1 Spotkanie czwarte emocje złość i radzenie sobie ze złością

2 Obserwacja fizjologicznych sygnałów emocji (uświadomienie sobie sygnałów płynących z ciała)Przypomnij sobie ostatnią sytuację, kiedy przeżywałaś/eś złość. Wypisz, jakie objawy fizjologiczne się pojawiły. Przypomnij sobie ostatnią sytuację, kiedy przeżywałaś/eś lęk/niepokój. Wypisz objawy fizjologiczne. Przypomnij sobie ostatnią sytuację, kiedy przeżywałaś/eś radość. Wypisz objawy fizjologiczne. ćwiczenie: myśl czy zachowanie?

3 Wszystkie uczucia są potrzebne…smutek wstyd bezradność zazdrość wstręt i odraza strach niektóre uczucia są przyjemne, inne trudniejsze, niektórych nie wolno okazywać… wszystkie są potrzebne, należy je tylko odpowiednio wyrażać dziecko nie zawsze potrzebuje zaspokojenia pragnień, tylko zauważenia emocji, to przywraca równowagę

4 ćwiczenie: jakich emocji nie wolno ci było okazywać w dzieciństwiećwiczenie: jakich emocji nie wolno ci było okazywać w dzieciństwie? Jakie emocje twojego dziecka są dla ciebie trudne? (praca w trojkach) Często chcemy unikać tych emocji dziecka, z którymi nie mieliśmy okazji nauczyć się dobrze radzić w naszym dzieciństwie. Ważne jest, aby przeżywać emocje, także te trudne, bowiem w ten sposób uczymy nasze dzieci przez modelowanie radzenia sobie z nimi.

5 dziecko nie umie tłumić swoich uczuć, natychmiast uzewnętrzniają się w zachowaniu, ruchach, słowach (wraz z rozwojem reakcje stają się mniej ekspresyjne) emocje są silne, gwałtowne i krótkotrwałe, łatwo powstają, są ekspresyjne wyrażane, zmienne rozwój emocjonalny to osiągnięcie umiejętności panowania nad uczuciami i rozwój uczuć wyższych

6 ćwiczenie: korzyści i straty z wybuchów złościwypisz trzy sytuacje, w których byłaś/eś zadowolony z wybuchu złości. wypisz trzy sytuacje, w których złość przyniosła ci straty lub brak oczekiwanych korzyści ćwiczenie: omówienie załącznika – rozmawianie o uczuciach ćwiczenie parafrazy

7 Złość mobilizuje organizm do reakcji na zagrożenie (niezaspokojone potrzeby, ból, strach, lęk przez porzuceniem) dziecko za pomocą złości (krzyki, sceny) pokazuje, czego chce; to ważne dla kształtowania się umiejętności podejmowania decyzji forma ekspresji własnego Ja, próba osiągnięcia niezależności złość pozwala bronić siebie, swojej tożsamości, ktoś, kto nie odczuwa złości, często w życiu czuje się bezsilny kiedy dziecko złości się, bo nie może czegoś dostać, jego emocje pozwalają mu zaakceptować frustrację temperament (różny próg reakcji, czasami zbyt szybko prowadzi do czynów, bez namysłu. Pojawia się agresja, która nie spełnia już funkcji obronnej, a może spowodować szkodę) zranione uczucia, poczucie niesprawiedliwości głębsze zaburzenia

8 pierwsze napady wściekłości około pierwszych urodzin dziecka (głód, zmęczenie, nuda, nadmiar bodźców) więcej napadów między 18 a 36 miesiącem życia (osiąganie nowych sprawności rozwojowych powoduje osłabienie samokontroli, dzieci nie mają wprawy, w radzeniu sobie z wyzwaniami (motorycznymi, poznawczymi, emocjonalnymi, komunikacyjnymi i społecznymi) typowy napad trwa 15-2O minut (z reguły dość łatwo odkryć czynnik wyzwalający wybuch)

