1 W stronę idiomu pieśni romantycznej Anna Al-Araj (UJ)

2 Naczelne tematy Nieszczęśliwa miłość Nieszczęśliwa miłość Wędrówka – próba znalezienie sensu w drodze Wędrówka – próba znalezienie sensu w drodze Metafizyczny lęk – działający destrukcyjnie, ale też inspirująco Metafizyczny lęk – działający destrukcyjnie, ale też inspirująco Kontemplacja natury – wskazywanie na związek cykliczności pór roku z fazami ludzkiego życia Kontemplacja natury – wskazywanie na związek cykliczności pór roku z fazami ludzkiego życia [cykl a zbiór]

3 Źródła… Mieczysław Tomaszewski, Od wyznania do wołania. Studia nad pieśnią romantyczną, Kraków 1997 Mieczysław Tomaszewski, Od wyznania do wołania. Studia nad pieśnią romantyczną, Kraków 1997

4 Die Winterreise Franz Schubert – autor ponad 600 pieśni, twórca fenomenu pieśni romantycznej Franz Schubert – autor ponad 600 pieśni, twórca fenomenu pieśni romantycznej 2-częściowy cykl skomponowany do liryków Wilhelma Müllera w 1827 roku (8- miesięczna przerwa) 2-częściowy cykl skomponowany do liryków Wilhelma Müllera w 1827 roku (8- miesięczna przerwa) Zmiana kolejności utworów wobec słownych pierwowzorów Zmiana kolejności utworów wobec słownych pierwowzorów Każda z części liczy 12 pieśni Każda z części liczy 12 pieśni

5 Uchem Müllera… „Nie potrafię grać ani śpiewać, lecz gdy piszę wiersze, to przecież śpiewam i gram. Gdybym mógł przekazać również swoje melodie, to moje pieśni bardziej by się podobały. Ale ufam, że znajdę kiedyś duszę nastrojoną podobnie, która wysłyszy melodię ze słów i mi ją zwróci. „Nie potrafię grać ani śpiewać, lecz gdy piszę wiersze, to przecież śpiewam i gram. Gdybym mógł przekazać również swoje melodie, to moje pieśni bardziej by się podobały. Ale ufam, że znajdę kiedyś duszę nastrojoną podobnie, która wysłyszy melodię ze słów i mi ją zwróci.

6 Uchem Müllera… Moje pieśni na dobrą sprawę prowadzą jedynie życie połowiczne, papierowe […] dopóki nie przyjdzie muzyka i nie tchnie w nie iskry życia, bądź też dopóki drzemiącej w nich muzyki nie wywoła się i nie zbudzi”

7 Główne wątki tematyczne Opowieść o samotności, wyobcowaniu człowieka, wrogości natury, bezcelowości podróży, niespełnionej miłości, nierówności społecznej, odchodzeniu człowieka od Boga, podróży ku obłędowi lub śmierci Opowieść o samotności, wyobcowaniu człowieka, wrogości natury, bezcelowości podróży, niespełnionej miłości, nierówności społecznej, odchodzeniu człowieka od Boga, podróży ku obłędowi lub śmierci Brak linearności czasowej; pozaczasowość, liczne retrospekcje Brak linearności czasowej; pozaczasowość, liczne retrospekcje

8 Uchem Schuberta… Cykl nazywany cyklem „pieśni straszliwych”/ „pełnych grozy” (schauerlicher Lieder) Cykl nazywany cyklem „pieśni straszliwych”/ „pełnych grozy” (schauerlicher Lieder) Emocjonalny stosunek, efekt żmudnej pracy Schuberta (liczne poprawki nanoszone jeszcze na łożu śmierci) Emocjonalny stosunek, efekt żmudnej pracy Schuberta (liczne poprawki nanoszone jeszcze na łożu śmierci)

