1 Terapia systemowa - update teoretyczny 2009 -Wielkopolskie Towarzystwo Terapii Systemowej Kurs zaawansowany ZJAZD 02/2009 Poznań dr Kurt Ludewig Münster/Hamburg 1

2 Terapia systemowa krótki zarysTerapia systemowa: definicja Myślenie systemowe – zasada systemowa Podstawy: autopojeza i obserwator wg H.R. Maturany teoria komunikacji i teoria społeczna wg N.Luhmanna Teoria kliniczna: przedmiot i metoda dylemat terapeuty sprawa do załatwienia/zlecenie koncepcja zaburzeń: problem życiowy /system problemu koncepcja zmiany motywy przewodnie terapii systemowej ramy metodyczne: 10+1 myśli/pytań przewodnich Profesjonalne zaopatrzenie: pomoc i opieka marzec 2009 dr K. Ludewig 2 2

3 Terapia systemowa Wskazówki bibliograficzne wykładowcyKlett-Cotta 1992, 19974 -nakład wyczerpany- Hogrefe 2000 Klett-Cotta 2002 GWP Gdańsk 1995 Carl-Auer 2005 marzec 2009 dr K. Ludewig 3 3

4 Co to jest terapia systemowa?To pragmatyczne przełożenie myślenia systemowego na praktykę (psycho)terapeutyczną po to, by zrozumieć, złagodzić i zakończyć cierpienie człowieka. Marzec 2009 dr K. Ludewig 4 4

5 Różne kierunki w ramach terapii systemowejPodejścia odnoszące się do kooperacji takie jak zespół reflektujący (T. Andersen) Podejścia akcentujące język oparte na tzw. konstrukcjonizmie społecznym (Goolishian, H. Anderson i in.) Krótka terapia ukierunkowana na rozwiązanie (de Shazer) Podejścia narracyjne (White i in.) Podejścia biograficzne (Welter-Enderlin, Buchholz i in.) Podejścia integracyjne (różne) Podejście interwencyjne szkoły mediolańskiej i ruchów wywodzących się z niej (Boscolo, Cecchin) Marzec 2009 dr K. Ludewig 5 5

6 Podstawy: Myślenie systemowe Obserwacja Zasada systemowa Marzec 2009dr K. Ludewig 6 6

7 Rzeczywistość rzeczywistości dwa filary myślenia systemowegoczyli: dwa filary myślenia systemowego < rysunek autorstwa Hannesa Brandaua, 1991 > Nie ma obiektywnej rzeczywistości! Rzeczywiście? Marzec 2009 dr K. Ludewig 7 7

8 Krótki test z postrzegania: Ile trójkątów jest na rysunku?Marzec 2009 dr K. Ludewig 8 8

9 marzec 2009 dr K. Ludewig 9 9

10 Myślenie systemowe Obraz człowieka: Interdyscyplinarność: Przedmiot:m.in. teoria systemów, samoorganizacja, cybernetyka, autopojeza, synergetyka, struktury dyssypatywne itp. Przedmiot: złożoność (a więc także połączenie w sieć) Cel: „redukcja złożoności zachowująca złożoność“ Obraz człowieka: Polisystemowo ukonstytuowana istota żywa, biologicznie samodzielna a równocześnie zintegrowana komunikacyjnie. Teoria poznania / bytu: Teoria obserwacji wzgl. obserwatora marzec 2009 dr K. Ludewig 10 10

11 Podstawy teorii systemowej: Obserwacja i obserwator„Obserwatorami” są „lingwizujące” istoty żywe. Jako istoty żywe obserwatorzy są istotami zorganizowanymi autopojetycznie, a wskutek tego autonomicznymi, operacyjnie zamkniętymi, poza czasem i nie ukierunkowanymi na osiągnięcie żadnego celu. Obszar poznania odnoszący się do podmiotu Ludzki sposób życia realizuje się poprzez „lingwizację”, tzn. w obszarze koordynacji zachowań wyższego rzędu Obszar ludzkiej konsensualności i społeczeństwo Z tego wynika, że: „Obserwatorzy” są równocześnie samotnymi twórcami swoich rzeczywistości oraz istotami żywymi ukierunkowanymi na konsensualność, ukonstytuowanymi społecznie. marzec 2009 dr K. Ludewig 11 11