9 Napad złości w trakcie napadu wściekłości dzieci tracą kontrolę nad sobą (nie są w stanie myśleć ani porozumiewać się z otoczeniem, liczy się tylko gwałtowne rozładowanie napięcia) objawy fizjologiczne (zaczerwienienie skóry twarzy, przyspieszenie oddechu i tętna, konwulsyjne wierzganie i spazmatyczny szloch) powolne przychodzenie do siebie i uspokojenie (dobrze jest nie przeszkadzać w wysiłkach mających na celu wyciszenie się) często dochodzi do nich w miejscach publicznych, gdy dziecko jest zmęczone, przeciążone bodźcami, w wyniku jego wewnętrznych konfliktów decyzyjnych mogą być wykorzystywane do szantażowania rodziców i wymuszania swojej woli paradoksalnie - można odzyskać władzę nad złością dziecka dopiero wtedy, gdy się z niej zrezygnuje i pozwoli dziecku samodzielnie się opanować

10 Jak zapobiegać napadom wściekłościprzewidywanie zapalnych sytuacji i uczenie tego dzieci (instrukcja przed wyjściem do sklepu - zasada i własny sposób na uniknięcie pokusy) uważna obserwacja znaków ostrzegawczych – zarówno u dziecka (zmiana głosu, zacinanie się, czerwienienie, napięcie), jak i rodzica (im więcej wstydu, tym większe spięcie, które nasila zdenerwowanie dziecka) dostrzeżenie przyczyny gniewu (głód, zmęczenie, nuda) i, w miarę możliwości, zaspokojenie potrzeb (pluszowe zabawki, miękki kocyk, piosenka) nauka innego wyrażania potrzeb i akceptacji odmowy nie ustępować współczucie i empatia (okazanie zrozumienia dla pragnień dziecka „Rozumiem, masz wielką ochotę na …”)

11 Jak pomóc dziecku …. zapewnienie dziecku spokojnego, odizolowanego miejsca, bezpiecznego miejsca małe dzieci trzeba powstrzymać, większym zapewnić swój kąt do wyzłoszczenia się zaakceptowanie uczuć dziecka, wyrażenie słowami jego emocji rodzic musi zachować spokój, stosować komunikat ja do dziecka, mówić o swoich uczuciach pocieszanie, gdy atak minie (przemawianie łagodnym tonem, przytulanie, kołysanie, śpiewanie, jednak w odpowiednim momencie, w środku napadu wściekłości dziecko powinno być zostawione samo sobie, nie da się do niego dotrzeć) nowe spojrzenie (rozpoznać inne uczucia, które mogą ukrywać się pod gniewem) nauczenie sposobów uspokajania się wyznaczenie granic

12 Tłumienie gniewu pojawiają się kolejne, coraz gwałtowniejsze wybuchy, dopóki dziecko nie osiągnie swego celu gniew się kumuluje, dopóki nie eksploduje w sposób niekontrolowany (wybuch poważniejszym problemem niż jego przyczyna) narastanie żalu i rozgoryczenia (chęć odwetu, pragnienie skrzywdzenia osoby, którą uważa się za winną, bierno- agresywny sposób na odegranie się) trwała uraza negatywne uczucia kierują się przeciw samemu dziecku (akty autodestrukcji, depresja)

13 Rozwój kompetencji w zakresie samokontrolipolega na stopniowym nabywaniu zdolności do słuchania rozsądnych poleceń i przestrzegania reguł, do panowania nad uczuciami gniewu, frustracji i napięcia jeśli dziecko ma nauczyć się samokontroli, musi być najpierw „kontrolowane z zewnątrz” przez rodziców , a następnie stopniowo dojrzeć do „kontroli wewnętrznej” (radzenia sobie z silnymi emocjami). Rodzic może: uczyć posłuszeństwa, słuchania poleceń i przestrzegania reguł instruować na bieżąco, że powinno myśleć o konsekwencjach własnego zachowania i kontrolować silne emocje uczyć panowania nad gniewem uczyć umiejętności społecznych i wyrażania uczuć

