1 UDOWODNIENIE A UPRAWDOPODOBNIENIE ORAZ NOTORYJNOŚĆUDOWODNIENIE A UPRAWDOPODOBNIENIE ORAZ NOTORYJNOŚĆ. DOMNIEMANIA FAKTYCZNE I PRAWNE Joanna Czekurłan

2 UDOWODNIENIE Ustalenia udowodnione – takie, gdy w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzonemu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny [wyrok Sądu Najwyższego, sygn. III KK 484/07]

3 SUROGATY UDOWODNIENIAniekiedy nie ma potrzeby udowadniania pewnych kwestii niektóre fakty uznaje się za bezsporne, gdyż uznano, że ich udowodnienie w danej sytuacji jest zbyteczne Surogaty udowodnienia stanowią wyjątek od reguły, jaką jest przeprowadzanie dowodu co do istnienia pewnych faktów.

4 SUROGATY UDOWODNIENIADo surogatów udowodnienia zaliczamy: Notoryjność powszechną urzędową (sądową) Oczywistość Uprawdopodobnienie Domniemanie faktyczne Prawne wzruszalne niewzruszalne

5 NOTORYJNOŚĆ Jest to posiadanie niespornej wiedzy o pewnych faktach przez organ procesowy i strony. wiedza ta zwalnia z obowiązku udowodnienia tych faktów!

6 NOTORYJNOŚĆ – trochę łaciny Notoria non eget probatione – okoliczności powszechnie znane nie wymagają dowodu

7 NOTORYJNOŚĆ Wyróżnia się: Notoryjność powszechnąNotoryjność urzędową (sądową)

8 Notoryjność w KodeksieArt. 168 KPK: „Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych z urzędu, należy jednak zwrócić na nie uwagę stron. Nie wyłącza to dowodu przeciwnego.”

9 Notoryjność powszechnaWiedza nieoznaczonej liczby osób w środowisku i miejscu, w którym toczy się proces Sąd Najwyższy: chodzi o wiedzę każdego rozsądnego i mającego doświadczenie życiowe mieszkańca miejscowości będącej siedzibą danego sądu.

10 Notoryjność powszechnaJest ściśle powiązana z rozgłosem wydarzeń. Rozgłos wydarzeń, a jednocześnie ich notoryjność uzależniona jest od następujących czynników: sposobu, w jaki wiadomości o tych wydarzeniach docierały do ogółu znaczenia wydarzeń zainteresowania, jakie budziły one w społeczeństwie

11 Notoryjność powszechnaZgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego za powszechnie znane uważa się np.: wydarzenia historyczne* wydarzenia polityczne zjawiska przyrodnicze procesy ekonomiczne zdarzenia normalnie i zwyczajnie zachodzące w określonym miejscu i czasie *Wydarzenia historyczne powinny być utrwalone w piśmiennictwie naukowym w sposób zgodny z zasadami metodologii naukowej (tzn. w oparciu o różnorodne źródła, ujawnione przez historyków).

12 Notoryjność urzędowa wiedza organu procesowego o pewnych faktach, uzyskana dzięki jego działalności urzędowej organ procesowy jest zobowiązany zwrócić uwagę stron na te fakty! stronom przysługuje prawo wypowiedzenia się co do tych faktów nie wyklucza dowodu przeciwnego

13 Notoryjność urzędowa Fakty urzędowo notoryjne to np.:niektóre informacje dotyczące świadków niektóre informacje dotyczące biegłych informacje pozyskane przy rozpoznawaniu innej sprawy

14 OCZYWISTOŚĆ Jest to znacznie wyższy stopień notoryjności powszechnej. Wiedza, którą posiada każdy przeciętnie wykształcony i rozumny człowiek, będąca dla niego oczywista.

15 OCZYWISTOŚĆ – trochę łaciny Manifestum non eget probatione – to, co oczywiste, nie wymaga dowodu

16 OCZYWISTOŚĆ Fakty oczywiste to np.: 2x2=4woda wrze w temperaturze 100 stopni Celsjusza Aleksander Wielki zwyciężył w bitwie pod Issos dobry prawnik powinien świetnie znać postępowanie karne

17 UPRAWDOPODOBNIENIE Jest to środek zastępczy dowodu niedający pewności, a jedynie prawdopodobieństwo (wiarygodność) twierdzenia o pewnym fakcie udowodnienie nie jest wymagane nie dlatego, że fakt nie budzi wątpliwości, lecz dlatego, że jego udowadnianie nastąpi później niekiedy wystarczy samo uprawdopodobnienie (bez późniejszego przeprowadzania dowodu)

18 UPRAWDOPODOBNIENIE Zwroty wskazujące na uprawdopodobnienie:„duże prawdopodobieństwo” „uzasadnione podejrzenie” „dostateczne podejrzenie”

19 UPRAWDOPODOBNIENIE Stopień prawdopodobieństwa:ustawa nie oznacza stopnia prawdopodobieństwa musi być ono na tyle wysokie, by uchronić się przed widocznym dla każdego rozsądnego człowieka brakiem zasadności czynności procesowej stopień prawdopodobieństwa ulega dopiero pewnemu dookreśleniu w konkretnych sprawach im większy postęp i stopień ograniczania praw obywatelskich, tym wyższy stopień prawdopodobieństwa!

