1 Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Instytut Rynków i KonkurencjiProf. dr hab. Roman Sobiecki Makroekonomia Pieniądz w gospodarce. Banki i polityka pieniężna

2 Pieniądz w gospodarce. Banki i polityka pieniężnaFunkcje i formy pieniądza Agregaty pieniężne Funkcje i zadania banku centralnego Instrumenty banku centralnego Regulacje makroekonomiczne a) rezerwa obowiązkowa b) stopy procentowe c) operacje otwartego rynku d) kurs walutowy 6. Mechanizm kreacji pieniądz kredytowego 7. Restrykcyjna i ekspansywna polityka fiskalna i monetarna (krzywa IS-LM)

3 Pieniądz w gospodarce. Banki i polityka pieniężnaFunkcje pieniądza: Miernik wartości towarów i usług Środek wymienno-płatniczy Środek oszczędnościowo-kapitałowy Środek stymulacyjny Środek tezauryzacji Skala pieniężna: Nazwa podstawowej jednostki, np. EURO Nazwa i ilość mniejszej jednostki, np. 100 eurocentów Proporcje wymiany z innymi walutami (kurs walutowy), np. 1 EUR = 1,42 USD

4 Pieniądz w gospodarce. Banki i polityka pieniężnaFormy pieniądza: Towarowa Sztabowa –złota i srebrna Monetarna – złota i srebrna Banknoty (wymienialne na złoto) Pieniądz papierowy a) gotówkowy (bilon, banknoty) b) bezgotówkowy (zapisy na kontach, pieniądz elektroniczny plastikowy

5 Agregaty pieniężne Agregat M0 - baza monetarna, który obejmuje wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wartość rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym, za pomocą których dokonują codziennych rozliczeń z Narodowym Bankiem Polskim oraz wartość rachunków rezerwy obowiązkowej. Agregat M1 - oprócz pozycji agregatu M0 obejmuje dodatkowo całą wartość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i instytucji finansowych nie będących bankami. Agregat M2 - oprócz agregatu M1 obejmje dodatkowo wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie. Agregat M3 - jest najszerszym pojęciem pieniądza, zawiera oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu do 2 lat oraz zobowiązania banków z tytułu operacji przeprowadzonych z podmiotami niebankowymi.

6 Miary pieniądza w PolsceZałącznik w Excelu

7 Funkcje i zadania banku centralnegoFunkcje banku centralnego Centralny bank państwa Funkcja emisyjna Bank banków (bank ostatniej instancji) Zadania banku centralnego : Zachowanie wartości pieniądza Refinansowanie oraz regulowanie płynności banków komercyjnych Opracowanie bilansu płatniczego i obsługa dewizowa państwa Prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi Obsługa budżetu państwa

8 Mechanizm kreacji pieniądz kredytowegoKrajowy system bankowy działa tak sprawnie, że w pełni wykorzystuje możliwości kreacji pieniądza. Rezerwy gotówkowe w systemie bankowym R=1000, co stanowi 5% zgromadzonych depozytów D. W obiegu pozabankowym znajduje się C=2500 gotówki. Oblicz: bazę monetarną M0 ……………………………….. podaż pieniądza M3 ……………………………….. mnożnik kreacji pieniądza bankowego ……………………………….. ilość pieniądza bezgotówkowego ……………………………….. nowy mnożnik kreacji pieniądza bankowego, spowodowany zmniejszeniem ilości pieniądza w obiegu pozabankowym o 500, w tym wycofaniem z obiegu (zniszczono) 300 oraz spadkiem stopy rezerw obowiązkowych do 4% ……………………………….. bazę monetarną po zmianach ……………………………….. podaż pieniądza po zmianach ………………………………..

9 Analiza krzywej IS a) zmiany położenia punktu E na IS IS E0 Y Y0 i0Przykład - skutki wzrostu i0 do i1 : i1 E1 - podrożenie kredytu inwestycyjnego, więc rezygnacja z najmniej opłacalnych projektów ; E2 i2 - obniżenie popytu inwestycyjnego, więc również obniżenie produkcji dóbr inwestycyjnych ; Y1 Y2 - obniżenie ich sprzedaży i dochodów pracowników zatrudnionych w tej sferze ; obniżenie ich popytu konsumpcyjnego i obniżenie produkcji dóbr konsumpcyjnych ; równowaga w E1 . Przypadek obniżenia stopy procentowej ( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E2 ).

10 Niech  G < 0 ( tj. obniżenie popytu rządowego czyli restrykcja fiskalna )Po obniżce popytu zmniejszy się produkcja. i i0 Y Y0 IS0 E0 IS2 IS1 E2 E1 Y1 Y2 Skutkiem jest zmniejszenie Y bez zmian i . Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0, Y1 ) . Restrykcja fiskalna przesuwa krzywą IS równolegle w lewo. Natomiast ekspansja fiskalna ( tj.  G > 0 ) zwiększa produkcję i przesuwa krzywą IS równolegle w prawo. Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0 , Y2 ) .

11 Analiza krzywej LM i LM Y Y0 i0 i1 i2 Y2 Y1a) zmiany położenia punktu E na LM Przykład - skutki wzrostu produkcji do Y1 : i LM Y Y0 i0 - produkcja rośnie, rośnie więc popyt na pieniądz ( popyt transakcyjny ) ; i1 E1 E0 - przy danej podaży M wzrost popytu wywoła wzrost „ceny pieniądza” ( tj. stopy procentowej ) . i2 E2 Oznacza to, że np. ucieczka od lokat zmusi banki do podniesienia ich atrakcyjności. Y2 Y1 Przypadek obniżenia produkcji ( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E2 ).

