1 Warsztat doradztwa rodzinnego dla nauczycieli© Ewa Morawska i Jacek Morawski 2010 – 2011 V edycja programu społecznego „Szkoła bez przemocy” 1

2 Autoprezentacja dlaczego tu jestem?co chcę, aby inni o mnie wiedzieli, moje doświadczenia zawodowe, moje doświadczenia z rodzicami uczniów moje oczekiwania dotyczące warsztatu 2

3 Diagnoza rodziców 2009 Rodzice słabo orientują się w tym, co robią i czego doświadczają poza domem ich dzieci. W środowisku szkolnym agresja ma charakter dwustronny: sprawcy przemocy są także najczęściej ofiarami przemocy. Przemoc ze strony nauczycieli dotyka głównie uczniów agresywnych. Rodzice są dużo bardziej zadowoleni ze szkoły, do której chodzą ich dzieci, niż same dzieci. Rodzice nie doceniają problemu przemocy i używek w szkole swojego dziecka, a przeceniają skuteczność radzenia sobie przez szkołę z tymi problemami. Rodzice w porównaniu z tym, co mówią dzieci, przeceniają swoje kontakty ze szkołą. Całość wyników:

4 Rodzice są z nami Aby przeciwdziałać przemocy szkoła współpracuje z rodzicami uczniów, włączając ich do tworzenia systemu przeciwdziałania przemocy i obejmując działaniami edukacyjnymi. (Kodeks „Szkoły bez przemocy”, pkt. 8)

5 Wspólnota szkolna Wspólnota szkolna, której członkami są wszyscy uczestnicy szkolnego życia - nauczyciele, uczniowie oraz rodzice uczniów, oparta na wspólnym poszanowaniu, pozwoli na sprawne funkcjonowanie szkoły w klimacie bezpieczeństwa i porozumienia. 

6 Inne punkty widzenia Niektórzy nauczyciele uważają, że nie są władni lub zdolni do zwiększenia uczestnictwa rodziców Niektórzy rodzice uważają, że nauczanie ich dzieci jest wyłącznym obowiązkiem nauczycieli jako profesjonalistów, i odmawiają współpracy Niektórzy dyrektorzy szkół ograniczają uczestnictwo rodziców w podejmowaniu decyzji i zarządzaniu szkołą 6

7 Wspólnota to współpraca i partnerstwoWspółpraca z rodzicami (to, co konieczne – orientacja zadaniowa) Partnerstwo rodziców i szkoły (to, co pożądane – orientacja rozwojowa) 7

8 Budowanie wspólnoty Budowanie wspólnoty szkolnej to zmiana sposobów i form komunikowania się. Wymaga ona wysiłków: Nauczycieli Uczniów Rodziców uczniów

9 Gotowość do partnerstwaCzy poważnie zastanawiasz się nad zmianą sposobu komunikowania się z rodzicami uczniów w czasie najbliższych sześciu miesięcy? Tak - Nie Czy zamierzasz zmienić sposób komunikowania się z rodzicami uczniów w czasie najbliższych trzydziestu dni (i być może podejmujesz pierwsze małe działania w tym kierunku)? Czy teraz (w ostatnim tygodniu) aktywnie zmieniasz sposób komunikowania się z rodzicami uczniów?

10 Stadium gotowości do partnerstwaPytanie 1 Nie Tak Pytanie 2 Pytanie 3 Twoje stadium gotowości Prekontemplacja Kontemplacja Przygotowanie Działanie

11 Zmiany w stadium prekontemplacjiZapoznanie się z regulacjami prawnymi i nowymi informacjami na temat partnerstwa i współpracy szkoły z rodzinami uczniów Upublicznianie dobrych praktyk współpracy i partnerstwa szkoły z rodzinami uczniów

12 Zmiany w stadium kontemplacjiZastanawiam się, co czuję i myślę o sobie i swoim zachowaniu w sytuacji komunikowania trudnych spraw rodzicom uczniów Co jest dla mnie najważniejsze w moim funkcjonowaniu w szkole? Jakiego zachowania oczekuję od uczniów i rodziców uczniów? Przygotowuję badanie opinii nauczycieli, uczniów i rodziców uczniów na temat współpracy szkoły i rodziny