12 Myślenie systemowe - zasada systemowa -Ludzie z racji swej konstytucji mają predyspozycje do przekraczania swojej biologicznej indywidualności poprzez konsensualizację. W tym celu egzystencjalnie potrzebują innych, którym przypisuje się, że są tego samego rodzaju. Poznawanie oznacza odróżnianie. JA jako JA mogę powstać dopiero wskutek interakcji z innym JA, czyli jakimś TY. Ja i Ty => MY. Dopiero w MY powstaje byt człowieka. MY zawiera w sobie biologiczno-indywidualną i społeczno-komunikacyjną tożsamość danego człowieka. => zasada systemowa lub => Człowiek zaczyna się wtedy, gdy jest ich dwóch! marzec 2009 dr K. Ludewig 12 12

13 Podstawy: Systemy społeczne Teoria komunikacji Systemy psychicznemarzec 2009 dr K. Ludewig 13 13

14 Jednostki i systemy I Jednostka Różnica: = Otoczenie Jednostka różnicyProsta różnica Jednostka Różnica: = Otoczenie Jednostka różnicy Różnica jednostka/otoczenie Marzec dr Kurt Ludewig

15 R E1 E2 G Jednostki i systemy II relacja elementy granica RozróżnienieRóżnica jednostka/otoczenie Różnica system/otoczenie marzec 2009 dr K. Ludewig 15 15

16 Modele systemów społecznych IModel „mobile“ interwencja Analogia mechaniczno-fizykalna marzec 2009 dr K. Ludewig 16 16

17 Modele systemów społecznych IIModel „organizm” (połączenie w sieć) interwencja Analogia biologiczna marzec 2009 dr K. Ludewig 17 17

18 Modele systemów społecznych IIIModel „komunikacja” Co dziś na obiad? Musisz zawsze pytać o to samo? Tatusiu, będzie spaghetti, mniam! Znowu... Dla ciebie będzie kotlet. >>> ==========================================>>> CZAS Masz jakieś zadania domowe? Nie, nie mam Na pewno? Na pewno, dziś nam nic nie zadała. Zadzwonię jutro do szkoły. >>> marzec 2009 dr K. Ludewig 18 18

19 Teoria komunikacji wg Niklasa Luhmanna marzec 2009 dr K. Ludewig 19

20 Podstawy terapii systemowej: Komunikacja I trójelementowy proces selekcji, w którym dopiero adresat kwalifikuje komunikację jako komunikację: 1) wybór informacji: co? 2) wybór zachowania związanego z powiadamianiem: jak? 3) zrozumienie: obserwacja, czyli wytworzenie różnicy pomiędzy informacją/powiadomieniem a zrozumieniem obserwacji jako powiadomienia marzec 2009 dr K. Ludewig 20 20

21 Podstawy terapii systemowej : Komunikacja II Konsekwencje: Dopiero adresat kwalifikuje dane działanie jako komunikację, przypisując obserwowanemu działaniu sens powiadomienia, a nie zwykłej informacji o zachowaniu. Komunikacja jako autoreferencyjny ciąg zdarzeń w czasie (nie w przestrzeni) jest co do zasady niestabilna i otwarta na zdarzenia przypadkowe, nieoczekiwane i nieporozumienia, jest zatem ryzykowna. Z biegiem czasu powstają redundacje, a wraz z nimi również struktury oczekiwań, które zmniejszają ryzyko, ale nie eliminują go całkowicie. marzec 2009 dr K. Ludewig 21 21

22 Trójelementowy proces selekcjiKOMUNIKACJA Trójelementowy proces selekcji wg Niklasa Luhmanna ? 1) Informacja? 2) Powiadomienie! Obserwacja... ... 3) Rozumienie marzec 2009 dr K. Ludewig 22 22

23 Komunikacja: problem podwójnej kontyngencji ISpotkanie społeczne ? ? Bo: oboje są dla siebie nieprzejrzyści i nieobliczalni. marzec 2009 dr K. Ludewig 23 23

24 Komunikacja: problem podwójnej kontyngencji IIPodwójna kontyngencja: Bo: Mogę powiadomić o tym czy tamtym, w taki lub taki sposób, … ona/on może zrozumieć to albo tamto. a marzec 2009 dr K. Ludewig 24 24

25 Komunikacja: problem podwójnej kontyngencji IIIRozwiązanie: ona obserwuje ja macham Czyli: ja działam --- ona „rozumie” tzn.: Ryzykuję, ale wierzę, że ona też. … rozróżnia informację od powiadomienia… i reaguje… marzec 2009 dr K. Ludewig 25 25