9 Kim jest ów wędrowiec? Nie znamy jego imienia, wyglądu, zawodu, „historii życia” Nie znamy jego imienia, wyglądu, zawodu, „historii życia” Charakteryzowany w odniesieniu do świata wewnętrznych przeżyć Charakteryzowany w odniesieniu do świata wewnętrznych przeżyć Rozczarowany brakiem wzajemności w miłości młody człowiek, nie znajdujący w niczym oparcia, odczuwający pustkę (metafora zimy) Rozczarowany brakiem wzajemności w miłości młody człowiek, nie znajdujący w niczym oparcia, odczuwający pustkę (metafora zimy)

10 Co z muzyką? Obecność motywów znaczących, integrujących cykl: np. wędrówki, miłości, cierpienia, rezygnacji, buntu Obecność motywów znaczących, integrujących cykl: np. wędrówki, miłości, cierpienia, rezygnacji, buntu Przeciwstawianie sobie trybów dur (rzeczywistość ponadrealna, świat wspomnień i snów) i moll (okrutny świat realny) – w 17 na 24 pieśni z cyklu! Przeciwstawianie sobie trybów dur (rzeczywistość ponadrealna, świat wspomnień i snów) i moll (okrutny świat realny) – w 17 na 24 pieśni z cyklu!

11 Co z muzyką? Przewaga temp wolnych Przewaga temp wolnych W I cz. melos wznoszący, w II cz. – opadający lub wahadłowy (falisty) W I cz. melos wznoszący, w II cz. – opadający lub wahadłowy (falisty) Uprzywilejowanie tonacji d-moll – „tonacji śmierci” Uprzywilejowanie tonacji d-moll – „tonacji śmierci”

12 Charaktery ruchu Marszu-wędrówki Marszu-wędrówki Taneczno-fantazyjny Taneczno-fantazyjny Pieśniowo-liryczny Pieśniowo-liryczny Dźwiękonaśladowczy Dźwiękonaśladowczy Przerywany, zanikający Przerywany, zanikający

13 Co decyduje o wyjątkowości cyklu? Prostota wyrazu – o najtrudniejszych i najdonioślejszych sprawach w życiu człowieka mówi się w sposób szczery i bezpośredni Prostota wyrazu – o najtrudniejszych i najdonioślejszych sprawach w życiu człowieka mówi się w sposób szczery i bezpośredni Idealne połączenie głosu ludzkiego i fortepianu – głos jest nośnikiem subiektywnych treści, fortepian pełni funkcję „komentatora zdarzeń” Idealne połączenie głosu ludzkiego i fortepianu – głos jest nośnikiem subiektywnych treści, fortepian pełni funkcję „komentatora zdarzeń”

14 Dichterliebe op. 48 1840 rok – „rok pieśni” u Roberta Schumanna (wcześniej – głównie miniatury fortepianowe), ok. 150 pieśni 1840 rok – „rok pieśni” u Roberta Schumanna (wcześniej – głównie miniatury fortepianowe), ok. 150 pieśni W szczęśliwym dla siebie okresie (rychłe złączenie z Clarą Wieck) kompozytor tworzy cykl opowiadający o pułapkach miłości, niespełnieniu, sięga po teksty ze sfery lęku W szczęśliwym dla siebie okresie (rychłe złączenie z Clarą Wieck) kompozytor tworzy cykl opowiadający o pułapkach miłości, niespełnieniu, sięga po teksty ze sfery lęku

15 Ogólne informacje Cykl do wierszy Heinricha Heinego ze zbioru „Lyrisches Intermezzo” Cykl do wierszy Heinricha Heinego ze zbioru „Lyrisches Intermezzo” Liczy 16 pieśni Liczy 16 pieśni Odrzucenie liryków epatujących jawną erotyką, makabrycznością, pełnych złośliwości – ukazanie łagodnego, czystego oblicza nieszczęśliwej miłości Odrzucenie liryków epatujących jawną erotyką, makabrycznością, pełnych złośliwości – ukazanie łagodnego, czystego oblicza nieszczęśliwej miłości

16 Ogólne informacje Józef Chomiński: przez przytłumienie zmysłowych momentów erotycznych Schumann wysunął na pierwszy plan czyste, spokojne uczucie Józef Chomiński: przez przytłumienie zmysłowych momentów erotycznych Schumann wysunął na pierwszy plan czyste, spokojne uczucie

