1 Treść stosunku małżeństwa – skutki zawarcia małżeństwadr Krzysztof Gołębiowski
2 Małżeństwo - ogólnie zawarcie małżeństwa jest zdarzeniem prawnymwykład dotyczy skutków zawarcia małżeństwa chodzi o małżeństwo w znaczeniu prawnym nie socjologicznym, religijnym itp.
3 Małżeństwo a rodzina małżeństwo w rozumieniu k.r.o. należy odróżnić od pojęcia „rodziny” w tym kodeksie nie są one tożsame znaczeniowo rodzinę tworzą nie tylko małżonkowie, ale także dzieci, zwłaszcza ich wspólne relacje panujące w tak ujętej rodzinie podlegają regulacji przepisów o małżeństwie oraz innych przepisów np. o władzy rodzicielskiej
4 Małżeństwo – regulacja prawnaKonstytucja RP Art. 18. Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto: Art. 33. 1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
5 Małżeństwo – regulacja prawnaWyrok TK z dnia 11 maja 2005 r. K 18/04 Małżeństwo (jako związek kobiety i mężczyzny) uzyskało w prawie krajowym RP odrębny status konstytucyjny zdeterminowany postanowieniami art. 18 Konstytucji. Zmiana tego statusu byłaby możliwa jedynie przy zachowaniu rygorów trybu zmiany Konstytucji, określonych w art. 235 tego aktu. W żadnym wypadku, także ze względów formalnoprawnych, zmiana charakteru czy statusu małżeństwa w polskim systemie prawnokonstytucyjnym nie mogłaby przyjąć formy ratyfikowanej umowy międzynarodowej
6 Małżeństwo – regulacja prawnaw k.r.o.: Tytuł I MAŁŻEŃSTWO a w nim działy: DZIAŁ I Zawarcie małżeństwa DZIAŁ II Prawa i obowiązki małżonków DZIAŁ III Małżeńskie ustroje majątkowe DZIAŁ IV Ustanie małżeństwa DZIAŁ V Separacja
7 Małżeństwo – regulacja prawnaArt. 1. § 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. § 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.
8 Małżeństwo – brak podmiotowościmałżeństwo nie ma podmiotowości prawnej nie jest osobą prawną ani tzw. ułomną osobą prawną nie ma żadnych praw i obowiązków podmiotami praw i obowiązków są osoby fizyczne- małżonkowie Nawet w ustroju wspólności ustawowej (art. 31 i nast. k.r.o.) prawa nabywają małżonkowie, a nie „wspólność” te same uwagi odnieść należy także do „rodziny”
9 Skutki zawarcia małżeństwaZawarcie małżeństwa wywołuje doniosłe skutki prawne, wynikające także z innych niż k.r.o. ustaw, również publicznoprawnych Chodzi jednak wyłącznie o małżeństwo zawarte skutecznie zgodnie z przepisami prawa państwowego a nie np. małżeństwo tylko wyznaniowe albo związek dwojga osób, które wprawdzie zainicjowały procedurę zawarcia małżeństwa, jednak z uwagi na naruszenie przesłanek z art. 1 k.r.o. do zawarcia związku małżeńskiego nie doszło
10 Skutki zawarcia małżeństwaprzede wszystkim dochodzi do zmiany stanu cywilnego dwóch osób fizycznych (art. 2 p.a.s.c.) poprzez powstanie stanu związania małżeństwem z określoną, konkretną osobą nie chodzi więc tylko o powstanie stosunku prawnego rozumianego jako zespół wzajemnych praw i obowiązków osoby fizyczne uzyskują „status” małżonków określonej osoby poszczególne przepisy prawne wiążą z tym statusem konkretne konsekwencje
11 Skutki zawarcia małżeństwasą to skutki w zakresie relacji: między samymi małżonkami oraz między małżonkami a osobami trzecimi Przykłady: powstanie pewnych praw i obowiązków obciążających samych małżonków względem siebie np. art. 27 k.r.o. kwestia skuteczności umowy zawartej przez jednego z małżonków z osobą trzecią (art. 37 k.r.o.) problem odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka (np. art. 30 i art. 41 k.r.o.)
