1 Ssaki Mammalia

2 Wprowadzenie

3 Wszystkie ssaki opiekują się swoimi młodymi i karmią je mlekiem.Są jedynymi zwierzętami, które wytwarzają mleko. Długość czasu opieki nad potomstwem waha się od kilku tygodni u myszy do wielu lat u małpy. Niektóre ssaki takie jak koń czy bydło domowe są zdolne po urodzeniu do samodzielnego poruszania się i odżywiania.

4 Charakteryzują się występowaniem gruczołów mlekowych u samic.Należą do kręgowców. Charakteryzują się występowaniem gruczołów mlekowych u samic. Obecność owłosienia (włosy lub futro). 4 kończyny. 2 kłykcie potyliczne. Pęcherzykowate płuca. Sucha skóra. Stałocieplne. Zamieszkują środowiska wodne, lądowe i opanowały przestrzeń powietrzną. Największym żywym ssakiem jest płetwal błękitny (30 m dł./180 ton). Dział zoologii zajmujący się ssakami to teriologia.

5 Relikty www. danka1964.flog.pl,

6 Reliktową grupę ssaków stanowią stekowce.Obecnie występują one jedynie w regionie australijskim. Ich budowa wskazuje na wymieszanie cech gadzich z cechami ssaka. Charakteryzują się one jajorodnością, a ich układ pokarmowy, rozrodczy oraz wydalniczy ma wspólne ujście w steku. www. odkrywcy.pl, www. istotyzywe.pl, www. picasaweb.google.com,

7 Pokrycie ciała

8 Skóra stanowi pokrycie ciała ssaków.Chroni ona organizm przed utratą ciepła oraz czynnikami środowiska zewnętrznego. Zbudowana jest z naskórka, którego wierzchnie warstwy rogowacieją i obumierają, oraz skóry właściwej, w której znajdują się naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe oraz liczne gruczoły. Rodzaje gruczołów: mlekowe u samic, łojowe produkujące łój zwiększający wodoodpornośd owłosienia oraz pełniący funkcję ochronną, potowe pełniące (termoregulacja) oraz zapachowe wydzielające substancje informujące między innymi o gotowości do rozrodu lub pełniące funkcję obronną jak na przykład u skunksa.

9 Skóra wytwarza włosy pokrywające ciało, co stanowi wyłączną cechę ssaków.Wiele gatunków posiada owłosienie dwuwarstwowe: jedna warstwa składa się z krótkich miękkich włosów, druga zaś z długich i twardych. Niektóre ssaki (np. jeż) posiadają włosy przekształcone w kolce ochraniające przed drapieżnikami. Wyróżniamy również włosy czuciowo-zatokowe tzw. wibrysy, obecne między innymi u kota. Są one niezwykle wrażliwe na dotyk.

10 Budowa skóry

11 U ssaków obserwujemy wiele wytworów naskórka to znaczy paznokcie, pazury lub kopyta osłaniające końcowe części kończyn (funkcja ochronna). Możemy także zwrócić uwagę na rogi, które są zazwyczaj wytworami skóry właściwej, jednak u nosorożców są to wytwory naskórka tak jak i włosy. U jeleniowatych mamy do czynienia z porożem, czyli twardymi kostnymi wytworami wyrastającymi z kości czołowej możdżeni. Występują one tylko u samców, wyjątkiem jest renifer gdzie obserwujemy je również u samic. Poroże zrzucane jest corocznie.

