1 STRUKTURA DEFEKTÓW I WŁASNOŚCI TRANSPORTOWE ZGORZELIN

2 METODYKA BADAŃ STRUKTURY DEFEKTÓW I WŁASNOŚCI TRANSPORTOWYCH ZGORZELIN1. Określenie rodzaju podsieci krystalicznej związku tworzącego zgorzelinę, w której występuje dominujące zdefektowanie (np. metodą markerów) 2. Określenie odstępstwa od stechiometrii związku tworzącego zgorzelinę 3. Określenie rodzaju i stężenia defektów punktowych w związku tworzącym zgorzelinę (struktura defektów) 4. Określenie ruchliwości defektów tworzących zgorzelinę (własności transportowe)

3 METODY BADAŃ ODSTĘPSTW OD STECHIOMETRII ZWIĄZKÓW TWORZĄCYCH ZGORZELINYBezpośrednia metoda grawimetryczna Metoda Rosenburga Metoda volumetryczna lub manometryczna Chemiczna analiza składu zgorzelin Metoda elektrochemiczna Metoda redoksowa Metoda rentgenograficzna

4 BEZPOŚREDNIA METODA GRAWIMETRYCZNA W BADANIACH ODSTĘPSTW OD STECHIOMETRIIPrzykład I: MeX, dominujące zdefektowanie występuje w podsieci kationowej Etapy badań: Zważenie próbki metalu: mMe – masa początkowa próbki Całkowite utlenienie metalicznej próbki: mX – zmiana masy próbki Określenie stosunku molowego metalu do utleniacza w związku tworzącym zgorzelinę: < 1 Me1-yX = 1 MeX > 1 Me1+yX MMe i MX – masa molowa metalu i utleniacza

5 BEZPOŚREDNIA METODA GRAWIMETRYCZNA W BADANIACH ODSTĘPSTW OD STECHIOMETRIIPrzykład II: MeX, dominujące zdefektowanie występuje w podsieci anionowej Etapy badań: Zważenie próbki metalu: mMe – masa początkowa próbki Całkowite utlenienie metalicznej próbki: mX – zmiana masy próbki Określenie stosunku molowego metalu do utleniacza w związku tworzącym zgorzelinę: < 1 MeX1+y = 1 MeX > 1 MeX1-y

6 BEZPOŚREDNIA METODA GRAWIMETRYCZNA W BADANIACH ODSTĘPSTW OD STECHIOMETRIIPrzykład III: MeaXb, dominujące zdefektowanie występuje w podsieci kationowej Etapy badań: Zważenie próbki metalu: mMe – masa początkowa próbki Całkowite utlenienie metalicznej próbki: mX – zmiana masy próbki Określenie stosunku molowego metalu do utleniacza w związku tworzącym zgorzelinę: < a/b Mea-yXb = a/b MeaXb > a/b Mea+yXb

7 BEZPOŚREDNIA METODA GRAWIMETRYCZNA W BADANIACH ODSTĘPSTW OD STECHIOMETRIIPrzykład III: MeaXb, dominujące zdefektowanie występuje w podsieci kationowej c.d.

8 METODA ROSENBURGA W BADANIACH ODSTĘPSTW OD STECHIOMETRIIMetoda ta przedstawiona zostanie w części dotyczącej badań własności transportowych zgorzelin

9 OKREŚLENIE RODZAJU I STĘŻENIA DEFEKTÓW PUNKTOWYCH W ZWIĄZKU TWORZĄCYM ZGORZELINĘPrzykład: Mn1-yS, dominujące zdefektowanie występuje w podsieci kationowej S. Mrowec and Z. Grzesik, "Nonstoichiometry and self-diffusion in " -MnS", Solid State Phenomena, 72, (2000). S. Mrowec, Z. Grzesik, "Defect concentration and their mobility in nonstoichiometric manganous sulphide", Solid State Ionics, 143, (2001).

10 OKREŚLENIE RODZAJU I STĘŻENIA DEFEKTÓW PUNKTOWYCH W ZWIĄZKU TWORZĄCYM ZGORZELINĘPrzykład: Mn1-yS, dominujące zdefektowanie występuje w podsieci kationowej, c.d.

