Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego.

1 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r ...
Author: Ludwika Kalinowska
0 downloads 0 Views

1 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r

2 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

3 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Totalitaryzm, to dzisiaj pojęcie stosunkowo znane i opisane. Ale jeszcze nie tak dawno, było zjawiskiem które nie do końca- przynajmniej w moim pokoleniu, o młodszym nie wspomnę- uświadamiało sobie jego istotę. Żyliśmy w kraju, nie do końca zdając sobie sprawę, że niektóre aspekty naszego życia wyczerpują jego znamiona.

4 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

5 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Dopiero przełom ustrojowy, dokonany w Polsce po 1989 roku spowodował, że na pewne fakty i zjawiska zaczęliśmy patrzeć inaczej. Ciągle jednak totalitaryzm dla nas to przede wszystkim hitlerowskie Niemcy i Związek Radziecki epoki Stalina. Okres ten w historii obu państw jest dość szeroko opisany, istnieje wiele różnego rodzaju dokumentów, które pozwalają nam współcześnie, szczególnie młodemu pokoleniu, próbować poznać, zrozumieć dać odpowiedź, czym był w tamtych latach totalitaryzm.

6 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Obok wielu cech wspólnych i naturalnych różnic, w totalitaryzmie epoki Stalina i Hitlera, moim zdaniem na uwagę zasługuje dziedzina sztuki, jaką jest film. Interesuje mnie szczególnie sposób postrzegania a także relatywizowania ówczesnej rzeczywistości we współczesnym kinie rosyjskim i niemieckim. Postaram się prześledzić to na przykładzie dwóch kontrowersyjnych seriali, jakie w ostatnim czasie pokazywano w polskiej telewizji a mianowicie: „Karny batalion” -w TV Fokus i „Nasze matki,nasi ojcowie” -w TVP 1.

7 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Wybrałem te filmy ponieważ były dostępne w naszej telewizji, ich tematyka dotyczy omawianego okresu, przy tym wywarły wiele kontrowersji w polskim społeczeństwie. Porównać oba filmy jest trudno. Mimo, iż odnoszą się do tragicznych zdarzeń w historii obu narodów, to więcej w nich różnic, niż podobieństw. Mają natomiast wspólny mianownik; główni bohaterowie przedstawieni są bardzo ludzko. Wyraźnie zarysowane są złe postaci, które główni bohaterowie spotykają na swej drodze. Praktycznie nie ma wątpliwości, kto jest dobry a kto zły. No i tło jest wspólne, bo przecież ci bohaterowie nie są w jakiejś oderwanej rzeczywistości. Są żołnierzami na froncie walczącymi w imię określonej ideologii.

8 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

9 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Interesujące są też motywy scenarzysty i reżysera, którymi kierowali się przy produkcji filmów. Mimo, iż od tych trudnych, tragicznych lat upłynęło ponad 7 dekad, to ciągle jeszcze oba narody borykają się z tą spuścizną, każdy nieco inaczej. Myślę, że każdy z tych filmów jest próbą uporania się z tą trudną i bolesną historią, którą przez wiele lat przemilczano a przynajmniej niektóre jej wątki. Po zjednoczeniu Niemiec pojawiła się narracja przedstawiająca Niemcy, jako ofiarę. W ostatnich latach powstało wiele produkcji filmowych i telewizyjnych przedstawiających ten punkt widzenia.

10 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

11 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Z kolei upadek ZSRR wyzwolił potrzebę zajęcia się tematami, które do tej pory były przemilczane, bądź marginalizowane. Stąd tak wiele w filmie mówi się o Bogu, wierze, pokazuje haniebną rolę oddziałów NKWD, czy wreszcie nie ukrywa problemów w zaopatrzeniu wojska. Jak państwo doskonale wiedzą systemy totalitarne obu państw w celu utrzymania państwowej ideologii utworzyły spójne systemy monopolu informacji i propagandy. Podstawą propagandy w III Rzeszy była jedyna legalna częstotliwość radiowa, monopol prasy, ale także rozpowszechnianie planowych pogłosek, organizacja wieców i imprez masowych posiadających bogatą oprawę graficzną. Z kolei w Rosji sowieckiej film, plakat i udział w masowych imprezach stanowiły podstawy propagandy radzieckiej.

