1 Szkolnictwo (wyższe) w FinlandiiOprac. Agata Wesołowska Źródło ilustracji:
2 Struktura i naczelne zasady szkolnictwa w Finlandii:nieobowiązkowe szkolnictwo przedszkolne (dla sześciolatków); powszechne szkoły podstawowe (dziewięcioletnie); szkoły średnie i zawodowe (trzyletnie); politechniki; uniwersytety; edukacja ustawiczna i globalna (rozwojowa, obywatelska, dla zrównoważonego rozwoju); kształcenie prowadzone w językach urzędowych: fińskim i szwedzkim oraz angielskim; „ocenianie bez ocen”; inkluzja społeczna, równość szans i niedyskryminowanie ze względu na: płeć, wiek, (nie)pełnosprawność, pochodzenie narodowościowe i etniczne, przekonania religijne, światopogląd. Czynniki te sprawiają, że fińska edukacja w pełni wpisuje się w politykę horyzontalną UE (Finlandia jest członkiem Wspólnoty od 1995 r.), a w powiązaniu ze znakomitymi rezultatami edukacyjnymi fiński model uznaje się za wzorcowy na skalę nie tylko europejską, lecz wręcz światową. Za: J. Lempinen dla I Kongresu Zarządzania Oświatą, OSKKO, tłum. Katarzyna Kłobukowska,
3 Struktura i naczelne zasady szkolnictwa w Finlandii – cd.:„Finlandia od ponad 10 lat zajmuje czołowe pozycje w rankingach PISA, jeśli chodzi o wyniki uczniów w testach sprawdzających umiejętności czytania, matematyczne i przyrodnicze. Co więcej, wszystkie szkoły fińskie wydają się być jednakowo dobre, co odzwierciedla najmniejsza luka pomiędzy uczniami osiągającymi najlepsze i najgorsze wyniki. Ta dosyć nagła poprawa wyników nastąpiła po latach (…) przeciętnych i nie poprzedził ani nie towarzyszył jej wzrost wydatków na edukację przypadających na jednego ucznia. (…) Dzisiejszy system szkolnictwa w Finlandii został ukształtowany w wyniku reform rozpoczętych pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, (…) kiedy z kraju rolniczego Finlandia przekształciła się w skandynawskie państwo dobrobytu. Reformując szkoły powszechne (podstawowe i ponadpodstawowe – odpowiednik polskich gimnazjów), politycy przyjrzeli się wszystkiemu, od programów nauczania i podręczników, do systemu kształcenia nauczycieli i zarządzania oświatą. Gruntownie zreformowano kształcenie nauczycieli, przyjmując uniwersytecki poziom wykształcenia za konieczny dla wszystkich wykonujących ten zawód. Zaangażowano znaczne środki w edukację dorosłych i szkolnictwo wyższe. Mimo zmieniających się warunków ekonomicznych, reformy były kontynuowane w kolejnych dziesięcioleciach, a ich efektem jest funkcjonujący dziś system szkolnictwa, będący wzorem dla wielu państw Europy i poza nią”.
4 Wyniki badań PISA „W ostatnich studiach PISA (Projektu Międzynarodowej Oceny Uczniów) prowadzonych przez OECD, fińscy uczniowie we wszystkich dziedzinach poza matematyką, w której byli drudzy, zajęli pierwsze miejsca na świecie. Fiński system edukacji został zreformowany na początku lat siedemdziesiątych z modelu niemieckiego, który został uznany za niewydajny. Prawie wszystkie szkoły w Finlandii to szkoły państwowe, a za szkoły niepaństwowe nie płaci się, gdyż finansuje je państwo. Również wszystkie uniwersytety są państwowe; kilka z istniejących obecnie uniwersytetów to upaństwowione uniwersytety, które kiedyś znajdowały się w rękach prywatnych”.