13 Zmiany w stadium przygotowania do partnerstwaOpowiadam się za zmianą i wybieram zmianę w relacjach z rodzinami uczniów Zwiększam swoje zaangażowanie, np. przez członkostwo w odpowiednich gremiach Uczę się technik podejmowania decyzji i podejmuję postanowienia Prowadzę otwarte i szczere rozmowy na temat budowania partnerstwa z zainteresowanymi Uczestniczę w nauczycielskiej grupie wsparcia

14 Zmiany w stadium działania (budowania partnerstwa)Stosuję kontrolę emocji w kontaktach z rodzicami uczniów Zmieniam sposób komunikowania się z rodzicami uczniów tak, aby pozyskiwać współpracę Przewiduję możliwość problemu i zapobiegam jego wystąpieniu Nagradzam siebie i innych za wprowadzanie zmian w kierunku budowania partnerstwa Pozyskuję wsparcie przełożonych i mediów

15 Studium prekontemplacjiMamy już w naszej szkole Radę Rodziców, wspólnota to mrzonka. 15

16 Reguła praworządnościNauczyciel działa na podstawie prawa i w tych tylko granicach, jakie prawo dla niego przewiduje. Nauczyciel, inaczej niż rodzic ucznia i uczeń, może robić tylko to, w takim zakresie i przy użyciu takich środków, na jakie mu prawo wyraźnie pozwala. Rodzic i uczeń mogą robić wszystko to, czego im prawo wyraźnie nie zakazuje. Jest to podstawowa i fundamentalna różnica, na której opiera się państwo prawa. 16

17 Rady rodziców W szkołach i placówkach działają rady rodziców, które reprezentują ogół rodziców uczniów. W skład rad rodziców wchodzą w szkołach – po jednym przedstawicielu rad oddziałowych, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danego oddziału. W wyborach jednego ucznia reprezentuje jeden rodzic. Wybory przeprowadza się na pierwszym zebraniu rodziców w każdym roku szkolnym. Rada rodziców uchwala regulamin swojej działalności. (Art. 53 ustawy o systemie oświaty)

18 Rady rodziców dok. Rada rodziców może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły lub placówki. Do kompetencji rady rodziców należy: 1) uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną: a) programu wychowawczego szkoły obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów, realizowanego przez nauczycieli, b) programu profilaktyki dostosowanego do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców; 2) opiniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania szkoły lub placówki; 3) opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły. W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki, rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. (Art. 54 ustawy o systemie oświaty)

19 Ustawowe obowiązki rodzicówRodzice dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu są obowiązani do: 1) dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły; 2) zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne; 3) zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć szkolnych; 4) zapewnienia dziecku realizującemu obowiązek szkolny poza szkołą, warunków nauki określonych w zezwoleniu; 5) powiadamiania organów gminy o formie spełniania obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki przez młodzież w wieku lat i zmianach w tym zakresie. (Art. 18 ustawy o systemie oświaty) 19

20 Założenia partnerstwaSzkoła jest dostępna i otwarta na uczestnictwo rodziny; rodzice są poinformowani jak i dlaczego mogą uczestniczyć w życiu szkoły Szkoła nie może żądać obowiązkowego uczestnictwa rodziny Rodzina jest poinformowana o systemie edukacji i jego ograniczeniach 20

21 Diagnoza współpracy szkoły i rodzicówJakie zdarzenia wymagają kontaktu z rodzicami? Co szkoła może sama załatwić, a co wymaga kontaktu z rodzicami? Jak szkoła może pomóc rodzicom? Jakie czynniki pomagają tworzeniu partnerstwa? Jakie są bariery w rozwijaniu partnerstwa? Czy nauczyciele czują się komfortowo, jeżeli rodzic uczestniczy w lekcji? Czy sformułowano warunki takiego uczestnictwa? Czy nauczyciele otrzymują profesjonalną pomoc i trening do pracy z rodzicami? Czy rodzice czują się mile widziani w szkole? Czy są bariery kulturowe lub językowe? Czy są rodzice potrzebujący transportu lub opieki nad dzieckiem, aby móc udzielać się w szkole? 21

22 Stadium kontemplacji Może warto coś zmienić, aby rodzice uczniów czuli się zaproszeni do szkoły, wiarygodni, lubiani i potrzebni 22

23 Osiągnięcia szkoły Jak dobrze szkoła wypełnia swoje zadania?Jakie jest miejsce szkoły rankingu szkół? Jakie są mocne strony szkoły? Co szkoła chce jeszcze osiągnąć?