11 OKREŚLENIE RODZAJU I STĘŻENIA DEFEKTÓW PUNKTOWYCH W ZWIĄZKU TWORZĄCYM ZGORZELINĘPrzykład: Mn1-yS, dominujące zdefektowanie występuje w podsieci kationowej, c.d. DSf i DHf – entropia i entalpia formowania się defektów

12 WŁASNOŚCI TRANSPORTOWE ZGORZELINDd – współczynnik dyfuzji defektów [cm2s-1]; opisuje ruchliwość defektów w warunkach istnienia równowagi termodynamicznej w związku tworzącym zgorzelinę – współczynnik dyfuzji chemicznej [cm2s-1]; opisuje ruchliwość defektów w warunkach istnienia gradientu stężenia defektów, a więc w warunkach nierównowagowych DMe – współczynnik dyfuzji własnej [cm2s-1]; opisuje ruchliwość atomów (jonów) w związku tworzącym zgorzelinę

13 WŁASNOŚCI TRANSPORTOWE ZGORZELINZależności wiążące współczynniki dyfuzji Cd – stężenie defektów Nd – ułamek molowy stężenia defektów p – stopień jonizacji defektów

14 WŁASNOŚCI TRANSPORTOWE ZGORZELINa – współczynik geometryczny w – częstość przeskoków ao – droga przebywana przez atom podczas przeskoku k – współczynnik przejścia n – współczynnik częstości DHm – entalpia aktywacji dyfuzji defektów M – masa molowa metalu

15 Grawimetria w badaniach struktury defektów i własności transportowych zgorzelin

16 Schemat aparatury mikrotermograwimetrycznej do badań w atmosferze He-S2 Z. Grzesik, S. Mrowec, T. Walec and J. Dąbek, "New microthermogravimetric apparatus, kinetics of metal sulphidation and transport properties of transition metal sulphides", Journal of Thermal Analysis and Calorimetry, 59, (2000).

17 GŁÓWNE ZALETY APARATURYczułość: 0,1 μg możliwość dokonywania gwałtownych zmian ciśnienia par siarki możliwość prowadzenia długotrwałych pomiarów

18 Mn – zależność kp od ciśnieniaZ. Grzesik, S. Mrowec, T. Walec and J. Dąbek, "New microthermogravimetric apparatus, kinetics of metal sulphidation and transport properties of transition metal sulphides", Journal of Thermal Analysis and Calorimetry, 59, (2000).

19 Mn – kinetyka siarkowania przy gwałtownie zmienionymciśnieniu par siarki Z. Grzesik, "Własności transportowe zgorzelin siarczkowych powstających w procesie wysokotemperaturowej korozji metali", Ceramika, 87, (2005).

20 Schemat aparatury mikrotermograwimetrycznej do badań w mieszaninach H2-H2S Z. Grzesik, "Własności transportowe zgorzelin siarczkowych powstających w procesie wysokotemperaturowej korozji metali", Ceramika, 87, (2005).

21 METODYKA BADAŃ WŁASNOŚCI TRANSPORTOWYCHmetoda reekwilibracji (relaksacji) metoda dwuetapowego utleniania (Rosenburga) S. Mrowec and K. Hashimoto, J. Materials Sci., 30, 4801 (1995) Z. Grzesik and S. Mrowec, "Kinetics and thermodynamics of point defects in nonstoichiometric metal oxides and sulphides. Microthermogravimetric study", J. Therm. Anal. Cal., 90, (2007). Z. Grzesik, S. Mrowec and T. Walec, J. Phys. Chem. Solids, 61, 809 (2000). Z. Grzesik, "Własności transportowe zgorzelin siarczkowych powstających w procesie wysokotemperaturowej korozji metali", Ceramika, 87, (2005). A. J. Rosenburg, J. Electrochem. Soc., 107, 795 (1960).

22 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p’ = const

23 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

24 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

25 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

26 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

27 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

28 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

29 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

30 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

31 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

32 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

33 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

34 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

35 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

36 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

37 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

38 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

39 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

40 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

41 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

42 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

43 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

44 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

45 Rozkład stężenia defektów punktowych podczas reekwilibracji związku typu Me1-yX Me1-yX C” Cd C’ T = const; p” = const; p” > p’

46 METODA REEKWILIBRACJIt/a2 > 0,2: gdzie: Dmt – zmiana masy próbki po czasie t Dmk – całkowita zmiana masy próbki a – połowa grubości próbki – współczynnik dyfuzji chemicznej.

