1 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym

2 Agenda Determinanty rozwoju rynku Liberalizacja procesowo - przykłady Główne wyznaczniki rynku konkurencyjnego Miejsca handlu fizycznego i wirtualnego Główne wyzwania Pytania: Czy rynek gazu jest dziś wystarczająco atrakcyjny aby firmy konkurujące osiągały na nim swoje cele biznesowe ? Jakie są obecnie główne kryteria wejścia na międzynarodowe rynki gazu ?

3 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Stopień rozwoju rynku gazu Rynek Konkurencja – nowi gracze; Klienci masowi i biznesowi; UOKiK, Giełda, Platformy Obrotu, OTC Legislacje Struktura Uczestnicy Rynek hurtowy; Rynek detaliczny Warunki formalno-prawne; Implementacja przepisów UE PGNiG – dominujący uczestnik; Pozostałe spółki obrotu – 75 aktywnych podmiotów Stopień rozwoju rynku Regulator Ministerstwo Energii Zwolnienia z obowiązku magazynowania; Bezpieczeństwo paliwowe Koncesje; Taryfy; Monitorowanie rynku; Konsultacje z uczestnikami rynku; Wielkość zapasów; Nadzór rynku

4 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym 4 Analiza porównawcza Etapy liberalizacji Analiza porównawcza pokazuje, że każdy uwolniony rynek przechodzi przez poszczególne etapy liberalizacji o charakterystycznym trendzie marżowym, ale tylko najbardziej dojrzałe rynki osiągają stabilizację w długim okresie (1) Etap formalnej liberalizacji (2) Etap efektywnej liberalizacji (3) Etap konsolidacji (4) Etap stabilizacji Trend marżowy: bez zmian Trend marżowy: ujemny Trend marżowy: wzrostowy Trend marżowy: dodatni Etap formalnej liberalizacji –formalno-prawna możliwość rozwoju konkurencji przy niezagrożonej pozycji zasiedziałych graczy, słabo rozwiniętym rynku hurtowym, niskiej aktywności nowych konkurentów i niskiej stopie zmiany dostawcy oraz stabilnym poziomie marż Etap efektywnej liberalizacji –dynamiczny wzrost konkurencji prowadzący do wojen cenowych, migracji klientów do produktów indywidualnych i stopniowej utraty udziałów rynkowych przez zasiedziałych graczy przy jednoczesnej znacznej redukcji marż Etap konsolidacji – duża zmienność i płynność rynku, przy jednoczesnych dużych wahaniach rocznych poziomu marż ale generalnie ustabilizowanym trendzie. Etap stabilnej liberalizacji – schyłkowa faza liberalizacji, w której następuje dalsze odzyskanie udziałów rynkowych przez największych graczy, ustabilizowanie marż a w długim okresie nawet odzyskanie marżowości na poziomie etapu formalnej liberalizacji SIMON KUCHER: „sama formalna liberalizacja to nie wszystko. Kluczem do analizy jest porównanie intensywności indykatorów w czasie i ocena skutków ich wystąpienia na faktyczny poziom (efektywnej) liberalizacji ”

5 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Przykład rynków europejskich wskazuje na duże prawdopodobieństwo utraty pozycji przez podmiot dominujący. Poniżej przykłady zmiany struktury rynku po 5 latach procesu demonopolizacji. Gas Natura l  Inni  Cepsa  Endesa  Union Fenosa  Iberdola  Gas Natural Gasunie Inni Eneco Essent Gasunie British Gas/Centrica  Inne  Scottish Power  EdF  RWE  SSE  E.ON UK Rynek gazu w Wielkiej Brytanii Ponad 50 dostawców gazu do odbiorców końcowych Gaz jest najważniejszym paliwem w Wielkiej Brytanii. Jego udział w zużyciu energii pierwotnej osiąga 36%, a ogólne zużycie wynosi 78 mld m 3 Wraz z otwarciem rynku dla poszczególnych grup odbiorców spadał udział w rynku British Gas (100%-81%-27%) Wyraźnie zmniejsza się liczba kontraktów długoterminowych na rzecz rocznych i krótszych, indeksacja cen w kontraktach do notowań gazu na rynkach giełdowych Polska 2016 r 90% 10% POZOSTALI

