1 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin Problemy techniczno-organizacyjne digitalizacji Jakub Bajer Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej

2 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 1. Wstęp Digitalizacja – definicja Zamiana informacji pochodzących z obiektów świata realnego (analogowych) na ich reprezentację cyfrową.

3 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 1. Wstęp Digitalizacja – ogół zadań - typowanie materiałów do digitalizacji - proces skanowania - obróbka grafiki cyfrowej (formaty, kompresja) - OCR (opcjonalnie) - przechowywanie zapisów cyfrowych - opis (metadane) - udostępnianie zdigitalizowanych zasobów

4 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 1. Wstęp Cele digitalizacji: - przechowywanie (archiwizacja, ochrona oryginału) - udostępnianie (biblioteki cyfrowe)

5 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Obraz cyfrowy (obraz bitmapowy, mapa bitowa) Elektroniczna reprezentacja obrazu postrzeganego przez człowieka. Informacja w postaci cyfr binarnych (bitów) opisujących w pewien uporządkowany sposób obraz widziany przez człowieka, przechowywana i przetwarzana za pomocą komputerów.

6 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Piksel Najmniejsza część wyświetlanego na ekranie monitora obrazu. Punkt, którego parametrami są współrzędne ekranu i kolor.

7 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Rozdzielczość Zdolność do rozpoznawania małych przestrzennych detali. Liczba pikseli przypadająca na jednostkę długości obrazu cyfrowego. Rozdzielczość optyczna a interpolowana.

8 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Dobór rozdzielczości skanowania (S) S = skala x W skala = szerokość_reprodukcji / szerokość oryginału W – rozdzielczość wyjścia

9 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Rozdzielczość wyjścia dla monitorów Piksele:800x6001024x7681280x10241600x1200 Rozmiar:11,0’x8,3’12,8’x9,6’ 13,8’x11,1’ 15,5’x11,6’ W:72 ppi80 ppi92 ppi103 ppi

10 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Rozmiar w pikselach Wymiary obrazu cyfrowego określone są w pikselach. Uzyskuje się go mnożąc rozmiary obrazu (poziomy i pionowy) wyrażone w calach przez jednostkę dpi. Na przykład obraz o rozmiarach 8x10 cali zeskanowany w rozdzielczości 300 dpi będzie miał rozmiar: (8 x 300) x (10 x 300), czyli 2400 x 3000 pikseli.

11 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Głębia bitowa Ilość bitów pamięci przydzielonych do każdego piksela obrazu w celu zapisania informacji o jego barwie. Im większa głębia bitowa, tym większa liczba tonów odcieni szarości i koloru może być reprezentowana w obrazie cyfrowym.

12 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Głębia bitowa Do digitalizacji całkowicie wystarcza głębia 24-bitowa (8 bitów dla każdej składowej RGB, czyli 256 tonów). Maksymalna rozdzielczość koloru dla głębi 24-bitowej: 256 x 256 x 256 = 16,777,216 (16.8 miliona możliwych kolorów - TRUE COLOR).

13 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Gęstość optyczna (dynamika skanera) Zdolność rozróżniania szczegółów w najciemniejszych miejscach obrazu. Im większy zakres dynamiki, tym więcej detali barw w cieniach i punktach jasnych. Skanery profesjonalne – D >= 3,2.

14 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 2. Terminologia Rozmiar plików obrazów cyfrowych Ścisła zależność rozmiaru pliku od rozdzielczości i głębi bitowej. Fotografia 10x15 cm (24-bitowa głębia) 300 dpi – ok. 6 MB 600 dpi – ok. 25 MB

15 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 3. Technologie digitalizacji Mikrofilmowanie + skanowanie Skanowanie bezpośrednie Fotografowanie aparatem cyfrowym

16 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 3. Technologie digitalizacji Mikrofilmowanie + skanowanie Dokument źródłowy jest najpierw mikrofilmowany, a następnie skanowany. Bezinwazyjna metoda digitalizacji. Bardzo wysoka jakość i trwałość informacji. Możliwość odczytania informacji bez specjalistycznych urządzeń.

17 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 3. Technologie digitalizacji Skanowanie bezpośrednie Wpływ rozwoju technologii na wykorzystanie skanerów do digitalizacji zasobów.

18 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 3. Technologie digitalizacji Fotografowanie aparatem cyfrowym Digitalizacja obiektów trójwymiarowych. Aparat cyfrowy + osprzęt.

