1 Styl żywienia a problem nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży Świętokrzyskie Centrum Onkologii Dział Promocji i Profilaktyki Onkologicznej mgr Jadwiga Zapała
2 Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieżyNa świecie 10% dzieci i młodzieży do roku życia ma nadwagę lub otyłość W Europie około 20% dzieci ma nadmiar masy ciała, w tym 5% cierpi na otyłość W Polsce około 12% dzieci i młodzieży ma nadwagę, bądź otyłość
3 Nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży na świecie w badaniach WHO HBSC 2012
4 Nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży na świecie w badaniach WHO HBSC 2012
5 Nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży na świecie w badaniach WHO HBSC 2012
6 Metody oceny masy ciała u dzieci i młodzieżySiatki centylowe Wskaźnik masy ciała BMI Wskaźnik Cole’a iloraz aktualnego i standardowego BMI stosowany u młodszych dzieci Fałdomierze
7 Przyczyny otyłości pierwotnej u dzieci i młodzieżyNiewłaściwy sposób odżywiania się kobiety ciężarnej oraz karmienie sztuczne Nadwaga u przyszłej matki i nadmierny dowóz energii zwiększają ryzyko otyłości dziecięcej Ryzyko zespołu metabolicznego z insulinoopornością Większa podaż białka podczas karmienia sztucznego
8 Czynnik genetyczny w otyłości dzieci i młodzieżyPrawidłowa masa ciała jest uwarunkowana przez wiele genów, m.in. gen ob, którego produktem jest białko leptyna zwiększające uczucie sytości, obniżające apetyt i nasilające termogenezę U osób otyłych stosujących restrykcyjną dietę spada poziom leptyny Realizacja genetycznej skłonności do otyłości zależy od wpływów środowiska (łatwy dostęp do pokarmu i ograniczenie wysiłku fizycznego) Obserwacja rodziny (nadwaga u członków rodziny, styl życia rodziny)
9 Przyczyny nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieżyW 90% przypadków otyłość u dzieci i młodzieży jest otyłością pierwotną, samoistną powstającą z powodu dodatniego bilansu energetycznego, spowodowanego nadmiarem energii z pokarmu w stosunku do wydatku na podstawową przemianę materii, ruch i termogenezę
10 Przyczyny otyłości pierwotnej u dzieci i młodzieżyNieprawidłowe nawyki żywieniowe- przejadanie się Nieprzestrzeganie zasady 5 posiłków dziennie Nieregularność posiłków Późne śniadanie Późna kolacja Zbyt duże porcje Przekąski pomiędzy posiłkami Pośpiech przy jedzeniu
11 Przyczyny otyłości pierwotnej u dzieci i młodzieżyNieprawidłowe nawyki żywieniowe- nieprawidłowy skład posiłków z dużą ilością cukrów prostych i tłuszczów Przekąski (chipsy, batony, ciastka) zamiast kanapki na drugie śniadanie Szybkie obiady w barach fast-foodowych Słodycze lub fast-foody w nagrodę Słodkie napoje Uwaga! Sok czy napój owocowy? 1l dziennie słodzonych napojów to ok. 35 kg cukru rocznie, czyli ok. 15 kg tłuszczu
12
13 Nawyki żywieniowe dzieci i młodzieży w badaniach (GIS 2010) spożycie mleka i rybCodziennie Kilka razy w tygodniu Kilka razy w tygodniu Codziennie
14 Nawyki żywieniowe dzieci i młodzieży w badaniach (GIS 2010) spożycie mięsa czerwonego mięsa białegoKilka razy w tygodniu Kilka razy w tygodniu Codziennie Codziennie
15 Nawyki żywieniowe dzieci i młodzieży w badaniach (GIS 2010) spożycie słodyczy i białego pieczywaKilka razy w tygodniu Codziennie Codziennie Kilka razy w tygodniu
16 Nawyki żywieniowe dzieci i młodzieży w badaniach (GIS 2010) spożycie warzyw i owocówCodziennie Codziennie Kilka razy w tygodniu Kilka razy w tygodniu
17 Nawyki żywieniowe dzieci i młodzieży w badaniach
18 Nawyki żywieniowe dzieci i młodzieży w badaniach
19
20 Przyczyny otyłości pierwotnej u dzieci i młodzieżyMała aktywność fizyczna Czas spędzany przed telewizorem i komputerem Dzieci w wieku lat spędzają przed TV lub komputerem średnio 2,4 godz. dziennie, w tym 6,9% dzieci z tej grupy wiekowej- 5 lub więcej godzin dziennie Już 2-latki oglądają TV przeciętnie 1,6 godz. dziennie 45% 11-latków korzysta z Internetu więcej niż 2 godziny dziennie w dni szkolne
21 Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży w badaniach
22 Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży w badaniach
23 Przyczyny otyłości pierwotnej u dzieci i młodzieżyMała aktywność fizyczna w rodzinie niechęć do wspólnego uprawiania różnych form ruchu (turystyka, wycieczki rowerowe,itp.) w rodzinie Siedzący styl życia rodziny brak zaangażowania rodziców w aktywność ruchową dziecka nadmierna ilość zajęć pozalekcyjnych
24 Przyczyny otyłości pierwotnej u dzieci i młodzieżyNieprawidłowe relacje rodzinne kłótnie bliskich, rozwody, separacje