26 Komunikacja: problem podwójnej kontyngencji IVEfekt: Nawiązywanie. Komunikacje nawiązują jedna do drugiej, tworząc pewien przebieg komunikacji, który z czasem staje się coraz bardziej redundantny (ustrukturyzowany); w związku z tym powstają określone oczekiwania. Powstawanie oczekiwań. Struktury (redundancje, normy, rytuały) umożliwiają trwałą komunikację. marzec 2009 dr K. Ludewig 26 26

27 Teoria systemów społecznychwg Niklasa Luhmanna marzec 2009 dr K. Ludewig 27

28 Systemy Systemy maszyny organizmy systemy systemy społeczne psychiczne Systemy maszyny organizmy systemy systemy społeczne psychiczne interakcje organizacje społeczeństwa marzec 2009 dr K. Ludewig 28

29 W systemach społecznych: elementy = komunikacje relacje = nawiązywanie Podstawy terapii systemowej: System społeczny Systemy są opisywalne dzięki określeniu ich elementów, relacji między nimi i granicy W systemach społecznych: elementy = komunikacje relacje = nawiązywanie granica = granica sensu marzec 2009 dr K. Ludewig 29 29

30 Podstawy terapii systemowej: Sens P Sens - poprzez selekcje - redukuje złożoność i stwarza jedność w wielości tego, co możliwe; sens udostępnia złożoność systemom psychicznym i społecznym  Sens jest podstawową operacją systemów psychicznych i społecznych P Sens jest autoreferencyjny i odwołuje się zawsze tylko do sensu. Systemy związane z sensem nie mogą przeżywać ani działać bez sensu; dla nich nie istnieją przedmioty nie posiadające sensu.  A zatem:: Nie można nie czynić sensu! P Sens jako złożoność w czasie jest zasadniczo niestabilny.  Każdy sens może się zmienić w ułamku sekundy. marzec 2009 dr K. Ludewig 30 30

31 Propozycja koncepcji przydatnej definicji systemu interakcjiw teorii klinicznej: Koncepcja członów marzec 2009 dr K. Ludewig 31 31

32 model dla terapii klinicznej Model minimalny systemu interakcjiSYSTEM INTERAKCJI model dla terapii klinicznej Problem: ustalenie elementów, relacji i granicy Rozwiązania: elementy = człony relacje = nawiązania granica = granica sensu Model minimalny systemu interakcji uosabiają generują generują CZŁONY KOMUNIKACJE GRANICA SENSU modulują kwalifikują kwalifikują marzec 2009 dr K. Ludewig 32

33 Koncepcja członów: zalety dla teorii klinicznej► Ustrzeżenie się uprzedmiotowieniem: Człony są wyróżnialnymi, zmiennymi operatorami społecznymi; Powstają i przemijają wraz z systemem społecznym; Można je operacyjnie opisać, ale nie wyizolować; należą do obszaru zjawisk społecznych. ► Rozróżnienie człowiek/człon ukierunkowuje konceptualizację: Zmiana systemów społecznych dotyczy członkostwa, a nie ludzi; koniec systemów społecznych nie musi kończyć relacji. Terapia zmierza do zakończenia członkostwa w systemie problemu; nie wymaga zatem dokładnej znajomości uczestniczących ludzi/systemów. ► Rozróżnienie człon/rola ukierunkowuje praktykę: Metody kliniczne mogą być oparte na roli terapeuty, Przy czym: człowiek ≠ terapeuta jako rola ≠ terapeuta jako człon marzec 2009 dr K. Ludewig 33 33

34 c. Podstawy psychologiczne: Systemowa teoria systemów psychicznychmarzec 2009 dr K. Ludewig 34

35 Tezy na temat systemów psychicznychTezy: Systemy psychiczne są nietrwałymi, niepodlegającymi obserwacji koherencjami kognitywno/emocjonalnymi, które mogą być rekonstruowane jedynie w autorefleksji / komunikacji, odnoszą się zawsze do relacji z konkretnym lub uogólnionym innym (= koherencje relacyjne, tożsamości relacyjne, ja lub systemy psychiczne), jako procesy w czasie są produkowane i reprodukowane ciągle od nowa jako reakcja na wymagania wewnętrzne lub zewnętrzne (=> psychiczny odpowiednik członkostw społecznych człowieka). Wniosek: Każdy człowiek uosabia wiele różnych systemów psychicznych, w stanie normalnym jest zatem polifreniczny. Polifrenia jest normalnością. marzec 2009 dr K. Ludewig 35

