1 Teorie objaśniające globalizacjęJak się pojawiła, na jakich mechanizmach się opiera? Odpowiedź socjologów

2 Co jest teorią w socjologii/naukach społecznych?Nie tak restrykcyjne wymagania jak w naukach ścisłych i przyrodniczych Kryterium uznania w nauce instytucjonalnej Zbiór uprawdopodobnionych twierdzeń o rzeczywistości społecznej wzajemnie powiązanych Kwestia intersubiektywnej sprawdzalności? Mniej wymagające kryterium: niesprzeczność z faktami

3 Problemy adekwatnej teorii globalizacji: rozwój od lat 70.u.w.Globalizacja nowym jakościowo zjawiskiem Problem z interpretacją wielowymiarowego zjawiska Globalizacja jako ruchomy cel

4 Najczęściej przywoływane teorie globalizacjiTeoria systemu światowego Immanuela Wallersteina (gospodarka) Socjologia transnarodowych praktyk Lesli Skaira (gospodarka) Teoria kompleksowej współzależności Roberta Keohane’a i Josepha Nye’a (gospodarka) Teoria społeczeństwa światowego Johna Meyer’a (polityka) Teoria globalizacji Rolanda Robertsona jako konsekwencja modernizacji (kultura) Teoria Niklasa Luhmanna: globalizacja jako konsekwencja dyferencjacji funkcjonalnej (struktura społeczna)

5 Teoria systemu światowego Immanuela Wallersteina: „The capitalist world-economy : essays”, 1983, profesor socjologii na Uniwersytecie Nowego Jorku Po polsku wydane: Koniec świata jaki znamy ; przeł. Michał Bilewicz, Adam W. Jelonek, Krzysztof Tyszka, rok 2004 Analiza systemów-światów: wprowadzenie; przekł. Katarzyna Gawlicz i Marcin Starnawski ; przedm. Marcin Starnawski i Przemysław Wielgosz, 2007 Europejski uniwersalizm: retoryka władzy ; przeł. Adam Ostolski,

6 Główne twierdzenia WallersteinaInspiracja marksizmem: globalizacja jako konsekwencja światowej ekspansji kapitalizmu: rola gospodarki Trzy typy systemów społecznych: minisystemy (jeden podział pracy + jeden system kulturowy), imperia światowe (jeden podział pracy + różne systemy kulturowe + jeden system polityczny) i gospodarki światowe (jeden podział pracy + różne systemy kulturowe + wielość systemów politycznych) System gospodarki światowej: początki XV wiek w Europie Zachodniej, gospodarka emancypowana od systemu politycznego Podział pracy w systemie gospodarki światowej: ruchome centrum, półperyferie i peryferie gospodarki światowej. Rola państw narodowych

7 Główne twierdzenia Wallersteina cdImperatyw gospodarki światowej: znoszenie barier społecznych dla utowarowienia i funkcjonowania rynku przy jednoczesnej nierównej redystrybucji wartości dodatkowej niezbędnej dla akumulacji kapitału, dążenie do przejmowania wartości dodatkowej Cykle koniunktury i krachu (ekspansja, konsolidacja, tendencja spadkowa,, kryzys (krach) ekspansja nowego centrum….. Napięcie między wartościami uniwersalistyczno – równościowymi i partykularystyczno – nieegalitarnymi Współczesny konflikt klasowy: walka między rasami, narodami, religiami, wspólnotami etnicznymi, płciami

8 Socjologia transnarodowych praktyk Leslie Skair’a (profesor socjologii, London School of Economics), Globalization: Capitalism and its Alternatives, 2002, TransNationalPractices (TNP) - ekonomiczne działanie wewnątrz specyficznego instytucjonalnego kontekstu i przekraczanie granic państw - kreacja globalizacji Sprzedawcy, pośrednicy, kupujący jako członkowie transnarodowych sieci wytwarzania, marketingu, reklamy, transportu, sprzedaży detalicznej i hurtowej Wzrost wymiany handlowej w świecie: okres przed 1 wojną światową , po 2 wojnie światowej i po upadku żelaznej kurtyny Dominująca forma globalizacji – gospodarcza, kapitalistyczna Dominujący agent globalizacji – gigantyczne korporacje (multinationals), światowe marki (brands) Agent TNP – światowe korporacje lecz także WB, IMF, WTO, G7, Ministerstwo Skarbu USA

9 TNP w opresji Wzrost zainteresowania pochodzeniem markowych produktów i usług Motywy etyczne i ekologiczne jako nowe zjawisko Hasło fair trade, w tym problem tanio opłacanej siły roboczej Lokalne produkty, slow food, slow clothing, Jednak: Coraz większa część konsumentów z dostępem do nielokalnych produktów i światowych marek Case: olej palmowy