24 Relacje nauczyciele - rodziceCzy część rodziców uważa, że nauczyciele krzywdzą ich dziecko Czy część nauczycieli uważa, że trudniej współpracuje się z rodzicami uczniów, niż z uczniami 24

25 Klimat otwartości Co się dzieje, kiedy ktoś otwarcie mówi o problemach albo się skarży? Czy, kto i jak często prowadzi diagnozę sytuacji w szkole? Czy informuje się rodziców i uczniów o wynikach diagnozy sytuacji w szkole? W jaki sposób?

26 Podstawy kształtowania partnerstwaKlimat szkolny jest podstawą partnerstwa rodziców w edukacji ich dziecka Nauczyciele, dyrekcja i personel niepedagogiczny doceniają wagę pozytywnego klimatu szkolnego dla partnerstwa z rodziną Nauczyciele, dyrekcja i personel wiedzą, jak kreować pozytywny klimat szkolny i są spójni w działaniu Rodzice są zapraszani do szkoły. Wiedzą, że są cenni i uzyskają pomoc w angażowaniu się Rodzice współdziałają w kształceniu swoich dzieci Rodzice współuczestniczą w działalności szkoły i kierowaniu szkołą 26

27 Podstawy kształtowania partnerstwaCzy w szkole odbywają się zajęcia z zakresu umiejętności psychologicznych i społecznych oraz radzenia sobie z trudnościami? Jakiego rodzaju są to zajęcia - profilaktyczne, interwencyjne? Kiedy ostatnio odbywały się takie zajęcia i dla kogo?

28 Działania poprzedzające decyzjeOpracowanie planu Opracowanie kwestionariuszy. Przeprowadzenie ankiety Powołanie zespołu badawczego. Badanie potrzeb w zakresie umiejętności potrzebnych we współpracy z rodzicami Znalezienie sposobów, aby szkoła stała się przedłużeniem rodziny 28

29 Wyznaczanie celów Pozytywne Realne Ogólne/szczegółowe MierzalneZależne od nauczyciela, szkoły Uwzględniające ekologię społeczną

30 Komunikacja partnerskaJedną z podstaw wspólnoty szkolnej i partnerstwa szkoły z rodzicami jest otwarta i odważna komunikacja.

31 Ćwiczenie tendencji komunikacyjnychOdpowiedz sobie na dwa poniższe pytania, na każde „tak” albo „nie”. Pytanie 1 Czy JA prawie zawsze (lub zawsze) czuję, że jestem w porządku wobec uczniów i ich rodziców? Pytanie 2 Czy JA prawie zawsze (lub zawsze) czuję, że uczniowie i ich rodzice są w porządku wobec mnie? 31

32 Rodzaje tendencji komunikacyjnych+ + odważ-na - + bierna + - agresy-wna manipu-lacyjna - - 32

33 Tendencje komunikacyjne i ich typowe następstwaZachowanie Typowe następstwo Agresywne (Wojownik) Konflikt, odwet, zemsta Bierne (Ofiara) Eliminacja Manipulacyjne, taktyczne (Dyplomata, Polityk) Dystans Odważne (Lider) Współpraca 33

34 Reguły komunikacji partnerskiejKomunikujemy: bezpośrednio dyrektywnie behawioralnie pozytywnie odważnie zastępując ocenę informacją zwrotną 34

35 Komunikaty odważne FUKOZFakty – co widzę i słyszę Uczucia – co czuję Konsekwencje – faktów i uczuć (przerwanie jakiejś aktywności, zwrócenie się do drugiej osoby, powiedzenie i zrobienie czegoś) Oczekiwania – co jest moim celem Zaplecze – co mi daje prawo do Oczekiwań (przepisy i regulaminy, relacje, prawdopodobne bliskie następstwa) 35

