1 Ustawowy ustrój majątkowydr Krzysztof Gołębiowski

2 Ustawowy ustrój majątkowy -powstaniePrzesłanki powstania: z chwilą zawarcia małżeństwa (a więc ustrój może istnieć tylko między osobami, które zawarły skutecznie małżeństwo, a nie np. osobami, które zawarły małżeństwo wyłącznie wyznaniowe), jeżeli: nie zawarto przed zawarciem małżeństwa umowy majątkowej małżeńskiej brak występowania przesłanek ustroju przymusowego w czasie trwania małżeństwa, po ustaniu przyczyn powstania ustroju przymusowego – art. 53 § 2 i art. 54 § 2 zd. 1 k.r.o. w takich warunkach powstanie wspólność ustawowa, bez względu na wolę i wiedzę o tym fakcie po stronie małżonków (dlatego jest to ustrój „ustawowy”), z wyjątkiem art. 54 § 2 zd. 2 k.r.o. powstanie wspólności oznacza, że małżonkowie podlegają w zakresie swoich stosunków majątkowych regulacji art. 31 – 46 i nie mogą umownie tego zmienić, chyba że w formie aktu notarialnego zmienią w ogóle ustrój

3 Ustawowy ustrój majątkowy - ustanieWspólność ustawowa powstała z chwilą zawarcia małżeństwa co do zasady trwa przez cały czas trwania małżeństwa Wcześniejsze (a więc w trakcie trwania małżeństwa) ustanie wspólności ustawowej może nastąpić jedynie w razie: zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej, nawet jeśli utrzymają wspólność, to już jest to ustrój umowny, a nie ustawowy powstania ustroju przymusowego Poza tym wspólność ustawowa ustaje w razie ustania małżeństwa, a więc: śmierci jednego lub jednocześnie obojga małżonków prawomocnego uznania małżonka za zmarłego uprawomocnienia się wyroku rozwodowego unieważnienia małżeństwa (art. 21 k.r.o.)

4 Ustawowy ustrój majątkowy - ustaniesamo zerwanie przez małżonków wspólnego pożycia nie powoduje ustania wspólności ustawowej. Pomimo pozostawania przez małżonków w faktycznej separacji, a nawet w konkubinacie z inną osobą faktyczna separacja to zupełnie co innego niż separacja orzekana przez sąd bez względu na czas trwania separacji - nadal podlegają oni ustrojowi wspólności ustawowej może to być jednak ważny powód w rozumieniu art. 52 kro do ustanowienia rozdzielności – ale dla wystąpienia takiego skutku konieczne jest konstytutywne orzeczenie sądu wtedy wszystko, co nabywa małżonek pozostający w konkubinacie z inną osobą i tak wchodzi do majątku wspólnego jeśli jednak nabywa wspólnie z konkubentem, to może powstać współwłasność ułamkowa: jeden z udziałów będzie przysługiwał małżonkom w ramach majątku wspólnego, drugi konkubentowi

5 Ustawowy ustrój majątkowy - znaczenieznaczenie tej regulacji: większość małżeństw pozostaje lub pozostawała przez jakiś czas w ustroju ustawowym praktyka zawierania przedmałżeńskich intercyz nie jest powszechna, więc nawet ci małżonkowie, którzy zawarli intercyzę w czasie trwania małżeństwa, przez pewien czas pozostawali w ustroju ustawowym ponadto (art. 48 k.r.o.) „do ustanowionej umową wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału.”

6 Ustawowy ustrój majątkowy a majątek wspólnyart. 31 Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. w tym przepisie są dwie definicje: wspólność ustawowa i majątek wspólny są to różne pojęcia wspólność ustawowa to ustrój, zbiór reguł, a w jego ramach istnieje majątek wspólny – definicja niepełna majątek wspólny – to zbiór praw podmiotowych, zdaniem niektórych: do zbioru tego zalicza się też pasywa i pewne stany faktyczne

7 Ustawowy ustrój majątkowy a majątek wspólnytrzeba odróżnić pojęcie majątku wspólnego od (ustroju) wspólności ustrój – zespół norm, zasad majątek – zespół przedmiotów majątkowych przysługujących małżonkom w praktyce często pojęć tych używa się wymiennie „nieruchomość ta objęta jest wspólnością małżeńską”, „do wspólności należy nieruchomość” itp. jednak nie można zapominać o podstawowym znaczeniu terminu „wspólność majątkowa” („ustawowa”) – jest nim określenie ustroju, a więc zespołu reguł, norm prawnych

8 Trzy masy majątkowe w ustroju ustawowymW małżeństwie, w którym obowiązuje ustrój wspólności ustawowej, występują trzy masy majątkowe: majątek wspólny (dawniej „dorobek”) małżonków majątek osobisty żony majątek osobisty męża