6 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Stopień rozwoju rynku. Kryteria formalne. Definicje rozwoju rynku wg PWN „ Proces przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych” „Sposób rozwijania się zdarzeń w czasie” Wybrane kryteria mierzenia efektywności rynku Wolumen gazu w ofertach wystawionych na rynku Spread między ofertami bid-offer Wskaźnik koncentracji obrotu hurtowego Liczba transakcji handlowych dziennie Wskaźnik koncentracji rynku (HHI) Wskaźnik bezpieczeństwa dostaw (RSI) Churn Ratio (łączny handlowany wol./fizyczny przepływ gazu przez system) Wartości dla rynku efektywnego (wg UE) Oferty zakupu/sprzedaży powyżej 120 MW dziennie Różnica pomiędzy ofertami < 1% Liczba transakcji co najmniej 50 na rynku SPOT 110% Churn Ratio > 8 (NBP 23, TTF 15) (dane z giełd 2014) Wolumen w TWh Rynek OTC Giełdy SPOT Giełdy Fut/Opt Razem RYNEK Fizyczny przepływ gazu Churn Ratio NBP 20121162413767241848699818,52 NBP 20131002514558531602496316,63 NBP 20149733129106432050590222,71 TTF 201270012362476499737,86 TTF 2013770026573830010487,92 TTF 2014115538019201355591914,75

7 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Wybrane kryteria dla rynku konkurencyjnego Koncentracja rynku Wskaźnik koncentracji dostawców HHI 4550 181 spółek posiada koncesje, 75 podmiotów aktywnych, 1823,1 437 koncesji na obrót, 60 podmiotów aktywnych, 950 400 koncesji (250 trading), Współczynnik koncentracji CR (suma udziałów w rynku) 1 podmiot ok. 85% rynku 3 największe podmioty stanowią 57,7% rynku 6 największych podmiotów posiada 90% rynku „wielka szóstka” (British Gas – 37%, EDF Energy, E.ON UK, Npower, Scottish Power, SSE) Residual Supply Index RSI 56% (ACER 2014)66%142% (ACER 2014) Ilość aktywnych uczestników Ok. 15-20Ok. 40-50Ponad 200 KryteriumRynek gazu w Polsce Rynek energii elektrycznej w Polsce Rynek gazu w Wielkiej Brytanii

8 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Otwartość rynku detalicznego Dostęp do zasady TPA Wszyscy poza Gosp. Dom. (od 2004) Gosp. Dom. (od 2007) Wszyscy poza Gosp. Dom. (od 2004) Gosp. Dom. (od 2007) Wszyscy odbiorcy (od 1998) Ilość zmian sprzedawcy 2015: 31 tys (0,46% liczby odbiorców) 2014: 7 tys 2015: 139 tys (0,82% liczby odbiorców) 2014: 182 tys 2015: 2 mln (8-10% liczby odbiorców) 2014: ok. 2 mln Świadomość rynkowa odbiorców (badania na zlecenie TAURON 10.2015) 38%91%powyżej 95% Detaryfikacja Pełna taryfikacja Projekt detaryfikacja: - Najwięksi odbiorcy: 2017-04 - Pozostali odbiorcy: 2017-10 - Gosp. Dom: 2024-01 Częściowa od 2008 (taryfy dla Gosp. Dom.)Brak Taryf Główne wyznaczniki rynku konkurencyjnego KryteriumRynek gazu w Polsce Rynek energii elektrycznej w Polsce Rynek gazu w Wielkiej Brytanii

9 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Stan rozwoju rynku hurtowego Stan rozwoju produktów giełdowych (kontrakty) RDBg - Rynek Dnia Bieżącego gazu; RDNg - Rynek Dnia Następnego gazu; kontrakty terminowe forward (weekendowe, miesięczne, kwartalne, sezonowe, roczne) RDB, RDN, kontrakty blokowe, kontrakty terminowe forward (weekendowe, tygodniowe, miesięczne, kwartalne, roczne), kontrakty futures (niepłynny) Rynek giełdowy: kontrakty futures (miesięczne, kwartalne, sezonowe, roczne), opcje miesięczne. Rynek OTC: opcje, swapy, RDB, RDN. Ryzyko fraudów (skala 1-5) 4 (nadzór nad rynkiem, koncesje, depozyty) 4 (nadzór nad rynkiem, koncesje, depozyty) 5 (nadzór nad rynkiem, depozyty) Techniczne możliwości handlu/wymiany import: 27,2 mld m3/rok (z LNG) eksport: 2 mld m3/rok import: 20 TWh/rok export: 24 TWh/rok import: 88,5 mld m3/rok (z LNG) eksport 38,5 mld m3/rok Dostęp do przepustowości Aukcje przepustowości, dostęp przez platformy GSA, PRISMA Litwa i Szwecja (pełny przez TGE), DE,CZ,SK,UA,BY ograniczany przez PSE (przepływy kołowe) Platforma PRISMA KryteriumRynek gazu w Polsce Rynek energii elektrycznej w Polsce Rynek gazu w Wielkiej Brytanii Wybrane kryteria dla rynku konkurencyjnego