12 Paznokieć, pazur, kopyto

13 Układ szkieletowy 

14 1. Czaszka 2. Kość ramieniowa 3. Mostek 4. Żebra 5. Kość łokciowa 61. Czaszka 2. Kość ramieniowa 3. Mostek 4. Żebra 5. Kość łokciowa 6. Kość promieniowa 7. Kości śródręcza 8. Kości śródstopia 9. Kość strzałkowa 10. Kość piszczelowa 11. Rzepka 12. Kość udowa 13. Kręgi ogonowe 14. Kość kulszowa 15. Kość łonowa 16. Kość biodrowa 17. Odcinek lędźwiowy kręgosłupa 18. Odcinek piersiowy kręgosłupa 19. Łopatka 20. Kręgi szyjne

15 Trzy kości puszki mózgowej łączą się w miejscu zwanym ciemiączkiem.Szkielet ssaków składa się z czaszki i kręgosłupa oraz szkieletu obwodowego. Kręgosłup ssaków podzielony jest na 5 odcinków: szyjny (7 kręgów), piersiowy (12-15 kręgów), lędźwiowy (2-9 kręgów), krzyżowy (1-13 kręgów) i ogonowy. Odcinek krzyżowy zrasta się w kość ogonową. Odcinek ogonowy ma najbardziej zmienną ilość kręgów w zależności od tego czy zwierzę posiada ogon czy nie. Czaszka ma mniej liczne kości niż u gadów, są one połączone szwami u osobników dorosłych. Trzy kości puszki mózgowej łączą się w miejscu zwanym ciemiączkiem. Wolne kości to kosteczki słuchowe(młoteczek, kowadełko i strzemiączko), żuchwa oraz kość gnykowa. Żuchwa połączona jest stawowo z panewką kości skroniowej. marcinek.poznan.pl

16 Ssaki z wyjątkiem syren i leniwców mają siedem kręgów szyjnych.Między trzonami kręgów występują chrząstki międzykręgowe. Pierwszy (atlas), drugi (obrotnik) i siódmy (kręg wystający) kręg szyjny są kręgami nietypowymi. Żebra połączone są z kręgami piersiowymi dwoma powierzchniami stawowymi. Z mostkiem żebra łączą się tzw. żebra prawdziwe.

17 W porównaniu z gadami zwykle występuje tylko łopatka z pozostałością kości kruczej w postaci wyrostka kruczego łopatki. Jedynie u stekowców występuje kość krucza jako osobny element pasa barkowego oraz nadmostek. Obojczyk jest dobrze rozwinięty u ssaków wykonujących kończynami ruchy odwodzące (np. krety, małpy). U ssaków biegających, które wykonują nieskomplikowane ruchy tylko w jednej płaszczyźnie, obojczyk uległ zanikowi.

18 Pas miedniczy, podobnie jak u gadów, zbudowany jest z jednej kości miednicowej, która powstaje ze zrośnięcia kości biodrowej, łonowej i kulszowej. U ssaków, u których kończyny tylne zanikły (walenie, syreny), miednica uległa redukcji.

19 1. Czaszka 2. Żebra 3. Kręgosłup 4. Pas miednicowy 5. Pas barkowy

20 Kończyny ssaków ulegały znacznym modyfikacjom co uwarunkowane jest różnorodnym trybem życia ssaków. Występują np. kończyny stopochodne, gdzie cała stopa przylega do podłoża jak u człowieka czy niedźwiedzia; kończyny palcochodne, gdzie obserwujemy uniesienie śródstopia jak u psów, łasic itd. www.

21 U parzystokopytnych palec I ulega uwstecznieniu, palce II i V zmniejszają się, a palce III i IV rozwijają (typ paraksoniczny). U nieparzystokopytnych zmniejszają się wszystkie palce oprócz III (typ mezaksoniczny). Nietoperze mają normalnie zbudowany tylko I palec, a pozostałe są silnie wydłużone i połączone błoną lotną. U waleni i syren następuje skrócenie kości ramieniowej, przedramienia, nadgarstka i dłoni oraz wydłużenie palców i powielenie ich liczby (hiperdaktylia). U płetwonogich dobrze rozwinięte i przystosowane do pływania są obie pary kończyn.