12 Skutki zawarcia małżeństwaZagadnienia te omawia się tradycyjnie jako problem „treści stosunku prawnego małżeństwa” ze względu na (doniosłe) skutki zawarcia małżeństwa w relacjach między małżonkami a osobami trzecimi nie jest to ujęcie ścisłe Dlatego mówię raczej o „skutkach prawnych zawarcia małżeństwa”, co jest pojęciem szerszym niż „treść stosunku prawnego małżeństwa”
13 Podział skutków zawarcia małżeństwawystępują w chwili zawarcia małżeństwa i trwają w zasadzie do jego ustania można wyróżnić dwie ich grupy: majątkowe i niemajątkowe majątkowe w k.r.o. i innych ustawach niemajątkowe uregulowane przede wszystkim w k.r.o. te skutki zawarcia małżeństwa mają w zasadzie charakter typowego zbioru wzajemnych praw i odpowiadających im obowiązków można więc mówić o stosunku prawnym
14 Charakter obowiązków małżeńskichprawa i obowiązki małżonków mają charakter względny zatem są skuteczne tylko w ich wzajemnych relacjach, nie wobec osób trzecich mają charakter wzajemny, brak tu jednak cechy ekwiwalentności nie chodzi więc o wzajemność w rozumieniu art i nast. k.c. i nie stosuje się np. art. 488 § 2. k.c.: § 2. Jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego poszczególne uprawnienia jednego z małżonków wiążą się z obowiązkami drugiego
15 Charakter obowiązków małżeńskichNiewykonywanie obowiązków przez jedno z małżonków nie uprawnia drugiego do uchylania się od wykonywania własnych obowiązków. żądanie wykonywania obowiązków małżeńskich przez małżonka, który sam ich nie wykonuje, może być uznane za nadużycie prawa (art. 5 k.c.)
16 Charakter obowiązków małżeńskichObowiązki te są takie same w każdym małżeństwie nie można ich zmieniać umową poza niektórymi kwestiami majątkowymi nie ma tu znaczenia motywacja, która spowodowała zawarcie małżeństwa a także w zasadzie przekonania konkretnych małżonków choć w tym zakresie trzeba zwrócić uwagę na bardzo ogólne ujęcie wielu powinności małżonków
17 Charakter obowiązków małżeńskichPrzy wykładni przepisów o prawach i obowiązkach małżonków należy mieć na uwadze zd. 1 art. 23 k.r.o. – zasadę równości małżonków, mającą podstawę również Konstytucji RP Art. 27. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
18 Charakter obowiązków małżeńskichT. Sokołowski: Małżeństwo stanowi najściślejszy i w zasadzie dożywotni osobisty związek dwojga osób, wyrażający się ich wspólnotą osobistą (emocjonalną i fizyczną) oraz ekonomiczną, a zwykle także rodzicielską. Z uwagi na taki charakter więzi małżeńskiej wykonywanie omawianych praw i obowiązków względem małżonka cechować musi najwyższa staranność, a zatem także taka dbałość o sprawy małżonka, która występuje w odniesieniu do własnych spraw.
19 Charakter obowiązków małżeńskichpozostawanie w związku małżeńskim zawęża znacząco zakres autonomii osoby fizycznej pewne zachowania stają się naruszeniem obowiązku prawnego np. kontakty seksualne z innymi niż drugi małżonek osobami mówi się o szerokim ograniczeniu wolności stron tego stosunku prawnego
20 Charakter obowiązków małżeńskichobowiązki małżeńskie nie wyłączają jednak w zupełności autonomii każdego z małżonków nie dotyczą wszelkich zachowań małżonka ponadto nie mogą stanowić jedynego kryterium oceny zachowań małżonków dotyczy to zwłaszcza sfery majątkowej np. prowadzenia działalności gospodarczej są też obowiązki wobec krewnych (np. rodziców) czy dzieci
21 Charakter obowiązków małżeńskichz uzasadnienia wyr. SN z 18 marca 1999 r. I CKN 1050/97: obowiązki wynikające ze stosunków małżeńskich i rodzinnych nie powinny ograniczać życia osobistego każdego z małżonków w większym zakresie, aniżeli wymaga tego dobro rodziny. W stanie faktycznym tej sprawy należało więc także uwzględniać dobro powódki i jej syna, co zasadnie uczyniły sądy obu instancji.