36 Rozwój koherencji relacyjnychSystemy psychiczne (jaźnie – ja – tożsamości) ⇆ DZIECKOMATKA ⇆ MATKADZIECKO DZIECKOMATKA TOŻSAMOŚCI CZŁON CZŁON RELACYJNE SYSTEM INTERAKCJI ⇆ MATKADZIECKO ⇆ DZIECKOMATKA MATKADZIECKO marzec 2009 dr K. Ludewig 36

37 Człowiek zaczyna się, gdy jest ich przynajmniej dwóch!Podsumowanie: Każde JA – różnica - wymaga, czy to jako system psychiczny, czy jako człon, faktycznej lub wymyślonej relacji z innym JA, czyli z jakimś TY, by w ogóle móc powstać w MY. Człowiek zaczyna się, gdy jest ich przynajmniej dwóch! marzec 2009 dr K. Ludewig 37

38 Teoria kliniczna – w ujęciu systemowym marzec 2009 dr K. Ludewig 38 38

39 Teoria kliniczna: Przedmiot Koncepcja zaburzenia Koncepcja zmianyProces terapeutyczny Ramy metodyczne marzec 2009 dr K. Ludewig 39 39

40 Teoria kliniczna Przedmiot:Konceptualizacja cierpienia psychicznego z podkreśleniem: - autonomii człowieka w miejsce stanowienia heteronomicznego - otwartości komunikacyjnej w miejsce przyczynowej nieuchronności ukierunkowanie na zasoby i rozwiązanie w miejsce koncentrowania się na problemie Metodologia: Przyczynek do stworzenia odpowiednich/korzystnych warunków brzegowych do autoprzemiany klienta/klientów w kontekście zlecenia dzięki przydatnej, pasującej i nacechowanej szacunkiem interakcji terapeutycznej --- w miejsce interwencji liniowo-kauzalnej, motywowanej patologicznie, ukierunkowanej na pragmatyczny skutek, ustandaryzowanej. marzec 2009 dr K. Ludewig 40 40

41 Koncepcje terapii systemowej: Dylemat terapeuty I„Działaj skutecznie, nie wiedząc wcześniej ani jak, ani co Twoje działanie wywoła!” marzec 2009 dr K. Ludewig 41 41

42 Koncepcje terapii systemowej: Dylemat terapeuty IIPonieważ syst. sychiczne/społeczne są: nieprzejrzyste (nietrywialne) nieinstruowalne (autopojetyczne) autoreferencyjne (sens) to skutkiem tego jest: niemożność dokładnego diagnozowania nieokreśloność interwencji nieprzewidywalność komunikacji Konsekwencje dla teorii klinicznej: akceptacja subiektywnych definicji problemu rezygnacja interwencji celowo kauzalnych zaufanie do sprzyjających dialogów Rozwiązania: Stworzenie korzystnych warunków (brzegowych) poprzez: kierowanie się wynegocjowanym zleceniem (cel)  korzyść wybór „pasujących" interwencji  piękno postawę cechującą się szacunkiem  szacunek marzec 2009 dr K. Ludewig 42 42

43 SPRAWA A ZLECENIE - komunikacje- ZLECENIE wprowadzenie towarzyszenieszukający pomocy profesjonaliści SPRAWA: POMOC SPRAWA: POMAGANIE ZLECENIE wprowadzenie towarzyszenie doradztwo terapia realizacja zakończenie kontrola specyficzny system pomocy marzec 2009 dr K. Ludewig 43 43

44 Koncepcje terapii systemowej: Koncepcja zaburzenia: problem życiowy/ system problemuProblemy życiowe są skutkiem dynamiki emocjonalnej jednostki, która wynika z dyskrepancji pomiędzy oczekiwaniami pełnymi znaczeń, wymogami czy chęciami a jej możliwościami reagowania czy działania. (=> koncepcja stresu) . Systemy problemu są systemami społecznymi, których tematem jest ocena jakiegoś stanu rzeczy jako problem (czyli jako stan wymagający zmiany!) Relewantne „klinicznie” problemy systemu wynikają z rozciągnięcia problemu życiowego na komunikację, która negatywnie ocenia jakieś zachowanie i/lub sposób bycia człowieka (=> czyli ocenia je jako wymagające zmiany) – jeśli wywołuje to cierpienie. marzec 2009 dr K. Ludewig 44 44

