1 System zarządzania ryzykiem nadużyć finansowych

2 Podstawa prawna

3 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 roku. Wytyczne KE dla państw członkowskich i instytucji programu w sprawie ryzyka nadużyć finansowych oraz skutecznych i proporcjonalnych środków zwalczania nadużyć finansowych z 16 czerwca 2014 r. Zasady wprowadzenia skutecznych i proporcjonalnych środków zwalczania nadużyć finansowych oraz zarządzania ryzykiem nadużyć finansowych w ramach RPO WD 2014-2020.

4 Nowa perspektywa finansowa 2014-2020 art. 125 ust. 4 lit. c Rozporządzenia Parlamentu i Rady (UE) nr 1303/2013 ustanawiające przepisy ogólne dotyczące, m.in. EFS IZ RPO WD jest odpowiedzialna za wprowadzenie skutecznych i proporcjonalnych środków zwalczania nadużyć finansowych

5 Zgodnie z art. 125 ust. 4 lit. c rozporządzenia ogólnego, IZ RPO WD wprowadza skuteczne i proporcjonalne środki zwalczania nadużyć finansowych, uwzględniając stwierdzone rodzaje ryzyka. Robi to w oparciu o art. 72 lit. h rozporządzenia ogólnego, który stanowi, że zadaniem systemów zarządzania i kontroli jest zapobieganie nieprawidłowościom, w tym nadużyciom finansowym, oraz ich wykrywanie i korygowanie, oraz odzyskiwanie kwot nienależnie wypłaconych wraz z odsetkami z tytułu zwrotu tych kwot po terminie.

6 Wprowadzenie do tematu nadużyć finansowych

7 Najważniejsze wnioski z badania przestępczości gospodarczej przeprowadzonego przez Price WaterHouse Coopers w 2011 roku: 39% organizacji doświadczyło nadużyć finansowych, 69% nadużyć finansowych w organizacji popełniło jej kierownictwo, przyjęte mechanizmy zapobieganiu nadużyć finansowych w organizacjach są nieefektywne, w skali ostatnich 4 lat wzrosło występowanie najpopularniejszych nadużyć finansowych, przewiduje się ich dalszy wzrost.

8 Czas trwania oszustwa w organizacji. Źródło: Association of Certified Fraud Examiners, Report to the Nation on Occupational Fraud & Abuse 2002

9 okazjapresja nadużycie racjonalizacja

10 Okazja: - dostęp do zasobów - możliwość ominięcia procedur - brak właściwego rozdzielenia funkcji - brak nadzoru - nadmierne zaufanie do współpracowników - niskie ryzyko ujawnienia

11 Presja: - problemy finansowe - brak możliwości spłacenia prywatnych długów - chęć podniesienia stopy życiowej, bogacenia się - brak możliwości realizacji założonych celów - chęć sprawdzenia własnych możliwości - choroba / problemy rodzinne

12 Racjonalizacja: - wiara w to, że pieniądze kiedyś zostaną zwrócone - brak innej możliwości działania - porównania z osobami, które czynią gorzej - wiara w to, że nadużycie to nie przestępstwo - potępienie ofiary nadużycia - brak ofiary nadużycia

13 Definicje

14 Stowarzyszenie Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych, Instytutu Audytorów Wewnętrznych oraz Amerykańskiego Instytutu Biegłych Rewidentów: Nadużycie gospodarcze jest to każde celowe działanie bądź zaniedbanie skutkujące osiągnięciem korzyści przez sprawcę lub poniesieniem straty przez ofiarę, dokonane za pomocą wprowadzenia w błąd.

15 Nadużycie finansowe to umyślne działanie lub zaniechanie: - w odniesieniu do wydatków, polegające na: wykorzystaniu lub przedstawieniu nieprawdziwych, niepoprawnych lub niepełnych oświadczeń lub dokumentów, które ma na celu sprzeniewierzenie lub bezprawne zatrzymanie środków z budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetów zarządzanych przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu, nieujawnieniu informacji z naruszeniem szczególnego obowiązku, w tym samym celu, niewłaściwym wykorzystaniu takich środków do celów innych niż te, na które zostały pierwotnie przyznane.

16 Nadużycie finansowe to umyślne działanie lub zaniechanie: - w odniesieniu do przychodów, dotyczące: wykorzystania lub przedstawienia fałszywych, nieścisłych lub niekompletnych oświadczeń lub dokumentów, które ma na celu bezprawne zmniejszenie środków budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetów zarządzanych przez lub w imieniu Wspólnot Europejskich, nieujawnienia informacji z naruszeniem szczególnego obowiązku, w tym samym celu, niewłaściwego wykorzystania korzyści uzyskanej zgodnie z prawem, w tym samym celu.

