1 Tytuły (do wyboru): - Powrót do starego ustroju szkolnego z… lekkimi modyfikacjami, - Gimnazjum – koło zamachowe i słabe ogniwo reformy, Październik 2016 r. Opr. Wojciech Książek Przewodniczący „Solidarności” oświatowej w Regionie Gdańskim, wiceminister Edukacji Narodowej w latach 1997 – 2001; Z wykorzystaniem opracowania prof. Mirosława Handke – Ministra Edukacji Narodowej w latach

2 Warto wiedzieć – wybór danychW 1999 roku w roczniku było ponad 800 tys. dzieci, obecnie ponad 40% mniej. Było 40% bezrobocie w grupie absolwentów szkół i uczelni. Jest ok. 7 tys. gimnazjów (na szkół). W tym ponad 30% - samodzielnie. Uczy się w nich ok. 1.5 mln uczniów, jest tam zatrudnionych ok. 100 tys. nauczycieli, ok. 20 tys. pracowników administracji i obsługi. Pracę może stracić – szacunkowo – w przeliczeniu na etaty - ok. 30 tys. nauczycieli, ok. 5 tys. pracowników administracji i obsługi szkół, ok. 2 000 dyrektorów – tych nie z zespołu. W LO ok. 35 tys. nauczycieli pracuje na niepełnym etacie. W woj. pomorskim w 2016 r. są 421 gimnazja (359 prowadzą JST), 134 są samodzielne - nie w zespołach szkół. Uczy w nich ok. 2,5 tys. nauczycieli. Według raportu ONZ z 1996 r. o analfabetyzmie funkcjonalnym (czytanie bez rozumienia treści) Polska znajdowała się na pierwszym miejscu w Europie (42%), przed Irlandią (24%). W grupie osób powyżej 15. roku życia w roku tylko wykształcenie podstawowe miało: 27,6% mieszkańców miast i 43% mieszkańców wsi, zaś niepełne podstawowe - odpowiednio 3,8% mieszkańców miast i 10,8% mieszkańców wsi.

3 Cele zmian - Dlaczego gimnazjum?Miało być kołem zamachowym reformy – potem mogło się stać słabym ogniwem (stąd potrzeba analiz, wsparcia). Nowe treści i metody kształcenia wymagały nowej formy – system naczyń połączonych, Miał to być sposób na wyrównanie szans edukacyjnych dzieci ze wsi i miasteczek, rozbudzający ASPIRACJE, poprawiający poziom wykształcenia młodzieży ze wsi i małych miast, Podniesieniu poziomu wykształcenia miało być sposobem na przeciwdziałanie bezrobociu (w 1999 r. bezrobotnymi było prawie 40% absolwentów szkół i uczelni), Miało oddzielić dzieci w wieku lat, od młodzieży w wieku lat będącej w skomplikowanej fazie rozwoju, wymagającej od nauczycieli wiedzy i zapału, ale też cierpliwości i mądrości, Miało przywrócić polską tradycję edukacyjną (reforma ministra Janusza Jędrzejewicza: z 1932 r. została zmieniona począwszy od 1948 r.) oraz dostosować polskie szkolnictwo do trójstopniowego ustroju szkolnego obowiązującego w większości krajów UE.

4 Formy zmian Zmiana ustroju szkolnego (6 [3 + 3] lata szkoły podstawowej + 3 gimnazjum + 3 LP oraz 2-3 lata szkoła zawodowa i 2-letnie liceum uzupełniające), Dostosowanie zarządzania i nadzorowania do nowego ustroju państwa (oddanie prowadzenia szkół samorządom terytorialnym – gminy, powiaty), Wprowadzenie niezależnego od szkoły systemu oceniania i egzaminowania (też przepustka na studia, porównywalność z krajami UE), Zwiększenie wynagrodzeń nauczycieli w powiązaniu z nowymi ścieżkami awansu (25% więcej nauczyciel kontraktowy od n. stażysty, 75% - n. mianowany, 125% - n. dyplomowany), Zmiana źródeł i sposobów finansowania zadań szkolnych (na wdrażanie reformy „mieliśmy” ok. 1,2 mld zł: pracownie internetowe, dowóz – gimbusy), Wdrożenie reformy programowej obejmującej wprowadzenie podstaw programowych i inne zmiany programowe (możliwość wyboru programów i podręczników – w prog. autorskich, akcent na programy wychowawczo-patriotyczne, informatykę, j. obce, przedsiębiorczość, edukację regionalną),