45 Koncepcje terapii systemowej : System problemu – alternatywa dla psychopatologiiKliniczne systemy problemu są skutkiem komunikacyjnej dynamiki unikania, która uniemożliwia jakąkolwiek zmianę i wytwarza strukturę powtórzeń (rytuał)  niemożliwe jest naturalne przeminięcie ani dalszy rozwój w dialogu.  Emergencja: dowolna, m.in. „talent”; istotna jest stabilność.  Logika emocjonalna: Dynamika unikania chroni przed ewentualnym wzrostem cierpienia ( więcej-tego-samego).  Stabilność: Utrwalenie się żądania: „najpierw ty, potem ja!”.  Zakończenie: Systemy problemu nie dają się „rozwiązać” ani wyleczyć, a jedynie zakończyć, a mianowicie wtedy, gdy kończy się komunikacja, bo problem jest jej tematem, a nie przypadkową cechą. marzec 2009 dr K. Ludewig 45 45

46 Koncepcje terapii systemowej: Koncepcja zmianyTerapia systemowa postrzega swoją rolę jako wkład w tworzenie korzystnych ram dla zmiany siebie przez osobę szukającą pomocy. Dzięki stabilnej relacji terapeutycznej wzmacnia zaufanie i stanowi bodziec do zmiany preferencji. Terapia systemowa nie dąży do przyczynowego zmieniania. marzec 2009 dr K. Ludewig 46 46

47 Koncepcje terapii systemowej: Tezy na temat powstawania i zmieniania problemuTeza: Ludzkie problemy wynikają zatem z „logiki” zachowawczej dynamiki emocjonalnej: W obliczu niepewności należy raczej wytrzymać niż ryzykować zmianę, która mogłaby wszystko tylko pogorszyć (…gołąb na dachu!). Konieczne zmiany, postrzegane jako ryzykowne wymagają więc, by się odważyć. A zatem: Psychoterapia ma stwarzać warunki sprzyjające podjęciu ryzyka, a w ten sposób także zmianie preferencji ( więcej-czegoś-innego). marzec 2009 dr K. Ludewig 47 47

48 Koncepcja zmiany – przykładPrzykład oparty na topologicznej analogii z górami i dolinami: dno doliny = stan maksymalnej stabilności szczyt góry = maksymalna niestabilność Zgodnie z tym porównaniem terapia postrzega siebie jako dodatkowe stabilizowanie przejścia z jednego stanu do drugiego – szukający pomocy może zdać się na stabilność relacji terapeutycznej. marzec 2009 dr K. Ludewig 48 48

49 Proces terapeutyczny - analogia topologiczna IStabilność < np. problem, przyzwyczajenie> marzec 2009 dr K. Ludewig 49 49

50 Proces terapeutyczny - analogia topologiczna IIinterwencja destabilizacja / przejście marzec 2009 dr K. Ludewig 50 50

51 Proces terapeutyczny - analogia topologiczna IIIkrajobrazy terapeutyczne ultrastabilizacja terapeutyczna marzec 2009 dr K. Ludewig 51 51

52 Proces terapeutyczny - analogia topologiczna IVnowa stabilizacja marzec 2009 dr K. Ludewig 52 52

53 Proces terapeutyczny – analogia topologicznainterwencja stabilność destabilizacja / przejście Krajobrazy terapeutyczne ultrastabilizacja terapeutyczna nowa stabilność marzec 2009 dr K. Ludewig 53 53

54 Zasady konstrukcji interwencji systemowych:Motywy przewodnie terapii systemowej: Interwencja I – korzyść, piękno, szacunek Zasady konstrukcji interwencji systemowych: w odniesieniu do celu: przydatność, w odniesieniu do zasadniczej postawy pomagającego: szacunek, w odniesieniu do wyboru i kształtu interwencji: piękno. marzec 2009 dr K. Ludewig 54 54

55 Motywy przewodnie terapii systemowej: Interwencja II – korzyść, piękno, szacunekZgodna ocena realizacji zlecenia (np.: poprawa, brak pogorszenia, utrzymanie pożądanego stanu). PIĘKNO Autonomiczna postawa pomagającego polegająca na dobieraniu i kształtowaniu interwencji zgodnie z kryteriami estetycznymi. SZACUNEK Autonomiczna postawa pomagającego polegająca na traktowaniu siebie i drugiego człowieka jako samodzielnego i zasadniczo do tego uprawnionego autora własnej historii życia. marzec 2009 dr K. Ludewig 55 55

56 Koncepcje terapii systemowej: Zadania terapeuty1. Sprawa/zlecenie Wyjaśnienie/wypraco- wanie sprawy/spraw, z którymi przychodzi szukający pomocy oraz wynegocjowanie/uz- godnienie zlecenia, nad którym można pracować 2. Interwencja a. docenić Docenienie/utwierdzenie klienta/klientów poprawia zaufanie oraz gotowość do podjęcia ryzyka. b. interwencja Związany ze zleceniem bodziec do odważenia się na coś innego. (=>zmiana preferencji) marzec 2009 dr K. Ludewig 56 56