17 Nieprawidłowość: Każde naruszenie prawa unijnego lub prawa krajowego dotyczącego stosowania prawa unijnego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie funduszy, które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem. Różnica między nadużyciem finansowym a nieprawidłowością tkwi w zamiarze.

18 IZ RPO WD zobowiązuje się przestrzegać norm prawnych, etycznych i moralnych na najwyższym poziomie, zasad rzetelności, obiektywizmu i uczciwości oraz pragnie być postrzegana jako instytucja przeciwna nadużyciom i korupcji w sposobie prowadzenia swojej działalności. Zobowiązania tego IZ RPO WD oczekuje od wszystkich pracowników zaangażowanych w realizację RPO WD 2014 - 2020.

19

20 Najczęściej identyfikowane nadużycia finansowe korupcja konflikt interesów nadużycia finansowe występujące podczas zamówień publicznych fałszerstwo

21 Korupcja Definicję legalną korupcji zawiera Ustawa o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Zgodnie art. 1 ust. 3a ww. ustawy korupcją jest czyn: polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji, polegający na żądaniu lub przyjmowaniu przez osobę pełniącą funkcję publiczną bezpośrednio, lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji,

22 Korupcję możemy podzielić na dwie klasy:  Korupcję bierną – polegającą na przyjmowaniu przez osobę pełniącą funkcję publiczną korzyści majątkowych czy osobistych – lub ich obietnic – przestępstwo z art. 228 kk - Sprzedajność,  Korupcję czynną – polegającą na udzieleniu osobie będącej funkcjonariuszem publicznym korzyści majątkowej czy osobistej – lub jej obietnicy – przestępstwo z art. 229 kk - Przekupstwo.

23 Korupcja jest przestępstwem ściganym z urzędu i podlega karze. Kara dotyczy zarówno osoby oferującej, jak i przyjmującej korzyść majątkową lub osobistą. W zależności od wagi przestępstwa karą może być grzywna, ograniczenie wolności, a nawet pozbawienie wolności do lat 12. Sąd może także orzec tzw. środek karny w postaci: pozbawienia praw publicznych, zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, podania wyroku do publicznej wiadomości czy wreszcie świadczenia pieniężnego na określony cel społeczny.

24 Istnieje możliwość uniknięcia kary. Kodeks Karny stanowi:,,Nie podlega karze sprawca przestępstwa..., jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte przez osobę pełniącą funkcję publiczną, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział”. WAŻNE: Aby doszło do wystąpienia korupcji, współuczestniczyć muszą dwie strony tego procederu: osoba wręczająca korzyść majątkową i osoba, która korzyść tę przyjmuje, przy czym osoba wręczająca korzyść musi mieć świadomość pełnienia przez drugą stronę funkcji publicznej oraz musi ona udzielać korzyści ze względu na tę właśnie funkcję.

25 Konflikt interesów Brak definicji legalnej konfliktu interesu w polskim systemie prawnym. Istnieje natomiast wiele zróżnicowanych interpretacji konfliktu interesów, które najczęściej rozumiane jest dość ogólnie jako takie działanie we własnym interesie, interesie osoby bliskiej lub osoby trzeciej, które co do zasady stoją w opozycji do interesu publicznego. Ważne: Korupcja i konflikt interesów to nie to samo. Korupcja zazwyczaj wymaga porozumienia pomiędzy co najmniej dwoma partnerami oraz pewnego rodzaju łapówki/korzyści osobistych/płatności. Konflikt interesów powstaje, gdy dana osoba ma możliwość przedłożenia interesu prywatnego nad obowiązki zawodowe.

26 Zgodnie z treścią Rekomendacji Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie kodeksu postępowania urzędników w służbie publicznej - konflikt interesów można zdefiniować jako sytuację, kiedy interes prywatny osoby pełniącej funkcję publiczną wpływa, bądź wydaje się wpływać, na bezstronne i obiektywne wykonywanie jej oficjalnych funkcji, przy czym przez sformułowanie interes prywatny należy rozumieć jakąkolwiek nienależną korzyść majątkową lub osobistą. Do konfliktu interesów dochodzi więc wtedy, gdy osoba zatrudniona w instytucji publicznej (bez względu na stanowisko, na jakim jest zatrudniona) posiada ukryty, własny interes ekonomiczny lub osobisty.

27 Definicja konfliktu interesu została ujęta w artykule 57 ust. 2 rozporządzenia finansowego mającego zastosowanie do ogólnego budżetu Unii Europejskiej (rozporządzenie nr 966/2012), zgodnie z tą definicją:,,Konflikt interesów istnieje wówczas, gdy bezstronne i obiektywne pełnienie funkcji podmiotu działającego w sferze finansów lub innej osoby uczestniczącej w wykonaniu budżetu, zarządzaniu budżetem, audycie lub kontroli budżetu, jest zagrożone z uwagi na względy rodzinne, emocjonalne, sympatie polityczne lub przynależność państwową, interes gospodarczy lub jakikolwiek inne interesy wspólne z Beneficjentem”.