9 Pojęcie współuprawnieniamajątek wspólny to postać współuprawnienia jeśli prawo wchodzi do majątku wspólnego, to oboje małżonkowie są równocześnie podmiotami tego prawa, przysługuje ono im wspólnie są współwłaścicielami, ale też współwierzycielami itp. a więc nie ma dwóch praw podmiotowych, tylko jedno, które wspólnie, łącznie przysługuje obojgu małżonkom inne przykłady współuprawnienia: wspólność spadku, art i nast. k.c. współwłasność rzeczy w art. 195 i nast. k.c. czasem współuprawnienie jest możliwe nawet bez wyraźnego przepisu dopuszczającego je w odniesieniu do konkretnego prawa podmiotowego

10 Wspólność małżeńska a współwłasnośćczęsto spotkać można zwrot „współwłasność małżeńska” nie jest to określenie ścisłe współwłasność (art. 195 i nast.) oznacza wspólne przysługiwanie prawa własności, a więc prawa bezwzględnego mającego za przedmiot rzecz uregulowanego w art. 140 i nast. k.c. ale własność to tylko jedno z wielu praw majątkowych poza tym są np. wierzytelności, użytkowanie wieczyste, udziały w spółkach kapitałowych nie można być „współwłaścicielem” wierzytelności, własność to prawo mające za przedmiot rzecz a w skład majątku wspólnego małżonków mogą wchodzić wszelkie w zasadzie prawa majątkowe, nie tylko własność rzeczy

11 Wspólność małżeńska a współwłasnośćdlatego w wypadku małżonków mówi się o wspólności jakichś praw lub całych zespołów tu wspólność (wspólne przysługiwanie) różnych praw; oczywiście w wypadku wejścia do majątku wspólnego prawa własności małżonkowie są jej współwłaścicielami (art. 196 k.c.) uwagi te odnoszą się też do innych przypadków wspólnego przysługiwania pewnych zespołów praw, np. majątek wspólny wspólników spółki cywilnej, wspólność spadku

12 Ogólna charakterystyka majątku wspólnego małżonkówmajątek wspólny to jest majątek małżonków, oni tylko są podmiotami wchodzących do majątku praw majątek wspólny nie ma osobowości prawnej nie ma też w ustroju wspólności odrębnego podmiotu, któremu miałby przysługiwać majątek wspólny „małżeństwa”, „rodziny” itp. małżonkowie nie działają w obrocie prawnym „w imieniu wspólności/rodziny/małżeństwa”, tylko swoim a więc jeśli coś wchodzi do majątku wspólnego, to jest to własne prawo małżonka, tyle że przysługuje ono też drugiemu małżonkowi

13 Zagadnienie składników majątku wspólnegozgodnie z k.r.o., majątek wspólny (oraz osobiste majątki małżonków) składają się z „przedmiotów majątkowych” brak jednak definicji „przedmiotu majątkowego” przynajmniej 3 problemy: problem szerokiego bądź wąskiego rozumienia majątku wspólnego – a więc co może być składnikiem majątku: tylko aktywa czy też pasywa czy wierzytelność może być składnikiem majątku wspólnego, a jeśli tak - to z jakimi skutkami? czy w skład majątku wspólnego wchodzi posiadanie rzeczy? rozstrzygnięcia wątpliwości można poszukiwać w ogólnych przepisach prawa cywilnego i samym k.r.o.

14 Pojęcie majątku w prawie cywilnymprawo cywilne nie definiuje uniwersalnie i wiążąco, czym jest „majątek” k.c. definiuje tylko „mienie” (art. 44 k.c.) „majątek” – zawsze trzeba ustalić znaczenie tego pojęcia w ramach danej instytucji dlatego majątek wspólny małżonków ma znaczenie wynikające w zasadzie z k.r.o., w innych przepisach „majątek” może być rozumiany inaczej w związku z tym nie można np. sięgać do definicji spadku (art. 922 i nast. k.c.) dla sprecyzowania pojęcia majątku wspólnego

15 Pojęcie „przedmiotu majątkowego”składniki majątku wspólnego (oraz osobistych majątków małżonków) k.r.o. określa jako „przedmioty majątkowe” – co to oznacza? Pojęcie „przedmioty majątkowe”, użyte w art. 31 i 33, jest archaiczne, ale siłą tradycji się utrzymuje w prawie cywilnym „przedmiotem” (stosunku prawnego) jest pewien obiekt, do którego odnosi się zachowanie stron stosunku, np. rzecz, utwór literacki, energia elektryczna przedmioty nie mogą komuś przysługiwać, mogą jedynie przysługiwać prawa do nich trzeba więc przyjąć, że chodzi w k.r.o. na pewno o prawa majątkowe, sporne jest natomiast, czy również o długi oraz posiadanie rzeczy