10 Transnarodowa klasa kapitalistówDefinicja marksowska nieistotna (kontrola środków produkcji) Kto to sa? łączenie interesów globalnych z lokalnymi, dążenie do wywierania ekonomicznej kontroli nad siła roboczą, polityczna kontrola nad polityka krajowa i międzynarodowa, kontrola ideologii-kultury w życiu codziennym ludzi, prezentująca raczej globalny sens niż krajowy lub lokalny, identyfikacja raczej kosmopolityczna niż lokalna (obywatele świat), podobny styl życia, w szczelności wzorzec luksusowej konsumpcji). Cztery frakcje TSN klasy kapitalistów: frakcja korporacyjna (CEO kwatery głównej i krajowych oddziałów), politycy i biurokraci w zglobalizowanych państwach, techniczna frakacja (globalni profesjonaliści), frakcja konsumerów (kupcy, pracownicy mediów)

11 Kultura-ideologia konsumeryzmuTransformacja kultury-ideologii konsumeryzmu : globalna dostępność Wszyscy mogą to mieć, będą szczęśliwi mając to, i ich życie będzie lepsze Rola masmediów: przyśpieszanie cyrkulacji przez reklamę , marketing, upowszechnianie ideologii konsumowania, zacieranie granic miedzy informacją, rozrywką u promocją produktów (brandów) Przekształcanie mediów w narzędzie sprzedawania idei, wartości, produktów będących składową globalnego konsmeryzmu Symbol: shopping mall, zachęty do odwiedzania w czasie wolnym,

12 Teoria kompleksowej współzależności Roberta Keohane’a i Josepha Nye’aKompleksowa współzależność jako mechanizm globalizacji Trzy główne cechy: wielokanałowość nieformalnych więzi między elitami politycznymi i globalnymi korporacjami, brak hierarchii strukturyzujących te więzi (w rezultacie brak możliwości skoordynowanej odpowiedzi państwa), brak militarnego działania między regionami i krajami o dużym stopni kompleksowej współzależności Rola międzynarodowych organizacji i konferencji w promocji kompleksowej współzależności Specyfika procesu politycznego pod wpływem kompleksowej współzależności (niżej)

13 Cele aktorów -państw Cele państwa zmienne zależnie od pola problemu. Międzyrządowa polityka jako utrudnienie definiowania celów. Transnarodowe podmioty realizujące własne cele Instrumenty polityki państwa Względna władza oparta na typach zasobów. Manipulacja współzależnością, międzynarodowymi organizacjami i transnarodowymi podmiotami jako główne narzędzie Formułowanie agendy (planów) Agenda formowana od wpływem zmian w dystrybucji władzy opartej na zasobach w danym polu, duża rola transnarodowych podmiotów, zmiana ważności transnarodowych podmiotów, powiązania z innymi problemami i polityzacja jako rezultat wzrosty wrażliwości na współzależność. Powiązanie problemów Powiązanie problemów trudniejsze w silnych państwach z powodu trudności z użyciem siły. W słabszych państwach powiązanie z międzynarodowymi organizacjami eroduje hierarchię państwa. Rola między-narodowych organizacji Ustalają agendę, zapoczątkowują zakładanie koalicji państw, są areną akcji politycznych dla słabszych państw. Zdolność wyboru forum dla danego pola i mobilizacji popleczników politycznym zasobem

14 Teoria społeczeństwa światowego Johna Meyer’a (Stanford Uni), The World Polity and the Authority of the Nation State, 1980 Gospodarka światowa jak u Wallersteina + światowy system polityczny (równoległy i częściowo niezależny) Światowy system polityczny wytwarzające inne wartości niż gospodarczy za pomocą zbiorowej władzy SSP wytwarza cele i niewidzialne dobra, nadając im znaczenie. Sa to głownie usługi publiczne: opieka społeczna, ubezpieczenia społeczne, edukacja, usługi prawne (np. prawa uchodźców) Wszystkie państwa (jako podstawowi aktorzy SSP0 stawiają sobie podobne cele związane z ideami postępu, równości państw i obywateli

15 Teoria społeczeństwa światowego Johna Meyer’a, cdPaństwa narodowe członkami o uznanym prawie do suwerennej polityki wewnętrznej (np. Chiny, Korea, Kuba , Rosja) Państwa a agendami mobilizacji przeciwko nierównościom światowego systemu kapitalistyczne (izolacjonistyczne tendencje w państwach peryferyjnych Istnieje światowa kultura, a jej częścią światowa kultura polityczna oparta na mitach postępu ludzkości i postępu technicznego Jej propagatorami są światowi intelektualiści