25 Przyczyny otyłości pierwotnej u dzieci i młodzieżyProblemy emocjonalne Brak akceptacji siebie Udział w „wyścigu szczurów” Duże obciążenie psychiczne spowodowane wymaganiami ze strony szkoły i rodziców Jedzenie jest przyjemnością, ma ugasić takie emocje jak: lęk, strach i złość
26 Konsekwencje zdrowotne otyłości i nadwagi u dzieci i młodzieży
27 Konsekwencje zdrowotne otyłości i nadwagi u dzieci i młodzieżyZaburzenia endokrynologiczne: przedwczesne dojrzewanie, hypogonadyzm, zespół torbielowatych jajników Cukrzyca II typu: powstaje w następstwie zespołu metabolicznego z insulinoopornością liczba chorych dzieci rośnie drastycznie, obecnie 1/3 młodzieży z nadmierną masą ciała ma cechy zespołu metabolicznego
28 Konsekwencje zdrowotne otyłości i nadwagi u dzieci i młodzieżyUkład ruchu: płaskostopie, koślawość kolan, wady postawy Układ oddechowy: astma oskrzelowa, ograniczona tolerancja wysiłku, bezdechy w czasie snu Układ pokarmowy: stłuszczenie wątroby, kamica żółciowa, choroba refluksowa Układ krążenia: nadciśnienie, w wieku dorosłym wczesna choroba niedokrwienna serca, ryzyko udaru mózgu
29 Konsekwencje zdrowotne otyłości i nadwagi u dzieci i młodzieżyZaburzenia emocjonalne- objawy depresyjne Konsekwencje psychospołeczne- dyskryminacja wśród rówieśników Zwiększone ryzyko nowotworów złośliwych
30 Leczenie otyłości prostej u dzieci i młodzieżyZespół specjalistów: lekarz pediatra i endokrynolog, pielęgniarka edukacyjna, dietetyk, psycholog, rehabilitant Dieta dobrana indywidualnie do wieku, płci, zapewniająca dostawę wszystkich składników odżywczych koniecznych do prawidłowego rozwoju, regularne posiłki Dieta modyfikująca niewłaściwe nawyki żywieniowe: dużo warzyw i owoców, ryb, kasz, razowego pieczywa, ograniczenie nasyconych tłuszczów zwierzęcych i słodkich napojów, słodyczy, chipsów
31 Leczenie otyłości prostej u dzieci i młodzieżyRegularna aktywność fizyczna zamiast spędzania czasu przed komputerem i telewizorem Kontrola masy ciała- korzystny jest stopniowy, systematyczny spadek masy ciała Zaangażowanie dziecka w prowadzone leczenie
32 Profilaktyka Edukacja żywieniowa w programie nauczania, obejmująca żywność, żywienie i jedzenie, realizowana na wszystkich poziomach nauczania System posiłków szkolnych dla wszystkich uczniów przekazywanie wiedzy uczniom głodnym, zjadającym w pośpiechu kanapki na korytarzu jest działaniem pozornym Posiłki szkolne zgodne z zasadami zdrowego żywienia nie tylko zaspokajają potrzeby żywieniowe dziecka, lecz także tworzą wzorce zachowań żywieniowych (w Finlandii system bezpłatnych obiadów z rekomendacją dotyczącą ich składu) [za: Wojnarowska B. Edukacja zdrowotna]
33 Profilaktyka Asortyment sklepików szkolnych i automatów- eliminacja słodyczy, coca-coli i innych słodkich napojów gazowanych, wprowadzenie produktów prozdrowotnych Zapewnienie uczniom w szkole odpowiedniej aktywności fizycznej Włączenie uczniów do organizacji posiłków szkolnych i planowania programów profilaktycznych [za: Wojnarowska B. Edukacja zdrowotna]
34 Profilaktyka Współpraca z rodzicami w zakresie uczestnictwa w planowaniu posiłków szkolnych i realizacji programów profilaktycznych dla uczniów co powinno wpłynąć na zwiększenie poziomu wiedzy i zmianę niektórych zachowań żywieniowych rodziców Wsparcie władz i społeczności lokalnej w organizacji posiłków oraz realizacji programów profilaktycznych [za: Wojnarowska B. Edukacja zdrowotna]
35 Dobre praktyki- działaniaSzkoła Podstawowa nr 38 w Bydgoszczy Zamknięcie sklepiku szkolnego (brak akceptacji właściciela na wprowadzenie owoców i jogurtów do asortymentu, a usunięcie słodyczy i chipsów) Zdrowe śniadania w szkole (np. zupa mleczna, kanapki z sałatą i wędliną, pomidorem, jogurt- wszystko w cenie 2,5zł) Szkolny program walki z otyłością- ważenie dzieci i rozmowy z rodzicami dzieci z nadwagą (zaangażowani: pielęgniarka, nauczyciele, przedstawiciele rodziców, uczniowie)
36 Dobre praktyki- działaniaSzkoła Podstawowa nr 38 w Bydgoszczy Aktywność fizyczna (taniec) w czasie długich przerw Zaangażowanie rodziców poprzez wspólne planowanie posiłków, zdrowego poczęstunku na imprezach szkolnych, indywidualne rozmowy z rodzicami dzieci z nadwagą Wspólne przygotowywanie posiłków podczas akcji prozdrowotnych
37 Dobre praktyki - efektySzkoła Podstawowa nr 38 w Bydgoszczy Na 500 dzieci uczących się w szkole trzy lata temu co 5-te miało nadwagę, dziś co 10-te (53 uczniów z nadwagą) W ciągu pięciu lat schudło 208 uczniów podstawówki, spośród 251, u których stwierdzono nadwagę Cały tekst: ,, Roztańczona przerwa" w SP nr 38 w Bydgoszczy, czyli ruch nie tylko na wuefie (Fot. Łukasz Nowaczyk / Agencja Gazeta)
38 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