16 Wąskie lub szerokie rozumienie majątku w wypadku wspólności ustawowejSporny problem: czy do majątku wspólnego wchodzą: tylko aktywa (prawa) – wąskie rozumienie majątku czy zarówno aktywa, jak i pasywa (długi) – szerokie rozumienie majątku a więc np.: czy zobowiązania zaciągnięte przez jedno z małżonków zgodnie z regułą z art. 31 k.r.o. są wspólne obojgu małżonkom czy po ustaniu wspólności zobowiązania wynikające np. z kredytów zaciągniętych na zakup nieruchomości czy samochodu podlegają podziałowi razem z aktywami (np. z prawem własności tej nieruchomości czy samochodu)

17 Wąskie lub szerokie rozumienie majątku w wypadku wspólności ustawowejdominujący pogląd: w wypadku ustroju wspólności chodzi o wąskie znaczenie majątku wspólnością ustawową objęte są tylko aktywa (prawa) wspólność nie rozciąga się na zobowiązania zaciągane przez małżonków czy obciążające ich z innych niż czynność prawna tytułów a więc nie jest tak, że zobowiązania są małżonkom wspólne, jeśli powstały w trakcie trwania wspólności, co więcej, po ustaniu wspólności w postępowaniu działowym nie dokonuje się podziału długów ten, kto był dłużnikiem, nadal nim pozostaje ale można uwzględnić wartość długu przy ustalaniu wartości składników

18 Wąskie lub szerokie rozumienie majątku w wypadku wspólności ustawowejmożliwe do podniesienia argumenty za tezą o wąskim rozumieniu majątku wspólnego: pojęcie mienia w art. 44 k.c. odrębna regulacja odpowiedzialności za zobowiązania (art. 41) brzmienie przepisów wskazujących składniki majątku wspólnego oraz majątków osobistych (art. 31, 33 wymieniają tylko aktywa) brzmienie pozostałych przepisów dotyczących majątku wspólnego (np. zwrot „nabyte”, który wskazuje na uzyskiwanie praw podmiotowym, a nie zaciąganie zobowiązań)

19 Wąskie lub szerokie rozumienie majątku w wypadku wspólności ustawowejPodsumowując: zobowiązanie zaciągnięte przez męża np. poprzez zawarcie umowy pożyczki: z przepisów o wspólności nie wynika, że wchodzi ono w skład majątku wspólnego dłużnikiem jest tylko mąż, żona nie jest dłużnikiem wierzyciel nie może domagać się spełnienia świadczenia od żony (np. kierować przeciwko niej skutecznie powództwa) zaciągniecie takiego zobowiązania ma jednak pośredni wpływ na sytuację żony (problem odpowiedzialności z majątku wspólnego): art. 41 k.r.o. reguluje, czy i w jakim zakresie wierzyciel – w razie braku dobrowolnego spełnienia świadczenia przez męża, będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku wspólnego natomiast (poza sytuacją uregulowaną w art. 30 k.r.o.) żona nigdy za takie zobowiązanie nie będzie ponosić odpowiedzialności swoim majątkiem osobistym

20 Problem wierzytelności jako składnika majątku wspólnegoart. 31 – prawo (przedmiot majątkowy) nabyte w czasie trwania wspólności nawet przez jedno z małżonków wchodzi do majątku wspólnego łatwo zrozumieć i zaakceptować ten skutek w wypadku prawa własności Tylko żona była stroną umowy sprzedaży jako kupujący, ale na podstawie art. 31 k.r.o. własność rzeczy stała się wspólna małżonkom

21 Problem wierzytelności jako składnika majątku wspólnegoproblem: czy podobnie jest w wypadku praw względnych, wierzytelności żona zawiera z osobą A umowę np. o montaż nowych okien w lokalu; niewątpliwie powstała dla niej wierzytelność tzn. uprawnienie domagania się przeprowadzenia wymiany okien czy wymiany okien może domagać się też mąż, który nie zawierał umowy, a osoba A w ogóle nie wiedziała, że jej kontrahent pozostaje w związku małżeńskim i kto jest drugim małżonkiem? tzn. czy uprawnienie do żądania przeprowadzenia wymiany okien weszło do majątku wspólnego?

22 Problem wierzytelności jako składnika majątku wspólnego - wątpliwościcechą wierzytelności jest to że – zwłaszcza jeśli powstają umownie – mają ściśle oznaczone strony czyli zawierając umowę wiem, z kim wchodzę w relacje prawne a jeśli przyjmiemy, że wierzytelność wchodzi w skład majątku wspólnego – to zawierając umowę z osobą fizyczną nie wiemy, czy naszym wierzycielem nie stanie się małżonek kontrahenta (czyli, czy nie staniemy się dłużnikiem tej osoby) ponadto trzeba zauważyć, że w podanym przykładzie mąż stałby się wierzycielem, tzn. nabyłby uprawnienia z umowy, lecz nie byłby dłużnikiem, a więc nie obciążałyby go obowiązki wynikające z umowy ponieważ pasywa nie wchodzą do majątku wspólnego