22 Uzębienie

23 Zęby nie występują u kolczatki, mrówkojada, łuskowców i fiszbinowców.Osadzone są w zębodołach szczęki lub żuchwy i złożone są z jednego lub kilku korzeni oraz korony. U niektórych ssaków zęby szczególnie narażone na ścieranie (np. siekacze gryzoni) nie mają korzeni i dzięki temu wykazują nieograniczony wzrost. Przeważnie u ssaków występuje difiodontyzm. U niektórych (nietoperze, ryjówki) zęby mleczne zanikają jeszcze przed urodzeniem. U waleni występuje monofiodontyzm, tzn. brak uzębienia mlecznego.

24 Podstawową formułą zębową jest :3143 co oznacza, że u danego gatunku występują w każdej połówce szczęki i żuchwy: a) 3 siekacze (I), b) 1 kieł (C), c) 4 zęby przedtrzonowe (P), d) 3 trzonowe (M), razem 44 zęby. U organizmów młodych wyrasta pierwszy garnitur zębów zwany mlecznymi, który obejmuje tylko siekacze, kły i przedtrzonowce.

25 Cechą charakterystyczną większości ssaków jest heterodontyzm.Wtórny homodontyzm obserwuje się jedynie u zębowców, pancerników i słupozębnych. Korony zębów mogą być niskie – brachiodontyzm lub wydłużone – hypsodontyzm.

26 Sekodontyzm – korony zębów przypominają piłę pokrytą guzkami ustawionymi w jednym szeregu. Występuje u ssaków drapieżnych. Lofodontyzm – pionowe blaszki tworzące bardzo skomplikowane układy. Występuje u nieparzystokopytnych. Selenodontyzm – guzki korony tworzą półksiężycowate listewki. Występuje u przeżuwaczy. Plicidentyzm – podobny do lofodontyzmu, ale bardziej skomplikowany. Występuje u gryzoni.

27 Układ mięśniowy

28 Układ mięśni u ssaków jest warstwowy.Tworzy on odpowiednie grupy funkcjonalne. Mamy do czynienia z grupami mięśni o działaniu antagonistycznym jak np. zginacz i prostownik. Występuje przepona oraz silny rozwój mięśni podskórnych. Dzięki mięśniom podskórnym niektóre ssaki mogą poruszać niewielkimi fragmentami skóry (np. koń) lub zawijać ciało i stroszyć kolce (jeż). U człowieka i małp mięśnie podskórne występują tylko na twarzy, jako tzw. mięśnie mimiczne.

29 Układ oddechowy

30 Krtań otwiera się do gardzieli głośnią.Do dróg i narządów oddechowych ssaków należą nozdrza zewnętrzne, jamy nosowe, nozdrza wewnętrzne, przewód gardzielowy, krtań, tchawica, oskrzela i pęcherzykowate płuca. Krtań otwiera się do gardzieli głośnią. Wejście do krtani zamknięte jest przez nagłośnię i chrząstki nalewkowe. Wszystkie ssaki oddychają tlenem zawartym w powietrzu. Wentylacja płuc zachodzie dzięki ruchom klatki piersiowej i przepony. www. mindfulessays.blogspot.com,

31 Ewolucja płuc kręgowców

32 Układ krwionośny

33 Budowa serca Świat wiedzy. Wyd. Marshall Cavendish. Dział: Ciało człowieka

34 Występuje tylko lewy łuk aorty.Od łuku aorty odchodzą: tętnica podobojczykowa lewa i prawa oraz tętnica szyjna wspólna lewa i prawa. Główne naczynia żylne: żyły płucne, żyły czcze przednie, żyła czcza tylna oraz żyła wrotna wątroby. Nie występuje układ wrotny nerek. Serce składa się z całkowicie oddzielonych od siebie 2 komór i 2 przedsionków. Prawa część serca – "żylna" – zbiera krew odtlenowaną z całego organizmu i tłoczy ją do naczyń płucnych. Lewa strona serca odbiera natlenowaną krew z płuc i przekazuje do aorty. W sercu występują zastawki: zastawka trójdzielna i dwudzielna. 3 zastawki półksiężycowate, które uniemożliwiają cofanie się krwi z aorty i tętnicy płucnej do serca. Dojrzałe erytrocyty ssaków są bezjądrzaste.