17 Fazy rozwoju historii Fascynacja Fascynacja Rozczarowanie Rozczarowanie Ironia (zasłaniająca ból) Ironia (zasłaniająca ból) Oniria (będąca ucieczką od bólu w sferę marzeń) Oniria (będąca ucieczką od bólu w sferę marzeń) Dialektyka bliskości i oddalenia, czułości i dystansu/”oschłości”

18 Co z muzyką? Poetyka typowa dla cyklów miniatur fortepianowych: mozaikowość nastojów, efektów, wątków (ilustracja „rozbicia” osobowości?; Euzebiusz i Florestan); obszerne postludia Poetyka typowa dla cyklów miniatur fortepianowych: mozaikowość nastojów, efektów, wątków (ilustracja „rozbicia” osobowości?; Euzebiusz i Florestan); obszerne postludia Kontrasty temp, szczerość romantycznej wypowiedzi vs groteska i ironia Kontrasty temp, szczerość romantycznej wypowiedzi vs groteska i ironia

19 Zjadliwa ironia Ich grolle nicht – rzekomy brak skargi udrapowany w formę muzycznej eksplozji, wyrzutu; wybór prostej tonacji C-dur wobec sytuacji dramatycznej, ponurej i skomplikowanej Ich grolle nicht – rzekomy brak skargi udrapowany w formę muzycznej eksplozji, wyrzutu; wybór prostej tonacji C-dur wobec sytuacji dramatycznej, ponurej i skomplikowanej Ein Jüngling liebt ein Mädchen – tragiczny w wymowie tekst o zagubieniu uczuć kompozytor „obdarzył” prostą, katarynkową melodią (ironiczny dysonans) Ein Jüngling liebt ein Mädchen – tragiczny w wymowie tekst o zagubieniu uczuć kompozytor „obdarzył” prostą, katarynkową melodią (ironiczny dysonans)

20 Nastrój Waga słowa poetyckiego – deklamacyjne traktowanie głosu wokalnego Waga słowa poetyckiego – deklamacyjne traktowanie głosu wokalnego Unikanie powierzchownej ilustracyjności (docieranie „do głębi” znaczenia liryków Heinego) Unikanie powierzchownej ilustracyjności (docieranie „do głębi” znaczenia liryków Heinego) Próba stworzenia „zapisu przeżyć” Próba stworzenia „zapisu przeżyć”

21 Naczelne kategorie ekspresywne Intymność – cykl jako wyznanie, subiektywna i szczera wypowiedź, wyraz uczuć Intymność – cykl jako wyznanie, subiektywna i szczera wypowiedź, wyraz uczuć Nastrojowość – kreowanie wrażenia nieskończoności, rozmarzenia Nastrojowość – kreowanie wrażenia nieskończoności, rozmarzenia

22 Naczelne kategorie ekspresywne Ingresywność – nagłe, nieoczekiwane wtargnięcie (np. emfazy, patosu, ironii, sarkazmu), wyraz chęci dania upustu emocjom niekontrolowanym Ingresywność – nagłe, nieoczekiwane wtargnięcie (np. emfazy, patosu, ironii, sarkazmu), wyraz chęci dania upustu emocjom niekontrolowanym Ulotność – oddanie chwili, błysku, momentu; wyraz chęci uchwycenia nieuchwytnego, zanotowania przemijającego zjawiska Ulotność – oddanie chwili, błysku, momentu; wyraz chęci uchwycenia nieuchwytnego, zanotowania przemijającego zjawiska

23 Co decyduje o unikatowości cyklu? Stworzenie niepowtarzalnego nastroju, poetyczność cyklu Stworzenie niepowtarzalnego nastroju, poetyczność cyklu Wzmożona rola fortepianu jako „partnera” głosu Wzmożona rola fortepianu jako „partnera” głosu - Komentarz do treści - Dopowiadanie, domykanie myśli przekazywanych przez głos wokalny (często pozostawiany w zawieszeniu)