1

2 Systematyka to dział biologii zajmujący się zagadnieniami dotyczącymi klasyfikacji organizmów, ich opisem oraz nazewnictwem.

3 Korzysta on ze zdobyczy taksonomii - nauki zajmującej się metodami klasyfikacji. Prace specjalistów z zakresu systematyki polegają na łączeniu organizmów w grupy, tzw. jednostki taksonomiczne (taksony) na podstawie wcześniej przyjętych kryteriów.

4 Każda jednostka taksonomiczna stosowana w klasyfikacji biologicznej ma odpowiednią rangę.

5 Wyróżniono siedem głównych rang taksonów.Wszystkie one mają nazwy łacińskie, co umożliwia współpracę naukowców różnych narodowości i eliminuje ewentualne nieporozumienia. Odpowiedniki łacińskich nazw głównych jednostek taksonomicznych, wzorem innych państw, wprowadzono również w Polsce.

6 Klasyfikacja biologiczna ma strukturęhierarchiczną. Oznacza to, że każdy z taksonów jest zbiorem jednostek niższej rangi, np. rząd jest zbiorem rodzin, a rodzina jest zbiorem rodzajów.

7 Hierarchiczny układ głównych rang jednostek taksonomicznych obejmuje kolejno:królestwo, typ (lub gromadę w systematyce roślin) gromadę (lub klasę w systematyce roślin), rząd, rodzinę, rodzaj gatunek.

8

9

10 gromada oraz klasa u roślin.Niestety, niekonsekwencje w ich tłumaczeniu stały się przyczyną braku spójności między nazwami taksonów różnych królestw. Dotyczy to np. typu i gromady u zwierząt, których odpowiednikami są kolejno gromada oraz klasa u roślin. W celu uniknięcia pomyłek dopuszcza się używanie rangi typu także w odniesieniu do roślin.

11 Zasady nazewnictwa gatunków Podstawową jednostką klasyfikacji jest gatunek. Obejmuje on zbiór osobników podobnych do siebie, które krzyżują się ze sobą i wydają płodne potomstwo.

12 Osobniki jednego gatunku mają określone wymagania życiowe i, co za tym idzie, zajmują podobne siedliska

13 Nazwa przedstawiciela gatunku składa się z dwóch członów.Pierwszy z nich to nazwa rodzajowa wyrażona rzeczownikiem, natomiast drugi, tzw. epitet gatunkowy, stanowi nazwę gatunkową wyrażoną najczęściej przymiotnikiem, który zwykle określa istotne właściwości organizmu.

14 gatunek owada błonkoskrzydłego z rodziny pszczołowatych (Apidae),Pszczoła (Apis) gatunek owada błonkoskrzydłego z rodziny pszczołowatych (Apidae),

15 Błonkoskrzydłe, błonkówki (Hymenoptera) – rząd owadów obejmujący ponad 110 tys. gatunków występujących na całym świecie, z wyjątkiem rejonów polarnych. Najwięcej gatunków spotyka się w krajach tropikalnych.

16 Do błonkówek należą m. inDo błonkówek należą m.in. pszczoły, osy, mrówki, pilarzowate, gąsieniczniki, bleskotki i trzpiennikowate.

17 Pszczoły (Apoidea = Sphecoidea) – nadrodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych (błonkówek). Należące do niej gatunki stanowią ~20% wszystkich błonkoskrzydłych.

18 Badaniem os zajmuje się sfekologia, Osy (Vespoidea) – nadrodzina owadów błonkoskrzydłych należących do podrzędu trzonkówek. Badaniem os zajmuje się sfekologia, dział entomologii oraz socjobiologia.

19 Rodzina pilarzowate to ok. 5 tysRodzina pilarzowate to ok. 5 tys. gatunków, w tym w Polsce występuje około 400 gatunków. Są szkodnikami winorośli, porzeczek, agrestu, drzew pestkowych (wiśnia, czereśnia), jabłoni i innych.

20 Owady dorosłe żywią się nektarem i pyłkiem kwiatowym.Gąsieniczniki jest rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych licząca ok. 30 tys. gatunków, w Polsce występuje ok Owady dorosłe żywią się nektarem i pyłkiem kwiatowym.