23 Problem wierzytelności jako składnika majątku wspólnego – koncepcjejednak mimo tego uznaje się, że wierzytelności wchodzą do majątku wspólnego – ale różnie się to zdanie rozumie w doktrynie i orzecznictwie są dwie główne koncepcje: wewnętrznego skutku pełnego wejścia do majątku wspólnego

24 Problem wierzytelności jako składnika majątku wspólnego – koncepcjewewnętrzny skutek – wierzycielem nadal pozostaje ten małżonek, który zawarł umowę i tylko on może domagać się spełnienia świadczenia od dłużnika a drugi małżonek ma tylko jakieś bliżej nieokreślone roszczenie do swojego małżonka o dopuszczenie do korzystania z efektów wykonania tego prawa zwolennicy tej koncepcji opowiadają się za tym, żeby przy podziale majątku wspólnego ujmować wartość wierzytelności a więc zalicza się wierzytelność do majątku wspólnego głównie na potrzeby ewentualnego postępowania o podział majątku wspólnego ale już nie na potrzeby okresu, kiedy wspólność istnieje i można domagać się spełnienia świadczenia będącego przedmiotem wspólnej wierzytelności

25 Problem wierzytelności jako składnika majątku wspólnegokoncepcja „pełnego skutku”: wierzytelność wchodzi do majątku wspólnego ze wszystkimi konsekwencjami oboje małżonkowie są wierzycielami moim zdaniem to jest jedyne trafne rozwiązanie wewnętrzny skutek oznacza w zasadzie, że drugi małżonek nie nabywa tej wierzytelności, skoro nie może niczego domagać się od dłużnika ale że nabywa wierzytelność do swojego małżonka tylko nie wiadomo, jaka jest treść tej wierzytelności

26 Problem posiadania jako składnika majątku wspólnegoza „przedmioty majątkowe” w doktrynie uznawane są także tzw. korzystne sytuacje prawne, w szczególności posiadanie rzeczy ponieważ mają one „wartość rynkową” i „podlegają ochronie” a więc są korzystne dla podmiotu takiej sytuacji to jest o tyle wątpliwe, że posiadanie jest stanem faktycznym – art. 336 k.c.: Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). a więc przepis definiuje, kto jest posiadaczem – jest nim ten, kto włada rzeczą, a więc ustalenie, kto jest posiadaczem jest kwestią faktu albo ktoś włada rzeczą i wtedy jest posiadaczem albo nią nie włada i nie jest wtedy posiadaczem moim zdaniem kro nie przełamuje tej definicji

27 Problem posiadania jako składnika majątku wspólnegojeśli mąż włada jakąś rzeczą, a żona nawet nie wie o jej istnieniu, to nie można moim zdaniem mówić, że to posiadanie „wchodzi do majątku” wspólnego byłaby posiadaczem, który nie sprawuje żadnego władztwa nad rzeczą i wtedy byłaby np. odpowiedzialna za szkodę wywołaną zawaleniem się posiadanego przez męża budynku – 434 k.c. czym innym jest oczywiście kwestia nabycia własności przez zasiedzenie – o czym w dalszej części wykładu niektórzy autorzy twierdzą, że w takiej sytuacji żona nie jest współposiadaczem wobec osób trzecich, a tylko w relacji z małżonkiem, który włada rzeczą – można odnieść do tej koncepcji te same uwagi co do koncepcji „wewnętrznego skutku” wejścia wierzytelności do majątku wspólnego oczywiście jeśli małżonkowie rzeczywiście władają rzeczą wspólnie to są jej współposiadaczami – ale to wynika z art. 336 k.c., a nie przepisów k.r.o. o ustroju wspólności. Podsumowując: pogląd dominujący: posiadanie jest składnikiem majątku wspólnego, jednak różnie rozumiany

28 Problem udziałów w spółce z o.o.na udział w sp. z o.o. składają się różne grupy uprawnień, tradycyjnie dzieli się je na majątkowe i korporacyjne majątkowe – np. prawo do dywidendy korporacyjne – np. prawo głosu na zgromadzeniu wspólników, prawo kontroli organów spółki, działalności spółki. Pogląd dominujący: wspólnikiem w spółce jest tylko jeden z małżonków (najczęściej ten, który zawierał umowę spółki), a do majątku wspólnego wchodzą tylko uprawnienia ściśle majątkowe np. roszczenie o wypłatę dywidendy

29 Charakter prawny wspólności - pojęcieRóżne znaczenia słowa „wspólność”: ustrój majątkowy (zespół reguł) majątek wspólny (takie znaczenie ten zwrot ma raczej wyjątkowo i w zasadzie tylko w języku prawniczym) fakt wspólnego przysługiwania prawa kilku podmiotom (to znaczenie nie odnosi się tylko do małżonków) wspólność prawa w tym znaczeniu to najogólniej jego cecha polegającą na tym, że przysługuje ono więcej niż jednemu podmiotowi np. „między małżonkami/wspólnikami spółki „ABC” s.c. istnieje wspólność prawa własności rzeczy x”