28 Działania mogące spowodować konflikt interesów to działania, które zagrażają BEZSTRONNEMU i OBIEKTYWNEMU wykonywaniu przez daną osobę jej obowiązków służbowych, takich jak np.:  udział w komisji oceniającej w procedurze udzielania dotacji jeśli osoba ta może bezpośrednio lub pośrednio czerpać korzyści finansowe z wyników tych procedur;

29 Najczęściej występujące przypadki konfliktu interesów, do jakich dochodzi w jednostkach sektora finansów publicznych to: manipulowanie zakupami, a więc sytuacja, gdy instytucja w konsekwencji działań pracownika dokonuje zakupu towarów lub usług po zawyżonej cenie lub dokonuje zakupu towarów lub usług, których bez takiego działania nie zdecydowałaby się zakupić. prowadzenie własnej działalności gospodarczej za pieniądze instytucji, w której pracownik jest zatrudniony.

30 Narzędziem ograniczającym występowanie konfliktu interesów w jednostkach sektora finansów publicznych jest polskie prawodawstwo, przewidujące m.in. ustawowe ograniczenia w podejmowaniu działalności gospodarczej przez ściśle wymienione w ustawach osoby. Natomiast najczęstsze sposoby służące wykrywaniu przypadków występowania zjawiska konfliktu interesów to: doniesienia i zażalenia, rozmowy z pracownikami odchodzącymi z pracy oraz rozmowy z pracownikami działów zamówień pod kątem faworyzowania jednego lub kilku dostawców.

31 Nadużycia finansowe przy zamówieniach publicznych Naruszenie zapisów Ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo Zamówień Publicznych wiąże się najczęściej z opisanymi wcześniej nadużyciami korupcji lub konfliktu interesów, bywa jednak także, że związane jest ze zjawiskiem zmowy przetargowej, która stanowi przestępstwo opisane w art. 305 Kodeksu Karnego. Zgodnie z zapisami art. 305 § 1 Kodeksu karnego,,,kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, udaremnia lub utrudnia przetarg publiczny albo wchodzi w porozumienie z inną osobą działając na szkodę właściciela mienia albo osoby lub instytucji, na rzecz której przetarg jest dokonywany, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

32 Nadużycia występujące podczas zamówień publicznych mogą polegać m.in. na: manipulowaniu rozpoznaniem potrzeb (zawiązanie spisku pomiędzy pracownikiem zamawiającego a dostawcą), manipulowaniu specyfikacjami zamówienia (dopasowanie specyfikacji zamówienia do konkretnego dostawcy), tworzeniu kartelu (zmowa grupy dostawców, którzy dzielą się kontraktem) istnieniu fikcyjnych dostawców (składanie fikcyjnych ofert by udowodnić, że złożona właściwa oferta jest atrakcyjna cenowo), próbie eliminacji niewygodnych oferentów poprzez umieszczanie informacji o zamówieniu w mało znanych publikacjach,

33 Niepokojącymi sygnałami, informującymi o możliwości wystąpienia nadużyć w obszarze zamówień publicznych mogą być: częste dokonywanie zamówień u tego samego dostawcy, brak przestrzegania ustalonych zasad organizowania i prowadzenia przetargów, informacje mogące wskazywać na dostosowanie specyfikacji do konkretnego dostawcy, wstępna selekcja dostawców, częste stosowanie trybów niekonkurencyjnych lub stosowanie zamówienia z pominięciem trybów przetargowych, występowanie formalnych lub nieformalnych powiązań pomiędzy osobami odpowiedzialnymi za realizację zamówień a dostawcami,

34 specyfikacje odbiegające treścią od stosowanych wcześniej przy podobnych zamówieniach, udziały osób odpowiedzialnych za realizację zamówień w firmach będących dostawcami, publikowanie ogłoszeń w mało znanych publikacjach, przechowywanie ofert w miejscach dostępnych i niezabezpieczonych, przypadki odejścia pracowników odpowiedzialnych za realizację zamówień do firm będących wcześniej dostawcami oraz zmiana jakości dostarczanych usług lub towarów.

35 Narzędziami pozwalającymi uniknąć występowania nadużyć dotyczących zamówień publicznych są między innymi: częste audyty danych pracowników odpowiedzialnych za realizację zamówień i porównywanie ich z danymi dostawców, analiza zasadności zamawianych dóbr oraz weryfikacja treści sporządzanych specyfikacji istotnych warunków zamówienia.