21 Larwy gąsieniczników są parazytoidami larw innych owadów.Samice gąsieniczników mają pokładełko, przy pomocy którego umieszczają jaja wewnątrz ciał ofiar. Gatunki wyposażone w krótkie pokładełko składają jaja w larwach żerujących na roślinach, natomiast samice gąsieniczników wyposażone w długie pokładełko potrafią zaatakować także larwy żerujące pod korą w drewnie.

22 Larwy trzpiennikowatych żerują w drewnie.Trzpiennikowate (Siricidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych licząca około 80 gatunków, z czego w Polsce występuje ok Trzpiennikowate mają wydłużone, walcowate ciało. Na końcu odwłoka krótkie pokładełko. Larwy trzpiennikowatych żerują w drewnie.

23 Bleskotki są rozpowszechnione na całym świecie, głównie w strefie subtropikalnej i tropikalnej. Osiągają rozmiary ciała od ok. 0,1 mm do 2 cm, cechują się metalicznym połyskiem w różnych odcieniach, są silnie zróżnicowane morfologicznie, w odróżnieniu od pozostałych błonkówek mają charakterystyczne żyłkowanie skrzydeł, w którym nie ma zamkniętych wielokątów. Cechują się także szerokimi udami tylnych nóg. Z uwagi na niewielkie rozmiary, decydującą rolę w rozprzestrzenianiu się bleskotek spełnia wiatr.

24 Mrówkowate (Formicidae) – rodzina owadów należąca do rzędu błonkówek, podrzędu trzonkówek. Bardzo rozpowszechnione, występują praktycznie pod każdą szerokością geograficzną, tworzą społeczności kastowe żyjące w gniazdach. Liczbę gatunków mrówek szacuje się na około 12 tysięcy

25 Systematyka rodziny pszczołowatych

26 Do rodziny pszczołowatych należą podrodziny:pszczoły właściwe (Apinae) koczownice (Nomadinae) zadrzechnie (Xylocopinae) pszczolinki (Andreninae) - według Michenera nie są częścią rodziny Apidae lecz mają osobną rodzinę pszczolinkowatych (Andrenidae)

27 (od drobnych do większych niż pszczoła miodna).Pszczolinka (Andrena) - rodzaj pszczół z rodziny pszczolinkowatych (Andrenidae). W Europie występuje około 200 gatunków o różnej wielkości osobników (od drobnych do większych niż pszczoła miodna).

28

29 Rodzaj ten ma charakterystyczny kształt puszki głowowejRodzaj ten ma charakterystyczny kształt puszki głowowej. Od czułków do górnej granicy nadustka – nadustek fragment puszki głowowej, ruchomo połączony lub zrośnięty z wargą górną - schodzą podwójne szwy, a samice między oczami a czułkami mają aksamitnie owłosione doły twarzowe, pełniące prawdopodobnie funkcje zmysłowe.

30

31 Pyłek przenoszą na tylnych odnóżach zaopatrzonych w specjalne włosy albo na bokach propodeum (tylnej części tułowia). Gniazda zakładają w ziemi. Wiele gatunków zapyla rośliny uprawne, np. lucernę.

32

33 Koczownice (Nomada spp.). – Pszczele kukułki

34

35 Samica podczas kopulacji z samcem, zostaje „obdarowana”przez niego… zapachem! Nie byle jakim. Samiec, potrafi bowiem „wytworzyć” podrobiony zapach pszczół, na których pasożytuje jego gatunek, w specjalnych gruczołach umieszczonych w jego szczękach. Podczas trwania stosunku, po prostu smaruje nim grzbiet samicy. Cóż, nie jedna pani, chciała by zostać obdarowana perfumami, a w tym przypadku, samica nie tylko je dostaje, ale jeszcze zostaje elegancko obsłużona przez samczyka i to jednocześnie od względem ich nakładania, jak i pod względem „tych” spraw.

36 By móc ją wykonać, szuka nasłonecznionych, Wszystko co dobre, szybko się jednak kończy, samica zaś musi zabrać się do pracy. By móc ją wykonać, szuka nasłonecznionych, otwartych miejsc, czyli takich, jakie na gniazdowanie wybiera jej cel, czyli pszczolinki. Różne Nomady pasożytują na różnych gatunkach pszczolinek. Nomada flava ( żółta ) wybiera różne gatunki pszczolinek wczesnowiosennych, jak choćby Andrena fulva, zaś Nomada rufipes, atakuje te gatunki, które pojawiają się latem.