5 Wyniki badań PISA – cd. Źródło: International Student Assessment”, OECD Factbook : Economic, Environmental and Social Statistics, OECD Publishing, Za:
6 Skąd te rezultaty? równe szanse edukacyjne dla wszystkich, niezależnie od miejsca zamieszkania, płci, sytuacji materialnej, kultury, języka, religii itd.; dostęp do szkolnictwa w każdym regionie – decentralizacja; powszechne szkolnictwo podstawowe, które nie opiera się na selekcji, autorytarnym zarządzaniem, testach i listach rankingowych; brak współzawodnictwa na poziomie szkoły podstawowej, rywalizacja dopiero między szkołami ponadpodstawowymi wspierająca i elastyczna administracja; współpraca na każdym poziomie; idea partnerstwa; motywacja, zapał i entuzjazm; indiwidualna pomoc w nauce i sytuacji materialnej uczniów (m.in. bezpłatne podręczniki, opieka medyczna i system żywienia); doradztwo personalne, a na dalszych etapach kształcenia – również zawodowe; edukacja wyrównawcza i specjalna; kompetentni, samodzielni nauczyciele z wykształceniem wyższym Za: J. Lempinen dla I Kongresu Zarządzania Oświatą, OSKKO, tłum. Katarzyna Kłobukowska,
7 Kilka danych statystycznych:uczniowie, pl. publiczne, ISCED 1-3, 2011 (%): 93 uczniowie, pl. prywatne, ISCED 1-3, 2011 (%): 7 odsetek uczniów i studentów ISCED 0-6 w całej populacji, 2000 (%): 24,7 odsetek uczniów i studentów ISCED 0-6 w całej populacji, 2009 (%): 26,1 absolwenci szkół średnich ISCED 3 w wieku 20-24, 2010 (% populacji): 84,2 ogólna ilość lekcji w szkołach o 100 godzin mniejsza niż średnia OECD średnia długość kształcenia kobiet - 20 lat (OECD 17,2); mężczyzn – 18,5 roku (OECD 16,6) 57% udziału w kształceniu dorosłych (1. miejsce wśród krajów OECD) Finlandia.htm J. Lempinen dla I Kongresu Zarządzania Oświatą, OSKKO, tłum. Katarzyna Kłobukowska,
8 Kilka danych statystycznych – cd.:wg WHO, fińscy uczniowie odrabiają najmniej pracy domowej wynagrodzenie nauczycieli na przeciętnym, europejskim poziomie liczba uczniów przypadających na jednego nauczyciela (Wielka Brytania – 20; Włochy, Dania, Węgry - 11) 38% nauczycieli powyżej 50. roku życia (OECD - 32%) wielkość klas (klasy 7-9) -19,9 (średnia OECD - 23,6) szkolnictwo stanowi 5,8% PKB (Dania - 7,1%) finansowanie prywatne na poziomie 4% obecnie w Finlandii studiuje ok. 70% młodzieży, z czego 90% wybiera studia magisterskie średnia wieku osób studiujących - 22 lata J. Lempinen dla I Kongresu Zarządzania Oświatą, OSKKO, tłum. Katarzyna Kłobukowska, Por. , i Zob. bliżej UNESCO Institute for Statistics, Data Centre 2012 oraz International Education Statistics, huebler.blogspot.com.
9 Organizacja systemu kształcenia„Prawo do kształcenia jest w Finlandii prawem podstawowym i jest wpisane w Konstytucję. Władze publiczne są odpowiedzialne za zapewnienie wszystkim mieszkańcom kraju równego dostępu do edukacji, również tej, która nie jest objęta obowiązkiem szkolnym oraz prawa do indywidualnego rozwoju, niezależnie od ich statusu materialnego. Obowiązujące prawo gwarantuje dostęp do edukacji obowiązkowej oraz prawo do bezpłatnej edukacji przedszkolnej. Większość pozostałych form kształcenia jest również bezpłatna, w tym także uniwersyteckie studia podyplomowe . Kluczowymi słowami określającymi finlandzką politykę edukacyjną są: jakość, skuteczność, równość i umiędzynarodowienie. Oświata jest uważana za czynnik konkurencyjności gospodarki. Obecnymi priorytetami dla dalszego rozwoju edukacji są : 1) podniesienie ogólnego poziomu wykształcenia i kompetencji wśród ogółu ludności i osób pracujących, 2) poprawa skuteczności systemu kształcenia, 3) zapobieganie wykluczeniu wśród dzieci i młodzieży, 4) zwiększenie możliwości kształcenia dla osób dorosłych”.