16 Teoria globalizacji Rolanda Robertsona jako konsekwencji modernizacji (socjolog, Aberdeen, Pittsburgh), Globalization: Social Theory and Global Culture,1992  Jak powstaje i rozwija się globalna świadomość? Pojęcia Gemeinschaft (wspólnota pokrewieństwa i lokalności ) i Gesellschaft (społeczność oparta na wolności i wybiórczej przynależności) Ferdynarda Toenniesa. Przejście globalizacyjne międzyspołeczne w oparciu o przejście modernizacyjne na wyższym poziomie Kwestia dobrego urządzenia nowego ładu społecznego

17 Robertson, cd Nowe odniesienia do innych porządków społecznych obok odniesienia w obrębie własnego społeczeństwa (relatywizacja) Globalizacja jako proces tworzenia jednego wspólnego świata społecznego gatunku ludzkiego Opozycja : jednostka - społeczeństwo i światowy system społeczeństw - ludzkość Kolidujące wyobrażenia na czym miałaby polegać globalne społeczeństwo (liberalno- demokratyczne, socjalistyczne, islamskie, japońskie, chińskie, afrykańskie) jako napęd globalizacji Relatywizacja jako zachęta do poszukiwania partykularnych tożsamości i sensu globalnej całości

18 Dwa typy globalnego Gemeinschatf i GesellschaftGemeinschatf 1 - światowy porządek jako zlepek zamkniętych społecznych wspólnot (antyglobalizacja jako wizja, fundamentalizmy) Gemeinschatf 2 – światowa wspólnota (globalna wioska), pogodzenie różnic, tolerancja, przyswojenie, akceptacja, Gesellschaft 1 – światowa społeczność złożona z stowarzyszonych otwartych społeczeństw, kooperująca i wymieniająca dobra kulturowe Gesellschaft 2 – zamierzona i systematyczna organizacja świata, powstanie rządu światowego Formy mieszane, hybrydowe?

19 Teoria Niklasa Luhmanna: globalizacja jako konsekwencja dyferencjacji funkcjonalnej, profesor socjologii na Bielefeld Universitaet, Systemy społeczne. Zarys ogólnej teorii, 2007, artykuł „Weltgesellschaft”, 1971 Globalizacja jako pokłosie modernizacji, autopoesis tj. proces samowytwarzania się systemu globalnego Modernizacja polegała na wypieraniu dyferencjacji stratyfikacyjnej (społeczeństwo uwarstwione) przez dyferencjację funkcjonalną (społeczeństwo funkcjonalnie zróżnicowane) Społeczeństwo uwarstwione: działalność przynależna danej grupie społecznej (warstwie, klasie, kaście) Dyferencjacja funkcjonalna jako zerwanie tego powiązania: pojawienie się sfer funkcjonalnie zróżnicowanym ze względu na cele (polityczne, gospodarcze, naukowe, edukacyjne, religijne)

20 Luhmann, cd 1. przejście ku WeltgesellschaftZagęszczenie komunikacyjne tworzy całości społeczne Komunikacja normatywna i poznawcza Oczekiwania cechą strukturalną Reakcja na zawiedzione oczekiwanie: uczenie się (badanie, eksperymentowanie, interpretacja, analiza) lub styl normatywny (instytucje na straży norm) Najpowszechniejsza i najmniej kłopotliwą formą komunikacji jest komunikacja poznawcza lub przystosowawcza np. naukowa, techniczna , handel, przekazywanie informacji, podróżowanie jako doświadczenie świata Zmiana dyferencjacji – również zmianą komunikowania się na styl poznawczy

21 Luhmann cd 2. Brak odpowiedzi jak się de facto dokonało przejście globalizacyjneSystemy społeczne specjalizujące się w konkretnych, niezależnych systemach komunikacji poznawczej Przewaga tych systemów nad państwem narodowym, opartym na komunikacji normatywnej i normatywnym poszukiwaniu szans na realizację oczekiwań Autotematyzacje (autoopis globalizacji w powiązaniu z problemem sensu): A. negatywna: czym system globalny nie jest (utopie, proroctwa, prognozy) B. normatywnie ustrukturalizowana całość , tj. społeczeństwa tworzące całość, zachowujące odrębność kulturową C. globalne wyspecjalizowane podsystemy , np. naukowy, technologiczny, polityczny, gospodarczy