30 Charakter prawny wspólności - pojęcietak rozumiana wspólność (w trzecim znaczeniu) może rządzić się różnymi zasadami, np. przy współwłasności z art. 195 i nast. k.c. (wspólne przysługiwanie własności rzeczy) – decyduje o wielu kwestiach wielkość udziału. i np. czynności zarządu może dokonać tylko większość współwłaścicieli ale oblicza się ją wg wielkości udziałów i w tym kontekście analizuje się charakter wspólności małżeńskiej, a więc charakter wspólnego przysługiwania praw w ramach majątku wspólnego

31 Charakter prawny wspólnościCechy wspólności majątku w ramach ustroju ustawowego : 1. powiązanie wspólności ze stosunkiem podstawowym (łączny charakter wspólności); 2. niemożność żądania podziału majątku wspólnego w trakcie trwania wspólności; 3. niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia; 4. niemożność żądania przez wierzyciela jednego z małżonków zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi; 5. brak określenia wysokości udziału małżonka w majątku wspólnym 6. prawne, a nie gospodarcze kryterium wyróżnienia majątku wspólnego ; brak podmiotowości majątku wspólnego

32 Łączny charakter wspólnościłączny charakter wspólności praw polega na tym, że stosunek wspólności majątku nie jest samodzielny, wspólność łączna pewnych praw lub jak tutaj mas majątkowych polega na tym, że jej istnienie jest uzależnione od istnienia innego stosunku prawnego, stosunku podstawowego wspólność praw pełni wobec tego stosunku rolę służebną ma zapewnić jego trwałość

33 Łączny charakter wspólnościdla powstania wspólności majątkowej małżeńskiej i dalszego istnienia wspólności muszą istnieć dwa inne elementy: małżeństwo – i to jest główny stosunek podstawowy, jego cele ta wspólność realizuje niewyłączony przez przepisy lub strony ustrój wspólności majątkowej

34 Łączny charakter wspólnościWspólność nie może istnieć bez trwania małżeństwa z chwilą ustania małżeństwa wspólność musi ustać nie oznacza to, że objęte nią prawa automatycznie się dzielą, pozostaną one wspólne małżonkom ale nie będą już od tej chwili podlegać regulacji art. 34(1) k.r.o. do art. 42 nie będzie to już wspólność łączna art. 46: w sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. czyli prawa będą wspólne, ale np. nie będzie obowiązywać zasada samodzielności zarządu z art. 36 § 2 k.r.o.

35 Łączny charakter wspólnościkolejnym przejawem łącznego charakteru wspólności jest to, że podmiotami majątku wspólnego w ramach wspólności ustawowej (na zasadach określonych w art kro) mogą być tylko małżonkowie nikt inny ani w wyniku zawarcia umowy, ani w inny sposób nie może wstąpić w prawa małżonka wynikające z tej wspólności ponownie jednak trzeba zwrócić uwagę, że już po ustaniu wspólności inny podmiot może nabyć udział w majątku wspólnym – jednak nie będzie to już wspólność łączna

36 Niemożność żądania podziału majątku wspólnego w trakcie trwania wspólnościArt. 35. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. wspólność łączna zwłaszcza w wypadku wspólności istniejącej między małżonkami ma ze względu na swoje funkcje charakter trwały, ma służyć realizacji celów stosunku podstawowego (małżeństwa) inaczej jest w wypadku współwłasności w częściach ułamkowych k.c. (art. 195 i nast. k.c.): Ta ostatnia jest instytucją przejściową, powstającą nieraz przypadkowo i dlatego ustawodawca wyraźnie podkreślił przysługiwanie współwłaścicielowi uprawnienia do żądania jej zniesienia (art. 210 zd. 1 k.c.),

37 Niemożność żądania podziału majątku wspólnego w trakcie trwania wspólnościPrzepis art. 35 k.r.o. uniemożliwia wystąpienie jednego z małżonków przeciw drugiemu z roszczeniem analogicznym do tego, o jakim stanowi art. 210 zd. 1 k.c. ponownie trzeba podkreślić, że chodzi o roszczenia w trakcie trwania ustroju wspólności, a nie po ustaniu ustroju wspólności po ustaniu ustroju stosuje się na podstawie art. 46 przepisy o wspólności majątku spadkowego – a te odsyłają do regulacji współwłasności w częściach ułamkowych (art k.c.)

38 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia przepis dosłownie odnosi się do udziału, który przypadnie w przyszłości, a więc po ustaniu małżeństwa a więc np. umowa „zobowiązuję się, że rozwiodę się z żoną i przeniosę cały przypadający mi udział w majątku wspólnym na ciebie” – na podstawie art. 35 k.r.o. byłaby nieważna ale można też wywnioskować, że udziałem nie można rozporządzać w trakcie trwania ustroju wspólności to tyle oczywiste, że podmiot inny niż małżonkowie nie może być podmiotem majątku wspólnego

39 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia chodzi o rozporządzenie udziałem w całym majątku lub w konkretnym jego składniku czym innym oczywiście jest rozporządzanie konkretnym prawem („całym”) objętym wspólnością tego co do zasady może dokonać każdy z małżonków samodzielnie – art. 36 § 2 k.r.o.

40 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia Istotny problem, który w ostatnim okresie „odżył”: czy zakaz ten dotyczy czynności mortis causa, a więc dokonywanych na wypadek śmierci na pewno nie ma w art. 35 k.r.o. zakazu sporządzania przez małżonka testamentu w ogóle a także testamentu zawierającego wyłącznie powołanie do spadku (całego spadku) problem dotyczy tych postanowień testamentu, które odnoszą się do konkretnych praw w sytuacji, gdy prawa te wchodzą do majątku wspólnego: a więc np. testamentu zawierającego zapis zwykły, dawniej określanego w k.c. jako „zapis” (art. 968 i nast. k.c.) 9811 i nast. k.c. - nowa instytucja: zapis windykacyjny – od 2011 r.

41 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia czy małżonek może zapisać/zapisać windykacyjnie udział w prawie, które jest w majątku wspólnym lub samo to prawo w polskim prawie spadkowym obowiązuje zakaz testamentów wspólnych a więc małżonkowie nie mogą sporządzić testamentu razem art. 35 stanowi, że małżonek nie może również rozporządzać udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w poszczególnych przedmiotach należących do majątku wspólnego

42 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia notariusze odmawiali sporządzania testamentów zawierających zapis windykacyjny składnika majątku wspólnego (albo udziału, który w takim przedmiocie przypadnie testatorowi w chwili śmierci) wielu autorów wskazuje, że taki zapis zwykły/zapis windykacyjny jest sprzeczny z art. 35 k.r.o. bo zawiera zakazane przez ten przepis „rozporządzenie udziałem”

43 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia jednak art. 941 k.c. i inne przepisy tytułu III Księgi czwartej k.c. nie posługują się pojęciem „rozporządzenia” w testamencie znajdują się „rozrządzenia” „rozporządzenie” to czynność inter vivios ustawodawca posługuje się terminologią w tym zakresie bardzo konsekwentnie dopuszczalność zapisu windykacyjnego udziału w składniku majątku wspólnego można uzasadnić też brzmieniem art k.c. oraz wieloma innymi argumentami np. natury celowościowej – odmienna interpretacja prowadziłaby do tego, że dla znacznej części obywateli zapis windykacyjny byłby niedostępny

44 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia sprawą zajął się Sąd Najwyższy: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 46/12 Zapisem windykacyjnym mogą być objęte przedmioty majątkowe wymienione w art § 2 k.c. należące do majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej. z uzasadnienia: W piśmiennictwie trafnie podkreślono, że art. 35 k.r.o. dotyczy wyłącznie czynności prawnych inter vivos, nie może zatem być przeszkodą do ustanowienia zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem miałby zostać udział w majątku wspólnym małżonków. Funkcją tego przepisu jest niedopuszczenie osób trzecich do sfery prawnej majątku wspólnego w trakcie trwania wspólności, lecz nie wówczas, gdy wspólność ustaje, co dzieje się najpóźniej z chwilą śmierci jednego z małżonków.

45 Niemożność żądania przez wierzyciela jednego z małżonków zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi art. 42 k.r.o. Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku inna wspólność łączna – spółka cywilna – wierzyciel może zająć udział kc: Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony

46 Niemożność żądania przez wierzyciela jednego z małżonków zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi Przepis art. 42, podobnie jak zakazy ustanowione w art. 35 k.r.o., nie wyłączają oczywiście możliwości zajęcia poszczególnych praw wchodzących w skład majątku wspólnego

47 Udziałowy bądź bezudziałowy charakter wspólnościbezsporne jest, że w czasie trwania wspólności udziały małżonków nie są określone ułamkowo określenie wielkości udziałów następuje dopiero z chwilą jej ustania (art. 43 k.r.o.) inaczej np. współwłasność w częściach ułamkowych (195 i nast. k.c.). tu każdy współwłaściciel ma ułamkowo określony udział mówi się w związku z tym, że jest to „wspólność bezudziałowa” kwestionuje tę wykładnię od dawna E. Gniewek, który twierdzi, że małżonkowie mają udziały, tylko nieokreślone co do wielkości większość autorów jednak twierdzi, że wspólność jest bezudziałowa, tak też J.Strzebinczyk