37 Wszystko odbywa się szybko i sprawnie.Samica Nomada podlatuje do otworu wejściowego, zawisa na nim przez chwile, jak by próbowała badać, czy to właściwe gniazdo, po czym ląduje, wchodzi do środka, składa szybko jajeczka i wylatuje. Wszystko odbywa się szybko i sprawnie.

38 Tutaj jednak sprawdza się wspomniany zapach. Pewne komplikacje mogą się pojawić, gdy samiczka zostanie przyłapana przez pszczolinkę, Tutaj jednak sprawdza się wspomniany zapach. Pszczolinka czując samą siebie, nie atakuje Nomady, pozwalając jej tym samym na dokonanie „kukułczej” roboty. Ze złożonych jajeczek wylęgają się larwy, które żywią się zapasami gospodarza.

39 Pszczoły właściwe (Apinae)

40 Pszczoły właściwe (Apinae) – podrodzina owadów z rodziny pszczołowatych, które wytworzyły skomplikowane struktury społeczne. Najwyżej zorganizowane społeczności (tzw. owady eusocjalne) tworzą plemiona: pszczoły żądlące (miodne) (Apini), do których należy m.in. pszczoła miodna (Apis mellifera), trzmiele (Bombini), należy tu rodzaj Bombus, pszczoły bezżądłe (Meliponini).

41 Wielkość ciała błonkówek jest bardzo zróżnicowana – osiągają długość od 0,21 mm (rodzina Mymaridae) do ponad 5 cm (rodzina Pelecinidae). Większość przedstawicieli nie przekracza jednak 2,5 cm. U wielu gatunków odwłok oddzielony jest od tułowia trzonkowatym przewężeniem zwanym stylikiem (trzonkiem) tworząc charakterystyczne przewężenie (talia osy). Błonkówki to owady o 2 parach błoniastych, przezroczystych skrzydeł, połączonych podczas lotu specjalnymi haczykami co pozwala utworzyć im jednolitą powierzchnię nośną podczas lotu, Tylna para skrzydeł jest nieco mniejsza niż przednia;

42 Owady te mają narządy gębowe typu gryząco-liżącego lub liżąco-ssącego.Na górnej stronie głowy występuje para dużych oczu złożonych oraz dodatkowo zwykle 3 oczy proste. Budowa czułków jest zróżnicowana; są one najczęściej średniej długości, niekiedy jednak dłuższe od ciała. Na końcu odwłoka samic znajduje się pokładełko (ovipositor).

43 Rodzina pszczela (rój) – zorganizowane zbiorowisko osobników pszczoły miodnej, złożone zwykle z jednej matki, różnej liczby pszczół robotnic oraz trutni.

44 POSTACIE PSZCZOŁY W RODZINIE PSZCZELEJ

45 Pszczoły należą do owadów żyjących w społeczeństwach zwanych rodzinami.Rodzina pszczela składa się z tysięcy osobników, lecz liczba ich ulega w ciągu roku znacznym wahaniom.

46 W przeciętnie silnej rodzinie liczebność osobników waha się:Latem tyś. pszczół i więcej. Jesienią liczba ich zmniejsza się do 20-25 tyś. Z początkiem wiosny wynosi tyś.

47 W ciągu roku rodzina pszczela wychowuje ok. 150 tys. robotnicdo 5 tys. trutni.

48 Skład rodziny pszczelej

49 W rodzinie pszczelej istnieje ścisły podział pracy i wzajemna zależność między osobnikami, związane z polimorfizmem osobniczym.

50 Polimorfizm, (gr. polys – wiele, morfe – kształt) – zjawisko występowania w obrębie populacji wielopostaciowości organizmów określonego gatunku.

51 MATKA PSZCZELA jest największaMATKA PSZCZELA jest największa. Charakterystyczną cechą jej budowy jest silnie wydłużony odwłok i stosunkowo krótkie skrzydła.

52 Inne cechy charakteryzujące matkę pszczelą.Przebywa ona niemal stale w ulu. Nie przejawia troski o swoje potomstwo Nie wykonuje żadnych prac związanych z budową gniazda i gromadzeniem zapasu pokarmu. W okresie od marca do września nieprzerwanie czerwi, tzn. składa jaja do komórek plastrów; w czerwcu ich liczba dobowa może wynosić 1,5-2 tys. i więcej. Czerwiąca matka jest intensywnie karmiona przez robotnice mleczkiem.