5 Znaczenie wyprzedzających działań informacyjnych ws. zmianDziałania informacyjno-promocyjne są niezwykle ważne. Często powinny wyprzedzać decyzje prawne. W okresie reformy 1999 r. były to m. in.: „Koncepcja wstępna – Reforma systemu edukacji” – publikacja przedstawiona w Poznaniu, 29 – 30 stycznia 1998 roku, „Projekt reformy systemu edukacji” – publikacja przedstawiona w Krakowie, 23 – 24 maja 1998 roku (zwierała m. in. projekty zmian ustawowych, podstaw programowych), „Reforma systemu edukacji – szkolnictwo ponadgimnazjalne” – publikacja przedstawiona w kwietniu 2000 roku w Gdańsku, Biblioteczka reformy (ukazało się 40 zeszytów – pierwsze dwa jeszcze w 1998 r. - o ustroju szkolnym, o sieci szkół, o finansowaniu, do dyrektorów, o zmianach programowych, itd..), Uruchomiliśmy serwis internetowy, powołano Radę Konsultacyjną przy Premierze Jerzym Buzku, Zespół w MEN, byli pełnomocnicy kuratorów, Obecnie - same konferencje prasowe, internet, spotkania – za mało.

6 W Polsce odsetek uczniów osiągających najsłabsze wyniki należy do najniższych w Europie

7 Między 2000 a 2009 udało się znacząco obniżyć liczbę uczniów osiągających najsłabsze wyniki w czytaniu i interpretacji – wyniki badań PISA

8 Wnioski z badań Wprowadzenie gimnazjów wydłużyło kształcenie ogólne o rok, co przyczyniło się do poprawy wyników uczniów – zmiany wprowadzane w Polsce są uważane za jedne z najskuteczniejszych na świecie, Znacząco rozbudzone zostały ASPIRACJE uczniów, przystępowanie do egzaminów maturalnych, studiów (konieczna jest analiza zmian poziomu wykształcenia – np. na wsi), Nastąpiło znaczące zmniejszenie grupy uczniów osiągających słabsze wyniki, potrzebna jest lepsza oferta dla osiągających najlepsze wyniki, Nastąpiła poprawa wyników w naukach przyrodniczych, Edukacja matematyczna wymaga przemian (poprawa wyników nastąpiła w badaniu z 2012 roku, czyli kilka lat po przywróceniu matematyki jako obowiązkowego przedmiotu na maturze), Problem JAKOŚCI wiedzy studentów można rozwiązać m. in. podniesieniem progu zdawalności matury (obecnie min. 30%) i zmianą zasad finansowania uczelni – zależną od LICZBY studentów.

9 Zgłaszane uwagi do ustroju szkolnego (gimnazjum)Zbyt krótkie nauczanie w liceum (niecałe 3 lata), Zbyt krótki czas edukacji w gimnazjum (poczucie braku zakorzenienia, anonimowość uczniów, zjawiska przemocy), Redukcja znaczenia szkolnictwa zawodowego, Dowóz do gimnazjów, daleko od domów rodzinnych, Uwagi do egzaminów zewnętrznych – nauczanie „pod testy”, Zły odbiór gimnazjów w mediach, opinii publicznej (ok % za ich likwidacją). Wydaje się, że bardzo duży rozwój inwestycji szkolnych – także szkół podstawowych (pracownie internetowe, sale gimnastyczne), przysłonił częściowo znaczenie i rolę gimnazjów.