14 Wspieranie rozwoju samokontrolirozwój samokontroli pochłania dużo czasu aby pomóc dziecku w rozpoznawaniu uczuć i radzeniu sobie z nimi, rodzice powinni być otwarci na wszystkie uczucia (dziecka i własne), i umieć je kontrolować teoretycznie rodzice powinni umieć przyznać, że są źli, wytłumaczyć przyczynę i dać dzieciom przykład wolnego od destrukcji sposobu na wyrażenie gniewu. Nie jest to łatwe zadanie wzorowanie się na strategiach samokontroli rodziców (wykorzystanie trudnych sytuacji, żeby pokazać skuteczny sposób opanowania emocji) uczenie samodzielnych sposobów opanowywania emocji i pochwała, gdy dziecku uda się uspokoić (rozmowa o wybuchach emocjonalnych, co popycha do nich, jakie są sygnały ostrzegawcze, co można zrobić)

15 Aby osiągnąć samokontrolęw środku konfliktu dziecko musi się zreflektować i powstrzymać od działania musi przeanalizować sytuację (Co się dzieje? Co ja robię? Co zaraz zrobię?) musi zadać sobie pytanie (Czego chcę? Co czuję?) musi wyrazić swoje uczucia słowami powinno się uspokoić na tyle, by móc słuchać innych musi być gotowe do negocjowania i szukania rozwiązania

16 Pytania do zagniewanego dzieckaCo się dzieje? (Czy jesteś na kogoś zły? Nie chcesz się czymś podzielić albo poczekać na swoją kolej? Nie chcesz czegoś zrobić?) Co czujesz? (Że to niesprawiedliwe? Że jest ci smutno? Jakbyś miał zaraz wybuchnąć?) Co możesz zrobić? (Jeżeli kopniesz lub uderzysz kolegę, co on poczuje? Jeśli powiesz mu, czego chcesz, czy pozwoli ci to wziąć? Jeśli nie, zapytaj, czy może się podzielić lub zamienić na coś, czym on chciałby się pobawić)

17 Konsekwencje braku samokontroliodrzucenie przez rówieśników problemy z adaptacją do warunków szkolnych zachowania przestępcze lub problemy emocjonalne

18 Wspomaganie rozwoju samokontroli: uczenie posłuszeństwawydawaj skuteczne polecenia (unikaj poleceń wieloznacznych, w formie pytania (może wykonać lub nie), z uzasadnieniem (może zacząć dyskutować), złożonych, powtarzania dziecku tego samego polecenia raz po raz (dziecko uczy się, że rodzic niekoniecznie mówi poważnie, kiedy formułuje polecenie po raz pierwszy) wyciągaj konsekwencje opanuj emocje i zachowaj spokój (ograniczenie próby sił ułatwia kształtowanie posłusznego zachowania) bądź wytrwały (nauka posłuszeństwa odniesie skutek tylko przy zachowaniu konsekwencji i wytrwałości, nie można stosować ich tylko od czasu do czasu, może minąć kilka tygodni lub miesięcy, zanim w zachowaniu dziecka nastąpi poprawa)

19 Wspomaganie rozwoju samokontroli: uczenie przestrzegania regułprzedyskutowanie i zapisanie reguł w wielu wypadkach wystarczy, żeby poprawić zdolność dziecka do ich przestrzegania określenie reguł i ocena ich przestrzegania pozwala dziecku stopniowo uwewnętrznić te reguły (zostaną zapamiętane i w razie potrzeby będą przywoływane automatycznie. Dziecko będzie je wykorzystywać do kierowania własnym zachowaniem bez przypomnień)