53 Matka pszczela z hodowli oznaczona na tarczce grzbietowej opalitką kolor odpowiada dekadzie.

54 Matka pszczela w otoczeniu robotnic.

55 Błędnie uważa się, że królowe-matki nie posiadają żądła - używają go jednak tylko do walk z innymi matkami. dlatego nie żądlą trzymających je pszczelarzy.

56 TRUTEŃ, nieco mniejszy od matki, ma krępą budowę ciała, bardzo duże oczy złożone i silnie rozwinięte skrzydła.

57 Inne cechy charakteryzujące trutnia.Jest pozbawiony żądła, w które wyposażone są żeńskie postacie pszczół. Tak jak matka nie wykonuje on żadnych prac w ulu ani poza nim. Jego funkcja ogranicza się do unasienienia matki pszczelej. Przeciętna długość życia trutnia wynosi 2–3 miesiące.

58 Truteń

59 Truteń w otoczeniu robotnic

60 Truteń podczas lotu.

61 Pszczoła robotnica – samica pszczela o uwstecznionych narządach rozrodczych, przystosowana do wykonywania prac na rzecz rodziny pszczelej.

62 Długość ciała wynosi 12–15 mm, masa 90–130 mg.Do ważnych narządów pszczoły robotnicy należą: gruczoły gardzielowe, gruczoły woskowe oraz odnóża przystosowane do zbierania i przenoszenia pyłku kwiatowego. Długość ciała wynosi 12–15 mm, masa 90–130 mg.

63 Robotnica ma języczek w aparacie gębowym znacznie dłuższy niż u matki i trutnia, ułatwia on robotnicy pobieranie nektaru z kwiatów. W okresie wiosenno letnim pszczoły robotnice żyją nie dłużej niż 6-7 tyg., natomiast wygryzające się z komórek pod koniec lata przeżywają do wiosny, a więc 6-8 miesięcy.

64 Robotnice są nieodzowne do istnienia rodziny pszczelej.W zasadzie każda robotnica jest zdolna do wykonywania każdej pracy, z tym jednak zastrzeżeniem, że podjęcie niektórych z nich wymaga osiągnięcia przez nie pewnego wieku lub określonego stanu fizjologicznego.

65 Zagadnienia populacyjne

66 Populacja biologiczna – zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa.

67 Rodzaje przestrzennego rozmieszczenia osobników w populacji

68 przypadkowe - rozmieszczenie losowe, bez jakichkolwiek zasadprzypadkowe - rozmieszczenie losowe, bez jakichkolwiek zasad. Występuje bardzo rzadko, głównie w przypadku bakterii i innych organizmów niższego rzędu.

69 równomierne - spotykane głównie na polach uprawnych, ogródkach nprównomierne - spotykane głównie na polach uprawnych, ogródkach np. równomierne rozsianie roślin. Ten typ jest bardzo rzadko spotykany w przyrodzie.

70 skupiskowe przypadkoweosobniki łączą się w grupy, kolonie lub stada, rodziny, roje, razem mają bowiem większe szanse na przetrwanie (łatwiej zdobywają pokarm).

71 skupiskowe równomierneosobniki łączą się w grupy, kolonie lub stada, rodziny, roje, razem mają bowiem większe szanse na przetrwanie (łatwiej zdobywają pokarm).

72 Rodzina pszczela nie jest luźnym zbiorowiskiem razem żyjących osobników; ścisłe powiązania między nimi oraz podział funkcji powodują, że ani matka, truteń czy robotnica nie są zdolne do samodzielnego życia poza rodziną i jej gniazdem.

73 Wszystkie cechy osobnicze w biologii nazywamy cechami fenotypowymi

74 Fenotyp (gr. phainomai - przejawiać; typos - wzór, norma) – zespół cech organizmu, włączając w to nie tylko morfologię, lecz również np. właściwości fizjologiczne, płodność, zachowanie się, ekologię, cykl życiowy, zmiany biologiczne, wpływ środowiska na organizm.