10 Pomoc gimnazjom Brak refleksji krytycznej w odpowiedzi MEN z 5 kwietnia 2014 r. ws. programu pomocy gimnazjom (Pycha często kroczy przed upadkiem). Potrzeba tworzenia zespołów: gimnazjum + szkoła ponadgimnazjalna (nie tylko zespołów SP i G). Odejście od gimnazjów tzw. molochów (w ponad 400 jest ponad 400 uczniów), Dofinansowanie gimnazjów (m. in. na ich doposażenie, poszerzenie oferty zajęć wyrównawczych – szczególnie w klasach pierwszych, zapewnienie dożywiania, opieki lekarsko-stomatologicznej), Zatrudnienie, często w zdecydowanie w większym niż do tej pory zakresie, nauczycieli specjalistów: pedagogów, psychologów, socjoterapeutów, a głównie doradców zawodowych, Tworzenie pozaobowodowych gimnazjów prozawodowych – przysposabiających do pracy, Zapewnienie mniejszej liczebności uczniów w oddziałach gimnazjalnych, Zagwarantowanie systemu oceniania, który będzie promował wyniki i osiągnięcia wewnątrzszkolne, nie tylko wyniki tzw. testów zewnętrznych, Przegląd programu lektur, rozważenie odejścia odejście od systemu nauczania np. z historii, Wspieranie nauczycieli tak jeżeli chodzi o formy doskonalenia mistrzostwa zawodowego, jak i przywrócenie równowagi praw i powinności w stosunku do uczniów i ich rodziców. Warto pamiętać, że w reformie J. Jędrzejewicza nie było obowiązku szkolnego do 18. roku życia.

11 Program edukacyjny obecnej koalicji rządzącejPrzywrócenie czteroletniego liceum, Przywrócenie szkoły podstawowej – ośmioklasowej jako bardziej przyjaznej uczniom w wieku 7 – 15 lat, a także w miarę nieodległej od ich domów rodzinnych, Zmiany szkolnictwa zawodowego: 5-letnie technikum i szkoły branżowe: (w ostatnich latach nastąpiły zmiany ram kwalifikacji zawodowych. Wybór szkoły branżowej to już dalej tylko matura zawodowa i ewentualnie licencjat zawodowy. Trzeba uważać, aby nie kodyfikować pułapek, ślepych uliczek rozwoju młodych ludzi?). Hasło: „Likwidacja gimnazjów” wydaje się bardziej sposobem-formą dla osiągnięcia powyższych celów. Rodzajem prostego hasła, które ułatwiało prowadzenie takiej a nie innej narracji wyborczej. Widać, że jest to odpowiedź na głosy krytyki wobec obecnego ustroju szkolnego. Trzeba uznawać racje ugrupowań, które starają się zrealizować program wyborczy (np. nie było w programach wyborczych w 2011 zmian systemu emerytur - 67).

12 Ocena sytuacji – uwaga na obawyLęki o utratę pracy przez nauczycieli i pracowników administracji i obsługi szkół i obawy o brak przyjęcia programu osłonowego (szacuje się, że zagrożonych jest ok. 30 tys. ludzi oświaty (postulaty „S” - w załączeniu), Niedostateczne środki finansowe na przeprowadzenie zmiany (związki samorządowe szacują je na ok. 1 mld zł), Brak podwyżek dla nauczycieli (ostatnia była 1 września 2012 r. W 2017 r. planuje się o 1,3% - średnio o ok. 40 zł), Brak czasu na dobre przygotowanie podręczników i programów nauczania – szczególnie dla klas I, IV i VII SP, Potrzeba poprawy przekazu informacyjnego – szczególnie do szkół. Uwagi inne - Zbyt długi czas obecności uczniów w jednej szkole (8 lat), Prawdopodobne oczekiwanie na możliwość tworzenia zespołów od kl. V SP, Uwaga na zapisy otwierające drogi komercjalizacyjne szkół, Obawy o zbytni elitaryzm możliwości zdobywania matury i magisterium.