36 Fałszerstwo Fałszerstwo zaliczamy do przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów. Fałszerstwo dzielimy na materialne i intelektualne. 1) Fałszerstwo materialne, zgodnie z zapisami art. 270 Kodeksu karnego, jest przestępstwem powszechnym, polegającym na przerobieniu, podrobieniu lub użyciu sfałszowanego dokumentu. Zgodnie z zapisami art. 270 § 1 Kodeksu karnego:,, kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Podrobienie dokumentu polega na sporządzeniu dokumentu na nowo wraz ze stworzeniem pozoru, że dany dokument jest autentyczny.

37 Przerobienie dokumentu oznacza dokonanie zmian w tekście już istniejącego dokumentu i uczynieniu go w ten sposób nieprawdziwym. Za przykład tego typu przestępstwa można wskazać wszelkiego rodzaju dopiski lub usuwanie fragmentów tekstu, wymazania, przekreślenia itp. 2) Fałszerstwo intelektualne, zgodnie art. 271 Kodeksu karnego, jest to urzędowe poświadczenie nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne przez funkcjonariusza publicznego lub inną osobę uprawnioną do wystawienia dokumentu. Przestępstwo wskazane powyżej może być popełnione tylko przez osobą mającą prawny status funkcjonariusza publicznego albo też szczególny tytuł prawny (upoważnienie) do wystawienia dokumentów określonego rodzaju.

38 Uporządkowane podejście do zwalczania nadużyć finansowych.

39 W celu skutecznego rozwiązania problemu nadużyć IZ RPO WD wypracowała uporządkowane podejście do zwalczania nadużyć finansowych. Na cykl zwalczania nadużyć finansowych składają się cztery podstawowe elementy: -zapobieganie -wykrywanie -korygowanie -ściganie

40 Zapobieganie: - ton nadawany z góry - kultura etyczna - system zarządzania i kontroli - systemy kontroli wewnętrznej - podział obowiązków i odpowiedzialności - szkolenie i zwiększanie świadomości - stanowiska wrażliwe - analityka danych i narzędzie ARACHNE

41 Ton nadawany z góry. Uchwała Nr 871/V/15 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 7 lipca 2015 roku w sprawie przestrzegania norm prawnych, etycznych i moralnych, zasad rzetelności, obiektywizmu i uczciwości w sposobie prowadzenia działalności Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Dolnośląskiego 2014-2020: Zarząd Województwa Dolnośląskiego zobowiązuje się przestrzegać norm prawnych, etycznych i moralnych na najwyższym poziomie, zasad rzetelności, obiektywizmu i uczciwości oraz pragnie by IZ RPO WD była postrzegana jako instytucja przeciwna nadużyciom i korupcji w sposobie prowadzenia swojej działalności, a zobowiązania tego oczekuje od wszystkich pracowników zaangażowanych w realizację RPO WD 2014 – 2020.

42 Kultura etyczna. Oczekuje się stosowania najwyższych standardów etycznych przez pracowników wszystkich instytucji zaangażowanych we wdrażanie RPO WD 2014 - 2020. W tym celu obowiązuje wspólny kodeks postępowania etycznego, którego treść została oparta na poniższych zasadach: zasada praworządności zasada uczciwości zasada rzetelności zasada jawności zasada profesjonalizmu zasada niedyskryminowania.

43 System zarządzania i kontroli. Na system zarządzania i kontroli składa się system instytucjonalny i system procedur i dokumentów programowych określający sposób działania instytucji zaangażowanych w realizację RPO WD 2014 - 2020. System zarządzania i kontroli RPO WD, opiera się na procedurach zapewniających właściwą ścieżkę audytu, pozwalającą odtworzyć proces decyzyjny. System zarządzania i kontroli zapewnia dokładne określenie zakresu zadań i obowiązków pracowników, który ma na celu wyeliminowanie dowolności w określeniu sposobu pracy i procedowania. Szczególną uwagę zwraca się na zapewnienie prawidłowej rozdzielności funkcji odnośnie procesów związanych z naborem, oceną i wyborem projektów, kontrolą projektów (zarówno w zakresie weryfikacji administracyjnych, jak i kontroli na miejscu) oraz certyfikacją wydatków.

44 Systemy kontroli wewnętrznej. Kontrola wewnętrzna jest integralnym procesem, na który wpływ ma zarówno kadra zarządzająca, jak i pracownicy. System kontroli wewnętrznej zwraca uwagę na ryzyka i dostarcza racjonalnego zapewnienia, że w działalności IZ RPO WD/IP RPO WD osiągnięte zostaną następujące cele ogólne: wykonywanie zadań w sposób uporządkowany, etyczny, oszczędny, terminowy, wydajny i skuteczny wypełnianie zobowiązań przestrzeganie obowiązującego prawa i regulacji zabezpieczenia powierzonych zasobów przed utratą, niewłaściwym wykorzystaniem i zniszczeniem.