12 i i0 Y Y0 LM0 E0 LM1 LM2 E1 E2 Y1 Y2 Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0 , Y1 ) . Restrykcja monetarna zmniejsza produkcję i przesuwa krzywą LM równolegle w lewo. Natomiast ekspansja monetarna ( tj.  M > 0 ) prowadzi do zwiększenia produkcji ( większa ilość pieniądza może obsłużyć większą produkcję ) i przesuwa krzywą LM równolegle w prawo .

13 Model IS - LM i IS LM E iE YE YW punkcie E stopa procentowa określona na rynku pieniężnym tak zbilansuje zamierzone oszczędności i inwestycje, że wytworzona zostanie produkcja, której sprzedaż wywoła popyt na pieniądz równy jego podaży.

14 Polityka ekonomiczna państwaa) ekspansywna polityka fiskalna Gdy D G > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja. Y LM i Y0 i0 IS0 IS1 E2 Ostateczne skutki ekspansji fiskalnej : wzrost produkcji ; wzrost stopy % . i2 E0 E1 Y2 Y1 To „efekt wypychania” ( gruba czarna strzałka ), tj. wzrost wydatków rządowych podnosząc stopę procentową zmniejszy prywatne inwestycje ( „wypchnie” je z rynku ) . Przy produkcji równej Y1 na rynku pieniężnym pojawi się niedobór pieniądza. Wywoła to wzrost jego ceny czyli stopy procentowej, po którym nastąpi obniżenie Y z Y1 do Y2 .

15 b) restrykcyjna polityka fiskalnaGdy D G < 0 , to obniżający się popyt pociągnie za sobą spadek produkcji. Przy produkcji zmniejszonej ( do Y1 ) nadmiar pieniądza spowoduje obniżenie stopy procentowej Y Y0 i0 LM IS0 i IS1 E1 E0 i „niechciany” wzrost produkcji ( do Y2 ) . i2 E2 To przeciwieństwo efektu wypychania : miejsce zmniejszonych zamówień rządowych zajmują przedsiębiorcy prywatni. Y1 Y2 Ostateczne skutki restrykcji fiskalnej : - obniżenie produkcji ; obniżenie stopy % .

16 c) ekspansywna polityka monetarnaGdy D M > 0 ( tj. LM w prawo ), to obniży się „cena” pieniądza, a po spadku stopy procentowej wzrośnie produkcja. Wzrastająca produkcja zwiększy popyt na pieniądz i podniesie poziom stopy procentowej ( punkt E2 ). LM0 IS i Y i0 Y0 LM1 E0 i2 E2 E1 i1 Ostateczne skutki ekspansji monetarnej : obniżenie stopy % ; - wzrost produkcji . = Y1 Y2

17 d) restrykcyjna polityka monetarnaObniżenie podaży pieniądza ( D M < 0 ) przesuwając LM spowoduje wzrost jego „ceny”, a to wpłynie na obniżenie produkcji, co zmniejszy transakcyjny popyt na pieniądz i przyniesie spadek i . LM0 i i0 Y0 Y IS LM1 E1 i1 E2 i2 E0 Y2 Ostateczny skutek restrykcji monetarnej to podniesienie stopy procentowej i obniżenie produkcji.

18 e) polityka mieszana - policy mixWspółcześnie politykę fiskalną stosuje rząd, a politykę monetarną bank centralny. Niekoniecznie rozumieją potrzeby społeczeństwa i gospodarki w ten sam sposób ! Żaden z przypadków polityki MIX nie jest wykluczony. polityka fiskalna ekspansywna restrykcyjna - wzrost stopy procentowej - wzrost / spadek produkcji - spadek produkcji - wzrost / spadek stopy pprocentowej restrykcyjna polityka monetarna - wzrost produkcji - spadek / wzrost stopy procentowej - spadek stopy procentowej ekspansywna - spadek / wzrost produkcji

19 Przykład: rząd chce ożywić produkcję, stosuje ekspansję fiskalną, kontra banku Przykład: rząd chce ożywić produkcję, stosuje ekspansję fiskalną, ale bank widzi to inaczej ! Ekspansja fiskalna przesunie krzywą IS0 w prawo do IS1 , produkcja wzrośnie z Y0 do Y1. i Y IS0 E0 LM0 Y0 IS1 Niedobór pieniądza w E1 podniesie stopę procentową, nastąpi znany efekt wypychania, produkcja obniży się do Y2 . E2 Y2 E1 Y1 Skutek ekspansji fiskalnej to wzrost produkcji z Y0 do Y2 .

20 Jeżeli jednak bank uzna rządową próbę ożywienia produkcji za szkodliwą dla gospodarki, za niesłuszną, może ją skontrować ! W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej bank może zastosować restrykcję monetarną, a więc przesunąć LM0 w lewo do LM1 . IS1 E2 E1 Y1 Y2 i Y IS0 E0 LM0 Y0 LM1 E3 Gospodarka znajdzie się w E3 , wyjściowe Y0 mimo ekspansji fiskalnej nie ulegnie zmianie ! Po kontrze banku skuteczność polityki rządu okazała się zerowa.

21 Skuteczność polityki ekonomicznej zależy od współpracy bądź konfliktupomiędzy autorami pociągnięć fiskalnych i monetarnych