20 określ wymagania dotyczące zachowania (usiądź z dzieckiem i przedyskutuj z nim reguły, które są naruszane systematycznie) przedyskutuj i wyjaśnij zasady pożądanego zachowania sporządź listę wszystkich tych reguł i ułóż je pod względem ważności (na początku skup się na trzech najważniejszych) usiądź z dzieckiem i zapisz te reguły (formułuj je w sposób bardzo jasny i konkretny) upewnij się, czy dziecko dobrze rozumie twoje reguły określ, jak wymagania dotyczące zachowania są powiązane z przywilejami i konsekwencjami zapisz na karcie reguły i wymagania dotyczące zachowania, a także przywileje, które dziecko może zyskać lub stracić oceniaj przestrzeganie reguł dzień po dniu (tabele zachowań, systemy żetonowe, turniej uśmiechniętych twarzy)

21 Wspomaganie rozwoju samokontroli: rozwój kompetencji emocjonalnejpolega na stopniowym uczeniu się rozumienia i wyrażania uczuć, racjonalnego myślenia i ostatecznie ukształtowaniu pozytywnej samooceny rodzice mogą wspomagać rozwój emocjonalny dziecka (uczyć rozumienia i wyrażania uczuć, uczyć konstruktywnego myślenia, dawać sposobność odnoszenia sukcesów, tym samym wspierając kształtowanie pozytywnej samooceny) Dzieci przeżywające trudności emocjonalne ukrywają swoje uczucia, myślą niekonstruktywnie, cierpią z powodu niskiej samooceny. Mogą się rozwinąć u nich depresja lub lęk, mogą odgrywać emocje w działaniu, przejawiając nieposłuszeństwo, agresję i inne wybuchy emocjonalne. Rozwój emocjonalny jest ściśle związany z rozwojem samokontroli, a w szczególności z panowaniem nad silnymi emocjami, takimi jak gniew.

22 Uczenie rozumienia i wyrażania uczućKrok 1 - wzbogać słownik uczuć dziecka dziecko może nie umieć odpowiednio wyrazić swoich uczuć, zamiast powiedzieć, co czuje, może ono odegrać swoje emocje w działaniu uczenie dziecka identyfikowania różnych uczuć (skupić się na podstawowych uczuciach) omawianie i odgrywanie różnych sytuacji, które wywołują określone uczucia Krok 2 - zademonstruj wyrażanie uczuć dziecko uczy się wyrażania uczuć obserwując rodziców (gry w rozpoznawanie emocji, opisywanie swoich uczuć w konkretnych sytuacjach)

23 Krok 3 - ćwicz rozpoznawanie i wyrażanie uczućomawianie i nazywanie uczuć dziecka w miarę rozwoju wydarzeń codzienne regularne rozmawianie o uczuciach i zdarzeniach („Co teraz czujesz?”, „Czy czujesz złość?”)

24 Trudności czasem rodzice nie odbierają nastroju dziecka, nie umieją odczuwać z nim, więc nie odzwierciedlają uczuć i nie pomagają przy przyjmowaniu i nadawaniu treści uczuciom odczuwają z dzieckiem, ale nie nadają kontrolowanego sposobu wyrażenia, nie uczą radzenia sobie pomagają w przyjemnych uczuciach, ale ignorują nieprzyjemne, zaprzeczają im, unikają bycia z dzieckiem w trudnych sytuacjach (dziecko ma te uczucia, tylko jest pozbawione ich świadomości i, w konsekwencji, możliwości panowania nad sobą) nakładanie przyjemnych uczuć na nieprzyjemne (zagadywanie, rozśmieszanie), sztuczne uczucia odcinają od prawdziwych i nie pomagają w radzeniu sobie