10 Szkolnictwo wyższe – rodzaje uczelni„W Finlandii mamy dwa typy uczelni wyższych: uniwersytety i politechniki, często nazywane uniwersytetami nauk stosowanych. Ten pierwszy kładzie nacisk na badania naukowe i dydaktykę, politechniki zaś uwzględniają nauczanie praktyczne. O ubieganie się o przyjęcie na uczelnię wyższą mogą starać się (…) posiadacze świadectw dojrzałości. „Fińskie uczelnie wyższe to uniwersytety (10 wielokierunkowych, 3 technologiczne, 3 ekonomiczne i 4 artystyczne), politechniki (29), szkoły artystyczne, techniczne i ekonomiczne” oraz Kolegium Obrony Narodowej”. Biorąc pod uwagę, że liczba mieszkańców Finlandii wynosi 5,2 mln, sieć fińskiego kształcenia akademickiego należy do najgęstszych w Europie. „Najstarszym uniwersytetem jest Uniwersytet Helsiński [założony w 1640 r. – przyp. A. W.]. Inne znane ośrodki akademickie znajdują się w Turku, Tampere, Oulu, Lappeenrancie”. Za:
11 Uniwersytety „Uniwersytety fińskie, tzw. Yliopisto/Universitet, funkcjonują na podstawie ustawy o uniwersytetach z 1997 roku oraz dekretu z roku 1998, który obdarzył je dużą autonomią. Sektor ten dzieli się na 10 uniwersytetów wielowydziałowych, 3 techniczne, 3 ekonomiczne oraz 4 akademie sztuk, które kładą nacisk na badania naukowe i dydaktykę. Mimo iż każdy uniwersytet prowadzony jest przez państwo, to sam decyduje o własnej administracji. Najwyższym organem kolegialnym każdego uniwersytetu jest Senat, zajmujący się budżetem oraz przepisami uniwersyteckimi. W jego skład wchodzą rektor oraz przedstawiciele profesorów, nauczycieli, pracowników badawczych i studentów. Rektor jest powoływany przez kolegium wyborcze na pięć lat. Urząd ten może być piastowany przez osobę posiadającą stopień doktora lub profesora. Na czele wydziału stoi dziekan, któremu podporządkowani są dyrektorzy. Warto zauważyć, iż system zarządzania cechuje posiadanie uprawnień decyzyjnych przez organy jednoosobowe, podczas gdy ciała kolegialne zajmują się zagadnieniami teoretycznymi i strategicznymi uczelni. Poziom nauczania uniwersyteckiego jest bardzo wysoki: w 2012 r. w Rankingu Szanghajskim znalazło się 5 fińskich uczelni: Uniwersytet w Helsinkach (73. pozycja), uniwersytety w Oulu i Turku (miejsca ) oraz Uniwersytet Wschodniej Finlandii i Uniwersytet w Jyväskylä.
12 Politechniki „Fińskie politechniki, tzw. Ammatti-Korkeakoulu, należą do nieuniwersyteckiego sektora wyższego szkolnictwa zawodowego, skupiającego się (…) na nauczaniu praktycznym. Politechniki powstały w wyniku integracji pomaturalnych szkół zawodowych prowadzonych przez gminy. Ich działalność regulowana jest ustawą o AMK z 1995 roku. (…) i zatwierdzona przez rząd, co pomaga w pełnieniu ich misji edukacyjnej, jednak posiadają one autonomię w sprawach wewnętrznych. Politechniki są zarządzane przez prezydenta lub rektora, czasem zwoływany jest również komitet konsultacyjny składający się z nauczycieli akademickich, pracowników i studentów. Studia na politechnice trwają zazwyczaj 4 lata i kończą się licencjatem. Po odbyciu odpowiednich praktyk możliwe jest kontynuowanie nauki na studiach magisterskich, trwających 1,5 roku – 2 lata. Program studiów jest zwykle dopasowany do przemysłu i głównych gałęzi gospodarki regionu, w którym działa dana politechnika, co umożliwia studentom lepszy dostęp do ofert pracy”.