22 Charakter obowiązków małżeńskichz jednej strony dochodzi do ograniczenia autonomii osoby fizycznej, z drugiej jednak uzyskuje ona szersze uprawnienia w stosunku do osoby swojego małżonka dostęp do informacji np. o zdrowiu, sprawach osobistych zmiana granic integralności cielesnej
23 Charakter obowiązków małżeńskichWyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1982 r. III CRN 182/82 zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.) stawiają zachowaniu małżonków wobec siebie nawzajem i wobec rodziny drugiego małżonka większe wymagania niż postępowaniu ludzi względem siebie obcych. Dopóki małżeństwo trwa obowiązuje małżonków wzajemny szacunek i wzajemna pomoc (art. 23 k.r.o.). Zachowanie, które w stosunkach między obcymi ludźmi nie byłoby uznawane za naganne, może być między małżonkami uznane za szkodliwe z punktu widzenia trwałości małżeństwa.
24 Prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowymwynikają z regulacji art. 23, 24 i 25 k.r.o. ale np. art. 23 k.r.o. reguluje zarówno kwestie majątkowe jak i niemajątkowe ten przepis ma najbardziej ogólny charakter i dalsze regulacje w znacznym stopniu są jego rozwinięciem pokazuje to ścisłe powiązanie obu grup powinności zostały one nałożone na małżonków dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania małżeństwa
25 Obowiązki o charakterze niemajątkowymobowiązki niemajątkowe w większości zbieżne z treścią norm moralnych, zwyczajowych w tym zakresie mniejsza rola regulacji prawnej w kształtowaniu postaw małżonków sięga się do nich zwłaszcza w sytuacjach konfliktów pogląd: są to obowiązki moralne, które z woli ustawodawcy stały się prawnymi problem sankcji rodzinnoprawnej
26 Obowiązki o charakterze niemajątkowym - katalogArt. 23. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. ostatni wymieniony w art. 23 k.r.o. obowiązek ma charakter zarówno majątkowy jak i niemajątkowy wyróżnia się 3 podstawowe obowiązki o charakterze niemajątkowym: wspólnego pożycia wzajemnej pomocy wierności
27 Obowiązek wspólnego pożyciaw ramach „wspólnego pożycia” wyróżnia się tradycyjnie 3 więzi: duchową fizyczną ekonomiczną trzeba jednak podkreślić ich ścisły związek, trudno np. uznawać, że istnienie więzi fizycznej bez emocjonalnej stanowi prawidłowy przejaw pożycia małżeńskiego
28 Obowiązek wspólnego pożycia - więź duchowama podstawowe znaczenie bez niej więź fizyczna i ekonomiczna nie stanowi przejawu prawidłowego pożycia małżeńskiego oczekuje się od małżonka przywiązania, tolerancji, wyrozumiałości, cierpliwości wobec partnera nie da się jej opisać jednoznacznie za pomocą pojęć prawnych zwłaszcza w odniesieniu to tej powinności widoczny brak możliwości wymuszenia przez system prawny prawidłowego wykonywania obowiązków małżeńskich
29 Obowiązek wspólnego pożycia - więź fizycznautrzymywanie kontaktów seksualnych ma stanowić potwierdzenie i przejaw bliskości duchowej (emocjonalnej) uwarunkowane jest wiekiem i stanem zdrowia małżonków wskazuje się tradycyjnie na funkcję prokreacyjną małżeństwa oczywiście również w tym zakresie brak sankcji
30 Obowiązek wspólnego pożycia - więź ekonomicznachodzi o prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego związana jest ze wspólnym zamieszkiwaniem zaspokajanie zwykłych codziennych potrzeb wspólnie, np. posiłki, sprzątanie oczywiście przejściowy brak wspólnego zamieszkiwania – zwłaszcza uzgodniony – nie powoduje zerwania wspólnego pożycia
31 Wspólne pożycie – odniesienia normatywneInne przepisy prawne odwołują się do pojęcia „wspólnego pożycia” ma ono więc znaczenie nie tylko dla oceny, czy małżonkowie prawidłowo wykonują swoje obowiązki w większości sytuacji nie ma wątpliwości, że chodzi o pożycie między małżonkami trudniejsza jest wykładnia przepisów, z których nie wynika to wprost
32 Wspólne pożycie – odniesienia normatywnePrzykład z k.c.: Art. 939. § 1. Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym. § 2. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.
