1 Ubezpieczenia na życieprof. UW dr hab. Teresa Czerwińska

2 Ramowy program Istota i funkcje ubezpieczeń.Klasyfikacja ubezpieczeń na życie Ocena ryzyka w ubezpieczeniach na życie Pojęcie i charakter prawny umowy ubezpieczenia na życie. Mechanizm finansowy ubezpieczenia na życie. Ubezpieczenia terminowe na życie Ubezpieczenia na życie o charakterze oszczędnościowym Ubezpieczenia rentowe Ubezpieczenia zdrowotne

3 Literatura E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie, Poltext, Warszawa.Ubezpieczenia, red. W. Ronka-Chmielowiec, Beck, Warszawa 2016. Ubezpieczenia – podręcznik akademicki: red. J. Handschke i J. Monkiewicz, Poltext, Warszawa 2010. Materiały źródłowe: Ustawa z dnia 11 września 2015 roku o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz.U ) Ustawa Kodeks Cywilny – art

4 Zaliczenie Test wielokrotnego wyboru 50% + 1 pkt. =dost

5 Specyfika ubezpieczenia na życiew kontekście pokrycia strat w kontekście teorii potrzeb:

6 Umowa ubezpieczenia i stosunek ubezpieczeniaUmowa ubezpieczenia to jednorazowe zgodne oświadczenie woli przez strony zawierające umowę (a więc sam akt jej zawarcia). Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się w ramach działalności swojego przedsiębiorstwa spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę” (art. 805 k.c.). Umowa jest jedynym źródłem powstania stosunku ubezpieczeniowego (brak ubezpieczeń powstających z mocy ustawy). Stosunek ubezpieczenia to stosunek prawny powstały poprzez zawarcie umowy ubezpieczenia, który wiąże ze sobą zakład ubezpieczeń z ubezpieczającym (zakład zobowiązany jest do wypłaty świadczenia lub odszkodowania w sytuacji zajścia wypadku ubezpieczeniowego, a ubezpieczający zobowiązany jest do zapłacenia składki).

7 Wypadek ubezpieczeniowyWypadek ubezpieczeniowy to zdarzenie o danych cechach określonych w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia mogące wystąpić w czasie trwania ochrony ubezpieczeniowej. Ochroną ubezpieczeniową obejmowane są te zdarzenia, które mają charakter zdarzeń: masowych, wykazujących statystyczną prawidłowośc, niepewnych, następujących wbrew lub niezależnie od woli ubezpieczającego lub ubezpieczonego, Przyszłych.

8 Interes ubezpieczeniowy - specyfika w ubezpieczeniach na życieKompensacja utraty dochodu/ losowych strat Dofinansowanie wydatków w związku z losowo pojawiającymi się potrzebami związany z długością trwania życia Wielkość świadczenia nie jest ograniczona ekonomicznymi skutkami zdarzenia losowego

9 Strony umowy i stosunku ubezpieczeniaStrony umowy ubezpieczenia – zawierają umowę ubezpieczenia: Ubezpieczyciel (spółka akcyjna lub towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych), Ubezpieczający (os fizyczna, os prawna, podmiot bez osobowości prawnej). Strony stosunku ubezpieczenia – mogą mieć uprawnienia z umowy ubezpieczenia: Ubezpieczyciel, Ubezpieczający, Ubezpieczony, Uposażony, Poszkodowany.

10 Strona umowy ubezpieczenia – zakład ubezpieczeńZakład ubezpieczeń ma wyłączność w zakresie świadczenia ochrony ubezpieczeniowej, zgodnie z przepisami ustawy o działalności ubezpieczeniowej (art. 5, 6 i 225) tj. jest koniecznym uczestnikiem prawnego stosunku ubezpieczenia. Jeżeli umowę o treści umowy ubezpieczenia zawarłaby, przejmując ryzyko, inna niż zakład ubezpieczeń osoba, umowa ta byłaby z mocy prawa nieważna (art. 58 K. C.).

11 Strona umowy ubezpieczenia – ubezpieczającyUbezpieczający to druga obok zakładu ubezpieczeń strona umowy ubezpieczenia tj. dowolny podmiot (osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej lecz mająca zdolność prawną). Ubezpieczający najczęściej zawiera umowę na ubezpieczenie własnego interesu, może jednak zgodnie z art. 808 Kodeksu Cywilnego też zawrzeć umowę na rzecz innej osoby: Umowa ubezpieczenia sensu stricto, Umowa ubezpieczenia na cudzy rachunek.

12 Strona stosunku ubezpieczenia – ubezpieczonyUbezpieczony jest osobą, której interes majątkowy, życie, zdrowie lub sytuacja życiowa jest przedmiotem ubezpieczenia. Z reguły, ubezpieczający i ubezpieczony to ta sama osoba, ponieważ ubezpieczający najczęściej zawiera umowę ubezpieczenia dla siebie – chce objąć ochroną ubezpieczeniową swój własny interes lub swą własną sytuację życiową. Gdy ubezpieczający i ubezpieczony to dwa różne podmioty, wówczas mamy do czynienia z umową ubezpieczenia na cudzy rachunek

13 Strona stosunku ubezpieczenia – uposażonyUposażony jest osobą uprawnioną do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek śmierci ubezpieczonego. Osoba uposażonego występuje wyłącznie w tych rodzajach ubezpieczeń osobowych, w których wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć ubezpieczonego (ubezpieczenie na wypadek śmierci, ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków obejmujące śmierć ubezpieczonego). Uposażony nie jest stroną umowy ubezpieczenia, przedmiotem zaś ochrony ubezpieczeniowej nie jest interes, życie lub sytuacja życiowa uposażonego (co oznacza, że ubezpieczony i uposażony to dwie różne osoby). Uposażony jest natomiast osobą trzecią, na której rzecz zawarta została umowa ubezpieczenia.