13 Proces rekrutacji „Ogólnym warunkiem przyjęcia na studia w politechnikach jest ukończenie ogólnokształcącej szkoły średniej II stopnia lub okresu kształcenia zawodowego. Rekrutacja kandydatów na studia politechniczne odbywa się głównie na podstawie ocen szkolnych i doświadczenia zawodowego oraz, w wielu przypadkach, wyników egzaminów wstępnych. Wstęp na studia politechniczne II stopnia mają absolwenci odpowiedniego kierunku studiów I stopnia, posiadający dodatkowo co najmniej 3-letnie doświadczenie w danym zawodzie. O przyjęcie na wszystkie kierunki studiów w uniwersytetach mogą (…) ubiegać się osoby posiadające świadectwo dojrzałości lub tytuł zawodowy uzyskany w fińskiej politechnice, kwalifikacje zawodowe na poziomie policealnym lub kwalifikacje zawodowe uzyskane po ukończeniu co najmniej 3-letniego cyklu kształcenia. Uniwersytety mogą także przyjmować kandydatów, którzy ukończyli wymagane przez daną uczelnię studia na uniwersytecie otwartym lub kandydatów, którzy według danej uczelni posiadają umiejętności i wiedzę niezbędną do podjęcia studiów. Wstęp na studia na wszystkich kierunkach jest ograniczony, zgodnie z zasadą numerus clausus. W przypadku, gdy liczba kandydatów znacznie przewyższa liczbę dostępnych miejsc, uniwersytety stosują różnego rodzaju kryteria rekrutacji - zazwyczaj są to dotychczasowe wyniki oraz egzamin wstępny”.
14 Opłaty i stypendia Jak zostało już wspomniane, szkolnictwo wyższe w Finlandii jest bezpłatne, jednak aby faktycznie nie ponosić za nie opłat, należy być członkiem organizacji studenckiej. Składka na daną organizację zapewnia również ubezpieczenie zdrowotne oraz umożliwia dostęp do stypendiów naukowych i zniżek komunikacyjnych. Osoby, które zamierzają jednocześnie studiować i pracować, mogą podjąć zatrudnienie w roku akademickim w wymiarze 20 godzin tygodniowo, zaś na pełen etat - wyłącznie w trakcie wakacji lub przerw świątecznych. W przypadku studentów-obcokrajowców, którzy planują pobyt dłuższy niż trzy miesiące, trzeba stawić się w komisariacie policji. Do zalegalizowania pobytu niezbędne są: zaświadczenie z uczelni o odbywaniu studiów i ważne ubezpieczenie, należy też przedstawić (udokumentować) wystarczające środki finansowe na okres pobytu. Cudzoziemcy nie są uprawnieni do otrzymywania stypendiów socjalnych i dofinansowania kosztów wynajęcia mieszkania. Wyjątkowo stypendium socjalne można otrzymać, jeśli jedno z rodziców studenta pracuje w Finlandii. Istnieje natomiast możliwość ubiegania się o stypendium w ramach programu Erasmus/Erasmus+. Za:
15 Języki i certyfikaty „Fińskie uniwersytety na studiach I stopnia oferują niemal wyłącznie naukę w języku fińskim i szwedzkim, politechniki przeciwnie – językiem wykładowym jest angielski. Na studiach magisterskich zaś językiem wykładowym jest angielski. Chcąc studiować na fińskich uczelniach trzeba wiedzieć, że nie oferują one przygotowania językowego tzw.
16 Kwalifikacje „Zgodnie z systemem przyznawania tytułów zawodowych w uniwersytetach, możliwe jest ukończenie studiów na niższym lub wyższym poziomie. Tytuł zawodowy na niższym poziomie, odpowiadający tytułowi licencjata (z podanym kierunkiem studiów, np. tytuł bachelor opieki zdrowotnej, tytuł inżyniera) można uzyskać po 3 latach studiów. Tytuł zawodowy na poziomie wyższym na większości kierunków otrzymuje się po ukończeniu 2- letnich studiów. Uniwersytety prowadzą również studia podyplomowe kończące się uzyskaniem tytułów: „licencjat” (po ukończeniu nieobowiązkowych pomagisterskich studiów wyższych) i „doktor” (po ukończeniu studiów doktoranckich)”.