25 dzieci mogą się czuć przytłoczone uczuciami, nie lubią przykrych uczuć (należy je jednak dostrzegać: „Nie lubisz jak wychodzę, wolno ci”, to pomaga w radzeniu sobie) nie zauważają pewnych sytuacji (jak matka wychodzi), zastępują nieprzyjemne uczucia radosnymi (śmieją się podczas kary), martwią z błahych przyczyn zamiast z poważnych czasem uczuciom towarzyszą złowrogie fantazje i dzieci boją się, że się one zrealizują (tu też pomagają tłumaczenia) dzieci, które nie umieją świadomie przeżywać uczuć rozładowują je przez procesy cielesne, działania niszczycielskie irracjonalne lęki (złość – głośne przedmioty i zjawiska, zazdrość - przez złodziejem. Warto dopytać: co zrobił ten potwór, dlaczego właśnie to, jak on wygląda) widzą swoje uczucia u innych dzieci mogą uważać, że ich gniew sprawia, iż stają się „złe”, co może utrudnić radzenie sobie z nim lęki ustępują, gdy dziecko nauczy się lepiej znosić swoje uczucia lub przechodzi do następnej fazy rozwoju

26 Jak pomóc dziecku radzić sobie z frustracjami?Frustracje budzą złość (jak wielką, zależy od jej znaczenia dla danej osoby i środków jakim dysponuje do poradzenia sobie). Narażać dziecko na frustracje i pozwolić mu je przeżywać, czy oszczędzić mu ograniczeń?

27 wiele frustracji jest poza kontrolą rodzicawiele życzeń nie może być spełnionych ze względu na bezpieczeństwo dziecka nie ma frustracji, nie ma nauki radzenia sobie (najmniejsza frustracja staje się dramatem) zbyt wiele frustracji (nigdy nie można osiągnąć tego, czego pragnie, dominuje poczucie bezradności – też nie można się nauczyć samokontroli, strata potrzeb i pragnień) trzeba sprawić, żeby dziecko nie rezygnowało ze swoich pragnień, ale też nie dążyło nieustępliwie do wszelkich zachcianek radzenie sobie z sytuacją może oznaczać wytrwałą pracę, aby życzenie się spełniło albo rezygnację z niego (i tu i tu pojawią się nieprzyjemne uczucia)

28 ogólnie nauka kontroli polega na wpojeniu dziecku „nie to lecz tamto (akceptacja środka zastępczego), nie tu lecz tam, nie teraz lecz później (czekanie) takie zastępstwa nie muszą być chętnie przyjmowane, ale dzięki nim niemożliwe frustracje stają się łatwiejsze i oszczędzają kłopotów (przykrych konsekwencji wybuchu złości) uczenie się radzenia sobie z frustracjami przebiega lepiej, gdy dziecko może sobie poradzić z daną frustracją. To rodzice muszą oszacować, z czym, kiedy i jak dziecko może sobie poradzić (zależy od wielu czynników) można sterować poziomem frustracji można pomóc przez skupienie się na środkach radzenia sobie (wspierać dziecko w korzystaniu z jego zasobów lub zaproponować nowe – pomoc w realistycznej ocenie sytuacji i odnalezieniu sposobów poradzenia sobie)

29 bardzo ważny jest stosunek rodziców do frustracji, sposoby, jakimi sobie radzą (przykład rodzica)relacja między dziećmi i rodzicami (pełna miłości, żeby dzieci, mimo złości za narzucone ograniczenia, podążały za rodzicem) frustracje trudniej znosić gdy narzucone są z góry, dla wygody innych, w złości (zasady, krótkie tłumaczenie powodów, konsekwencja w narzucaniu ograniczeń, to pomaga w przewidywaniu i akceptacji ich) ważne jest chwalenie za poradzenie sobie z frustracją

30 Kodeks złości Pozwalamy na wybuch złości, ale ukierunkowujemy wybuch złości w stronę zachowań bardziej akceptowanych. Gdy zaczyna się wybuch, próbujemy odwołać się do kodeksu złości: każdy może być zły gdy jestem zły - pójdę na dywan i potupię - narysuję - zacisnę pięści - powiem, o co jestem zły gdy jestem zły, nie wolno mi - mówić brzydkich słów, piszczeć, krzyczeć - bić - niszczyć rzeczy kiedy zrobię, czego nie wolno, ponoszę konsekwencje

31

32 Raport kontroli złości – omówienie narzędzia

33 Praca domowa – wypełnienie raportu kontroli złości.

34