10 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Płynność w handlu Ilość giełd i platform obrotu TGE, Infoengine, TFS, PTP TGE, Infoengine, TFS, GFI, ICAP ICE, Nymex, TFS, ICAP, GFI, brokerzy (Marex Spectron, Tullett Prebon) Wolumen transakcji SPOT (2015) 14,0 TWh/ROK25 TWh/rok Razem z OTC: 20505 TWh/ROK (2014) W tym: OTC – 9733 TWh Futures – 10600 TWh SPOT – 130 TWh Wolumen transakcji Forward (2015) 86,3 TWh/ROK220 TWh/rok Współczynnik CHURN Długoterminowy Krótkoterminowy 0,57 1,9% 1,96 19,9 % 22,7 b/d Wybrane kryteria dla rynku konkurencyjnego

11 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Ceny gazu na poszczególnych rynkach

12 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Mallnow Gaspool I: 66,37 zł/MWh II: 63,93 zł/MWh III: 61,00 zł/MWh IV: 62,04 zł/MWh TGE I: 70,93 zł/MWh II: 68,19 zł/MWh III: 66,39 zł/MWh IV: 66,99 zł/MWh Zysk/Strata I: -1,69 zł/MWh II: -2,00 zł/MWh III: -0,86 zł/MWh IV: -1,30 zł/MWh Kontrakt roczny Mallnow Gaspool I: 63,02 zł/MWh II: 56,06 zł/MWh III: 53,28 zł/MWh IV: 52,64 zł/MWh TGE I: 71,25 zł/MWh II: 63,12 zł/MWh III: 59,74 zł/MWh IV: 61,33 zł/MWh Zysk/Strata I: -6,79 zł/MWh II: -7,08 zł/MWh III: -8,08 zł/MWh IV: -3,61 zł/MWh SPOT Import gazu a Koszty przepustowości Lasów 5,43 zł/MWh Mallnow 6,25 zł/MWh Mallnow Rewers 4,60 zł/MWh Cieszyn 5,50 zł/MWh Lasów 9,45 zł/MWh Mallnow 11,87 zł/MWh Mallnow Rewers 8,54 zł/MWh Cieszyn 10,23 zł/MWh Przepustowość roczna: Przepustowość kwartalna (Q1): Przepustowość dobowa (maj): Koszty przejścia zależą od kilku czynników m.in. interkonektora, okresu i rodzaju przepustowości oraz kursu złotego Lasów 7,47 zł/MWh Mallnow 9,62 zł/MWh Mallnow Rewers 6,81 zł/MWh Cieszyn 7,84 zł/MWh W przypadku przepustowości dobowej koszty przesyłu są inne w każdym miesiącu W historii zdarzały się sytuacje, kiedy spread pomiędzy rynkami umożliwiał zawarcie natychmiastowej transakcji arbitrażowej (Q1 2015). Obecnie takie sytuacje zdarzają się bardzo rzadko. miesiące Wykorzystanie dostępnych przepustowości w 2015 r. PunktRodzaj zdolnościQ1Q2Q3Q4 LasówCiągła 68,16%65,02%43,10%43,65% MallnowCiągła 99,80%62,37%21,72%40,75%

13 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Parkiety gazowe – podstawowe oczekiwania Próg Wiarygodności Ceny > 18 kontraktów / Produkt / hub / Dzień Próg Płynności > 120-150 MW (bid/ask) Horyzont Płynności Handlowej > 36 miesięcy do przodu