33 Wspólne pożycie – odniesienia normatywnePrzykłady z k.r.o. Art. 28. § 1. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Art. 29. W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności (…)
34 Skutki ustania wspólnego pożyciaustanie wspólnego pożycia („separacja faktyczna”) - zasada: nie powoduje wygaśnięcia stosunku prawnego małżeństwa nie powoduje więc też zmian w zakresie praw i obowiązków małżonków wskazane przepisy można interpretować jako wyłączające pewne skutki zawarcia małżeństwa w razie ustania wspólnego pożycia
35 Skutki ustania wspólnego pożyciajednak: Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. § 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. § 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
36 Skutki ustania wspólnego pożyciaregulacja ta (zwłaszcza § 3 art. 56 k.r.o.) przesądza, jak istotne jest określenie samego pojęcia „wspólnego pożycia” ponownie należy podkreślić, że regulacja prawna niemajątkowych obowiązków małżonków: ma znaczenie raczej w sytuacjach konfliktów nie wpływa przeważnie na ich postawę w trakcie trwania małżeństwa
37 Wspólne pożycie – dalsze odniesienia normatywnek.c.: Art. 691. § 1. W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. § 2. Osoby wymienione w § 1 wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci. § 3. W razie braku osób wymienionych w § 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.
38 Wspólne pożycie – dalsze odniesienia normatywneproblem, czy w przepisie chodzi tylko o pożycie odpowiadające pożyciu małżonków czy o inne relacje np. między wnukiem i babcią/dziadkiem prowadzącymi wspólne gospodarstwo domowe lub między osobami tej samej płci pozostającymi w stałym związku
39 Wspólne pożycie – dalsze odniesienia normatywneUchwała Sądu Najwyższego z 28 listopada 2012 r., III CZP 65/12: Osobą faktycznie pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą - w rozumieniu art. 691 § 1 k.c. - jest osoba połączona z najemcą więzią uczuciową, fizyczną i gospodarczą; także osoba tej samej płci.
40 Wspólne pożycie – dalsze odniesienia normatywneUchwała Sądu Najwyższego z 28 listopada 2012 r., III CZP 65/12: z uzasadnienia: Należy podzielić pogląd, że wobec braku w art. 691 k.c. obostrzenia pojęcia "wspólne pożycie" przydawką "małżeńskie", a więc wobec oczywistego zerwania powiązania tego pojęcia z wzorcem pożycia w małżeństwie, przepis art. 691 k.c. ma zastosowanie nie tylko do związków heteroseksualnych niepołączonych węzłem małżeńskim(…), ale także do związków homoseksualnych, w których tworzą się takie same więzi jak między konkubentami. Nie ma przekonujących racji jurydycznych, a także argumentów socjologicznych lub psychologicznych, przemawiających za różnicowaniem - na płaszczyźnie prawnej - skutków wynikających ze wspólnego pożycia hetero- i homoseksualnego; przeciwnie, więzi emocjonalne, fizyczne i gospodarcze powstające w ramach takiego pożycia są w obu przypadkach tożsame i mogą tworzyć równie mocną spójnię.