35 Obiegi krwi : - mały (płucny), - duży.

36 Układ pokarmowy

37 Układ pokarmowy

38 U większości ssaków (oprócz stekowców i waleni) występują wargi.jama gębowa gardziel przełyk żołądek jelito cienkie jelito grube odbyt U większości ssaków (oprócz stekowców i waleni) występują wargi. Przedsionek jamy gębowej ograniczony jest przez wargi i policzki oraz przez zęby i dziąsła. Sklepienie jamy gębowej tworzy podniebienie twarde, które przechodzi w miękkie. Silnie umięśniony język jest pokryty brodawkami. Żołądek może być prosty lub złożony. Dalsze trawienie następuje w dwunastnicy z udziałem enzymów zawartych w soku trzustkowym. U większości ssaków wątroba posiada woreczek żółciowy. W jelicie czczym i krętym zachodzi wchłanianie strawionego pokarmu. W jelicie ślepym przy obecności flory bakteryjnej następuje rozkład błonnika. Długość przewodu pokarmowego jest z reguły większa u ssaków roślinożernych, niż u mięsożernych.

39 U przeżuwaczy obserwujemy żołądek wielokomorowy.Drapieżcy posiadają żołądek jednokomorowy, krótki odcinek jelita cienkiego oraz słabo rozwinięte jelito ślepe w przeciwieństwie do roślinożerców. U roślinożerców, ze względu na trudność trawienia celulozy, jelito cienkie jest długie zaś jelito ślepe bardzo rozbudowane z powodu obecności licznych bakterii symbiotycznych. U przeżuwaczy obserwujemy żołądek wielokomorowy.

40 Żołądek przeżuwaczy – wielokomorowy, położony po lewej stronie jamy brzusznej (od przepony do wpustu jamy miedniczej), złożony przeważnie z czterech komór: żwacz (rumen), czepiec (reticulum), księgi (omasum), które tworzą tzw. przedżołądek (proventriculus) oraz trawieniec (abomasum), czyli żołądek właściwy. Połknięty, nieprzeżuty pokarm dostaje się do żwacza i tam ulega fermentacji pod wpływem symbiotycznych bakterii beztlenowych. Znajduje się tu również liczna fauna orzęsków, biorących udział w rozkładzie celulozy. Przefermentowany pokarm zwracany jest do jamy gębowej, gdzie ulega przeżuciu, po trawieniu enzymami bakterii symbiotycznych. Przeżuwanie jest możliwe dzięki istnieniu rynny przełykowej, która pozwala na regulowanie ruchu pokarmu i przeprowadzenie go, po zżuciu prosto do ksiąg, a stamtąd do trawieńca, gdzie odbywa się właściwe trawienie.

41 Układ wydalniczy

42 Układ wydalniczy

43 Zbudowany jest z pary nerek (typu zanercza), moczowodów oraz pęcherza moczowego i cewki moczowej uchodzącej u łożyskowców na zewnątrz ciała. Nerka składa się rdzenia i kory zbudowanej z nefronów. Tam dochodzi do przefiltrowywania krwi (podstawowa jednostka strukturalno-funkcjonalna nerki to nefron). Ssaki należą do organizmów ureotelicznych co znaczy, że głównym produktem przemiany azotowej mocznik. U torbaczy, nietoperzy, owadożernych i zającokształtnych nerka jest jednopłatowa, a u waleni, płetwonogich i niedźwiedzi ma budowę groniastą.

44 Układ nerwowy

45 Bezpośrednio do mózgu podłączonych jest 12 par nerwów czaszkowych.Składa się z: kresomózgowia (wysoko rozwinięte dwie półkule mózgu z korą mózgową), międzymózgowia, śródmózgowia, móżdżku, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego z nerwami obwodowymi. Bezpośrednio do mózgu podłączonych jest 12 par nerwów czaszkowych. Ssaki charakteryzują się bardzo dobrze rozwiniętymi zmysłami słuchu i węchu, gorzej rozwinięty jest wzrok (u lemurów i małp wzrok jest doskonały zaś węch słabszy).

46 Układ nerwowy

47 Układ rozrodczy

48 Poza stekowcami wszystkie ssaki są żyworodne. Żeński układ rozrodczy składa się z parzystych jajników, jajowodów, macicy i pochwy. U stekowców zachowana jest odrębność dróg rodnych każdej strony ciała, u torbaczy występuje większy lub mniejszy odcinek wspólny dróg rodnych, a u łożyskowców drogi rodne są zawsze połączone. Pochwy łożyskowców zrastają się w twór nieparzysty. Ze względu na to, jaki jest kontakt jaja płodowego z macicą, wyróżnia się bezłożyskowce – gdy związek ten jest luźny (większość torbaczy) i łożyskowce – kosmówka zrasta się z błoną śluzową macicy. Poza stekowcami wszystkie ssaki są żyworodne.  Zaplemnienie jest wewnętrzne, a zapłodnienie następuje z reguły zaraz po zaplemnieniu. Czas trwania ciąży jest krótszy. 

49 Układ rozrodczy klaczy

50 Macica pojedyncza – całkowicie jednolita. Występuje u naczelnych.Macica podwójna – uchodzi do pochwy dwoma oddzielnymi przewodami. Występuje u słoni, góralek, słupozębnych oraz niektórych gryzoni i nietoperzy. Macica dwudzielna – macice zachowały odrębność, ale uchodzą do pochwy wspólnym ujściem. Występuje u świń, bydła, wielu kopytnych oraz niektórych nietoperzy i gryzoni. Macica dwurożna – macice w dużym stopniu zlane w jeden twór. Występuje u waleni, syren, owadożernych, wielu drapieżnych i kopytnych. Macica pojedyncza – całkowicie jednolita. Występuje u naczelnych.

51 U większości ssaków jądra znajdują się w mosznie stale.Męski układ rozrodczy składa się z jąder, najądrzy i nasieniowodów otwierających się do cewki moczowej. Jądra pierwotnie znajdują się w jamie brzusznej. U stekowców, słoni, góralek, syren, niektórych owadożernych i szczerbaków pozostają w jamie brzusznej przez całe życie. U innych ssaków, np. zajęcy, jeży, czy słupozębnych, jądra w czasie pory godowej zstępują do moszny. U większości ssaków jądra znajdują się w mosznie stale.

52 Układ rozrodczy ogiera1. nerka, 2. pęcherz moczowy, 3. nasieniowód, 4. najądrze, 5. prącie, 6. jądro, 7. cewka moczowa, 8. gruczoły dodatkowe, 9. prostnica, 10. odbyt. Układ rozrodczy ogiera

53 Zmysły

54 Stopień rozwoju narządów zmysłów jest różny, zależnie od środowiska i trybu życia.Zmysł równowagi jest najlepiej rozwinięty u zwierząt, które poruszają się po płaskiej powierzchni, ale w trójwymiarowej przestrzeni, a więc u latających nietoperzy, morskich fok, delfinów wielorybów oraz u nadrzewnych lamurów, małp. Wzrok lamurów i małp jest doskonały, większość innych ssaków- średni, u podziemnych(kretów) został uwsteczniony. Węch ssaki mają na ogół dobry lub znakomity z wyjątkiem małp i człowieka. Słuch jest dobrze rozwinięty u wszystkich ssaków. Nowym nabytkiem ssaków jest ucho wewnętrzne małżowiny* o dużej ruchliwości np.. u zająca pozwalają mu rozpoznać skąd dobiega dźwięk. Nietoperze, delfiny i wieloryby wytworzyły oryginalny system echolokacji. Wydają one dźwięki o bardzo wysokiej częstotliwości i słyszą ich echo odbite od przedmiotów otoczenia, od zdobyczy, konkurenta czy napastnika. W ten sposób precyzyjnie oceniają położenie wszystkiego dookoła.

55 Koniec 