13 Program osłonowy - szczegółyPrzywrócenie możliwości przejścia na emeryturę dla wszystkich nauczycieli we wszystkich typach szkół i placówek oświatowych na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela. Wprowadzenie standardu maksymalnej liczby uczniów w klasie z jednoczesnym określeniem podziałów na grupy. Wprowadzenie programu rezygnacji nauczycieli z zawodu za odpowiednią rekompensatą finansową. Wprowadzenie przejrzystych zasad finansowania szkół i placówek oświatowych wszystkich typów – w tym podwyżki wynagrodzeń dla nauczycieli o 20%. Do uzgodnień w ramach Zespołu ds. statusu zawodowego pracowników oświaty. Wydłużenie stanu nieczynnego dla nauczycieli do 12 miesięcy (art. 20 KN). Zapewnienie opiniowania przez ZZ arkuszy organizacyjnych szkół i placówek oświatowych. Finansowanie z budżetu państwa zajęć pozalekcyjnych w szkołach i placówkach oświatowych (w miejsce tzw. godzin pokarcianych), Ujednolicenie pensum godzin dla nauczycieli specjalistów (m.in. psychologów, pedagogów, logopedów, doradców zawodowych), Utworzenie banku danych dla bezrobotnych nauczycieli (przy Kuratoriach, może też Urzędach Pracy). Wprowadzenie mechanizmu kontroli zatrudnienia (gdy ponad etat - więcej niż 1 stosunek pracy). Możliwość uzupełnienia kwalifikacji do nauczania innych przedmiotów (studia podyplomowe).

14 Co dalej – możliwe działania formalnePoparcie nowej struktury szkolnictwa, ew. koncentrując się na zgłaszaniu szczegółowych uwag, propozycji do projektu tzw. ustawy ustrojowej oraz projektów aktów wykonawczych MEN, Sprzeciw - brak zgody na zmiany obecnej struktury szkolnictwa, ewentualnie apelując o ogłoszenie ogólnokrajowego referendum w tej sprawie, Zmiana stanowiska MEN w takich sprawach, jak: Wybór innego modelu ustroju szkolnego z np. na model: 5 (plus tzw. zerówka ) , Rozpoczęcie zmiany proponowanej przez MEN tylko od I klas szkół podstawowych (a nie także równolegle od IV i VII SP). Szanowałoby się „prawa nabyte” uczniów i byłoby też więcej czasu na przygotowanie zmian. Przesunięcie wdrażania ogłoszonego programu o minimum rok, tj. na rok szkolny 2018/2019. Byłoby więcej czasu na lepsze przygotowanie programów, podręczników, sieci szkolnej, ale też znalezienie zatrudnienia dla pracowników oświaty zagrożonych redukcją etatów.

15 Co dalej – Pakt o edukacji ponad podziałamiPamiętać, że szkoła to dzieci – uczniowie. Młodzi ludzie nie mogą być zakładnikami zmiennych pomysłów dorosłych, Zachować spokój – prowadzić rzeczywisty DIALOG, Unikać języka konfrontacji zawartego w myśleniu: „My to odwrócimy, jak wrócimy do władzy”. Zbyt częste zmiany byłyby nieszczęściem dla szkół i Polski, Podjąć prace (pod patronatem Prezydenta RP, Premiera, ew. Rady Dialogu Społecznego?) na rzecz zawarcia PAKTU o EDUKACJI (UMOWY EDUKACYJNEJ), żeby wypracować porozumienie różnych sił politycznych, partnerów społecznych, przedstawicieli szkolnictwa, nauki, na więcej lat (Edukacja jest strukturą tzw. długiego trwania – jeden cykl szkolny to min. 12 lat, ze studiami: 16-17).

16 Podsumowanie - PodziękowanieNa str. - są teksty 2 publikacji o reformie: „Rzecz o reformie edukacji” – 2001, „Recz o reformowaniu edukacji czyli… a to Polska właśnie” , mogę też przesłać tę prezentację, wraz z aneksem ( slajdy), Składam dwa wnioski – rekomendacje: O zlecenie badania zmian poziomu wykształcenia na Pomorzu w ostatnich 15. latach. O wystąpienie z APELEM do władz RP (Prezydenta, Premiera, Rady Dialogu Społecznego) z prośbą o zainicjowanie prac nad zawarciem paktu o edukacji. Składam - także w imieniu ministrów: Mirosława Handke, ś.p. Anny Radziwiłł, ś.p. Ireny Dzierzgowskiej i wielu innych, z którymi pracowaliśmy nad projektami zmian - serdeczne podziękowania dyrektorom i nauczycielom szkół, pracownikom organów prowadzących, naszym następcom w MEN, w kuratoriach, placówkach doskonalenia nauczycieli za wszystko, co zrobiliście Państwo dla polskiej oświaty, której ważnym ogniwem przez 17 lat jest już gimnazjum.