41 Obowiązek wzajemnej pomocyogólne sformułowanie trudno skonkretyzować treść powinności w tym zakresie zależą od sytuacji konkretny małżonków ale też od oczekiwań każdego z nich również w tym wypadku brak „roszczenia o pomoc” obowiązek prawny, ale jego prawidłowe wykonywanie oceniane jest w razie konfliktu, zwłaszcza przy okazji postępowania rozwodowego
42 Obowiązek wzajemnej pomocypowołuje się przykłady pomocy : opieki i wsparcia w chorobie podtrzymywania na duchu w trudnych chwilach –tragedie rodzinne, utrata pracy itp. wyręczanie w obowiązkach w szczególnych sytuacjach zainteresowanie sprawami drugiego małżonka służenie radą sporne, czy chodzi też o wsparcie majątkowe, skoro te regulowane są art. 27 i 28 k.r.o.
43 Obowiązek wierności dawniej odnoszony głównie do sfery kontaktów seksualnych obecnie rozumiany szerzej przede wszystkim: zakaz utrzymywania stosunków seksualnych z innymi niż małżonek osobami powiązany z obowiązkiem wspólnego pożycia T. Sokołowski: W myśl niekwestionowanej w doktrynie i orzecznictwie koncepcji integralności więzi osobistych, wierność polega na całkowitym zakazie współżycia fizycznego z inną osobą oraz niedopuszczalności dokonywania względem takiej osoby także innych zachowań, mających seksualny charakter
44 Obowiązek wierności Ponadto naruszeniem tej powinności jest:stworzenie „pozorów” zdrady małżeńskiej, np. zamieszkanie z inną osobą odmiennej płci, stwarzające wrażenie istnienia więzi emocjonalnej i fizycznej poddanie się przez kobietę bez zgody męża zabiegowi sztucznego zapłodnienia nasieniem obcego mężczyzny oddanie przez męża własnego nasienia do celów wspomagania prokreacji innej kobiety
45 Obowiązek wierności Ponadto w nowszej literaturze i orzecznictwie wskazuje się na konieczność zachowania wierności w szerszym zakresie, także emocjonalnym, np. T. Sokołowski: Wierność wymaga ponadto zawężenia granic autonomii także w innych sprawach osobistych. Dotyczy to sfery kontaktów towarzyskich, powodując zmianę form i zakresu utrzymywania oraz wyrażania związków uczuciowych z osobami trzecimi. Obowiązek wierności nie dopuszcza więc „rozdwojenia" w sferze więzi osobistej, nawet jeżeli ograniczone jest ono tylko do płaszczyzny emocjonalnej i utrzymywania relacji o charakterze i natężeniu charakterystycznym dla małżeństwa. Niedopuszczalna zatem będzie na przykład sytuacja, w której jedynym powiernikiem męża jest inna kobieta, z którą on – pomijając w tej mierze swoją żonę – spędza wiele wolnego czasu i omawia wszystkie swoje problemy, także małżeńskie, aczkolwiek nie dochodzi pomiędzy tymi osobami do żadnych kontaktów fizycznych
46 Decydowanie o istotnych sprawach rodzinyArt. 24. Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. k.p.c.: Art. 565. § 1. Rozstrzygnięcie o istotnych sprawach rodziny w braku porozumienia małżonków, jak również udzielenie zezwolenia na dokonanie czynności, do której jest potrzebna zgoda drugiego małżonka lub której drugi małżonek sprzeciwił się, może nastąpić dopiero po umożliwieniu złożenia wyjaśnień małżonkowi wnioskodawcy, chyba że jego wysłuchanie nie jest możliwe lub celowe.
47 Decydowanie o istotnych sprawach rodzinyNależy jednak pamiętać o regulacjach szczególnych o podobnej funkcji, np.: art. 39 k.r.o. art. 101 k.r.o.
48 Decydowanie o nazwiskuW zasadzie nie ma miejsca w trakcie trwania małżeństwa, a wcześniej. Art. 25. § 1. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. § 2. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. § 3. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.