45 Podział obowiązków i odpowiedzialności. Rozdział funkcji zapewniony jest na każdym etapie wdrażania, w tym przede wszystkim w procesie naboru wniosków o dofinansowanie, weryfikacji płatności oraz kontroli projektów. Narzędziem mającym ograniczyć wystąpienie konfliktu interesów są oświadczenia o bezstronności oraz braku powiązań z Beneficjentem, podpisywane przed oceną wniosku o dofinansowanie, przed przystąpieniem do weryfikacji wniosku o płatność oraz przed podjęciem czynności kontrolnych.

46 Szkolenie i zwiększanie świadomości. Szkolenia z zakresu zapobiegania i wykrywania nadużyć finansowych odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu wystąpienia nadużyć finansowych i są istotnym elementem zapobiegania nadużyciom finansowym występującym we wdrażaniu RPO WD 2014 – 2020, wypracowują bowiem świadomość pracowników instytucji uczestniczących w tym procesie oraz zrozumienie ich wagi i negatywnych konsekwencji.

47 Stanowiska wrażliwe. Stanowiskami wrażliwymi są stanowiska kierownicze i decyzyjne oraz stanowiska na których pracownicy mają bezpośredni związek m.in. z: obsługą wnioskodawców/Beneficjentów (w tym wybór wnioskodawców, kontrole, poświadczenia i płatności) podejmowaniem decyzji administracyjnych rozpatrywaniem odwołań procesem zamówień publicznych, w tym dokonywaniem zakupów dla IZ RPO WD/IP RPO WD administrowaniem systemem informatycznym procesem naboru i zatrudniania pracowników.

48 Analityka danych i narzędzie ARACHNE. ARACHNE jest narzędziem do punktowej oceny ryzyka, które może zwiększyć efektywność doboru projektów do kontroli, kontroli zarządczych i audytu, usprawniając identyfikację nadużyć finansowych, zapobieganie tym oraz ich wykrywanie. Działanie systemu zostało oparte na zdefiniowanych grupach czynników ryzyka i alertów, zostało dostosowane do specyfiki programów operacyjnych oraz charakteru wydatków i oparte na bazach danych na temat realizowanych projektów, uzupełnionych o dane z baz zewnętrznych, do których dane zostały przekazane przez państwa członkowskie i źródła publiczne.

49 Wykrywanie: - źródła informacji o podejrzeniu nadużycia finansowego - sygnały ostrzegawcze nadużyć finansowych

50 Źródła informacji o podejrzeniu nadużycia finansowego. IZ RPO WD jest zobowiązana brać pod uwagę wszelkie sygnały dotyczące podejrzenia wystąpienia nadużycia finansowego i podjąć stosowne kroki w celu zweryfikowania uzyskanej informacji. W celu zapewnienia odpowiedniej ochrony pracowników przed wewnętrznymi sankcjami w przypadku zgłoszenia przez nich nieprawidłowości stosuje się wewnętrzną politykę antymobbingową obejmującą m.in.: stanowisko pracodawcy wobec działań i zachowań mobbingowych, zasady przeciwdziałania przedmiotowemu zjawisku, sankcje w odniesieniu do sprawców zachowań mobbingowych

51 Sygnały ostrzegawcze nadużyć finansowych. Przesłanki nadużyć finansowych to szczególne oznaki lub sygnały ostrzegawcze wskazujące na nieuczciwe zachowanie, wymagające natychmiastowej reakcji w celu sprawdzenia, czy konieczne jest podjęcie dalszych działań. Przesłanki mogą być charakterystyczne również dla działań, które często realizuje się w ramach programów finansowania strukturalnego, takich jak zamówienia publiczne i obliczanie kosztów pracy.

52 Działania naprawcze (raportowanie, korygowanie i odzyskiwanie środków): - raportowanie - korygowanie i odzyskiwanie kwot

53 Raportowanie. Szczegółowe zasady odnoszące się do kwestii związanych z raportowaniem o nieprawidłowościach i podejrzeniach nadużyć finansowych zostały określone w Procedurach informowania Komisji Europejskiej o nieprawidłowościach w wykorzystywaniu funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, opracowanych przez Ministerstwo Finansów.

54 Korygowanie i odzyskiwanie kwot. Po stwierdzeniu podejrzenia nadużycia finansowego IZ RPO WD uruchamia procedurę odzyskiwania przekazanych środków. IZ RPO WD wzywa Beneficjenta do zwrotu środków lub wyrażenia zgody na pomniejszenie kolejnych płatności na podstawie art. 207 ust. 8 ustawy o finansach publicznych, z zastrzeżeniem art. 207 ust. 13 ww. ustawy. W przypadku niewypełnienia przez Beneficjenta powyższego wezwania IZ RPO WD/IP RPO WD wydaje na podstawie art. 207 ust. 9 decyzję określającą kwotę do zwrotu i termin, od którego nalicza się odsetki oraz sposób zwrotu środków.