14 Ubezpieczenie na cudzy rachunekZastosowanie art. 808 k.c.: ”Ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek”. Brak konieczności imiennego wskazania ubezpieczonego: „Ubezpieczony może nie być imiennie wskazany w umowie, chyba że jest to konieczne do określenia przedmiotu ubezpieczenia”.

15 Pozycja ubezpieczonego i ubezpieczającego w umowie ubezpieczenia na cudzy rachunekUbezpieczony: Brak obowiązku zapłaty składki, Obowiązki ubezpieczonego z tytułu umowy ubezpieczenia (ustawowe: art. 815, 818, 826, 827, 828 k.c.), Możliwość postawienia zarzutu przez ubezpieczyciela, Prawo do świadczenia bezpośredniego do ubezpieczyciela. Ubezpieczający: Obowiązek zapłaty składki, Obowiązki wynikające z ustawy, Czynności administracyjne – uzyskanie zgody ubezpieczonego na zawarcie i zmianę umowy, itp., Ograniczone prawo do uzyskania świadczenia – tylko za zgodą ubezpieczonego, Prawo do wskazania uposażonego – za zgodą ubezpieczonego.

16 W umowie ubezpieczenia na życie z UFK ZU określa:1) wykaz oferowanych w ramach umowy UFK 2) zasady ustalania wartości świadczeń z umowy ubezpieczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego i dożycia ubezpieczonego, a także zasady ustalania wartości całkowitego i częściowego wykupu 3) regulamin lokowania środków UFK; 4) zasady i terminy wyceny jednostek uczestnictwa 5) tytuły i wysokość opłat pobieranych ze składek, z aktywów UFK lub przez umorzenie jednostek uczestnictwa w UFK 6) zasady alokacji środków ze składek w jednostki uczestnictwa UFK, terminy zamiany składek na jednostki uczestnictwa oraz zasady ich umorzenia i ich zamiany na środki pieniężne.

17 Regulamin lokowania środków UFK określa:1) cel inwestycyjny 2) typy i rodzaje papierów wartościowych i innych praw majątkowych będących przedmiotem lokat 3) charakterystykę aktywów wchodzących w skład UFK, kryteria doboru aktywów oraz zasady ich dywersyfikacji i inne ograniczenia inwestycyjne; 4) informację o ryzyku inwestycyjnym ubezpieczającego lub ubezpieczonego.

18 W zakresie umowy ubezpieczenia na życie z UFK zu:1) dokonuje wyceny jednostek uczestnictwa nie rzadziej niż raz w miesiącu 2) ogłasza, nie rzadziej niż raz w roku, na stronie internetowej zu, wartość jednostki uczestnictwa UFK ustaloną w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym jest ogłaszana; 3) sporządza i publikuje roczne i półroczne sprawozdania UFK. W umowie ub. na życie, z UFK zawartej na okres : nie dłuższy niż 5 lat zu w zakresie wynagrodzenia pośrednika ubezpieczeniowego kieruje się zasadą równomiernego rozłożenia w czasie wydatków z tytułu prowizji pośrednika w okresie ubezpieczenia określonym w umowie. dłuższy niż 5 lat lub na czas nieokreślony zu w zakresie wynagrodzenia pośrednika kieruje się zasadą równomiernego rozłożenia w czasie wydatków z tytułu prowizji pośrednika ubezpieczeniowego w okresie nie krótszym niż 5 lat. (z wyjątkiem umów w kt. gwarantowana wysokość świadczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego jest wyższa niż dziesięciokrotność rocznej składki należnej z tytułu tej umowy w każdym z pierwszych 5 lat ubezpieczenia).

19 1. Ubezpieczający może odstąpić od umowy ub1. Ubezpieczający może odstąpić od umowy ub. na życie z UFK, umowy na życie lub dożycie, w kt. świadczenie jest równe składce ub. powiększonej o określony w umowie wskaźnik, w terminie 60 dni od dnia otrzymania po raz pierwszy rocznej informacji. 2. W przypadku umowy ub. na życie zawartej na cudzy rachunek, ubezpieczony może wystąpić z umowy ze skutkiem odstąpienia od tej umowy, w terminie 60 dni od dnia otrzymania po raz pierwszy, rocznej informacji. 3. W przypadku odstąpienia lub wystąpienia z umowy ub. na życie, w której wysokość świadczenia jest ustalana w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe, zu wypłaca wartość opłaconych składek pomniejszonych nie więcej niż o 4%. ZU może pomniejszyć wypłacane kwoty o koszt udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, chyba że koszty te zostały rozliczone wcześniej. Jeżeli ubezpieczony finansował koszt składki, ubezpieczający niezwłocznie zwraca ubezpieczonemu kwoty wypłacone przez zu. 4. W przypadku odstąpienia lub wystąpienia z umowy ubezpieczenia na życie z UFK, zu wypłaca wartość jednostek UFK wg stanu na dzień otrzymania informacji o odstąpieniu lub wystąpieniu z umowy pomniejszoną nie więcej niż o 4%. ZU może pomniejszyć wypłacane kwoty o koszt udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, chyba że koszty te zostały rozliczone wcześniej. Jeżeli ubezpieczony finansował koszt składki, ubezpieczający niezwłocznie zwraca ubezpieczonemu kwoty wypłacone przez zu.