75 Ważniejsze parametry charakteryzujące populacje rodzin pszczelich

76 Odziedziczalność, wskaźnik odziedziczalności (angOdziedziczalność, wskaźnik odziedziczalności (ang. heritability) – miara statystyczna, która oznacza proporcję wariancji fenotypowej – „cechy widocznej przez hodowcę gołym okiem” Przy czym wysoki poziom odziedziczalności danej cechy – miodność lub zjadliwość - nie wyklucza jej modyfikowalności, ani nie oznacza, że ujawnia się ona w momencie narodzin.

77 Pokrewieństwo oblicza się za pomocą linii i stopni.Stopień pokrewieństwa to sposób ustalania wzajemnego stosunku, łączącego osobniki pochodzące od wspólnego przodka, Pokrewieństwo oblicza się za pomocą linii i stopni.

78 Powtarzalność ( parametr genetyczny ).Jest to stopień siły zależności między powtarzanymi wartościami fenotypowymi osobników charakterystyczny dla danej cechy. Powtarzalność może zostać określona dla tych cech, u których istnieje naturalna możliwość wykonania kolejnych powtórzonych ocen fenotypu.

79 W rodzinie pszczelej poprzez wychów matki z odpowiedniej linii charakteryzującej się pozytywnymi cechami użytkowymi i inseminacje nasieniem trutni pochodzących z odpowiednich linii o udowodnionych cechach użytkowych otrzymuje się robotnice charakteryzujące się wypadkową przewidywanych pozytywnych cech użytkowych.

80 Zmienność – zróżnicowanie cech osobników w obrębie jednej populacji lub gatunku; może być uwarunkowana czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Miarą zmienności jest różnorodność cech genotypowych i fenotypowych organizmów.

81 Podobieństwo fenotypowe krewnychBadania rodzinne (badania rodzin biologicznych) polegają na porównywaniu podobieństwa fenotypowego członków rodzin biologicznych. Badanie takie daje możliwość oszacowania stopnia, w jakim różnice indywidualne wynikają z wpływu czynników genetycznych i wspólnego środowiska. Sam pszczelarz dokonuje selekcji i wyboru pożądanych fenotypowych cech użytkowych świadomie pozyskuje matki z odpowiednich hodowli.

82 Korelacja genetyczna Współzależność pomiędzy zmiennością organizmów, które są oparte na informacji zawartej w podstawowych jednostkach dziedziczności – genach.

83 Korelacje fenotypowe Współzależność pomiędzy cechami głównie wpływającymi na użytkowość rodzin pszczelich które są zauważalne przez hodowcę, na ich podstawie hodowca dokonuje selekcji – doboru, wyboru ras i linii użytkowych rodzin pszczelich które będzie hodował.

84 Korelacje środowiskoweWspółzależność wpływu środowiska na życie i rozwój lub degradację i utratę rodziny pszczelej przez hodowcę.

85 Środowisko – ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych, jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze oraz ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności.

86 Środowisko jest to pojęcie podrzędne w stosunku do przyrody, która obejmuje tylko elementy nieożywione.

87 Z uwagi na stopień przekształcenia środowisko dzielimy na:środowisko przyrodnicze (naturalne) środowisko antropogeniczne środowisko sztuczne środowisko zdegradowane

88 Środowisko antropogeniczneJest to środowisko przekształcone Bezpośrednio lub pośrednio przez człowieka. Zakładanie ogrodów, zespołów parkowych, gospodarka leśna, agri -( agro ) kultura – uprawy rzepaków, gryki, obsadzanie przydroży lipami.

89 Rozrodczość Jest to zdolność populacji do wzrostu jej liczebności drogą rozrodu.

90 Nie jest stałą i zależy:od wielkości populacji składu populacji, oddziaływań między osobnikami od warunków środowiska

91 Rozrodczość jest elementem strategii życiowej.Dużą rozrodczością charakteryzują się organizmy rozmnażające się w sposób płciowy i bezpłciowy jakimi są owady.

92 Czynniki ekologiczne Warunki środowiska, które oddziałują na rozwój osobników w populacji, tj. wpływają na możliwości występowania gatunków, organizmów, ich przeżycia i rozrodu.

93 Czynniki ekologiczne dzieli się na:Czynniki abiotyczne np. temperatura, światło, dwutlenek węgla Czynniki biotyczne - określają zależności wewnątrzgatunkowe i międzygatunkowe Czynniki które wpływają ograniczająco na liczebność populacji to opór środowiska.