36 Partnerskie informacje zwrotneZastosuj kroki informacji zwrotnej: 1. Moim celem jest sukces życiowy rozmówcy, 2. Mówię, jakie elementy wykonania uważam za dobre i ew. dlaczego („też bym tak zrobił/a w tej sytuacji”), 3. Dzielę się swoim doświadczeniem, co ja bym zrobił/a inaczej lub co i jak (pokazuję) można by to zrobić inaczej i ew. dlaczego („kiedy tak zrobiłem, ... załatwiłem/am sprawę”). Często wystarczą dwa pierwsze kroki. Nie mów: „podobało mi się, jak ...” 36

37 Reguła zastępowania stwierdzeń pytaniamiMetoda sokratesowska, majeutyczna – „położnicza”, konstruktywna, pomagająca w dotarciu do prawdy 37

38 Kontrola emocji - złośćZłość jest naturalną reakcją organizmu Złość jest sygnałem, a nie rozwiązaniem Złość tylko informuje o wystąpieniu problemu 38

39 Odpowiedzialność za złośćNikt i nic nie może Cię zezłościć. Złościsz się zawsze sam. Ty i tylko Ty jesteś całkowicie odpowiedzialny za swoją złość; nikt i nic poza Tobą, Twoim sposobem myślenia i działania, nie ma wpływu na powstanie złości, jej przebieg i skutki. 39

40 Łańcuch zdrowej złościZłość informuje mnie, że mam problem Zastanawiam się, jak mogę go rozwiązać Potem coś mówię lub robię Sprawdzam rezultat tego działania Jeżeli nie powiodło mi się za pierwszym razem, próbuję inaczej rozwiązać problem, lub Jeżeli moje działanie odniosło oczekiwany efekt, pozwalam złości przeminąć. 40

41 Łańcuch przewlekłej złościZłość informuje mnie, że wszystko jest problemem Myślę o tym bez przerwy Potem posuwam się za daleko w tym, co mówię, lub robię Ignoruję informacje o porażkach Nie koryguję swoich działań Nie pozwalam, aby moja złość odeszła. 41

42 Kroki kontroli złości 1. Wyzwalacze zewnętrzne wewnętrzne 2. Sygnały3. Reduktory 4. Monity 5. Samoocena Użycie umiejętności społecznej 42

43 Samodzielny trening kontroli złościopisz sytuację (spójrz w myśli na sytuację tak, jak patrzysz na fotkę lub film) przemyśl nieracjonalne wyobrażenia (np. wrogość otoczenia) skieruj uwagę na sygnały braku wrogości zdekatastrofizuj sytuację zmniejsz przeżywanie sytuacji wyzwalającej złość zmniejsz wyobrażenie wydarzenia powodującego złość przemyśl alternatywy wybierz alternatywy odważne rozważ skutki zaplanuj i wykonaj rozwiązanie prospołeczne, krok po kroku. 43

44 Stadium przygotowaniaWymaga czasu i zasobów 44

45 Pierwsze kroki Pierwszy krok w kierunku dobrej współpracy należy do nauczyciela Nauczyciel zdaje sobie sprawę ze swoich uprzedzeń i jest gotowy do kontaktu z każdym rodzicem Efektywność współpracy zależy od obu stron – szkoła jest w dobrej pozycji, aby przygotowywać rodziców do partnerstwa Nauczyciel przyznaje rodzicom takie same prawa, jakie sam chciałby mieć Szkoła przyjmuje rodziców w odpowiednim pomieszczeniu, w przyjaznej atmosferze 45

46 Uczestniczenie w zmianieSzkoła umożliwia zaangażowanie we współpracę wszystkim rodzicom Krytyka ze strony rodziców jest przyjmowana spokojnie i analizowana Wspólnie zmieniamy co da się zmienić, pomagamy sobie wzajemnie, jesteśmy otwarci na nowe propozycje Wprowadzamy zasady partnerskiej komunikacji 46

