1 Stres: człowiek – zespół-organizacjaZarządzanie zespołem pracowników Dr Jolanta Babiak

2 Pojęcie stresu Stres psychologiczny stanowi nieodłączny atrybut emocjiReakcje stresowe – znaczenie jakie osoba nadaje czynnikowi szkodliwemu czyli stresorowi (subiektywny charakter oceny poznawczej) Stres – bodziec, sytuacja lub wydarzenie o określonych właściwościach (sytuacja trudna, deprywacja potrzeb) Stres – reakcje emocjonalne człowieka, doświadczane jako określone przeżycie, najczęściej o treści lękowej Stres – relacja między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami jednostki (procesy wewnętrzne)

3 Stres w ujęciu Strelau’a (1996)„Stan, który charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie jak strach, lęk, złość, wrogość, a także inne stany emocjonalne wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji” (s. 92) Powodem tego stanu jest brak równowagi między obiektywnymi i subiektywnymi wymaganiami a obiektywnymi i subiektywnymi możliwościami ich spełnienia przez jednostkę

4 Koncepcja Richarda Lazarusa (1984)Podmiotowa percepcja sytuacji stresowej, jej poznawcza reprezentacja i ocena Znaczenie kontekstu sytuacyjnego Znaczenie relacji jednostka-otoczenie Znaczenie wzajemnych oddziaływań w tym układzie = transkacja „stres to określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi” s.19 Transakcja podlega ocenie poznawczej podmiotu Proces oceniania dotyczy tych elementów w otoczeniu, które są ważne dla (well-being) dobrostanu jednostki Relacja może być oceniona jako niemająca znaczenia, sprzyjająco-pozytywna lub stresująca

5 Koncepcja Richarda Lazarusa (1984)Uznanie relacji za stresową rozstrzyga subiektywna ocena jej znaczenia przez osobę w niej uczestniczącą Można uznać, że czynnik obiektywnie groźny dla człowieka nie powoduje stresu, jeśli zostanie oceniony jako nie wywołujący go Transakcja stresowa może być ujmowana w ocenie pierwotnej jako: Krzywda/strata – utrata wartości: samoocena, ocena społeczna, bliska osoba Emocje towarzyszące: złość, żal, smutek Zagrożenie – antycypowane szkody Emocje towarzyszące: strach, lek, martwienie się Wyzwanie – antycypowane szkody, straty ale też korzyści Emocje towarzyszące: strach, lek, nadzieja, zapał, ekscytacja

6 Koncepcja Richarda Lazarusa (1984)Ocena pierwotna – sytuacja stresowa – uruchamiana jest ocena wtórna Ocena wtórna: możliwość podjęcia działania usuwającego przyczyny stresu/osiągnięcia korzyści Ocena wtórna odnosi się do źródeł stresu i własnych zasobów Oba procesy poznawcze – ocena pierwotna i wtórna przebiegają jednocześnie np. ocena optymistyczna własnych zasobów może zmienić sytuację pierwotnie określoną jako stresową na wyzwanie Ocena wtórna jest zatem punktem wyjścia aktywności ukierunkowanej na zmianę transakcji stresowej – określanej jako radzenie sobie

7 Przyczyny stresu – podstawowe rozróżnienieDramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy (katastrofy naturalne, wojny, katastrofy komunikacyjne, ataki terrorystyczne: atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka jak życie i schronienie, często przychodzą be ostrzeżenia, pozostawiają potężny ślad Poważne wyzwania i zagrożenia dotyczące jednostek lub kilku osób Odejście osoby bliskiej: śmierć, rozwód Kara więzienia Zawarcie związku małżeńskiego, nowy członek w rodzinie, wyjazd na wakacje Drobne codzienne utrapienia Niemożność znalezienia potrzebnej rzeczy Nieporozumienia rodzinne Nieprzyjemne spotkanie

8 Stres jest kosztowny – garść danych$ 500 miliardów wypływa z państwowego portfela jako ogólny skutek zestresowanych pracowników Prawie 50% dorosłych skarży się na problemy zdrowotne związane ze stresem Około 75% - 90% wizyt lekarskich związanych jest ze skutkami stresu Około 1 mln zestresowanych pracowników dziennie nie przychodzi do w pracy Około 60% do 80% wypadków w pracy związane jest z nadmiernym stresem $12 miliardów zostaje rocznie wydanych na szkolenia związane z radzeniem sobie ze stresem

