1 Topiki prawnicze prof. Jerzy Stelmach – prof. Bartosz Brożekks. Franciszek Longchamps de Berier

2 wykład 8 Pacta sunt servanda

3 D. 2,14,7,7. Ulpian w ks. 4 „Komentarza do edyktu”: „Pretor powiedział: zawarte pacta, o ile nie podstępnie, wbrew ustawom, plebiscytom, senatusconsulta, dekretom, edyktom cesarzy i o ile fraus nie powstanie, gdy dojdzie do ich wykonania – będę chronił” pacta conventa… servabo

4 contractus - pactum Paul. Sent. 2,14,1. Ex nudo pacto inter cives Romanos actio non nascitur. Pacta vestita: adiecta praetoria legitima

5 Sir George Jessel w Printing and Numerical Registering Company vSir George Jessel w Printing and Numerical Registering Company v. Sampson (1875) LR 19 Eq 462 at 465: If there is one thing which more than another public policy requires it is that men of full age and competent understanding shall have the utmost liberty of contracting, and that their contracts when entered into freely and voluntarily shall be held sacred and shall be enforced by courts of justice. Therefore, you have this paramount public policy to consider – that you are not lightly to interfere with this freedom of contract.

6 D. 2,14,1,1. Ulpian ks. 4 „Komentarza do edyktu” Pactum est pactio duorum pluriumve in idem placitum et consensus. Mt 5,34 i 39 A Ja wam powiadam: Wcale nie przysięgajcie - ani na niebo, bo jest tronem Bożym; A Ja wam powiadam: Nie stawiajcie oporu złemu. Lecz jeśli cię kto uderzy w prawy policzek, nadstaw mu i drugi! STh, II-II q. 110 art. 3,5 - promissio simplex obligat sicut et iuramentum.

7 pacta quantumque nuda servanda suntDekretały Grzegorza IX 1,35 de pactis: pacta quantumque nuda servanda sunt condictio ex canone ex nudo pacto oritur actio Grocjusz i Pufendorf

8 Pacta sunt servanda – nie bez wyjątkuza prawem rzymskim powtarzano: w zasadzie nie ma prawa do jednostronnego odstąpienia z prawa kanonicznego jednak: fidem frangenti fides frangitur podchwycili prawnonaturaliści XVII w.

9 Wierność danemu przeczeniu a istotna zmiana okoliczności

10 Studia rzymskich tekstów prawnych oraz prawo kanoniczne inspirują, toteżius commune wypracowuje klauzulę uzależniającą skutek prawny przyrzeczenia od tego, czy między chwilą jego złożenia i wykonania nie zmieniły się okoliczności od początku XVI w. - rebus sic stantibus

11 w Rzymie nieznane prawnikomco innego filozofowie moralni: Sen. benef. 4,35,3: „Muszą być wszystkie okoliczności te same jak w chwili, kiedy obiecywałem, abyś mógł żądać ode mnie spełnienia obietnicy” Cic. off. 3,95: „jeśli ktoś, będąc zdrowy na umyśle (sana mente), zdeponował u ciebie miecz, a żąda zwrotu będąc w obłędzie, oddać jest błędem (peccatum), nie oddać obowiązkiem (officium)”.

12 przejęte przez św. Augustyna w Enarrationes in Psalmos 5,7stąd do Decretum Gratiani II, causa 22, q. II, c. 14 Johannes von Wildeshausen [Teutonicus] ( ): zawsze zakłada się ten warunek, że rzecz pozostanie w tym samym stanie (semper intellegitur haec condicio, si res in eodem statu mansuerit) św. Tomasz: nie ma grzechu w załamaniu obietnicy, jeśli zmieniły się warunki dotyczące osób lub czynności (si sint mutatae conditiones personarum et negotiorum).

13 Bartolus wprowadza do prawa cywilnego dorozumiany warunek: rebus sic se habentibus, ale ograniczając do renuntiatio Baldus rozszerza na wszystkie promissiones Hugo Grocjusz cytuje Senekę w De iure belli ac pacis II, 16, 27,3

14 rebus sic stantibus

15 cessante causa cessat effectuspropozycje: jedynie, gdy skuteczność umowy jest uzależniona od przetrwania wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych, które towarzyszyły jej zawarciu lub determinowały wole stron wszelkie koncepcje lub rozstrzygnięcia zmierzające do modyfikacji zobowiązania z uwagi na nieoczekiwane zmiany stosunków społecznych cessante causa cessat effectus

16 klauzula rss a zasada pssprzełamuje zasadę – CC, ABGB, CCI 1865, BGB nadzwyczajne i nieprzewidywalne zdarzenia nie pozwalają mówić o zobowiązaniu umiarkowanie – klauzula ograniczeniem zasady

17 art. 269 KZ: Gdyby z powodu nadzwyczajnych wypadków, jako to: wojny, zarazy, zupełnego nieurodzaju i innych klęsk żywiołowych, świadczenie było połączone z nadmiernemi trudnościami lub groziło jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie mogły przewidzieć przy zawarciu umowy, sąd może, jeżeli uzna to za konieczne według zasad dobrej wiary, po rozważeniu interesów obu stron, oznaczyć sposób wykonania, wysokość świadczenia lub nawet rozwiązać umowę. art. 3571 KC: Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym. (1990)

18 § 275 ust. 2 BGB (2002) Der Schuldner kann die Leistung verweigern, soweit diese einen Aufwand erfordert, der unter Beachtung des Inhalts des Schuldverhältnisses und der Gebote von Treu und Glauben in einem groben Missverhältnis zu dem Leistungsinteresse des Gläubigers steht. Bei der Bestimmung der dem Schuldner zuzumutenden Anstrengungen ist auch zu berücksichtigen, ob der Schuldner das Leistungshindernis zu vertreten hat. The obligor may refuse performance to the extent that performance requires expense and effort which, taking into account the subject matter of the obligation and the requirements of good faith, is grossly disproportionate to the interest in performance of the obligee. When it is determined what efforts may reasonably be required of the obligor, it must also be taken into account whether he is responsible for the obstacle to performance.

19 (the doctrine of) considerationThe word ‘consideration’ has been around for a long time, so it is tempting to think we have had a theory of consideration for a long time. In fact until the nineteenth century the word never acquired any particular meaning or stood for any theory. Grant Gilmore, The Death of Contract, 1974, p. 18 A consideration in its widest sense is the reason, motive, or inducement, by which a man is moved to bind himself by an agreement. It is not for nothing that he consents to impose an obligation upon himself, or to abandon or transfer a right. It is in consideration of such and such a fact that he agrees to bear new burdens or to forgo the benefits which the law already allows him. John Salmond, Jurisprudence, 10th ed., 1947, p. 359

20 Richard Hyland (Rutgers ULS)Art. 1. Enforcement of Promises A promise is legally enforceable if it is made: as part of a contractual bargain; in the context of a business transaction; after an opportunity for reflection commensurate with the extent of the promise and with the intent of creating a legally binding obligation; or under other circumstances indicating that enforcement is appropriate.