1 W Y K Ł A D C Z W A R T Y Podstawy amerykańskiego konstytucjonalizmu

2 KONSTYTUCJA USTAWA ZASADNICZA -normuje najważniejsze kwestie dotyczące funkcjonowania państwa -wyznacza pozycję jednostki w państwie oraz określa podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego państwa -wszystkie inne akty prawne muszą być z nią zgodne w tym sensie, że nie mogą naruszać wartości, których ochronę konstytucja poręcza, a także muszą być tworzone, zmieniane i uchylane zgodnie z jej postanowieniami -uchwala się ją i zmienia w specjalny sposób, odmienny niż w przypadku innych ustaw

3 KONSTYTUCJA FEDERALNA 1787 -najstarsza konstytucja pisana obowiązująca współcześnie -najwyższe prawo w Stanach Zjednoczonych -7 artykułów i 27 poprawek normuje podstawowe kwestie związane z funkcjonowaniem państwa -dokument obowiązujący na terenie 50 stanów, wiążący ponad 300 milionów obywateli

4 PREAMBUŁA „We the People of the United States, in order to form a more perfect union, establish justice, insure domestic tranquility, provide for the common defence, promote the general welfare, and secure the blessings of liberty to ourselves and our posterity, do ordain and establish this Constitution for the United States of America.” Preambuła wylicza cele Konstytucji: * zapewnienie lepszej współpracy między stanami * ustanowienie pokoju, ładu, sprawiedliwości * zapewnienie ochrony przed wrogami zewnętrznymi * promowanie lepszego poziomu życia wśród społeczeństwa * utrzymanie wartości wolności dziś i w przyszłości

5 POPRAWKI KONSTYTUCYJNE -obecnie istnieje 27 poprawek do Konstytucji spośród ponad 10 000 projektów poprawek, jakie chciano wprowadzić w historii amerykańskiego konstytucjonalizmu -pierwsze dziesięć poprawek znanych jako Bill of Rights zostało wprowadzonych w 1791 roku – podstawowe prawa i wolności jednostek, gwarancje procesowe, kompetencje stanów względem federacji -ostatnia poprawka pochodzi z roku 1992 i dotyczy zmiany wynagrodzenia posłów i senatorów -z punktu widzenia prawa konstytucyjnego jedną z najważniejszych poprawek jest poprawka 14 mówiąca o gwarancjach due process of law

6 PODSTAWOWE ZASADY KONSTYTUCYJNE 1.ZASADA DEMOKRACJI (democracy) 2.ZASADA RZĄDÓW PRAWA (rule of law) 3.ZASADA SUPREMACJI KONSTYTUCJI (supremacy of the Constitution) 4.ZASADA FEDERALIZMU (federalism) 5.ZASADA PODZIAŁU WŁADZY (separation of powers) 6. SYSTEM KONTROLI I RÓWNOWAGI (checks and balances)

7 ZASADA DEMOKRACJI -demokratyczna forma państwa -równość wszystkich obywateli wobec prawa -preambuła do konstytucji: „we the people...” -fragmenty dotyczące wyborów (art. I, art. II, XVII poprawka) -fragmenty dotyczące praw obywatelskich (poprawki)

8 ZASADA RZĄDÓW PRAWA -supremacja prawa – wszystkie osoby podlegają prawu, wszyscy są równi wobec prawa, „government of laws, not of men” -prawo ma być prospektywne, a nie retrospektywne -istnienie niezależnego sądownictwa (art. III) -system prawa karzący winnych, żaden niewinny nie może zostać ukarany

9 ZASADA SUPREMACJI KONSTYTUCJI -konstytucja jest najwyższym prawem na ziemiach amerykańskich (art. VI) -zapisy konstytucji wiążą zarówno prawo federalne, jak i prawo stanowe – muszą być z nią zgodne i zmieniane zgodnie z jej treścią -Sąd Najwyższy stoi na straży supremacji konstytucji i może kontrolować działania innych gałęzi władzy (judicial review)

10 ZASADA FEDERALIZMU -Federalizm w aspekcie wertykalnym – podział władzy między rząd federalny a stany -Federalizm w aspekcie horyzontalnym – relacje pomiędzy poszczególnymi stanami -źródła prawa federalnego stoją wyżej w hierarchii od źródeł prawa stanowego -Wyliczenie kompetencji federalnych (art. I, II, III, IV) -Domniemanie kompetencji stanów (poprawka X) -Podział kompetencji na wyłączne i wspólne

11 ZASADA PODZIAŁU WŁADZY -aparat państwowy realizuje trzy odrębne funkcje – ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą -władza wykonawcza należy do Prezydenta, ustawodawcza do Kongresu, sądownicza do Sądu Najwyższego i sądów niższych (art. I, II, III) -każdej z tych funkcji odpowiada aktywność odrębnego organu państwowego – zasada nie łączenia stanowisk (incompatibilitas –art. I) -istnieje system kontroli i równowagi uniemożliwiający dominację którejkolwiek z gałęzi władzy nad innymi

12 EWOLUCJA SYSTEMU KONTROLI I RÓWNOWAGI wzrost władzy prezydenckiej aktywne wykorzystywanie kompetencji judicial review działalność agencji administracyjnych

13 „I do not expect the Constitution to last for more than 20 years” DLACZEGO PRZETRWAŁA? -forma (zwięzła, ogólne postanowienia, możliwość doprecyzowania) -sposób zmiany konstytucji -judicial review -amerykańskie przywiązanie do symboli -nie jest jedynym dokumentem konstytucyjnym w państwie -Konstytucja współcześnie wcale nie jest zwięzła