9 Cztery główne źródła stresuPresja czasu Zbyt dużo do zrobienia – nawał pracy Utrata kontroli nad czasem, który przeznaczamy na pracę Stres związany z relacjami społecznymi Konflikt ról Konflikt związany z zadaniami Konflikt związany z rozwiązywaniem zadań Stres związany z sytuacją/okolicznościami Niekorzystne warunki pracy Gwałtowne zmiany Stres związany z przewidywaniem negatywnych zdarzeń Oczekiwanie nieprzyjemnych sytuacji Lęk i obawa

10 Presja czasu Zbyt dużo do zrobienia – zbyt mało czasuNajczęstsze i powszechne źródło stresu wśród menadżerów Która jest godzina? Około 2:30 czy 2:28? Badania wskazują na ścisłe powiązania między chroniczną presją czasu a niską satysfakcją z pracy, napięciem, poczuciu bycia zagrożonym, przyspieszonym biciem serca, podwyższonym poziomem cholesterolu, co może prowadzić do bardzo poważnych chorób Krótkoterminowa obecność stresu związanego z presją czasu jest z kolei motywująca! Wtedy można dużo więcej osiągnąć, bowiem mobilizujemy energię do krótkotrwałej wytężonej pracy Stres związany z presją czasu jest inaczej postrzegany w różnych kulturach i społeczeństwach

11 Stres związany z relacjami społecznymiKonflikt interpersonalny może być źródłem głęboko odczuwanego stresu Wiele badań wskazuje, że konflikt interpersonalny leży u źródła dysfunkcji w organizacji Brak zaufania: niskiej jakości komunikacja, ukrywanie informacji, Konflikt ról: role pełnione przez członków grupy są źle zdefiniowane i nieadekwatnie przydzielone Konflikt związany z zadaniami: nieadekwatnie przydzielone (specjalizacja), zbyt wiele, zbyt mało W kulturach wspierających pracę zespołową, ten rodzaj stresu jest szczególnie rozpowszechniony Stres związany z relacjami społecznymi okazuje się być głównym powodem zjawiska wypalenia zawodowego (7 na 10)

12 Stres związany z sytuacją/okolicznościamiStres sytuacyjny związany jest ze środowiskiem, w którym osoba funkcjonuje lub specyficznych okoliczności, w których się właśnie znajduje Niekorzystne warunki pracy: długie godziny, funkcjonowanie w sytuacji chronicznego kryzysu, zbyt gwałtowne i częste zmiany nie tylko w sferze profesjonalnej ale też osobistej Stres sytuacyjny przyczynia się do zapadania na poważne choroby Wśród sportowców stres sytuacyjny okazał się głównym czynnikiem wywołującym wypadki

13 Stres związany z przewidywaniem negatywnych zdarzeńPrzewidywanie negatywnych zdarzeń związane jest często z irracjonalnym lękiem przed niewiadomym W organizacjach przechodzących gwałtowne zmiany, bądź restrukturyzację stres antycypacyjny jest mocno rozpowszechniony i w wielu przypadkach uzasadniony Obawa przed odniesieniem porażki jest częstym czynnikiem stresującym wśród menedżerów Niepokój związany z byciem źle ocenionym często dotyczy osób, które pracują w grupach i zespołach Oczekiwanie wydarzeń bardzo negatywnych może prowadzić do wielu zaburzeń emocjonalnych, osobowościowych i w konsekwencji do patologii

14 Radzenie sobie ze stresemO skutkach konfrontacji stresowej bardziej decyduje radzenie sobie ze stresem niż obiektywne działanie stresora Ludzie różnią się ze względu na nawykowy sposób radzenia sobie w sytuacjach stresowych Style poznawcze: ignorowanie informacji, poszukiwanie informacji, zniekształcanie informacji Style behawioralne: podejmowanie czynności angażujących uwagę, odwracających od stresora Style emocjonalne – kontrolowanie emocji, dawanie „upustu emocjom”

15 Podsumowanie Sugestia Kurta Lewina (1951) jednostki i organizacje funkcjonują w rzeczywistości przeciwstawnych sił tzw. Stresorów Niektóre z nich motywują i zachęcają do pożądanych zachowań, inne powodują blokowanie i hamowanie Odczucie stresu wywołane jest czynnikami stresogennymi pochodzącego zarówno z otoczenia jak i procesów zachodzących wewnątrz jednostki Jeśli odczucie stresu jest szczególnie wysokie może prowadzić do patologicznych rezultatów (lęk, załamanie nerwowe, choroby serca) Niektórzy mają wypracowane sposoby radzenia sobie ze stresem; najogólniej są to specyficzne wzorce zachowań, charakterystyki psychologiczne i wsparcie społeczne