94 Wpływ czynników ekologicznych na rozrodczość populacji owadów – pszczół.Czynniki abiotyczne temperatura –mająca wpływ na intensywność procesu przemiany materii u zwierząt, wpływa pośrednio na dojrzewanie osobników rodzicielskich i potomnych. światło – długość dnia – intensywność i częstotliwość oblotów .

95 Czynniki biotyczne Warunki pokarmowe rodzaj i zagęszczenie występowania pożytków ma zasadniczy wpływ na płodność i długość życia osobników. U większości pasożytniczych błonkówek ( osy ) w nieodpowiednich warunkach jaja nie są składane, a nawet następuje ich resorpcja w organizmie samicy.

96 Śmiertelność (ang. fatality rate) – liczba organizmów należących do określonej populacji, które giną w określonej jednostce czasu z różnych powodów, wyrażona najczęściej jako zmiana względna liczebności populacji

97 Wskaźnik śmiertelności jest jednym z czynników decydujących o dynamice liczebności populacji.

98 Wyróżnia się: Śmiertelność ekologiczną, czyli faktycznie istniejącą w populacji w rzeczywistym siedlisku, zajmowanym również przez inne gatunki, np. przez populacje tworzące biocenozę ( część ożywioną ). Śmiertelność minimalną, która miałaby miejsce, gdyby populacja żyła w optymalnych warunkach.

99 Chorobowość (ang. prevalence rate)liczba chorych osobników w danej chwili na konkretną chorobę w określonej populacji. Współczynnik ten obejmuje zarówno osobniki chorujące już wcześniej, jak i nowo stwierdzone przypadki.

100 Zapadalność (ang. incidence proportion), zwana również potocznie zachorowalnością – liczba nowo zarejestrowanych przypadków konkretnej choroby w przedziale czasu (roku) na 100 tys. osobników badanej populacji.

101 Zasięg, areał, obszar występowania – obszar, na którym regularnie występują osobniki danego taksonu (gatunku, rodzaju, rodziny itd.).

102 Zagęszczenie populacji – liczba osobników przypadających na jednostkę powierzchni terenu.Można ją również definiować podając biomasę osobników na jednostce powierzchni. W wielu przypadkach zamiast jednostki powierzchni podaje się jednostkę objętości (powietrza lub wody) – dla organizmów egzystujących w tych środowiskach.

103 Liczebność populacji – liczba osobników w populacji.Zmiany liczebności zależą od: liczby osobników przybywających do populacji przez rozród lub imigrację, liczby osobników ubywających z populacji na drodze wymierania lub emigracji. Liczebność populacji zmienia się w czasie, zmiany te obrazuje bilans liczebności populacji

104 W życiu każdego osobnika w populacji rodziny pszczelej można wyróżnić trzy okresy:przedprodukcyjny (przedrozrodczy), reprodukcyjny (rozrodczy), poprodukcyjny (porozrodczy).

105 Struktura socjalna populacji - uporządkowanie zależności między osobnikami populacji.Hierarchia zależności - obowiązki i przywileje osobników populacji.

106 Społeczność – występuje u owadów.Jest układem bardzo specyficznym tworzącym jakby organizm, w którym każdy osobnik jest jedynie częścią składową niezdolną do samodzielnego życia. Jest silna hierarchizacja funkcji. Społeczność tworzą mrówki, pszczoły, osy, termity.

107 Strategia życiowa to uwarunkowany genetycznie zespół cech osobniczych, umożliwiający danemu gatunkowi przetrwanie. Każdy gatunek posiada własną strategię, generalnie mówi sięo dwóch typach Strategii (r i K).

108 Gatunki zaliczane do strategii r cechują się wydawaniem licznego potomstwa, ale także dużą umieralnością wśród osobników młodych. Tak więc wieku produkcyjnego dożywa zaledwie niewielki procent najsilniejszych jednostek. Tą strategią charakteryzuje się większość zwierząt takich jak owady, ryby, czy płazy.

109 Strategia K opiera się na małej liczbie potomstwa, ale obszernej opiece nad nim.Większość młodych osobników dożywa wieku produkcyjnego i wydaje na świat kolejne pokolenia. Tą strategią charakteryzują się przede wszystkim ptaki i ssaki.

110 Dynamika liczebności populacji – zmiany liczby osobników należących do populacji w czasie.