/1000g lub mniej 0 obniżonej zawartości sodu – przynajmniej o 25% mniej sodu niż standardowy posiłek Light – 50% mniej sodu niż w produkcie standardowym Bez soli – bez dodatku soli w procesie produkcji", "description": "Produkty niskosodowe Produkty bezsodowe lub bezsolne – mniej niż 5 mg/porcję Bardzo nisko sodowe – 35 mg/porcję lub mniej Nisko sodowe – 140 mg/porcję lub mniej Nisko sodowy posiłek – 140 mg/1000g lub mniej 0 obniżonej zawartości sodu – przynajmniej o 25% mniej sodu niż standardowy posiłek Light – 50% mniej sodu niż w produkcie standardowym Bez soli – bez dodatku soli w procesie produkcji", "width": "800" } 64 Czym zastąpić sól Sól niskosodowa (potas!!!) Sok z cytryny, pomidorów Czosnek, szczypiorek Zioła przyprawy -wanilia, cynamon -goździki, kminek, koper, czarnuszka -liście pietruszki, selera, lubczyku, estragonu, majeranek, szałwia, ziele angielskie, liść laurowy Nie zaleca się, glutaminianu sodu, gotowych przypraw typu wegeta, octu, musztardy, sosu sojowego, maggi { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_64.jpg", "name": "Czym zastąpić sól Sól niskosodowa (potas!!!) Sok z cytryny, pomidorów Czosnek, szczypiorek Zioła przyprawy -wanilia, cynamon -goździki, kminek, koper, czarnuszka -liście pietruszki, selera, lubczyku, estragonu, majeranek, szałwia, ziele angielskie, liść laurowy Nie zaleca się, glutaminianu sodu, gotowych przypraw typu wegeta, octu, musztardy, sosu sojowego, maggi", "description": "Czym zastąpić sól Sól niskosodowa (potas!!!) Sok z cytryny, pomidorów Czosnek, szczypiorek Zioła przyprawy -wanilia, cynamon -goździki, kminek, koper, czarnuszka -liście pietruszki, selera, lubczyku, estragonu, majeranek, szałwia, ziele angielskie, liść laurowy Nie zaleca się, glutaminianu sodu, gotowych przypraw typu wegeta, octu, musztardy, sosu sojowego, maggi", "width": "800" } 65 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_65.jpg", "name": "", "description": "", "width": "800" } 66 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_66.jpg", "name": "", "description": "", "width": "800" } 67 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_67.jpg", "name": "", "description": "", "width": "800" } 68 „Dzieje soli” – Mark Kurlansky „Dieta – niedoceniona metoda leczenia nadciśnienia tętniczego” – Danuta Gajewska, SGGW { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_68.jpg", "name": "„Dzieje soli – Mark Kurlansky „Dieta – niedoceniona metoda leczenia nadciśnienia tętniczego – Danuta Gajewska, SGGW", "description": "„Dzieje soli – Mark Kurlansky „Dieta – niedoceniona metoda leczenia nadciśnienia tętniczego – Danuta Gajewska, SGGW", "width": "800" } 69 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_69.jpg", "name": "", "description": "", "width": "800" } 70 { "@context": "http://schema.org", "@type": "ImageObject", "contentUrl": "http://images.slideplayer.pl/33/10194236/slides/slide_70.jpg", "name": "", "description": "", "width": "800" } 71

46 Ryzyko choroby sercowo- naczyniowej Im wyższe ciśnienie tym większe ryzyko zawału, niewydolności serca, udaru, ślepoty, niewydolności nerek Dla osoby w wieku 40-70 lat, wzrost ciśnienia skurczowego o 20 mmHg i rozkurczowego o 10 mmHg zwiększa dwukrotnie ryzyko choroby sercowo-naczyniowej w całym zakresie ciśnienia tętniczego między 115/75 a 185/115 mmHg

47 Korzyści z obniżenia ciśnienia krwi 35-40% obniżenie udarów 20-25% obniżenie zawałów 50% redukcji niewydolności serca Utrzymanie spadku ciśnienia skurczowego o 12 mmHg przez 10 lat ratuje życie 1 z 11 leczonych pacjentów a 1 z 9 w przypadku współistniejących chorób sercowo-naczyniowych lub uszkodzeń narządowych

48

49 Dieta DASH – dietary approach to stop hypertension Celem diety : zmniejszenie podaży sodu, tłuszczów nasyconych, białka zwierzęcego – obniżenie ciśnienia tętniczego Ann. Intern. Med.. 2001, 135, 1019-1028