12 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

13 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Szanowni państwo ! Serial „Nasze matki, nasi ojcowie” z 2013 roku genialnie wpisuje się w pewien ruch w kinematografii zapoczątkowanej w 1941 roku filmem Heimkehr. Fabuła serialu jest fikcyjna, ale z pewnością jest inspirowana autentyczną relacją głównego bohatera- Williama Wintera. Z kolei 11 odcinkowy serial „Karny batalion „ z 2004 roku, to epicka opowieść o losach żołnierzy karnego batalionu piechoty stworzonego z dezerterów, więźniów politycznych, idealistów i zwykłych rzezimieszków, którzy biorąc udział w najtrudniejszych misjach mieli zrehabilitować swoje postępki.

14 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

15 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Serial „Nasze matki, nasi ojcowie” poruszył nie tylko polska opinię publiczną ale także i niemiecką. Najpopularniejsze gazety w Niemczech 70 lat po wojnie pytały, czy naprawdę niemieccy żołnierze byli aż tak okrutni, jak to w filmie pokazano.? Tymczasem najważniejsze w filmie jest to, jak pokazany jest problem Holokaustu-czyli tego czym według filmu niemieccy żołnierze się nie zajmują. Żydów w filmie mordują wyłącznie lokalni antysemici, Ukraińcy, Polacy. Gdzieś tam przewija się jakiś Niemiec, ale oni tylko pilnują. Dla widza niezorientowanego nie ma ani jednej sceny pokazującej niemiecki obóz koncentracyjny, Niemców mordujących Żydów, nic. Antysemityzm w Niemczech pokazany jest, jako naprawdę łagodny, niedostrzegalny w porównaniu do tego w Polsce. Zamiast tego mamy historię jednego z piątki bohaterów-Żyda, który niesamowitym zrządzeniem losu znalazł się na froncie, aby walczyć przeciwko hitlerowcom. I o dziwo więcej miał przykrości z Polakami, niż z Niemcami. Trochę z poprawności politycznej pokazano historię Żydówki, na którą donosi Niemka pracująca z nią w szpitalu polowym. A ta z kolei po wejściu wojsk radzieckich ratuje jej życie.

16 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

17 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego W serialu „Karny batalion” problem antysemityzmu pokazano prezentując sylwetkę młodego żołnierza żydowskiego pochodzenia, nie ukrywając a wręcz obnażając zachowania jego kolegów i przełożonych, wynikające wprost z uprzedzeń rasowych. Słynna jest scena, gdzie się tłumaczy za co trafił do karnego batalionu. Ano za to, że uderzył oficera, który drwił z jego pochodzenia. Film bardzo brutalnie pokazuje realia wojny, bez kolorowania rzeczywistości. Tego obiektywizmu w pokazywaniu prawdziwego obrazu wojny brakuje w niemieckim serialu. Jest za bardzo poprawny politycznie. Oglądając go miałem wrażenie, że niemieccy żołnierze, co prawda czasem kogoś zabiją, ale są całkiem w porządku, bo przecież ratują ludzi, jak mogą (scena przed spaleniem domu, którego gospodarze częstują Niemców, tym,co mają).