55 Korygowanie i odzyskiwanie kwot. Ponadto, w przypadku niezwrócenia środków w terminie lub otrzymania środków przez przedstawienie jako autentyczne dokumentów podrobionych lub przerobionych lub dokumentów potwierdzających nieprawdę, na podstawie art. 207 ust. 4 pkt. 1, 3 i 4 ustawy o finansach publicznych, Beneficjent zostaje wykluczony z możliwości otrzymania środków UE. Rejestr podmiotów wykluczonych na podstawie art. 207 ustawy o finansach publicznych, prowadzi Minister Finansów.

56 Ściganie. Współpraca z krajowymi organami śledczymi. Zgodnie z artykułem 304 § 2 Kodeksu postępowania karnego, IZ RPO WD/IP RPO, gdy w związku ze swą działalnością dowie się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, jest zobowiązana niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Pod pojęciem przestępstwa ściganego z urzędu należy rozumieć przestępstwo wymienione w Kodeksie karnym.

57 Ściganie. Współpraca z krajowymi organami śledczymi. IZ RPO WD zobowiązana jest zapewnić pełną współpracę z organami dochodzeniowymi, organami ścigania lub organami wymiaru sprawiedliwości, w tym: - z Instytucją Audytową - z OLAF - z UOKiK przede wszystkim przez przechowywanie dokumentacji dotyczącej przypadków nadużyć w bezpiecznych miejscach oraz zapewnienie odpowiedniego przekazania spraw w przypadku mobilności pracowników.

58 Postępowanie w przypadku zidentyfikowania nadużycia finansowego.

59 Postępowanie z podejrzeniami nadużyć przekazanych przez pracowników IZ RPO WD pozyskanych w trakcie wykonywania bieżących zadań oraz kontroli. Odpowiedzialność za dostrzeganie potencjalnych sygnałów nieuczciwej działalności i odpowiednie na nie reagowanie spoczywa na wszystkich osobach zaangażowanych w realizację RPO WD 2014 - 2020. Ze względu na fakt, że nadużycie finansowe może wystąpić na każdym etapie realizacji projektu, wszyscy pracownicy instytucji zaangażowanych we wdrażanie RPO WD 2014 - 2020 powinni być wyczuleni na wszelkie symptomy wystąpienia ewentualnych nadużyć finansowych podczas wykonywania obowiązków służbowych.

60 Postępowanie z podejrzeniami nadużyć przekazanych przez pracowników IZ RPO WD pozyskanych w trakcie wykonywania bieżących zadań oraz kontroli. Zgodnie z art. 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. W sytuacji, gdy pracownicy instytucji państwowych lub samorządowych, w związku z pełnioną przez siebie funkcją, dowiedzieli się o popełnieniu takiego czynu, spoczywa na nich obowiązek prawny powiadomienia odpowiednich organów ścigania.

61 Postępowanie z podejrzeniami nadużyć przekazanych przez pracowników IZ RPO WD pozyskanych w trakcie wykonywania bieżących zadań oraz kontroli. W przypadku powzięcia informacji o podejrzeniu nadużycia finansowego zobowiązane są zgłosić ją do właściwych organów dochodzeniowo - śledczych celem wszczęcia postępowania administracyjnego lub sądowego na poziomie krajowym w celu stwierdzenia zamierzonego działania. Przed zgłoszeniem do organów dochodzeniowo-śledczych, instytucje weryfikują uzyskane informacje o podejrzeniu nadużycia finansowego, zgodnie z przyjętymi procedurami.

62 Postępowanie z informacjami o nadużyciach/podejrzeniach nadużyć finansowych pozyskanych od organów ścigania. Nie każda informacja pozyskana od organów ścigania będzie stanowiła podejrzenie wystąpienia nadużycia finansowego. W związku z powyższym uzyskane informacje winny być gruntownie analizowane pod kątem wystąpienia nadużycia finansowego. W sytuacji stwierdzenia wystąpienia nadużycia finansowego, IZ RPO WD winna ustalić, czy posiada wszystkie niezbędne informacje przynajmniej do określenia potencjalnego wpływu nadużycia finansowego na projekt, a także podjąć odpowiednie działania mające na celu kompleksowe wyjaśnienie sprawy.