14 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Praktyczne determinanty wejścia KryteriumTGEPowernext PEGASICE Koszty uczestnictwa/opłaty Prowizje (SPOT, TERMIN) Rozliczenia (IRGiT, ECC) Depozyt TGE RDNiB 0,05 PLN/MWh TGE RTT 0,04 PLN/MWh IRGiT (spot) 0,08 PLN/MWh IRGiT RTT 0,08 PLN/MWh Wymagany Depozyt Powernext SPOT 0,02 PLN/MWh Powernext FUTURES 0,01 PLN/MWh ECC SPOT 0,04 PLN/MWh ECC FUTURES 0,01 PLN/MWh Wymagany Depozyt ICE FUTURES 0,0025 PLN/MWh Clearing 0,003 PLN/MWh Wymagany Depozyt Opłaty członkowskie PLNTGE 50 tys PLN/rokPEGAS 39 tys PLN/rok ICE 17,5 tys PLN /rok Obroty w 1 kw. 2016SPOT 8,3 TWh, FORWARD 33,6 TWh SPOT 173,2 TWh, FUTURES 366,8 TWh FUTURES 3400 TWh Ilość aktywnych uczestników rynku24 SPOT, FORWARD165 SPOT, 132 FUTURESB/D Płynność rynku. Obsługiwane huby Ilość obsługiwanych hubów 1 9 6 m. in. NBP, TTF,PSV m.in. Gaspool, NCG, TTF, PSV, NBP Giełdy vs. Rynek OTC Giełda 93% (ze wzgl. na obligo giełdowe) Giełda ok. 2-14% (Gaspool 2%, TTF 8%) Giełda 35% OTC 7 % (kalk. własne)OTC 90%OTC 65% Ocena rynku Głębokość rynku (wol. 3 najlepszych ofert BID i ASK) Month AheadOk 30 MWh180 MWhB/D Spread (Bid/Ask)1-2 PLN0,5-1 PLN0,006 PLN Płynność rynku (Churn) >80,5714-1520-22 Warunki formalno-prawne Umowa o członkostwo Licencja Umowa o członkostwo Brak licencji Umowa o członkostwo Brak licencji 1500 PLN/rok1800 EUR/rok1320 USD/rok Opłata za stanowisko tradera WalutaPLNEURGPB Język komunikacjiPolskiFrancuski, AngielskiAngielski TGE Powernext PEGAS ICE Analiza pozostałych kryteriów

15 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Podsumowanie gaz vs. energia rynek zmonopolizowany rynek konkurencyjny jeden podmiot dominujący mniejsza płynność duże koszty uczestnictwa niska świadomość odbiorców ograniczenia w CBT pełna taryfikacja magazyny – obowiązek i ograniczony dostęp Brak rozdziału właścicielskiego podmiotu dominującego i magazynującego Koszt przesyłu i bilansowania rozwój OZE korzystna konstrukcja rynku szeroka gama produktów na TGE zadawalająca płynność rynku otwartość Czynniki wpływające na umiejscowienie produktu w rynku Energia i Gaz Gaz Energia Rynek brytyjski 1234567 obligo giełdowe platformy anonimowe otwartość głównego gracza na zmiany rynek perspektywiczny Interkonektory i LNG, Rewersy (fiz / virtual), Wrdożenie IRiESP i IRiESD, Wspierające przepisy UE monopolizacja rynku przez kilku graczy brak detaryfikacji energetyka węglowa zbyt mało alternatywnych platform obrotu Ograniczenia w CBT Skala rozwoju rynku

16 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Główne wyzwania Kierunki rozwoju 2 1 Dywersyfikacja nowe możliwości importu rozbudowa interkonektorów nowe źródła przychodu 3 Dalszy rozwój handlu integracja produktowa –duel fuel sprzedaż usług dodatkowych nowe kanały sprzedaży 4 GAZ Odejście od obowiązku zatwierdzania stawek cen większa liczba ofert na rynku konkurencja – nowi gracze rozwój rynku OTC Dalszy proces liberalizacji zniesienie taryf dostęp do sąsiednich rynków uproszczenie przepisów umożliwiających handel Zwiększenie liczby aktywnych graczy i znaczenia rynku OTC 2 1 Uwolnienie cen gazu – 1.04.2017 Działania na rzecz zwiększenia świadomości rynkowej klientów. Wzrost liczby zmian sprzedawcy do poziomu min. 100 tyś/rok. Zmniejszenie kosztów działania na TGE, RB, przesyłu, magazynowania Rozwój gamy produktowej dla gazu na TGE (futures, produkty lokalizowane) Podjęcie działań w celu zwiększenia płynności rynku gazu, animacja rynku Zwiększenie tempa zmian legislacyjnych wspierających rozwój konkurencyjnego rynku gazu (magazyny, dywersyfikacja dostaw) Ułatwienia w dostępie do terminala LNG, Znacznie zwiększenie importu spoza Rosji do 80%

17 Stopień rozwoju rynku hurtowego – możliwości zakupu gazu przez podmioty na rynku hurtowym Dziękuję za uwagę