18 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

19 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Ta ocena być może nie jest sprawiedliwa i zgodna z prawdą historyczną, ale porównując tylko te dwa obrazy - takie właśnie odniosłem wrażenie. Tak w ogóle próba oceny czasów wojny jest dla Polaka dosyć trudna, między innymi ze względu na cały skomplikowany bagaż historyczny, z którym wciąż jeszcze się zmagamy. Ciągle bowiem w odniesieniu do historii II wojny światowej panuje stereotyp, który najbardziej ilustrują dwa bardzo popularne seriale: „Czterej pancerni i pies „oraz „Stawka większa niż życie”. Z kolei, gdy nie miało się do czynienia, choć trochę, z rosyjską literaturą i filmem lat 50 i 60,trudno jest zrozumieć sposób myślenia i mówienia Rosjan, który jest swoistym kluczem do zrozumienia przesłania tego filmu. Język ten jest bardzo specyficzny, pełen metafor i poetyckich porównań (przykład, to rozmowy ojca Michaiła o wierze z żołnierzami).

20 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

21 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Wspólnym mianownikiem obu seriali jest, poza wyrazistym kultem wodza, wszechwładza aparatu ucisku. Symbolem tej władzy, nadużywanej przy każdej okazji w serialu „Nasze matki, nasi ojcowie”, jest SS-man prześladujący i wykorzystujący jedną z głównych bohaterek Gretę, a w filmie „Karny batalion” tępy i podejrzliwy szef oddziału NKWD. Ukazuje to w sposób dobitny, jaki charakter miały oba państwa i jaką rolę odgrywał w nich aparat władzy. To na partię i wodza najczęściej powoływali się w swoich wypowiedziach główni bohaterowie, wyjaśniając motywy postępowania, czy nakłaniając ludzi do działania.

22 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

23 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Szanowni państwo ! Każdy film pełni zawsze jakąś rolę wychowawczą, buduje tożsamość i politykę historyczną. Oba seriale mogą się skutecznie wpisać w tą rolę, szczególnie wśród młodego pokolenia, które tragiczne losy wojny zna tylko z opowiadań, książki lub filmu. Nasz los przestrogą- mówi pewien napis na pomniku upamiętniający los tragicznie pomordowanych. Szczególnie tu na Dolnym Śląsku winniśmy okazywać pamięć, bez względu na narodowość, której pomnik jest poświęcony. I już na zakończenie. Czy rosyjskie i niemieckie kino ponad pół wieku po zakończeniu wojny ma prawo opowiadać historię takich bohaterów, o których pokrótce mówiłem i- przez ich pryzmat- historię narodu ?!

24 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego

25 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Wielu odpowiada, że ma ale pojawia się tu pewien problem. Wybór takiej właśnie perspektywy narracyjnej prowadzi do radykalnego odpolitycznienia pytań o nazizm III Rzeszy. Wyprodukowany serial pokazuje, gdzie byli i co robili, ale w taki sposób, by uniknąć pytań o politykę odpowiedzialności Niemców za nazizm i o to, na ile nazizm był ekscesem, zaprzeczeniem niemieckiej kultury, a na ile wyrastał z pewnych niemieckich tradycji. Z kolei na serial „Karny batalion” należy patrzeć z perspektywy traumatycznych doświadczeń, jakie przyniósł ze sobą Związek Radziecki epoki Stalina. To próba, z jednej strony rehabilitacji tego okresu, ale przede wszystkim zrozumienia skomplikowanej rzeczywistości tamtych lat, którą widz zachodni nie jest w stanie ogarnąć. Mimo dosyć odważnego pokazania okropności systemu, pytanie o odpowiedzialność polityczną nie brzmi donośnie.

26 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego Dominuje poczucie, że jeżeli pewne rzeczy się zwerbalizuje, powie o nich głośno, nazwie je, to dopiero wtedy można odnaleźć spokój i pogodzić się z okrucieństwami systemu. W dzisiejszym skomplikowanych czasach, wobec narastania tendencji nacjonalistycznych i rosnącego w siłę ruch radykalnego islamizmu, próba odpowiedzi, czym był totalitaryzm, może się okazać dobrą lekcją historii.

27 Spotkanie w ZWiRWP Wrocław 29-01-2016 r. referat Józefa Dymalskiego DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