57 1 Definiuj się jako terapeuta!Koncepcje terapii systemowej : Ramy metodyczne: 10+1 podstawowych zasad/pytań 1 Definiuj się jako terapeuta! 2 Patrz na siebie! 3 Niech punktem wyjścia dla Ciebie będzie klient! 4 Oceniaj pożytecznie! 5 Ograniczaj się! 6 Bądź skromny! 7 Bądź elastyczny! 8 Pytaj konstruktywnie! 9 Interweniuj oszczędnie! 10 Kończ na czas! Czy jako terapeuta przejmuję odpowiedzialność? Czy jestem świadom i pewien swoich możliwości? Czyją miarę przykładam? Czy szukam tego, co otwiera? Czy koncentruję się na tym, co jest najbardziej potrzebne? Czy postrzegam siebie jako przyczynę? Czy zmieniam swój punkt widzenia? Czy zadaję pytania, które prowadzą dalej? Czy zachęcam ostrożnie? Czy mogę już zakończyć? +1 Nie postępuj nigdy ślepo Czy stosuję zasady w sposób elastyczny według zasad podstawowych! i właściwy dla danego kontekstu? marzec 2009 dr K. Ludewig 57

58 Podstawowe rodzaje zaopatrzenia psychospołecznegomarzec 2009 dr K. Ludewig 58 58

59 Profesjonalne zaopatrzenie społeczne: model komunikacjiPodstawowe rodzaje zaopatrzenia społecznego - niedostatek ustalany osobiście lub społecznie WZORZEC ZAOPATRZENIA CEL ZAOPATRZENIA na życzenie lub ustanowiony ZWIĘKSZENIE (życzenie, by czegoś było więcej) KONWERGENCJA (struktur) RÓŻNICA (struktur) (życzenie, by czegoś było mniej) ZMIEJSZENIE marzec 2009 dr K. Ludewig 59

60 Profesjonalne zaopatrzenie psychospołeczne - podstawowe rodzaje: pomoc i opieka Pomoc Opieka Problem stwierdzają sami zainteresowani. Formułują swoją intencję i szukają pomocy. Forma pomocy wynika z ich intencji. Udzielona pomoc odpowiada „zleceniu” uzgodnionemu z zainteresowanymi. Problem zostaje odkryty przez osoby trzecie, np. instancje społeczne. Ich intencja zostaje zdelegowana na fachowców. Forma zaopatrzenia wynika z intencji. Opieka jest świadczona według wytycznych instancji społecznych, tzn. wg wytycznych „zleceniodawcy” marzec 2009 dr K. Ludewig 60

61 Profesjonalne zaopatrzenie społeczne:Podstawowe rodzaje profesjonalnej POMOCY - niedostatek stwierdzany osobiście CEL ZAOPATRZENIA ZWIĘKSZENIE WZORZEC ZAOPATRZENIA nauczanie doradztwo doradztwo doradztwo KONWERGENCJA RÓŻNICA towarzyszenie terapia ZMNIEJSZENIE marzec 2009 dr K. Ludewig 61 61

62 Systemy pomocy: podstawowe rodzaje NAUCZENIE Typ: »Pomóż nam poszerzyć nasze możliwości!« a. Brak lub niedostatek umiejętności b. Udostępnienie wiedzy c. Otwarty TOWARZYSZENIE Typ: » Pomóż nam, znosić nasze położenie!« a. Problemowa sytuacja niemożliwa do zmiany b. Stabilizacja poprzez strukturę obcą DORADZTWO Typ: »Pomóż nam, korzystać z naszych możliwości!« a. Wewnętrzna blokada, zasoby nieaktywne b. Wspieranie istniejących struktur c. Ograniczony, w zależności od rozmiarów problemu TERAPIA Typ: »Pomóż nam, szybko zakończyć nasze cierpienie!« a. Problemowa sytuacja możliwa do zmiany b. Wkład w rozwiązanie problemu c. Z założenia ograniczony marzec 2009 dr K. Ludewig 62 62

63 Profesjonalne zaopatrzenie społeczne:Podstawowe rodzaje profesjonalnej OPIEKI - Niedostatek stwierdzany społecznie CEL ZAOPATRZENIA ZWIĘKSZENIE WZORZEC ZAOPATRZENIA nauczanie doradztwo KONWERGENCJA RÓŻNICA towarzyszenie kontrola ZMNIEJSZENIE marzec 2009 dr K. Ludewig 63