63 Postępowanie z informacjami o nadużyciach/podejrzeniach nadużyć finansowych pozyskanych z innych źródeł. W sytuacji otrzymania informacji o możliwości wystąpienia nieprawidłowości w odniesieniu do projektu należy każdorazowo dokonać analizy, czy dane zdarzenie może stanowić podejrzenie wystąpienia nadużycia finansowego. W przypadku pozyskania informacji z prasy o prowadzonym postępowaniu przez organy ścigania, należy,wystąpić do organu z prośbą o potwierdzenie danych oraz ich ewentualne uzupełnienie. W przypadku pozyskania informacji z prasy o wystąpieniu nieprawidłowości, które mogą być nadużyciem, IZ RPO WD może podjąć dodatkowe działania weryfikacyjne w tym zakresie.

64 Ochrona osób ujawniających nadużycie finansowe.

65 IZ RPO WD/IP RPO WD zobowiązana jest do ochrony osób, ujawniających możliwość wystąpienia nadużycia finansowego. Do zasadniczych elementów ochrony prawnej zalicza się ochronę tożsamości osoby sygnalizującej. Dane umożliwiające identyfikację sygnalistów, ujawniających możliwość wystąpienia nadużycia finansowego mogą zostać udostępnione wyłącznie za zgodą zainteresowanego, a osoby sygnalizujące należy informować o okolicznościach, w których ujawnienie ich tożsamości stanie się konieczne (np. w razie wszczęcia postępowania karnego).

66 Ochrona osób ujawniających nadużycie finansowe. Pracownik IZ RPO WD stwierdzający możliwość wystąpienia nadużycia finansowego podlega ochronie przeciwko ewentualnym działaniom odwetowym, rozumianym jako działania, które: prowadzą do pogorszenia sytuacji osoby sygnalizującej, wyrządzają krzywdę lub szkodę, zostały podjęte w związku z ujawnieniem przez tę osobę informacji w interesie publicznym (zachodzi związek pomiędzy ujawnieniem a działaniem niekorzystnym dla osoby sygnalizującej).

67 Ochrona osób ujawniających nadużycie finansowe. Pracownik IZ RPO WD stwierdzający możliwość wystąpienia nadużycia finansowego podlega ochronie przeciwko ewentualnym działaniom odwetowym, rozumianym jako działania, które: prowadzą do pogorszenia sytuacji osoby sygnalizującej, wyrządzają krzywdę lub szkodę, zostały podjęte w związku z ujawnieniem przez tę osobę informacji w interesie publicznym (zachodzi związek pomiędzy ujawnieniem a działaniem niekorzystnym dla osoby sygnalizującej) Jednocześnie z działaniami odwetowymi wiąże się osobiste ryzyko dla osób, które takie działania podejmują.

68 Zewnętrzny punkt kontaktowy. Dodatkową gwarancją ujawnienia możliwości wystąpienia nadużycia finansowego jest rozwiązanie umożliwiające zgłoszenia anonimowe. Rozwiązanie to stosuje się poprzez anonimowe infolinie lub skrzynki e- mailowe, umożliwiające zgłoszenie podejrzenia nadużycia bez konieczności ujawniania tożsamości zgłaszającego.

69 Proces samooceny ryzyka nadużyć finansowych

70 Samoocena ryzyka nadużyć finansowych to ustalenie i ocena własna wszystkich wewnętrznych i zewnętrznych czynników ryzyka, które mogą prowadzić do nadużyć finansowych, a także wpływu i prawdopodobieństwa tego ryzyka w odniesieniu do kluczowych procesów związanych z wdrażaniem RPO WD 2014 - 2020. Co to jest?

71 Samoocenę ryzyka nadużyć finansowych przeprowadza się w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia nadużyć finansowych. W jakim celu?

72 Kto ? Zespół ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych Koordynator ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych Grupy robocze do spraw analizy ryzyka nadużyć finansowych (w IZ RPO WD oraz każdej IP RPO WD)

73 wypracowanie skutecznej polityki zwalczania nadużyć finansowych i planów reagowania w sytuacjach ich wystąpienia, we współpracy z grupami roboczymi do spraw analizy ryzyka nadużyć finansowych, określenie zasad zapobiegania i wykrywania nadużyć finansowych, opracowanie arkuszy pozwalających na identyfikację nadużyć finansowych mogących występować podczas realizacji RPO WD 2014 - 2020, analiza wypełnianych przez IZ RPO WD/IP RPO WD arkuszy i dokonanie analizy wpływu zidentyfikowanych nadużyć na system realizacji RPO WD 2014 - 2020, podejmowanie decyzji o sposobie zapobiegania zidentyfikowanym nadużyciom finansowym mogącym występować podczas realizacji RPO WD 2014 – 2020. Kto ? Zespół ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych

74 koordynowanie prac Zespołu ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych, zwoływanie planowych i doraźnych spotkań Zespołu ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych, analiza przekazywanych na bieżąco przez przewodniczących grup roboczych do spraw analizy ryzyka nadużyć finansowych / kierownictwo właściwej instytucji informacji o zidentyfikowanych nowych ryzykach wystąpienia nadużyć finansowych, informowanie ZWD o stwierdzonych ryzykach nadużyć finansowych i ich wpływie na system realizacji RPO WD 2014 - 2020, zapewnienie, aby w przypadku wykrycia nadużycia finansowego właściwa komórka organizacyjna w zakresie swoich zadań niezwłocznie przekazała sprawę właściwym organom dochodzeniowym. Kto ? Koordynator ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych

75 dokonywanie oceny ryzyk nadużyć finansowych mogących występować podczas realizacji RPO WD 2014 – 2020 w IZ RPO WD/IP RPO WD z wykorzystaniem arkuszy analizy ryzyka, identyfikacja ryzyk występowania nadużyć finansowych oraz badanie ich wpływu na funkcjonowanie systemu realizacji RPO WD 2014 – 2020, dokonywanie regularnego przeglądu ryzyk występowania nadużyć finansowych występujących w IZ RPO WD/IP RPO WD, przedstawianie propozycji zmian w arkuszach analizy ryzyka, informowanie Koordynatora ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych o zidentyfikowanych ryzykach i lukach systemowych, reagowanie na zidentyfikowane ryzyka i wykryte luki w IZ RPO WD/IP RPO WD, współpraca z Zespołem ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych oraz innymi grupami roboczymi do spraw analizy ryzyka nadużyć finansowych. Kto ? grupy robocze ds. analizy ryzyka nadużyć finansowych

76 5 podstawowych działań: ilościowe określenie ryzyka wystąpienia danego typu nadużycia finansowego w oparciu o ocenę wpływu i prawdopodobieństwa (ryzyko całkowite), ocena skuteczności obecnych mechanizmów kontrolnych w celu ograniczenia ryzyka całkowitego, ocena ryzyka rezydualnego po uwzględnieniu wpływu obecnych mechanizmów kontrolnych i ich skuteczności, czyli sytuacji w momencie dokonywania oceny ryzyka (bieżące ryzyko rezydualne), ocena wpływu planowanych dodatkowych mechanizmów kontrolnych na ryzyko rezydualne, określenie ryzyka docelowego, czyli poziomu ryzyka, które IZ RPO WD/IP RPO WD uważa za dopuszczalny po skutecznym wdrożeniu wszelkich mechanizmów kontrolnych. Jak ?

77 Podstawowym narzędziem oceny ryzyka nadużyć finansowych jest arkusz samooceny ryzyka nadużyć finansowych. Narzędzia

78 Arkusz obejmuje prawdopodobieństwo i skutki konkretnych i powszechnie rozpoznawanych rodzajów ryzyka nadużyć finansowych, odnoszących się w szczególności do kluczowych procesów: wyboru wnioskodawców wdrożenia projektów przez beneficjentów, ze szczególnym uwzględnieniem zamówień publicznych i kosztów pracy deklaracji wydatków przez IZ RPO WD/IP RPO WD Ponadto IZ RPO WD/IP RPO WD zobowiązana jest do oceny ogólnego ryzyka nadużyć finansowych w przypadku zamówień publicznych, którymi może bezpośrednio zarządzać, np. w kontekście zamówień na pomoc techniczną Narzędzia

79 Ryzyka związane z procesem wyboru projektów: Konflikt interesów przy ocenie wniosków o dofinansowanie. Fałszywe dokumenty/ oświadczenia złożone przez wnioskodawców. Podwójne finansowanie. Narzędzia Przykładowe rodzaje ryzyk:

80 Ryzyka związane z realizacją projektów: Nieujawnione konflikty interesów lub łapówki i nielegalne prowizje. Podział zamówień. Pominięcie wymaganej procedury konkurencyjnej. Narzędzia Przykładowe rodzaje ryzyk:

81 Ryzyka związane z certyfikacją wydatków i przekazywaniem środków: Niepełny/nieadekwatny proces kontroli systemowej. Niepełny/nieadekwatny proces certyfikacji wydatków. Konflikty interesów w instytucji zarządzającej. Narzędzia Przykładowe rodzaje ryzyk:

82 Zespół ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych dokonuje, w oparciu o wyniki samooceny ryzyk nadużyć finansowych przeprowadzonych przez grupy robocze do spraw analizy ryzyka nadużyć finansowych, kompletnej oceny nadużyć finansowych raz w roku, w terminie do 31 sierpnia (za wyjątkiem oceny nadużyć finansowych dokonywanej po raz pierwszy, którą należy przeprowadzić do dnia 31 grudnia 2015 roku). Terminy

83 Spotkania robocze Zespołu ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych są zwoływane przez Koordynatora ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych, w terminie co najmniej 14 dni przed planowanym posiedzeniem Zespołu ds. samooceny ryzyka nadużyć finansowych. Terminy