20 Wycena wartości przedmiotu ubezpieczeniaZakres oraz wielkość strat finansowych w związku z śmiercią osoby ubezpieczonej: Koszty związane ze śmiercią: Koszty choroby niepokryte z innych źródeł, koszty pogrzebu Koszty związane ze zmianami własnościowymi majątku zmarłego (podatki zw. z dziedziczeniem, spłata pożyczek, długu hipotecznego) Strata dochodów przez osoby zależne finansowo

21 Koncepcja wyceny życia HLV (Human Life Value) S. HuebneraHLV = wartość bieżąca przyszłych dochodów, kt. będą przeznaczone dla innych (nie na własne potrzeby) Kalkulacja: roczne zarobki w okresie od obecnego wieku do wieku emerytalnego minus część, kt. jest przeznaczona na utrzymanie własne stopa dyskontowa

22 Kluczowe cechy zdarzeń losowych:Niezależność od jednostek nimi dotkniętych Nadzwyczajność Statystyczna prawidłowość Losowość

23 Budowa tablic czasu trwania życiaPodstawą do budowy pełnych tablic trwania życia są liczby osób zmarłych np. w 2011 r. pogrupowane wg roku urodzenia i wieku ukończonego, liczby urodzeń w 2011 r. oraz ludności wg roczników wieku – na koniec lat 2010 oraz 2011. Budowa tablicy opiera się na prawdopodobieństwach zgonu, kt. są obliczane do wieku 85 lat wg wzorów, a następnie ekstrapolowane powyżej 85 lat oraz wyrównywane w wieku od 1 do 84 lat.

24 Prawdopodobieństwa zgonu qx obliczane są wg wzoru:gdzie: P (t) x – liczba osób żyjących w wieku x lat ukończonych w końcu roku t B(t) – liczba urodzeń w roku t Dx'(t) – liczba osób zmarłych w roku t , w wieku ukończonych x lat, spośród urodzonych w roku t − x − 1 Dx''(t) – liczba osób zmarłych w roku t , w wieku ukończonych x lat, spośród urodzonych w roku t − x Rx(t) – korekta dla liczby ludności ze względu na migracje w roku t osób urodzonych w roku t − x

25 Rx(t) – korekta dla liczby ludności ze względu na migracje w roku t osób urodzonych w roku t − x

26 Przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce w latach 1950-2011

27 Przeciętne trwanie życia według płci w miastach w latach 1990-2014

28 Przeciętne trwanie życia według płci na wsi w latach 1990-2014

29 Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat wg województw w 2015

30

31 Przeciętne trwanie życia wg regionów w 2011

32 Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat wg województw w latach 1990, 1995, 2000, 2005, 2010 i 2011

33

34

35 Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat wg województw w 2015 r.

36 Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat wg województw w 2015 r.

37 Zróżnicowanie przeciętnego trwania życia w wieku 0 lat wg województw w 2011 r.

38 Zróżnicowanie przeciętnego trwania życia w wieku 0 lat wg województw w 2011 r.

39 Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat w wybranych podregionach w 2011

40

41

42 Przeciętne trwanie życia w Polsce (0lat)

43 Przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce (45 lat)

44

45 Przeciętne trwanie życia w krajach europejskich

46 Standaryzowane współczynniki zgonów M i K wg wieku (na 100tys.)

47 Poziom ochrony ubezpieczeniowejPotrzeby w przekroju czasowym: Potrzeby natychmiastowe Potrzeby okresu dostosowawczego – konieczność życia w zmienionych warunkach Potrzeby przyszłe, w tym: potrzeby na rzecz dzieci, potrzeby na rzecz osób zależnych finansowo, fundusz na naukę dzieci, inne zobowiązania, np. spłata rat kredytu hipotecznego

48 Rezerwa matematyczna Uśredniona składka w okresie ubezpieczeniaprawdopodobieństwo śmierci Poziom ryzyka 10% 8% 6% 4% Poziom składki 2% 20 30 40 50 60 70 80 90 wiek

49 Rezerwa matematyczna

50 Struktura składki ubezpieczeniowejSkładka ubezpieczeniowa brutto = składka netto (czysta) + narzuty na pokrycie kosztów Składka netto – odpowiada udziałowi w repartycji szkód, jest przeznaczona na pokrycie świadczeń tworzą fundusz ubezpieczeniowy Narzuty na składkę – narzut na koszty akwizycji, administracyjne, zysk dla ZU

51 Składka w ubezpieczeniach na życieSkładka netto = ryzyko- składka + składka oszczędnościowa W tradycyjnych polisach - równomierne obciążenie kosztami transferu ryzyka - składka stała w całym okresie ub. Ryzyko – składka – część na pokrycie świadczeń z tytułu ryzyka śmierci Składka oszczędnościowa – nadwyżka (rezerwa matematyczna) na wyrównanie wzrostu ryzyka śmierci w przyszłych okresach W trakcie trwania umowy zmieniają się proporcje między ryzyko- składką a składką oszczędnościową.

52 Indeksacja składki możliwość podwyższenia w każdą rocznicę polisy składki i sumy ubezpieczenia. - mechanizm ochronny wartości świadczeń przed skutkami inflacji. Stosuje się go przede wszystkim w ubezpieczeniach, w których składka jest opłaca regularnie. Standardowo składka podnoszona jest w oparciu o kryteria przyjęte w warunkach umowy (zwykle o wsk wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych GUS za 12 mcy). Zazwyczaj indeksacja jest proponowana, gdy wzrost wskaźnika przekroczy 5% od czasu ostatniej indeksacji. Po akceptacji indeksacji ubezpieczony powinien otrzymać zaktualizowaną polisę o zmiany z niej wynikające (z nową, podwyższoną sumą ubezpieczenia i składką). Odpowiedzialność ZU do wysokości zwiększonej sumy ubezpieczenia zaczyna się od dnia rocznicy polisy, w związku z którą następuje indeksacja, pod warunkiem wpłaty zmienionej składki.

53 Klient może zaakceptować proponowaną indeksację składki i sumy ubezpieczenia lub z niej zrezygnować.Brak zgody na indeksację składki jest równoznaczny z odmową indeksacji sumy ubezpieczenia. Istnieje możliwość całkowitego zrezygnowania z indeksacji, jednakże rezygnacja z indeksacji składki np. w dwóch kolejnych latach trwania umowy powoduje utratę prawa do indeksacji w następnych latach. Często przyjmuje się też, że zapłacenie przez klienta składki w wysokości równej składce opłaconej w poprzednim roku oznacza brak zgody na indeksację. Jeśli z przyczyn ekonomicznych nie możecie Państwo pozwolić sobie na indeksację składki, czyli podwyższenie składki i sumy ubezpieczenia o wskaźnik inflacji proponowany przez zakład ubezpieczeń w celu urealnienia składki sumy ubezpieczenia możecie zrezygnować z indeksacji i wtedy w kolejnym roku płacić składkę jak w roku poprzednim. O swojej decyzji należy powiadomić ZU na piśmie, zazwyczaj, co najmniej od miesiąca do siedmiu dni przed kolejną rocznicą polisy. Indeksacja składki i sumy ubezpieczenia (zawieszenie indeksacji) nie jest dokonywana w okresach przejęcia przez ZU obowiązku opłacania składek.

54 Kalkulacja składki w ub. na życiepodstawowe parametry: prawdopodobieństwo śmierci oraz prognozowana efektywność polityki inwestycyjnej przy znanej z reguły sumie ub. - zakłada się oczekiwaną stopę zwrotu z inwestowanych środków stanowiących pokrycie rezerw matematycznych (tzw. techniczna stopa oprocentowania) wysokość składek co roku KNF ogłasza max stopę techniczną, dozwoloną przy zawieraniu nowych umów (do 31 stycznia). Na rok 2014 KNF ogłosiła 17 stycznia 2014 w Dz. U. max stopę techniczną w wysokości 2,8% (2013: 3,28%, 2012: 3,54%).

55 Ubezpieczenie osobowe może dotyczyć:Art. 829. 1) przy ubezpieczeniu na życie – śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku; 2) przy ubezpieczeniu NNW – uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku. W umowie ubezpieczenia na życie zawartej na cudzy rachunek, odpowiedzialność ZU rozpoczyna się nie wcześniej niż następnego dnia po tym, gdy ubezpieczony oświadczył stronie wskazanej w umowie, że chce skorzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej. Oświadczenie powinno obejmować także wysokość sumy ubezpieczenia. Zmiana umowy na niekorzyść ubezpieczonego lub osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci ubezpieczonego wymaga zgody tego ubezpieczonego.

56 OWU Powinny zawierać (Art. 12a): 1) rodzaj ubezpieczenia i jego przedmiot; 2) warunki zmiany sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia taką zmianę przewidują; 3) prawa i obowiązki każdej ze stron umowy ubezpieczenia; 4) zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń; 5) przy ubezpieczeniach majątkowych – sposób ustalania rozmiaru szkody; 6) sposób określania sumy odszkodowania lub innego świadczenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują odstępstwa od zasad ogólnych; 7) sposób ustalania i opłacania składki ubezpieczeniowej; 8) metodę i sposób indeksacji składek, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia indeksację przewidują; 9) tryb i warunki dokonania zmiany umowy ubezpieczenia zawartej na czas nieokreślony; 10) przesłanki i terminy wypowiedzenia umowy przez każdą ze stron, a także tryb i warunki wypowiedzenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują taką możliwość. Postanowienia sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.

57 ZU jest obowiązany do zawarcia w umowie ubezpieczenia (art. 13)1) definicji poszczególnych świadczeń; 2) wysokości składek odpowiadających poszczególnym świadczeniom podstawowym i dodatkowym; 3) zasad ustalania świadczeń należnych z tytułu umowy, w szczególności sposobu kalkulacji i przyznawania premii, rabatów i udziału w zyskach ubezpieczonego, określenia stopy technicznej, wskazania wartości wykupu oraz wysokości sumy ubezpieczenia w przypadku zmiany umowy ubezpieczenia na bezskładkową, o ile są one gwarantowane, określenia kosztów oraz innych obciążeń pobieranych przez zakład ubezpieczeń przy wypłacie świadczeń; 4) opisu tych czynników w metodach kalkulacji rezerw techniczno-ub., które mogą mieć wpływ na zmianę wysokości świadczenia; 5) wskazania przepisów regulujących opodatkowanie świadczeń ZU.

58 ZU jest obowiązany: przed wyrażeniem przez strony zgody na zmianę warunków umowy - przekazać pisemnie informacje w tym zakresie ubezpieczającemu wraz z określeniem wpływu tych zmian na wartość świadczeń; pisemnie informować ubezpieczającego, nie rzadziej niż raz w roku, o wysokości świadczeń przysługujących z tytułu zawartej umowy, w tym o wartości wykupu, jeżeli wysokość świadczeń ulega zmianie w trakcie obowiązywania umowy. W przypadku gdy z umowy ubezpieczenia przysługuje świadczenie ustalane na podstawie sumy ubezpieczenia wyrażonej w ustalonej kwocie, ZU informuje ubezpieczającego o każdej zmianie w zakresie sumy ubezpieczenia. do pisemnego informowania ubezpieczającego, nie rzadziej niż raz w roku, o wartości premii, jeżeli umowa ubezpieczenia uwzględnia udział w zysku z inwestowania rezerw techniczno-ub.

59 Pisemne informacje, ZU może przekazać za zgodą ubezpieczającego za pomocą środków komunikacji elektronicznej, pod warunkiem opatrzenia tych wiadomości bezpiecznym podpisem elektronicznym. W przypadku umów ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej, w szczególności ubezpieczeń grupowych, ubezpieczający obowiązany jest do przekazania ubezpieczonemu informacji : 1) przed wyrażeniem przez ubezpieczającego zgody na zmianę warunków umowy lub prawa właściwego dla umowy ubezpieczenia 2) niezwłocznie po przekazaniu informacji ubezpieczającemu przez zakład ubezpieczeń . 3c. W przypadku grupowych umów ubezpieczenia, ZU na żądanie ubezpieczonego, jest obowiązany do przekazania ww informacji.

60 W przypadku nieprzekazania ubezpieczonemu, wymaganych informacji, zmiana warunków umowy lub prawa właściwego dla umowy ubezpieczenia, wysokości świadczeń przysługujących z tytułu umowy ubezpieczenia, w tym wartości wykupu, sumy ubezpieczenia w przypadku umowy ubezpieczenia z sumą ubezpieczenia wyrażoną w ustalonej kwocie oraz wartości premii jest skuteczna względem ubezpieczonego jedynie w części korzystnej dla tego ubezpieczonego.

61 Art. 13a. Zakład ubezpieczeń, przed zawarciem umowy ubezpieczenia, obowiązany jest udzielić ubezpieczającemu, będącemu osobą fizyczną, informacji dotyczących: 1) prawa właściwego dla umowy w razie, gdy strony nie mają swobody wyboru prawa; 2) prawa właściwego, którego wybór proponuje zakład ubezpieczeń, gdy strony mają swobodę wyboru prawa; 3) sposobu i trybu rozpatrywania skarg i zażaleń zgłaszanych przez ubezpieczającego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia, a także organu właściwego do ich rozpatrzenia.

62 Uprawnienia z umowy ubezpieczeniaUbezpieczony może: wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ub.; może też zawrzeć umowę na okaziciela. to zastrzeżenie zmienić lub odwołać w każdym czasie. Jeżeli ubezpieczony wskazał kilka osób uprawnionych do otrzymania sumy ub., a nie oznaczył ich udziału w tej sumie, uważa się, że udziały tych osób są równe. Suma ub. przypadająca uprawnionemu nie należy do spadku po ubezpieczonym. Art. 831.

63 Jeżeli w chwili śmierci ubezpieczonego nie ma osoby uprawnionej do otrzymania sumy ub., suma ta przypada najbliższej rodzinie ubezpieczonego w kolejności ustalonej w OWU, chyba że umówiono się inaczej. Art. 832. Po upływie lat trzech od zawarcia umowy ub. na życie ZU nie może podnieść zarzutu, że przy zawieraniu umowy ubezpieczający podał wiadomości nieprawdziwe, w szczególności że zataił chorobę osoby ub. (OWU mogą skrócić ten termin). Art. 834.

64 W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek do wykonywania uprawnień konieczna jest uprzednia zgoda ubezpieczonego; Przy ub. na życie samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ZU od obowiązku świadczenia, jeżeli samobójstwo nastąpiło po upływie lat 2 od zawarcia umowy. Umowa lub OWU mogą skrócić ten termin, nie bardziej jednak niż do 6 m-cy.

65 Odstąpienie od umowy Zgodnie z art. 812 § 4 k.c. ubezpieczający ma prawo odstąpienia od umowy ubezpieczenia, w terminie 30 dni, a w przypadku gdy ubezpieczający jest przedsiębiorcą w terminie 7 dni, od dnia zawarcia umowy. Warunkiem przy odstąpieniu od umowy jest posiadanie polisy na okres dłuższy niż 6 mcy.

66 Wypowiedzenie umowy ubezpieczeniaZgodnie z art. 830 § 1 k.c. przy ubezpieczeniu osobowym ubezpieczający może wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku - ze skutkiem natychmiastowym. Nieopłacenie raty składki w terminie określonym w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia mimo uprzedniego wezwania do zapłaty w dodatkowym terminie określonym w OWU w braku odmiennego zastrzeżenia w umowie uważa się za jej wypowiedzenie przez ubezpieczającego. .

67 Wypowiedzenie przez ZUW myśl art. 830 § 3 k.c. ubezpieczyciel może wypowiedzieć umowę ubezpieczenia na życie jedynie w wypadkach wskazanych w ustawie. Norma ta wyłącza stosowanie w stosunku do ubezpieczeń na życie art. 812 § 5 k.c., który dopuszcza w przypadku innych umów ubezpieczenia zawartych na czas określony wypowiedzenie ich z ważnych powodów określonych w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia. Oznacza to, że ubezpieczyciel nie może sobie zastrzec w o.w.u. możliwości wypowiedzenia umowy w sytuacjach innych niż wskazane w ustawie. W umowach o krótszych okresach ubezpieczenia (np. 1 rok) występują czasami tzw. klauzule prolongacyjne, zgodnie z którymi umowa ubezpieczenia przedłuża się automatycznie na kolejny okres, jeżeli żadna ze stron (tzn. ubezpieczający lub ZU) przed upływem okresu ubezpieczenia nie złoży oświadczenia, że umowę rozwiązuje. Umowę taką ubezpieczający może wypowiedzieć w każdym czasie w terminie podanym w OWU

68 Art samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, jeżeli samobójstwo nastąpiło po upływie lat dwóch od zawarcia umowy ubezpieczenia. Umowa lub OWU mogą skrócić ten termin, nie bardziej jednak niż do 6 m-cy. Art Jeżeli do wypadku doszło po upływie lat trzech od zawarcia umowy ubezpieczenia na życie, ubezpieczyciel nie może podnieść zarzutu, że przy zawieraniu umowy podano wiadomości nieprawdziwe, w szczególności że zatajona została choroba osoby ubezpieczonej. Umowa lub OWU mogą skrócić ten termin.

69 Konsekwencje wykupu polisyw ubezpieczeniach na życie o charakterze oszczędnościowym lub mieszanym (ochronno-inwestycyjnym) - wykup polisy może mieć charakter całkowity lub częściowy. Całkowity wykup polisy oznacza całkowite zakończenie ochrony ubezpieczeniowej i wypłatę tzw. wartości wykupu, realizowaną ze środków, które w czasie trwania umowy zostały na ten cel odłożone poprzez stworzenie odpowiedniej rezerwy finansowej. Obliczanie wartości wykupu odbywa się zgodnie z OWU. Jeżeli ubezpieczony nie wystawi odpowiedniej dyspozycji, wykup umowy następuje zwykle poprzez proporcjonalne umorzenie wszystkich jednostek w funduszach.

70 Przekształcenie w umowę bezskładkową w wysokości : Zawieszenie płatności składki z możliwością zachowania gwarantowanej sumy ub. (max 12mcy) Jeśli składka nie będzie płacona w dalszym ciągu – wartość polisy każdorazowo pomniejszana jest o koszty i ryzyko. Wartość odstąpienia < min wymagana dla przekształcenia w ub. bezskładkowe wypłata wartości odstąpienia i wygaśnięcie umowy. Przekształcenie w umowę bezskładkową w wysokości : sumy ub., z przeznaczeniem wartości polisy na pokrywanie kosztów składek

71 Klasyfikacja ubezpieczeń na życieKryterium celu: Ub. o charakterze ochronnym – ub. czyste – ub. terminowe, Ub. o charakterze oszczędnościowym Ub. mieszane – ochronno-oszczędnościowe Przedmiotem ub. jest długość trwania życia: dożycie do końca okresu ubezpieczenia lub śmierć w okresie ubezpieczenia

72 Terminowe ub. na życie Cel:Zapewnienie kompensaty strat lub wydatków uprawnionych wynikających ze śmierci ubezpieczonego Świadczenie wyłącznie w przypadku śmierci w okresie ubezpieczenia. Uzupełniane opcją: Wznowienia –ub. ma prawo do wznowienia polisy bez ponownej oceny ryzyka Zmiany – prawo do zamiany ub. terminowego na bezterminowe bez ponownej oceny ryzyka (pierwsze lata ub. terminowego + uzupełnienie rezerwy matematycznej)

73 WYŁĄCZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZU1. w przypadku zajścia zdarzeń objętych ochroną ub., jeżeli do ich spowodowania przyczyniła się choroba stwierdzona przez lekarza przed dniem zawarcia umowy ub. lub wypadek zaistniały przed tym dniem. 2. Odpowiedzialnością ZU z tytułu zgonu ubezpieczonego nie są objęte zdarzenia powstałe w wyniku: Samookaleczenia/ okaleczenia na własną prośbę, popełnienia/ usiłowania popełnienia samobójstwa w ciągu 2 lat od daty zawarcia umowy, działań wojennych, stanu wojennego, czynnego udziału w zamieszkach, rozruchach, aktach terroru, poddania się ubezpieczonego zabiegom o charakterze medycznym, odbywanym poza kontrolą lekarzy, zarażenia się wirusem HIV popełnienia lub usiłowania popełnienia przez Ubezpieczonego przestępstwa z winy umyślnej.

74 Standaryzowane wsp. zgonów z powodu chorób układu krążenia w 2014 r.

75 Standaryzowane wsp. zgonów z powodu chorób nowotworowych w 2014 r.

76 Standaryzowane wsp. zgonów z powodu chorób układu trawiennego w 2014 r.

77 Standaryzowane wsp. zgonów z powodu chorób układu oddechowego w 2014 r.

78 Standaryzowane wsp. zgonów z powodu przyczyn zewnętrznych w 2014 r.

79 Rodzaje: Ub. terminowe stałe – stała suma ub. i stała składka w całym okresie ub. Ub. terminowe odnawialne – składka wyższa (15%), bez podwyższenia sumy ub. Ub. terminowe zamienne - wyższa taryfa, możliwość zamiany na ub. na całe życie, ub. z UFK, śmierci i dożycie bez wzrostu sumy ub. Ub. terminowe z możliwością wzrostu (automatycznym wzrostem) – możliwość podwyższenia sumy ub. (limitowane) bez dodatkowej oceny ryzyka + wyższa składka (indeksacja); rosnąca polisa terminowa (automatyczne) Ub. terminowe malejące: powiązane z kredytem stanowiące zapewnienie dochodu rodzinie – renty okresowe Ub. terminowe dla przedsiębiorstw; ub. kluczowych pracowników Ochrona udziałów wspólnika – wykupienie udziałów od spadkobierców

80 Ubezpieczenie terminoweumowa jest zawierana na określony termin, np. do osiągnięcia przez ubezpieczonego konkretnego wieku. Istotą jest wypłata świadczenia w okresie trwania umowy. jeżeli w trakcie trwania umowy dojdzie do śmierci ubezpieczonego (bez względu na przyczynę), to uposażeni otrzymają świadczenie w wysokości sumy ubezpieczeniowej. Ten rodzaj ubezpieczenia najlepiej sprawdza się, jako forma zabezpieczenia spłaty długotrwałych zobowiązań, np. kredytów hipotecznych.

81 Ubezpieczenie bezterminoweUmowa zawierana jest na czas nieokreślony (do śmierci ubezpieczonego). Osoba ubezpieczająca zobowiązuje się do regularnego opłacania składek – jeśli tego nie uczyni, to ochrona ubezpieczeniowa zostanie przerwana. Wypłata świadczenia z tytułu takiego ubezpieczenia jest pewna, dlatego polisa bezterminowa jest droższa od ubezpieczenia terminowego.

82 Ubezpieczenie na całe życieCel: Zapewnienie rekompensaty strat/ wydatków związanych z śmiercią osoby ubezpieczonej w okresie od zawarcia umowy do późnej starości/ dożywotnio. Śmierć – jako zdarzenie pewne. Rodzaje: Ub. na całe życie ze składką: jednorazową ograniczoną czasowo – płatna np. do 60 roku życia nieograniczona czasowo – przez cały okres ub.

83 Ubezpieczenie na dożycieCel: Zapewnienie dochodów w określonym (podeszłym) wieku Rozwiązanie tańsze niż klasyczne oszczędzanie – środki zgromadzone przez tych, kt. nie dożywają określonego wieku zasilają świadczenia dla tych, kt. dożywają.

84 Ubezpieczenie na życie i dożycieKończy się wypłatą w przypadku śmierci osoby ubezpieczonej lub w przypadku dożycia przez nią określonego wieku. Możliwa składka jednorazowa

85 Dodatkowa opcja NNW następstwa NW - polegające na uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia, powodujące stały uszczerbek na zdrowiu albo śmierć ubezpieczonego. ochroną są objęte wypadki mające miejsce na terenie RP i poza granicami kraju. Funkcjonują też pewne ograniczenia polegające na tym, że pewne świadczenia są wypłacane tylko z tytułu nieszczęśliwych wypadków powstałych na terytorium RP. Pośród szeregu świadczeń można wskazać między innymi: •    świadczenie z tytułu trwałego uszczerbku na zdrowiu, •    świadczenie z tytułu zgonu ubezpieczonego, •    świadczenia z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu lub śmieci spowodowanej nieszczęśliwym wypadkiem, których przyczyną był: zawał serca, udar mózgu, paraliż (te ryzyka często są obejmowane ochroną  za opłatą dodatkowej składki) •    zwrot kosztów ratownictwa.

86 Podstawowymi świadczeniami wypłacanymi z NNW są: •    przy uszczerbku w wysokości 100% i w wypadku śmierci - pełna suma ubezpieczenia; •    w przypadku częściowego uszczerbku – świadczenie proporcjonalne do stopnia inwalidztwa tj. procent sumy ubezpieczenia odpowiadający wysokości procentowego trwałego uszczerbku na zdrowiu.

87 Ubezpieczenie zaopatrzenia dzieci1) Posagowe: Cel: zapewnienie rekompensaty kosztów studiów lub usamodzielnienia się Podstawowe ryzyko – śmierć osoby zaopatrującej dziecko odstąpienie ZU od pobierania składek. Ub. pozostaje czynne i kończy się wypłatą w przypadku dożycia dziecka do określonego wieku. Ryzyko uboczne – śmierć dziecka ZU zwraca wpłacone składki i zamyka polisę. Wypłata świadczenia: ratalna lub jednorazowa.

88 2) ub. zaopatrzenia dzieci rentowePlus dodatkowo świadczenia rentowe w przypadku śmierci zaopatrującego w okresie ubezpieczenia. Ub. z opcją inwalidzka – wypłata renty do końca życia, jeżeli dziecko w okresie ubezpieczenia zostaje inwalidą niezdolnym do zarobkowania.

89 Renty życiowe Renty życiowe gwarantują świadczenia w formie regularnych wypłat, miesięcznych, kwartalnych lub półrocznych, rozpoczynających się od momentu określonego w umowie ubezpieczenia i trwających do momentu śmierci osoby ubezpieczonej. Najczęściej mamy do czynienia z rentami dożywotnimi, Renta terminowa wypłacana jest przez ustalony czas, pod warunkiem, że ubezpieczony pozostaje przy życiu (np. renta wypłacana dla dzieci w czasie edukacji). W przypadku śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia renta płacona jest jego spadkobiercom do końca gwarantowanego okresu. Możliwe jest również skumulowane wypłacenie wartości świadczeń rentowych za czas pozostały do końca wspomnianego okresu gwarantowanego. Renty życiowe sprzedawane są w dwóch wersjach – indywidualnej oraz jako ubezpieczenie „dla dwóch” – zazwyczaj żony i męża. W przypadku renty podwójnej świadczenia wypłacane są dopóki przynajmniej jedna osoba pozostaje przy życiu. Jednak wysokość renty po śmierci jednego ze współmałżonków może ulec zmniejszeniu.

90 Rentą życiową nazywamy ciąg okresowych płatności dokonywanych w równych odstępach czasu od momentu zawarcia umowy rentowej do końca życia rentobiorcy lub do końca kontraktu.

91 rodzaje rent rentę pewną (płatna przez ustalony w umowie okres, bez względu na to, czy rentobiorca żyje, czy też zmarł w ustalonym okresie płatności renty; po śmierci rentobiorcy świadczenie jest wypłacane uposażonemu), rentę życiową lub inaczej dożywotnią (świadczenia wypłacane są periodycznie do chwili śmierci rentobiorcy), rentę gwarantowaną (łączącą  w sobie elementy renty pewnej i życiowej; renta ta jest wypłacana dopóki rentobiorca żyje, jednak nie krócej niż wskazany w umowie okres; po śmierci rentobiorcy świadczenie jest wypłacane wskazanemu przez niego uposażonemu). małżeńska wersja ubezpieczenia renty, która przewiduje wypłatę świadczenia wspólnego dla obojga małżonków. Na rynku występują również ubezpieczenia rentowe z odprawą pośmiertną, służącą pokryciu wydatków związanych ze śmiercią rentobiorcy.

92 Renty płatne natychmiastPierwsza wypłata z tytułu renty dokonywana jest bezpośrednio po zakupieniu renty. Wymaga to opłacenia całej składki z góry, jednorazowo przed rozpoczęciem wypłacania świadczeń. Typowym przykładem zastosowania tego rodzaju renty jest jej zakupienie za kwotę uzyskana przez ubezpieczonego w wieku emerytalnym w przypadku dożycia do końca obowiązywania ubezpieczenia mieszanego.

93 Renty odroczone Rozpoczęcie wypłat następuje po okresie odroczenia. Składki są opłacane w sposób regularny, przez cały okres odroczenia lub jego część. Dopuszcza się możliwość wykupu rent odroczonych, ale jedynie w okresie odroczenia. Może to być przydatne w przypadku rent zakupionych przez pracodawców dla ich pracowników, gdy ci ostatni zmieniają miejsce pracy. Zgon osoby ubezpieczonej W przypadku zgonu osoby ubezpieczonej w okresie odroczenia możliwych jest kilka sposobów postępowania odnośnie składek wpłaconych przez ubezpieczającego: Następuje zwrot składek Nie następuje zwrot składek Następuje zwrot składek wraz z oprocentowaniem, którego wysokość określona została w umowie ubezpieczenia Wypłacana jest wartość wykupu danej polisy.

94 Ubezpieczenie na życie z funduszem inwestycyjnymto bezterminowe ubezpieczenie na życie. mechanizm działania; ZU nie gwarantuje wartości polisy (transfer ryzyka na ubezpieczonego). Składki wpłacane są na specjalny rachunek (pokrywają koszt bieżącego ryzyka i koszty administracyjne i akwizycyjne, a nadwyżka jest inwestowana) Ubezpieczony wybiera fundusz gdzie chce lokować swoje składki (pozostałe po opłaceniu ryzyka), nabywając za nie jednostki udziału w nim, po ich bieżącej cenie. Fundusze zobowiązane są do regularnego publikowania ceny jednostek udziału - ubezpieczony wiedząc ile ma jednostek ma zgromadzonych na swoim rachunku zna wartość swojego ubezpieczenia. Wartość polisy zależy od stopy zwrotu z inwestycji w funduszach (czyli wzrostu cen ich jednostek udziału). Zwykle największy wzrost wartości polisy można uzyskać inwestując w tzw. agresywne fundusze, zajmujące się głównie działalnością na rynku papierów wartościowych. Obarczone są jednak najwyższym ryzykiem inwestycyjnym. Bezpieczniejsze są fundusze oparte na skarbowych papierach dłużnych (np. Obligacjach Skarbu Państwa, gdzie jest gwarantowana stopa zwrotu), ale potencjalny zysk jest mniejszy. W przeciwieństwie do pozostałych ubezpieczeń, organ nadzoru nie ingeruje w gospodarkę finansową takich funduszy.

95 W zakresie ubezpieczeń na życie z UFK ZU jest obowiązany do zawarcia w umowie:1) wykazu oferowanych UFK; 2) zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek UFK i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia; 3) regulaminu lokowania środków UFK obejmującego w szczególności charakterystykę aktywów wchodzących w skład tego funduszu, kryteria doboru aktywów oraz zasady ich dywersyfikacji i inne ograniczenia inwestycyjne; 4) zasad i terminów wyceny jednostek UFK; 5) zasad ustalania wysokości kosztów oraz wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z UFK; 6) zasad alokacji składek ubezpieczeniowych w jednostki UFK, w szczególności w zakresie określonym w pkt 4 i 5, oraz terminu zamiany składek na jednostki tego funduszu.

96 ZU jest obowiązany do: 1) dokonywania wyceny jednostek UFK nie rzadziej niż raz w m-cu; 2) ogłaszania, nie rzadziej niż raz w roku, w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim wartości jednostki UFK ustalonej w m-cu poprzedzającym, w którym jest dokonywane ogłoszenie; 3) sporządzania i publikowania rocznych i półrocznych sprawozdań UFK.

97 9 sty 12 Nordea Polska Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie" S.A. z siedzibą w Warszawie 26 mar 14 ""L.p. 11 Rodzaj opłaty: Likwidacyjna za realizację wykupu środków pochodzących z Rachunku Podstawowego: Wysokość opłaty: w I Roku Polisowym 100% w II Roku Polisowym 100% w III Roku Polisowym 70% w IV Roku Polisowym 60% w V Roku Polisowym 50% w VI Roku Polisowym 40% w VII Roku Polisowym 30% w VIII Roku Polisowym 20% w IX Roku Polisowym 10% w X Roku Polisowym 5% Częstotliwość pobierania opłaty: Jednorazowo ze Stanu Rachunku Podstawowego, w przypadku realizacji wykupu Polisy" Aegon Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A Opłata likwidacyjna pobierana z Subkonta Składek regularnych, poprzez umorzenie Jednostek Uczestnictwa, przed Całkowitą Wypłatą, w razie wygaśnięcia Umowy Ubezpieczenia [...] oraz tej części Częściowej Wypłaty z Subkonta Składek regularnych, która powoduje, że Wartość Subkonta Składek Regularnych staje się niższa od kwoty odpowiadającej Statusowi Polisy Opłaconej przed wskazaną poniżej Rocznicą Polisy, w następującej wysokości: do dnia poprzedzającego 1. Rocznicę Polisy - 100,0%  od 2. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 3. Rocznicę Polisy - 80,0%  od 3 Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 4 Rocznicę Polisy - 70,0%  od 4. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 5 Rocznicę Polisy - 60,0% od 5. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 6 Rocznicę Polisy - 50,0% od 6. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 7. Rocznicę Polisy %  od 7. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 8. Rocznicę Polisy - 30,0% od 8 Rocznicy Polsy do dnia poprzedzającego 9. Rocznicę Polisy - 20,0%  od 9. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 10. Rocznicę Polisy - 10,0% od 10. Rocznicy Polisy - 0%" ING Towarzystwo ubezpieczeń na Życie S.A Wartość wykupu jest to procent rezerwy matematycznej przypadającej na daną umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej, zgodnie z poniższą tabelą: - Liczba pełnych lat polisowych, za które opłacono wszystkie składki całkowite; - Wartość wykupu jako procent rezerwy matematycznej przypadającej na daną umowę główną z wyłączeniem rezerwy na świadczenie dodatkowe umowy głównej: a) 2 lata - 80 % wartości wykupu, b) 3 lata - 85 % wartości wykupu, c) 4 lata - 90 % wartości wykupu, d) 5 i więcej lat - 95 % wartości wykupu.