48 Udziałowy bądź bezudziałowy charakter wspólnościale co ma małżonek w majątku wspólnym? Co jest nietrafnego w stwierdzeniu, że ma „udział o nieokreślonej wielkości”, dokładnie tak jak w spółce cywilnej? moim zdaniem można w ogóle w prawie cywilnym mówić o udziale w dwóch znaczeniach: „uczestniczenie w prawie” – mam udział, jestem jednym z podmiotów współuprawnionych wielkość siły tego współuprawnienia – jeśli jestem współuprawniony, to rodzajowo moje uprawnienia są takie same jak innych uprawnionych. Udział w tym znaczeniu może określać „siłę” tych uprawnień moim zdaniem tu jest udział w znaczeniu 1, nie ma w drugim. taką tezę przyjmuje ostatnio też prof. Nazar

49 Prawny charakter wyróżnienia majątku wspólnegozagadnienie powiązane z kwestią mechanizmu prawnego powstawiania majątku wspólnego chodzi o to, na podstawie jakich kryteriów wyróżnia się poszczególne masy majątkowe tzn. majątek wspólny od majątków osobistych np. przedsiębiorstwo (art. 551 k.c.) wyróżnia się na podstawie kryteriów funkcjonalnych, gospodarczych w skład przedsiębiorstwa wchodzi to, co służy prowadzeniu działalności

50 Prawny charakter wyróżnienia majątku wspólnegowyróżnienie majątku wspólnego ma natomiast, odmiennie niż z wypadku przedsiębiorstwa, charakter wyłącznie prawny, nie gospodarczy nie jest istotne, czy składniki tego majątku są powiązane ze sobą gospodarczo, a nawet to, czy małżonkowie o poszczególnych składnikach wiedzą. przeciwnie, o istnieniu pewnych składników majątku wspólnego nieraz dowiadują się dopiero po wielu latach od ich nabycia, już w czasie konfliktu i rozpadu związku nie jest istotne, jakie jest faktyczne przeznaczenie składników majątku małżonków i czy oboje małżonkowie korzystają z danego składnika, np. objęli rzecz w posiadanie o wejściu do majątku wspólnego lub majątku osobistego danego prawa podmiotowego decydują tylko przepisy i okoliczności prawne (art )

51 Prawny charakter wyróżnienia majątku wspólnegoa więc przy spełnieniu przesłanek z art. 31 k.r.o. nabywane przez małżonka prawa będą wchodzić do majątku wspólnego, nawet jeśli małżonkowie od lat żyją w separacji faktycznej. z drugiej strony, pomimo odrębności prawnej majątku wspólnego i majątków osobistych, z reguły majątki te w czasie trwania wspólności ustawowej praktycznie nie są wyodrębnione i często stanowią jedną całość gospodarczą. np. mąż korzysta z samochodu, będącego składnikiem majątku osobistego żony, a żona ze wspólnego pojazdu, mieszkają w lokalu będącym przedmiotem własności wyłącznie męża, jednak w lokalu tym znajdują się ruchomości (sprzęt AGD, meble) będące składnikami majątku wspólnego nie zmienia to faktu, że niektóre składniki tej jednej całości gospodarczej to składniki majątku osobistego męża czy żony a inne – ich majątku wspólnego

52 Brak podmiotowości majątku wspólnegocecha wspomniana wcześniej nie ma odrębnego od małżonków podmiotu prawa – „majątku wspólnego”, „wspólności” to małżonkowie są podmiotami praw wchodzących w skład majątku wspólnego majątek wspólny nie może mieć długów ani praw – majątek nie jest podmiotem stosunków prawnych wszelkie prawa i obowiązki związane z majątkiem wspólnym mogą przysługiwać tylko małżonkom dlatego też małżonkowie przez sam fakt pozostawania w ustroju wspólności nie są swoimi przedstawicielami ustawowymi w obrocie działają tylko we własnym imieniu, nawet jeśli zarządzają majątkiem wspólnym

53 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegochodzi o to, jak powstaje majątek wspólny, a nie ustrój wspólności a więc jakie przesłanki decydują o tym, że nabywane przez małżonka prawo wejdzie do majątku wspólnego (a nie osobistego) albo, ujmując problem inaczej: jakie okoliczności decydują o tym, że uznajemy, że dane prawo, co do którego jesteśmy pewni, że zostało nabyte przez przynajmniej jedno z małżonków, wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, a nie majątku osobistego żony czy męża generalnie regulacja tych kwestii jest zamknięta w art k.r.o.

54 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegouwaga ogólna: art. 31 przesądza, że wspólność obejmuje przedmioty nabyte przez małżonków w trakcie trwania ustroju wspólności nawiązując do wcześniej podanej typologii ustrojów można więc stwierdzić: nie jest to „wspólność ogólna”, a „wspólność dorobku” to, co było w majątku małżonków przed powstaniem ustroju wspólności (a więc zasadniczo przed zawarciem małżeństwa), należy do ich majątków osobistych dalej reguła, że to, co nie należy do majątku wspólnego, należy do osobistego – oczywiste