64 Systemy opieki: podstawowe rodzaje NAUCZENIE Typ: »Potrzebuje Pan więcej możliwości« a. Brak lub niedostatek umiejętności b. Udostępnienie wiedzy c. Otwarty TOWARZYSZENIE Typ: »Nie da Pan rady sam« a. Problemowa sytuacja niemożliwa do zmiany b. Stabilizacja poprzez strukturę obcą DORADZTWO Typ: »Przecenia Pan swoje możliwości« a. Wewnętrzna blokada, zasoby nieaktywne b. Wspieranie istniejących struktur c. Ograniczony, w zależności od rozmiarów problemu KONTROLA Typ: »Nie może Pan decydować sam« a. Problemowa sytuacja możliwa do zmiany b. Ograniczenie samostanowienia c. Z założenia ograniczony marzec 2009 dr K. Ludewig 64 64

65 POMOC I OPIEKA: DWA MOŻLIWE PODEJŚCIA DO NIEDOSTATKUPodstawowe rodzaje profesjonalnej POMOCY - niedostatek stwierdzany osobiście CEL SZUKANIA POMOCY ZWIEKSZENIE MODEL ZAOPATRZENIA nauczanie doradztwo KONWERGENCJA RÓŻNICA towarzyszenie terapia ZMNIEJSZENIE Podstawowe rodzaje profesjonalnej OPIEKI - niedostatek stwierdzany społecznie CEL OPIEKI KONWERGENCJA RÓŻNICA towarzyszenie kontrola marzec 2009 dr K. Ludewig 65 65

66 Na zakończenie Terapia systemowajest konsekwencją projektu przeniesienia do psychoterapii „nowszego” myślenia, które pojawiło się po połowie XX w.; jako metoda jest oparta na określonym rozumieniu człowieka i w związku z tym wymaga pewnej specyficznej postawy w odniesieniu do działań międzyludzkich, np. w odniesieniu do terapii; zasadniczo nie jest pomyślana jako technika i dlatego jest otwarta na techniki z innych podejść; jest krótkoterminową, nie patologizującą, efektywną i skuteczną praktyką psychoterapii oraz innych kontekstów zawodowych kontaktów międzyludzkich. marzec 2009 dr K. Ludewig 66 66

67 koniec marzec 2009 dr K. Ludewig 67 67

68 DODATKI marzec 2009 dr K. Ludewig 68

69 Badania nad psychoterapią Czynniki wpływające na skuteczność psychoterapiiWg Lamberta (1992): relacja terapeutyczna zmiany pozaterapeutyczne oczekiwania (efekty placebo) specyficzne techniki marzec 2009 dr K. Ludewig 69 69

70 Wyzwanie dla teorii klinicznej – przełom afektywny ?Emocje – wyzwanie? Wyzwanie dla teorii klinicznej – przełom afektywny ? Tezy/wyniki: Nie istnieje ani kognicja bez emocji, ani działanie bez emocji. Afekty towarzyszą i determinują przebieg komunikacji. Rozważania afektywne są procesem wielowarstwowym, złożonym i nieświadomym. marzec 2009 dr K. Ludewig 70 70

71 Emocje – wpisanie w koncepcjęRozważania afektywne. Podkreślenie rozważań afektywnych w procesie terapeutycznym (konsensualizacja, konwersacja, rozumienie itp.) Relacja terapeutyczna. Zwrócenie uwagi na emocjonalną nośność praktyki klinicznej (docenianie, poszukiwanie zasobów, zasad/pytań przewodnich itp.) „Problem życiowy”. Rozszerzenie rozumienia problemu na zaangażowanie emocjonalne danej osoby (=> niezbędny warunek powstania systemu problemu). Edukacja. Uwrażliwienie terapeutów na kwestie emocjonalne w terapii, ale nie przyuczanie do stosowania afektywnych, zbyt „pewnych” możliwości wywierania wpływu. marzec 2009 dr K. Ludewig 71 71

72 Teoria więzi Relacja pomiędzy terapią systemową a teorią więzi =>Praktyka  program badawczy (wg Pata Crittendena) Zalety: teorii więzi dla terapii systemowej: precyzja tworzenia konstruktu i jego ujęcie (assessment) możliwość przypisania osobowego myślenia systemowego dla teorii więzi: złożoność i znaczenie kliniczne. Problemy: „nieprzetłumaczone” przeniesienie wyników rozwojowo- psychologicznych do psychoterapii powrót do tworzenia wzorców problem diagnostyczny marzec 2009 dr K. Ludewig 72 72