50 DASH piramida

51 Dieta DASH (Dietary approach to stop hypertension) – poziom 2000 kcal/dzień ProduktyDzienne porcjeWielkość porcji Zboża6-81 kromka; 28 g kaszy, płatków ½ gotowanych (ryż, makaron, kasza) Warzywa4-51 szkl surowych liściastych ½ szkl surowych lub gotowanych lub soku Owoce4-51 średni; ¼ suszonych ½ świeżych, mrożonych, puszkowanych lub soku Nabiał niskotłuszczowy 2-31 szkl mleka lub jogurtu; 40 g sera Chude mięso6 lub mniej28 g mięsa, drobiu lub ryb; 1 jajko Orzechy, ziarna, strączkowe 4-5 / tydzień1/3 szkl orzechów 2 łyżki ziaren lub masła orzechowego ½ szkl strączkowych Tłuszcze, oleje2 - 31 łyżeczka margaryny, oleju roślinnego; 1 łyżka majonezu Słodycze, cukier5 lub mniej/tydzień1 łyżka cukru; 1 łyżka dżemu ½ szkl sorbetu; 1 szkl lemoniady

52

53

54 Wynik badania DASH zmiany w mm Hg Grupa pacjentówWysoka podaż Na (150 mmoli/d) Niska podaż Na (50 mmoli/d) Hypertensyjni Normotensyjni -6.6 -5.4 -11.5 -7.1 Kobiety Mężczyźni -6.6 -5.1 -10.5 -6.8 BMI >30 BMI

55 Światowa produkcja soli [GUS]

56 Fast food

57 Modyfikacja stylu życia Rodzaj modyfikacjiZaleceniaObniżenie SBP Redukcja masy ciała BMI 18.5-25.0 5-20 mmHg/10kg Dieta DASH Dieta bogata w warzywa i owoce; obniżenie spożycia tłuszczów 8-14 mmHg Ograniczenie spożycia sodu Nie więcej niż 2.4 g sodu (6g soli) 2-8 mmHg Aktywność fizyczna Regularne ćwiczenia aerobowe 30 min/d 4-9 mmHg Ograniczenie spożycia alkoholu Nie więcej niż 2 drinki/d (M), nie więcej niż 1 drink/d (K) 2-8 mmHg

58 Współczynniki aterogenności i trombogenności niektórych produktów. ProduktIAIT Masło2,032,07 Margaryna utwardzona0,561,26 PUFA margaryna0,350,53 Olej słonecznikowy0,070,28 Wołowina0,721,06 Wieprzowina0,601,37 Kurczak0,500,95 Makrela0,280,16 WG Human Nutrition

59 Źródła soli Żywność konserwowana77% Występowanie naturalne12% Dodawanie przy stole6% Dodawanie przy gotowaniu 5%

60 Etapy ograniczenia sodu ( 1 g Na = 2,5 g NaCl ) Podaż NaOgraniczenie 5 - 6 g- 4 g Bez soli stołowej 3 g Bez chipsów, krakersów, oliwek, pikli 2 g Bez solenia potraw, żywności konserwowanej 1 gChleb nie solony 0,5 g Tylko w szpitalu

61 Zawartość sodu i potasu w niektórych produktach spożywczych. ________________________________________________ Produkt SódPotas __________________ w mg/100 produktu_______________ mleko krowie 2.0% 45 145 twaróg chudy32177 jajko całe141133 wieprzowina schab 42 343 wołowina polędwica 52382 śledź w oleju238243 boczek wędzony78163 kasza gryczana3443 makaron 4-jajeczny 30212 chleb żytni466116 fasola biała19118 chrzan9677 kapusta czerwona 11 269 pietruszka korzeń 49 562 ziemniaki7557 pomidory8282 jabłka2134 pomarańcze3183 orzechy laskowe2616

62 Jak zredukować ilość sodu w diecie Świeże lub mrożone warzywa zamiast konserwowanych Świeże mięso zamiast konserwowanego (wędzonego, peklowanego) Ograniczenie spożycia wędlin wędzonych, peklowanych Unikanie żywności wysoko przetworzonej Odsączanie produktów konserwowanych z zalewy Wybór produktów o małej lub obniżonej zawartości sodu

63 Produkty niskosodowe Produkty bezsodowe lub bezsolne – mniej niż 5 mg/porcję Bardzo nisko sodowe – 35 mg/porcję lub mniej Nisko sodowe – 140 mg/porcję lub mniej Nisko sodowy posiłek – 140 mg/1000g lub mniej 0 obniżonej zawartości sodu – przynajmniej o 25% mniej sodu niż standardowy posiłek Light – 50% mniej sodu niż w produkcie standardowym Bez soli – bez dodatku soli w procesie produkcji

64 Czym zastąpić sól Sól niskosodowa (potas!!!) Sok z cytryny, pomidorów Czosnek, szczypiorek Zioła przyprawy -wanilia, cynamon -goździki, kminek, koper, czarnuszka -liście pietruszki, selera, lubczyku, estragonu, majeranek, szałwia, ziele angielskie, liść laurowy Nie zaleca się, glutaminianu sodu, gotowych przypraw typu wegeta, octu, musztardy, sosu sojowego, maggi

65

66

67

68 „Dzieje soli” – Mark Kurlansky „Dieta – niedoceniona metoda leczenia nadciśnienia tętniczego” – Danuta Gajewska, SGGW

69

70

71