19 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Typy dokumentów - tekst drukowany/prosta grafika kreskowa - manuskrypty (pismo, rysunek kreskowy) - półtony (grafika) - ciągłe tony (fotografie, akwarele) - mieszane (ilustrowane książki)

20 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Ocena obrazów źródłowych - stan fizyczny - charakterystyka tonalna - naświetlenie - ostrość - nośnik

21 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Ocena obrazów źródłowych - stan fizyczny oryginału - kurz i zanieczyszczenia - rysy, pomarszczenia, zagięcia - odciski palców

22 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Ocena obrazów źródłowych - charakterystyka tonalna Określenie szczegółów na różnych poziomach jasności. Wysoka tonalność – najważniejsze szczegóły bardzo jasne.

23 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Ocena obrazów źródłowych - naświetlenie Obraz nie doświetlony i prześwietlony. Niwelowanie złego naświetlenia za pomocą krzywej tonalnej.

24 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Ocena obrazów źródłowych - kolorystyka i ostrość Przebarwienia oryginału. Wyostrzanie obrazu w trakcie skanowania.

25 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Ocena obrazów źródłowych - nośnik oryginału - fotokopie - materiały wykonane ręcznie – ilustracje, grafiki - materiały wydrukowane - nośniki transparentne

26 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Parametry skanowania a jakość obrazu - rozdzielczość: dostatecznie duża aby odwzorować istotne detale dokumentu źródłowego a jednocześnie możliwie mała aby nie obciążać niepotrzebnie systemów komputerowych - głębia bitowa: istotna podczas przekształcania dokumentu źródłowego na obraz dwubarwny

27 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Parametry skanowania a jakość obrazu Cechy wykorzystywanego sprzętu oraz umiejętności i doświadczenie operatora.

28 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 4. Skanowanie Tworzenie wiernych kopii Obraz archiwalny musi zawierać wszystkie istotne informacje skopiowane z dokumentu źródłowego. Wysokiej jakości obraz archiwalny musi umożliwiać tworzenie dalszych kopii cyfrowych na potrzeby wydruku, wyświetlania i udostępniania obrazów. Format przechowywania a format udostępniania.

29 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 5. Obróbka grafiki cyfrowej Profesjonalne programy do obróbki grafiki - Adobe Photoshop - Corel Photopaint - Paint Shop Pro

30 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 5. Obróbka grafiki cyfrowej Przekształcanie obrazów graficznych - kadrowanie - zmiana wielkości - skalowanie - obrót - odbicie lustrzane

31 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 5. Obróbka grafiki cyfrowej Retusz obrazów cyfrowych Efekt Moiré’a Niepożądany efekt, pojawiający się w postaci regularnych punktów lub wzorów, wskutek krzyżowania się układu co najmniej dwu regularnych siatek rastrowych.

32 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 5. Obróbka grafiki cyfrowej Retusz obrazów cyfrowych Sklejanie obrazu Stosuje się, gdy skanowany obraz jest większy od obszaru skanowania skanera.

33 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 6. Kompresja obrazów cyfrowych Kompresja obrazu Redukowanie rozmiaru pliku obrazów na potrzeby składowania, przetwarzania oraz transmisji. Zmiana sposobu zapisu informacji w taki sposób, aby zmniejszyć redundancję i tym samym objętość zbioru, nie zmieniając przenoszonych informacji.

34 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 6. Kompresja obrazów cyfrowych Kompresja obrazu Kompresja bezstratna – z postaci skompresowanej można odzyskać identyczną postać pierwotną. TIFF LZW Kompresja stratna – odzyskanie identycznej postaci pierwotnej jest niemożliwe, główne właściwości obrazu zostają jednak zachowane. JPEG

35 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 7. Formaty plików - TIFF - GIF - JPEG, JPG - PNG - PDF - DjVu

36 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 8. OCR Optyczne rozpoznawanie znaków. Wyszukiwanie pełnotekstowe. Oprogramowanie: FineReader.

37 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 9. Format DjVu Bardzo małe rozmiary plików. Wysoka jakość obrazów. Przeszukiwanie pełnotekstowe. Zastosowania sieciowe. Efektywne przeglądanie.

38 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 10. Przechowywanie i konserwacja Zasób cyfrowy a nośnik. Strategia gromadzenia zbiorów cyfrowych. Centralne banki danych.

39 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 11. Udostępnianie Funkcje biblioteki cyfrowej - kolekcje - metadane - przeszukiwanie - przeglądanie

40 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin 11. Udostępnianie dLibra jako środowisko biblioteki cyfrowej Trzy podstawowe typy użytkowników: -czytelnik -redaktor -administrator

41 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin Bibliografia Leśniewski, Daniel „ Digitalizacja zasobów bibliotecznych” http://www.wbc.poznan.pl/publication/225 Elektroniczne fora EBIB http://ebib.oss.wroc.pl/phpBB/ http://www.djvu.com.pl/ http://dlibra.psnc.pl/

42 Trakt Królewsko-Cesarski w Poznaniu, Digitalizacja, 5-6 września 2006, Chalin Kontakt Jakub Bajer [email protected]