20 UPRAWDOPODOBNIENIE Przykłady uprawdopodobnienia w KPK:art. 249 § 1 (środki zapobiegawcze można stosować tyko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo) art. 303 § 1 (postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje się, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa) art. 313 § 1 (jeżeli dane […] uzasadniają dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów)

21 UPRAWDOPODOBNIENIE Niekiedy wystarczy tylko odpowiednio wysokie prawdopodobieństwo, bez udowadniania pewnych faktów w toku procesu np.: art. 79 § 1 pkt 3 – oskarżony musi mieć obrońcę, jeśli zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

22 DOMNIEMANIA Domniemanie – sąd o wysokim prawdopodobieństwie jakiegoś faktu wywnioskowany z innego faktu (lub faktów) niebudzących żadnych wątpliwości.

23 DOMNIEMANIA Wyróżniamy:Domniemania faktyczne (praesumptiones facti vel hominis) Domniemania prawne (praesumptiones iuris) wzruszalne (tantum) niewzruszalne (iuris ac de iure)

24 Domniemania faktycznewystępują poza regulacją prawną można obalić je przeciwdowodem służą usprawnieniu i przyspieszeniu procesu

25 Domniemania faktyczneDomniemanie faktyczne - polega na uznaniu za ustalony pewnego faktu (nieudowodnionego) na podstawie innego faktu (udowodnionego). Wnioskowanie to wyprowadza się ze: stanu wiedzy doświadczenia życiowego praw logiki

26 Domniemania faktyczneSąd nie jest związany domniemaniem faktycznym, lecz od jego uznania zależy, czy udowodnione fakty stanowią dostateczną przesłankę do uznania, że fakt nieudowodniony zdarzył się.

27 Domniemania prawne Domniemanie prawne - polega na tym, że sama ustawa nakazuje – w razie ustalenia pewnego faktu – przyjąć za udowodniony (bez przeprowadzenia dowodu) inny fakt. WZRUSZALNE NIEWZRUSZALNE Można obalić je przeciwdowodem Przeważają w procesie karnym! Przeciwdowód nie jest dopuszczalny

28 Domniemania prawne wzruszalnemogą być obalone przeciwdowodem w celu obalenia domniemania należy wykazać, że pomimo ustalenia przesłanki domniemania, wyprowadzony z niej wniosek nie jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy ciężar dowodu spoczywa wtedy na osobie, która chce domniemanie wzruszyć

29 Domniemania prawne wzruszalneDOMNIEMANIE MOŻLIWOŚĆ OBALENIA Domniemanie niewinności (art. 5 § 1 KPK) wyrok skazujący wyrok orzekający warunkowe umorzenie postępowania Domniemanie prawidłowości prawomocnego wyroku wyrok uchylający lub zmieniający (wydany w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania)

30 Domniemania prawne kwalifikowaneNiekiedy ustawa wprowadza ograniczenia dowodu przeciwnego – wtedy mówimy o domniemaniach prawnych kwalifikowanych. Ograniczenia te mogą polegać na możliwości obalenia domniemania: tylko na żądanie określonego kręgu osób w specjalnym procesie przed upływem terminu zawitego przy zastosowaniu szczególnych reguł dowodowych

31 Domniemania prawne niewzruszalnenie mogą być obalone przeciwdowodem wprowadzane wyjątkowo przez ustawodawcę nie dotyczą głównego celu postępowania dowodowego (tzn. przestępstwa zarzucanego oskarżonemu) ich funkcją jest przyspieszenie procesu

32 Domniemania prawne niewzruszalnePrzykłady: 40 KPK (domniemanie braku obiektywizmu sędziego) 125 KPK (pismo omyłkowo wniesione przed upływem terminu do niewłaściwego organu uważa się a wniesione w terminie) 138 KPK (dot. adresu do doręczeń) 139 § 1 KPK (dot. zmiany miejsca zamieszkania bez podania nowego adresu) 439 KPK (domniemanie możliwości wpływu uchybienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej na treść zaskarżonego wyroku) 447 § 1 KPK (apelację co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku) 491 § 1 KPK (niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzenie pojednawcze bez uzasadnionej przyczyny uważa się za odstąpienie od oskarżenia) 496 § 3 KPK (niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwionej przyczyny uważa się za odstąpienie od oskarżenia)