17 Kwalifikacje - cd. System boloński„Podobnie jak w Polsce, w Finlandii obowiązuje system boloński, studia wyższe są dwustopniowe. I etap to trzyletnie studia licencjackie, po których absolwent uzyskuje tytuł „kandidaat”. II etap obejmuje dwuletnie studia magisterskie i kończy się uzyskaniem tytułu „masterin”. Posiadając tytuł „masterin”, można kontynuować naukę na studiach doktoranckich. Absolwent tych studiów uzyskuje tytuł doktora nauk lub obecny wyłącznie w fińskim systemie edukacji tytuł Licentiate. Studia prowadzące do politechnicznego tytułu zawodowego trwają 3,5 roku, co odpowiada punktom ECTS, zależnie od kierunku studiów, a po ich ukończeniu studenci otrzymują dyplom licencjata w danej dziedzinie (np. dyplom licencjata służby zdrowia, dyplom inżynierski). Studia politechniczne II stopnia prowadzące do uzyskania dyplomu magistra trwają od 1,5 roku do 2 lat, co odpowiada punktom ECTS. Warunkiem przyjęcia na studia politechniczne II stopnia jest dyplom licencjata w odpowiedniej dziedzinie i co najmniej 3 lata doświadczenia zawodowego. Na rynku pracy studia te traktowane są równorzędnie z uniwersyteckimi studiami magisterskimi. Tytuł zawodowy uzyskany po ukończeniu studiów politechnicznych II stopnia określa dziedzinę wykształcenia, np. magister kultury i sztuki”.
18 Bibliografia: Gmerek Tomasz, Społeczne funkcje szkolnictwa w Finlandii, Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, Leszno 2007. Gmerek Tomasz, Szkolnictwo wyższe w krajach skandynawskich, Wolumin, Poznań 2005. Grabczuk Wiktor (red.), Struktury systemów kształcenia ogólnego i zawodowego w Unii Europejskiej, Krajowe Biuro Eurydice, Warszawa 2008. Mosakowski Ryszard, Szkolnictwo wyższe w krajach UE. Stan obecny i planowane reformy, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2002. Pleskot-Makalska Krystyna, Edukacja dorosłych w Finlandii, [w:] Anna Frąckowiak i Józef Półturzycki (red.), Edukacja dorosłych w wybranych krajach Europy, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2010. Przybylska Ewa, Edukacja dorosłych w Finlandii, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 1 z 2007 r., s Reinikainen Pasi, Fiński sukces w badaniach PISA, „Edukacja”, nr 1 z 2010 r., s Sahlberg Pasi, Finnish lessons. What can we learn from educational change in Finland?, Teachers College Press, New York 2012. Sokołowski Marek, Modele fińskiej edukacji na przykładzie funkcjonowania Uniwersytetu Laponii w Rovaniemi, „Nowa Szkoła”, nr 1 z 1997 r., s Sokołowski Marek, System oświatowy w Finlandii, „Edukacja i Dialog”, nr 3 z 1997 r., s Tadeusiewicz Grażyna, Edukacja w Europie: szkoła, nauczyciel, doradztwo zawodowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 1997. Zawadowska Janina, Życie jako uczenie się - Fiński Narodowy Program Badań, „Dyrektor Szkoły”, nr 10 z 2010 r., s Zielińska Izabela, Finlandia, [w:] Marcin Kędzierski (red.), Szkolnictwo wyższe w wybranych krajach świata, Klub Jagielloński, Katedra Nauk Politycznych, Kraków 2009, s
19 Netografia [dostęp w dn. 6 i 7 sierpnia 2015 r.]:
20 Netografia [dostęp w dn. 6 i 7 sierpnia 2015 r.]: huebler.blogspot.com
21 Dziękuję za poświęcony lekturze czas! Źródło ilustracji: