1 STOLICA PAŃSTWA

2 Wiele państw w początkach istnienia rozwijało się w bezpośrednim zasięgu głównej siedziby władzy. Poszerzanie zasięgu wpływów takich obszarów zalążkowych wiązało się z rozwojem tego miasta. Niezależnie od tego, jakie były początki stolicy, zawsze decydujące są jej funkcje pełnione wobec państwa wobec sąsiadów - ma odzwierciedlać zamożność, organizację i silę państwa. Prawie wszystkie państwa przeznaczają znaczną część budżetów na budowę miast "stołecznych”, które odpowiadałyby aspiracjom państwa. Pierwsze ośrodki miejskie w Europie powstały w czasach starożytnych. W Starożytnej Grecji utożsamiano miasto i państwo. Ten szczególny przypadek politycznej organizacyjnej jedności miasta i państwa istniał również w imperium rzymskim. W okresie feudalnym nastąpił rozdział miasta i prowincji.

3 w budowie organów jednolitej administracji orazPojawienie się państwa scentralizowanego sprawiło, że na siedzibę rządu wybierano większe liczebnie i bogatsze miasto. Miasto stołeczne odgrywało ważną rolę w tworzeniu języka narodowego, rozwijaniu idei politycznych, kulturalnych, świadomości narodowej, a także w budowie organów jednolitej administracji oraz jednolitego rynku wewnętrznego. Ze względu na ścisłe powiązanie z państwem, trudno jest czasami ustalić datę, kiedy miasto uzyskało status stolicy. Obecne stolice wszystkich krajów zachodniej i środkowej Europy, w pełnym tego słowa znaczeniu, były już nimi w XV i XVI w. W XVII w. stolicami stają się Sztokholm, Berlin i Warszawa. Nowy okres powstawania stolic to XIX w. Po 1815 r. wiele narodów odzyskało wolność i samodzielność. Stołeczność odzyskały Ateny i Sofia, gdy Grecja i Bułgaria wyzwoliły się spod panowania tureckiego, a także Helsinki, Oslo, Warszawa. XIX w. był ważny dla Amsterdamu, Berna, Brukseli i Luksemburga.

4 Bonn stało się stolicą RFN w 1948 r. W XX w. wolność uzyskały nowe kraje, dzięki czemu stolicami stały się Dublin (Irlandia), Rejkiawik (Islandia), Tirana (Albania), Bonn stało się stolicą RFN w 1948 r. Ze wszystkich stolic europejskich jedynie Londyn i Paryż były stolicami nieprzerwanie. Siedem miast piastowało tę funkcję od XV w. pozostałe miały dłuższe lub krótsze okresy przerw spowodowane bądź sytuacją wewnętrzną, bądź międzynarodową. Od XVI w. i przez cały XVII w. w stolicach europejskich państw nastąpił wielki wzrost liczby mieszkańców, równocześnie zmienił się charakter miast i ich wewnętrzna struktura. Był to czas ich rozwoju terytorialnego. Miasta wyszły poza mury obronne, powstały przedmieścia. Wczesna gotycka i renesansowa architektura ustąpiła miejsca barokowi. Wielkie monumentalne budowle podkreślały centralizację władzy, pałace królewskie i cesarskie świadczyły o absolutyzmie władzy. Budynki rządowe wskazywały na charakter i funkcje scentralizowanego państwa. Powstały nie tylko piękne rezydencje, ale i całe dzielnice miast mówiące o powadze i bogactwie, jeśli nie państwa, to władców i ich urzędników.

5 Po okresie absolutyzmu nastąpił rozwój burżuazji, która również zaznaczyła obecność w architekturze stołecznych miast, wprowadzając neoklasycyzm jako ostatni styl przed nadchodzącą rewolucją przemysłową. Rewolucja przemysłowa objęła swym wpływem głównie obszary przedmieść. Tu budowano pierwsze fabryki. Towarzyszył temu dalszy, szybki wzrost liczby mieszkańców stolic. Zwiększyła się rola przemysłu i biurokracji, obie wycisnęły piętno na architekturze miast stołecznych. W stolicy zlokalizowano siedziby głowy państwa, rządu, parlamentu oraz ważnych instytucji kulturalnych i naukowych, a także instytucje finansowe i banki. Handlowe i rynkowe funkcje stolicy stały się bardzo ważne, rozwijano przemysł środków transportu. Zmieniła się struktura zawodowa ludności.

6 Powstały: banki, fabryki, stacje kolejowe, które wniosły nowe elementy do architektury miast. Konieczność budowy wodociągów, kanalizacji, gazociągów, sieci elektrycznej i telefonicznej stworzyła nową infrastrukturę techniczną miasta. W budownictwie i architekturze królowała secesja. Na przedmieściach powstały ubogie dzielnice robotnicze o brzydkiej taniej architekturze. Ostatnim stadium rozwoju miast stołecznych jest okres postindustrialny. Związana z nim architektura preferuje nowoczesne technicznie konstrukcje, króluje budownictwo wysokie, o prostej, ale funkcjonalnej architekturze.

7 Nowoczesna architektura miasta zadziwiła świat. Niektóre państwa inwestują w budowę nowych stolic, zaplanowanych początku do tej funkcji. Budowa nowej stolicy Brazylii - Brasilii. Przyczyną zmiany lokalizacji stolicy była konieczność gospodarczego ożywienia „interioru", czyli wewnętrznych obszarów Brazylii. Nowoczesna architektura miasta zadziwiła świat. Innymi motywami kierowano się przy podjęciu decyzji o przeniesieniu stolicy Karaczi do Islamabadu. Nowa stolica Pakistanu leży w pobliżu obszarów spornych z Indiami i Afganistanem. W ten sposób rząd Pakistanu chciał zaakcen­tować nieustające zainteresowanie terenami spornymi i chęć ich odzyskania. Zmiany stolic dokonały liczne byłe państwa kolonialne. Wiele krajów kolo­nialnych po uzyskaniu niepodległości przywraca stolice w tradycyjnych centrach z okresu przed kolonialnego lub ustala bardziej korzystną z punktu widzenia nowych. Władz lokalizację stolicy.

8 Funkcje i typy stolic

9 Stolica tradycyjnie jest siedzibą parlamentu, rządu i rezydencją głowy państwa. Tu znajduje swoją siedzibę większość ambasad państw obcych i biur organizacji międzynarodowych. W większości państw stolica jest także najbardziej „kosmopolitycznym" miastem kraju. W państwach o strukturze federalnej miasto stołeczne musi również pełnić funkcje zespalające. Przy dużym zróżnicowaniu wewnętrznym stolica staje się jedynym miejscem, w którym wszyscy obywatele mogą znaleźć pomoc. Często w takich państwach wydziela się „obszar federalny" dla stolicy państwa. W Stanach Zjednoczonych funkcję okręgu stołecznego pełni Dystrykt Kolumbii, w którym zlokalizowano stolicę kraju Waszyngton, a w Australii - Australijskie Teryto­rium Stołeczne (Australian National Territory). W którym leży stolica Związku Australijskiego - Canberra.

10 Stolica musi być źródłem siły i autorytetu, zapewniać sprawną kontrolę nap krajem, a także obronę państwa przed niepożądany­mi wpływami zewnętrznymi. Niektórzy geografowie zajmujący się geografią stolic twierdzą, że istnieją Stolice naturalne i stolice „sztuczne". Pewne stolice rozwijają się kompleksowo wraz z rozwojem systemu państwa, podczas gdy inne powstały w rezultacie arbitralnej decyzji. W badaniach geograficznych nad stolicami stosuje się wiele metod, lecz za najbardziej efektywne jest uważane podejście morfologiczne. Problem stolicy ujmuje się w powiązaniu jej z obszarem zalążkowym, rdzeniowym (córę area) państwa. Z tego punktu widzenia stolice możemy podzielić na trzy rodzaje:

11 STOLICA STAŁA Nazywana często stolicą historyczną, gdyż pełniła funkcję wiodącego centrum administracyjnego, gospodarczego i kulturalnego kraju przez kilka wieków. Do tej grupy należą Rzym, Londyn, Paryż, Ateny, które były głównymi miastami w swoich krajach przez stulecia. Do tej kategorii nie można zaliczyć Tokio, gdyż stało się stolicą japońską niewiele ponad 100 lat temu (w 1860 r.), a wiec w okresie narodowego modernizowania się państwa japońskiego. Wcześniej stolicą kraju było Kioto. Tokio symbolizuje nową Japo­nie i funkcje stolicy przejęło w czasie, gdy było centrum rewolucji Meiji;

12 STOLICA USTANOWIONA Powstała przez świadomy wybór. Takie stolicepowstawały najczęściej w czasach nowożytnych. Silna rywalizacja między stanami Australii przywództwo nie pozwoliła na wybór któregoś z głównych miast na stolicę państwa. Główna konkurencyjna walka toczyła się pomiędzy Melbourne, stolicą stanu Wiktoria, a Sydney, stolicą Nowej Południowej Walii. Kompromisowym rozwiązaniem była decyzja budowy nowej stolicy — Canberry na terytorium federalnym, wydzielonym z Nowej Południowej Walii. Również w byłych koloniach, które uzyskały wolność i suwerenność po II wojnie światowej, funkcje stolicy przejęły główne miasta, w których były siedziby władz kolonialnych. Niektóre z tych stolic istnieją w formie zalążkowej, np. Mbabane będąca siedzibą rządu, w Suazij Libreville w Gabonie i Kigali w Ruandzie. Wiele z nich przekształciło się w nowoczesne miasta na miarę narodowych aspiracji, np. Luanda w Angoli. Tylko cztery afrykańskie państwa w latach siedemdziesiątych zbudowały nowe stolice od podstaw, gdyż jako kolonie były zarządzane z miast położonych poza ich granicami.

13 Strasburg lub Bruksela ma być siedzibą powstającej Unii Europejskiej;Bardzo istotnym problemem jest wybór miast na stolice nowo powstających federacji państw. Dotyczy to nie tylko obszarów byłych kolonii, lecz i państw od dawna suwerennych, które wchodzą w układy federacyjne lub zakładają różnego rodzaju unie. Tylko ze względu na brak akceptacji wspólnej stolicy nie powstała Federacja Indii Zachodnich na Morzu Karaibskim. Każda z wysp miała własną propozycję stolicy. Gdy po długich dyskusjach w końcu zgodzono się na miasto Chaguaramas w pobliżu Port of Spain, okazało się, że była to baza wojskowa Stanów Zjednoczonych. Do powstania federacji nie doszło. Długie, ożywione dysku­ się toczą się od lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, które z miast: Luksemburg. Strasburg lub Bruksela ma być siedzibą powstającej Unii Europejskiej;

14 W niektórych państwach funkcje rządzenia nie są skoncentrowane w jednym mieście, lecz podzielone między dwa lub nawet więcej miast. Jest to prawie zawsze kompromis niż wygoda w zarządzaniu państwem. W królestwie Holandii, parlament ma siedzibę w Hadze, pałac królewski znajduje się w Amsterdamie, „oficjalnej" stolicy kraju. W Boliwii rywalizacja pomiędzy miastami La Paź i Sucre spowodowała, że rząd urzęduje w obu miastach. W Republice Południowej Afryki (RPA), w następstwie II wojny burskiej, utworzono unię, w której burska stolica - Pretoria, została siedzibą rządu, a brytyjski Kapsztad stał się siedzibą parlamentu. Badania dotyczące stolic często próbują odpowiedzieć na pytanie, dlaczego niektóre miasta zostają stolicami, a inne nie. W przypadku obszaru zalążkowego i rdzeniowego państwa geografowie starają się dociec, jaką rolę stolica spełnia integracji całego systemu państwa.

15 Przy analizie stolic ważne znaczenie mają czynniki nie tylko ekonomiczne, polityczne, kulturalne i strategiczne, ale również psychologiczne mieszkańców miasta stołecznego i obywateli kraju. Każda stolica od niepamiętnych czasów zajmuje szczególne miejsce w życiu narodu. Zabytki, nagromadzone dobra kultury narodowej jako ślady minionych wieków stają się świadectwem historii i dumy narodowej. Stolica musi jednak spełniać współczesne funkcje, musi być również miastem nowoczesnym. Stolica jest wizytówką państwa.

16 Warszawa jest miastem częściowo zrekonstruowanym po zniszczeniach II wojny światowej, a częściowo o nowoczesnej zabudowie blokowej. Jak każda stolica, Warszawa stanęła obecnie wobec konieczności stworzenia wizji jej strate­gicznego rozwoju, otwartego na nowe tendencje, zmiany i możliwości, uwzględ­niającego rolę czynników ekonomicznych, społecznych, kulturowych. Przystąpio­no więc do opracowania programu rozwoju Warszawy XXI w. Szeroko za­krojona dyskusja publiczna z udziałem organizacji naukowych, związkowych, środowiskowych, gospodarczych i społecznych oraz samych mieszkańców War­szawy powinna dać w rezultacie strategie rozwoju miasta. Strategia ta zapewnia Warszawie dalsze jej funkcjonowanie jako stolicy kraju oraz znaczącego miasta w integrującej się Europie. W celu dokonania wyboru wiodącej funkcji War­szawy XXI w. opracowano ankietę, w której wymienione funkcje punktowano w skali od 6 do 0. Treść ankiety, jak i rezultaty, wykazały, że chcemy widzieć stolicę jako ośrodek polityki i administracji oraz jako miejsce życia mieszkańców, ośrodek nauki i kultury, a następnie jako centrum kontaktów międzynarodo­wych.