73 Psychoterapia z perspektywy neurobiologicznejMózg i układ nerwowy < wg G. Rotha 2004 > Psychoterapia z perspektywy neurobiologicznej Tezy: Konflikty psychiczne powstają na podstawie „błędnych” połączeń w układzie limbicznym (hipokamp, ciało migdałowate i in.) Możliwe cele psychoterapii: Wzmocnienie świadomego „ja” => wpływ kory mózgowej na ciało migdałowate i lepsza kontrola bodźców Bezpośrednie „rozwiązanie węzłów” w układzie limbicznym (raczej mało prawdopodobne, bo ciało migdałowate „nigdy nie zapomina”) Indukcja tworzenia sieci kompensujących na podstawie doświadczeń pozytywnych (np. terapia systemowa) marzec 2009 dr K. Ludewig 73 73

74 Neuropsychoterapia? Cel:Uwzględnienie nowszych odkryć w zakresie nauk neurologicznych w (ogólnej) psychoterapii (np. wg Klausa Grawe, Gerharda Rotha… ) Zalety: Wraz ze wzrostem wiedzy na temat systemu biologicznego => bardziej adekwatne rozumienie powstawania i zmian zaburzeń psychicznych (np. moczenie nocne u dzieci, ADHD, zespół stresu pourazowego, fobie) Problem: Niepotrzebne (prze)biologizowanie psychoterapii Przywrócenie do życia nieadekwatnego redukcjonizmu Przy czym: Ze względu na plastyczność układu nerwowego: „Psychotherapy is as biological as the use of drugs” (Andreasen 2001). marzec 2009 dr K. Ludewig 74 74

75 Konsystencja/koherencja – nowe ramy? < wg Klausa Grawe 2004 >Teza: Regulacja konsystencji działa jako zasada różnicująca pomiędzy zdrowiem psychicznym a zaburzeniem. Konsystencja = możliwość pogodzenia ze sobą toczących się równocześnie procesów neuronowych i psychicznych Koherencja = zgodność celów motywacyjnych z rzeczywistym postrzeganiem (= brak stresu) Zaburzenie psychiczne: Skutki inkonsystencji i inkoherencji Problem: Mimo „naukowego” uzasadnienia na razie to tylko spekulacja – ale mimo to: interesujące! marzec 2009 dr K. Ludewig 75 75

76 Relacja terapeutyczna Wyniki badań nad psychoterapią: Pozytywna relacja terapeutyczna jest niezbędna, ale nie wystarczająca. Terapeuta dba o atmosferę bezpieczeństwa i zaufania, okazując zrozumienie i szacunek, ale także gotowość zachowywania dystansu oraz ingerowania w razie potrzeby; a klient poprzez aktywną współpracę. Terapeuci i klienci różnie oceniają proces. Istotne cechy tej relacji kształtują się już na początku (pierwsza do trzeciej sesji). Otwarta rozmowa na temat problematycznych aspektów zmniejsza ryzyko powstawania negatywnej dynamiki własnej. Specyfika biografii terapeuty i klienta. marzec 2009 dr K. Ludewig 76 76

77 Badania nad psychoterapią - Czynniki wpływające na skutecznośćWg Wampolda (2001): Metaanalizy 277 prac < Dodo bird effect… they all must have prizes! > Wyniki (wybór): (( > := więcej niż)) Brak różnic pomiędzy metodami leczenia (przec. siła efektu  0,20; tzn. 1% wariancji) Efekty specyficzne objaśniają maks. 8% wariancji; a ogólne równo 70%. Efekty allegiance (identyfikacja z metodą) adherence (przestrzeganie metody np. podręcznik) Relacja terapeutyczna > metoda Osobiste aspekty terapeuty > metoda Wniosek: Model kontekstualny > model medyczny marzec 2009 dr K. Ludewig 77 77

78 Wniosek: Jest jeszcze wiele do zrobienia!Wnioski i zakończenie Uwzględnienie emocji/afektów doprowadziło do pewnych dostosowań koncepcyjnych. Pewne aspekty teorii więzi są pod istotne dla kwestii badawczych, w praktyce są jednak raczej oczywiste lub nawet zwodnicze. Badania neurologiczne pozwalają spodziewać się zmian w teorii i praktyce. Badania nad psychoterapią wskazują na znaczenie aspektów kontekstualnych (= systemowych) i oceniają je wyżej niż techniki. Wniosek: Jest jeszcze wiele do zrobienia! marzec 2009 dr K. Ludewig 78 78