55 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnego!!układ regulacji – ogólne opisanie mechanizmu!!: art. 31 § 1 przesądza, co wchodzi w skład majątku wspólnego (najważniejszy przepis całej tej regulacji) § 2 wymienia przykładowo składniki majątku wspólnego art. 33 wymienia wyczerpująco (taksatywnie) składniki majątków osobistych ten przepis zawiera wyliczenie wyczerpujące (pogląd dominujący i wystarczający na potrzeby egzaminu) i jeszcze art. 34 – pewna modyfikacja reguł z 33

56 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegow uproszczeniu można więc przyjąć, że: to, co nie wymienione w art. 33, należy do majątku wspólnego oczywiście zagadnienie dotyczy tylko praw nabytych po powstaniu wspólności bo rozważać przynależność do wspólności można tylko w odniesieniu do przedmiotów nabytych po powstaniu wspólności – 31 należy zwrócić uwagę na dwie kwestie: moment nabycia podmiot zdarzenia prowadzącego do nabycia

57 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoMoment nabycia: zgodnie z art. 31 k.r.o. do majątku wspólnego mogą wejść tylko prawa nabyte w trakcie trwania ustroju wspólności a więc najpierw należy ustalić, czy nabycie nastąpiło w trakcie trwania małżeństwa (ściślej: trwania ustroju wspólności) a potem rozważać, czy w świetle art nabyte prawo należy do majątku wspólnego czy osobistego

58 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoMoment nabycia: istotne jest, aby zdarzenie prawne powodujące powstanie prawa nastąpiło w trakcie trwania wspólności Problem zdarzeń „złożonych”, „rozciągniętych” w czasie: Jeżeli spełnienie poszczególnych przesłanek (elementów stanu faktycznego), potrzebnych do nabycia prawa, jest rozłożone w czasie, decydującą o wejściu w skład majątku wspólnego jest chwila spełnienia ostatniej z tych przesłanek. istotne zwłaszcza przy zasiedzeniu

59 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoPodmiot zdarzenia prawnego fundamentalne znaczenie ma ten fragment art. 31: wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). z mocy prawa do wspólności w czasie jej trwania wchodzą przedmioty majątkowe: nabyte przez oboje małżonków – np. oboje są stroną umowy nabyte przez jedno z małżonków – np. tylko jeden zawiera umowę

60 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoPodmiot zdarzenia prawnego Dla przynależności przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego nie ma zatem znaczenia, czy stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie przedmiotu majątkowego, są oboje małżonkowie, czy jeden z nich wejście nabytego prawa do majątku wspólnego w razie działania jednego tylko małżonka następuje: nawet bez wiedzy drugiego małżonka bez potrzeby dodatkowych oświadczeń ze strony drugiego małżonka bez względu na wolę i świadomość małżonka, który dokonuje czynności skutek występuje tu ex lege, bez udziału woli drugiego małżonka

61 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoprzykład zastosowania tych reguł – zasiedzenie (art. 172 i nast.. k.c.) – zdarzenie „rozłożone w czasie” Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). jeśli posiadaczem samoistnym był mąż, a żona stała się współposiadaczem pod koniec biegu terminu albo w ogóle nie stała się współposiadaczem to jeśli koniec biegu zasiedzenia przypadł na okres istnienia wspólności – mąż nabywa własność do majątku wspólnego np. w wypadku, gdy przez 19 lat osoba A posiadała nieruchomość uzyskując posiadanie w dobrej wierze, i po 19 latach tego posiadania zawarła związek małżeński – po roku od tego momentu nabędzie własność przez zasiedzenie do majątku wspólnego, tzn. małżonek osoby B stanie się współwłaścicielem nieruchomości mimo, ze np. nigdy nie był na jej terenie itp.

62 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoznaczenie woli stron umowy Dla spowodowania nabycia do majątku wspólnego lub jego wyłączenia w zasadzie nie ma znaczenia oświadczenie małżonka będącego stroną czynności prawnej np. o tym, że „nabywa nieruchomość za środki ze swojego majątku osobistego” albo „do majątku osobistego” często w akcie notarialnym obejmującym umowę sprzedaży nieruchomości znajduje się takie oświadczenie, potem na tej podstawie następuje wpis do księgi wieczystej tylko np. męża jako wyłącznego właściciela, to nie zamyka żonie drogi do kwestionowania przynależności nieruchomości do majątku osobistego, tzn. może ona dowodzić, że własność nieruchomości weszła do majątku wspólnego Bez znaczenia jest też wola wyrażona przez osobę trzecią, będącą drugą stroną takiej czynności. z wyjątkiem darowizny - art. 33 pkt 2

63 Problem zamkniętego katalogu składników majątku osobistegoDominuje pogląd, że katalog z art. 33 ma charakter zamknięty Można polemizować z tym poglądem Przykład wątpliwości: Art. 285 § 1 k.c.: Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, (…)(służebność gruntowa). Jeśli prawo własności nieruchomości władnącej jest składnikiem majątku osobistego – to czy nabyta w trakcie trwania wspólności służebność gruntowa wchodzi w skład majątku wspólnego?