47 Teoretyczny przebieg reekwilibracji

48 Metoda dwuetapowego utleniania (Rosenburga)

49 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXI etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

50 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXStan równowagi termodynamicznej T = const; p’ = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

51 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

52 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

53 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

54 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

55 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

56 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

57 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

58 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

59 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

60 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

61 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

62 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

63 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

64 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

65 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

66 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

67 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

68 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

69 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

70 Metoda dwuetapowego utleniania – rozkład stężenia defektów punktowych w zgorzelinie typu Me1-yXII etap siarkowania T = const; p” = const Metal Zgorzelina C” Cd C’

71

72 Metoda Rosenburga gdzie: – współczynnik dyfuzji chemicznej, Cd – stężenie defektów, X0 – grubość zgorzeliny w I etapie utleniania, kp (gcm-2s-0,5) i kl (gcm-2s-1) – współczynniki kierunkowe prostych wykreślonych odpowiednio w układzie parabolicznym i liniowym.

73 Przykłady badań struktury defektów i własności transportowych zgorzelin

74 Mn1-yS – pomiar odstępstwa od stechiometriiRau, 1978 – metoda pośrednia H. Rau, J. Phys. Chem. Solids, 39, 339 (1978). Badania własne – metoda bezpośrednia I. Mikrotermograwimetria II. Dwuetapowe siarkowanie Z. Grzesik and S. Mrowec, "Kinetics and thermodynamics of point defects in nonstoichiometric metal oxides and sulphides. Microthermogravimetric study", J. Therm. Anal. Cal., 90, (2007).

75 Zależność współczynnika dyfuzji własnej od temperaturyZ. Grzesik, "Własności transportowe zgorzelin siarczkowych powstających w procesie wysokotemperaturowej korozji metali", Ceramika, 87, (2005).

76 Mn1-yS – kinetyka reekwilibracji

77 Mn1-yS – zależność od ciśnienia

78 Porównanie eksperymentalnych i obliczonych wartościI. Kinetyka siarkowania Mn (eksperyment) II. Reekwilibracja i odstępstwo od stechiometrii (obliczenia) III. Dwuetapowe siarkowanie (obliczenia)

79 Zgorzelina siarczkowa na Mn(1000 oC, p(S2) = 103 Pa, h) powierzchnia przełam Z. Grzesik, "Własności transportowe zgorzelin siarczkowych powstających w procesie wysokotemperaturowej korozji metali", Ceramika, 87, (2005).

80 MnS – rzut struktury krystalograficznej w kierunku +100,

81 Porównanie szybkości siarkowania i utleniania metali

82 Nb1+yS2 – ciśnieniowa zależność odstępstwa od stechiometrii

83 Zależność D od temperatury dla wybranych siarczków i tlenków metali~ Zależność D od temperatury dla wybranych siarczków i tlenków metali

84 Nb1+yS2 – zależność D od temperatury~ Nb1+yS2 – zależność D od temperatury – badania własne Z. Grzesik, S. Mrowec, ”On the sulphidation mechanism of niobium and some Nb-alloys at high temperatures”, Corrosion Science, 50, (2008).

85 Zgorzelina siarczkowa na Nb(1000 oC, p(S2) = 1 Pa, h) powierzchnia przełam

86 2H-NbS2 – rzut perspektywicznystruktury krystalograficznej w kierunku +100,

87 Nb1+yS2 – rzut perspektywiczny struktury krystalograficznej(dla y = 1/3) w kierunku +100,

88 Zależność D od temperatury dla siarczków niklu i kobaltu~ Zależność D od temperatury dla siarczków niklu i kobaltu – badania własne

89 Co4-yS3 – porównanie eksperymentalnych i obliczonych wartości k

90 Co9-yS8 – porównanie eksperymentalnych i obliczonych wartości k

91 Ni1-yS – porównanie eksperymentalnych i obliczonych wartości k

92 Co4S3 Co9S8 NiS

93 Co9S8 – rzut struktury krystalograficznej w kierunku +100,

94 NiS – rzut struktury krystalograficznej w kierunku +100,

95 KONIEC