47 Wskazówki dla nauczycieli 1Nawiąż osobiste relacje z rodzicem. Wielu rodziców może skutecznie komunikować się z nauczycielem dopiero po osiągnięciu pewnego poziomu zaufania do nauczyciela Pytaj rodziców, jak chcą się kontaktować (przez telefon, „twarzą w twarz”, itd.) Udzielaj rodzicom informacji zwrotnej Okazuj zainteresowanie, szacunek i opiekę każdemu z uczniów. Rozmawiaj z uczniami i rodzicami także o sprawach pozaszkolnych Pytaj rodziców, jakie widzą mocne strony swoich dzieci i jakie potrzeby. To się zmienia, więc pytaj często 47

48 Wskazówki dla nauczycieli 2Prowadź regularne notatki o pozytywnych zachowaniach ucznia. Informuj o tym rodziców co tydzień telefonicznie, em, lub wpisem do dzienniczka ucznia Uczestnicz z uczniami i rodzicami w różnych aktywnościach, także poza szkołą Rozmawiaj z rodzicami na temat ich priorytetów w danym roku szkolnym. Za pomocą jakich środków chcą osiągnąć swoje cele, czy te środki okazały się w przeszłości skuteczne czy nieskuteczne 48

49 Wskazówki dla nauczycieli 3Planuj zebrania z rodzicami. Nie wyznaczaj terminów w czasie pracy rodziców. Rozważ lepsze miejsce na spotkanie, niż szkoła (wystój, dojazd) Nie wysyłaj rodzicom formalnych pism, bez wcześniejszego uprzedzenia o celu takiego pisma. Pytaj, czy mają uwagi do jakiegokolwiek dokumentu, który otrzymują ze szkoły Rozpoznawaj emocje i uczucia rodziców Słuchaj uważnie rodziców Nie zajmuj się innymi czynnościami, kiedy rodzic do Ciebie mówi 49

50 Wskazówki dla nauczycieli 4Powtarzaj informacje i pisma, na które rodzice nie odpowiadają Komunikuj uczciwie i odważnie Zachowuj dyskrecję. Rozmawiaj z rodzicami tylko o ich dziecku. Nie porównuj, nie gań innych. Nie mów o innym dziecku, rodzicu lub nauczycielu Bądź dostępna/y. Daj rodzicom swój numer telefonu Nie poddawaj się. Weź pod uwagę, że rodzice mogą mieć wcześniejsze negatywne doświadczenia z nauczycielami. 50

51 Wymaga nowych umiejętności, wiedzy i wytrwałościStudium działania Wymaga nowych umiejętności, wiedzy i wytrwałości 51

52 Sposoby komunikacji z rodzicamiRada rodziców Spotkania z rodzicem Informator dla rodziców Listy do rodziców Rozmowy telefoniczne – 2x w miesiącu Popołudniowe zajęcia dla rodziców Bank źródeł pomocy dla rodziców (instytucje, nazwiska, telefony itp.) Gazetka szkolna 52

53 Sposoby komunikacji z rodzicami dok.Notatki dla domu - codzienne Koperty pracy - raz w tygodniu lub co dwa tygodnie Tygodniowy raport klasowy Kontrakty z rodzicami Dni otwartych drzwi (rodzice mogą zwiedzać szkołę i uczestniczyć w pokazowych lekcjach) Kartki okolicznościowe do rodziców Prace domowe dla rodziców (dostarczanie rodzicom artykułów na temat wychowania z prośbą o komentarz) Utworzenie ośrodka dla rodziców w szkole 53

54 Wybrane sposoby działaniaProgram wizyt domowych. W Sacramento, Kalifornia, przez 3 lata przeprowadzono wizyt domowych. Poprawa wyników testów uczniowskich w czytaniu wyniosła 32%, w matematyce 66% Wykorzystanie nowych technologii – , strony WWW, poczta głosowa Pisemne kontrakty, w których rodzice zobowiązują się uczestniczyć w zebraniach szkolnych, pomagać dzieciom w odrabianiu zadań domowych, dbania o właściwy ubiór dziecka Oddawanie władzy rodzicom: od przyjmowania i zwalniania nauczycieli do wyboru programów i podręczników 54

55 Komunikacja z niewspółpracującymi rodzicamiRodzic: Nie uczestniczy w zebraniach Nie odpowiada na telefony Nie czyta listów Skuteczna komunikacja: Bądź uparta. Kontynuuj telefony. Daj uczniowi list do rodzica Wysyłaj kartki pocztowe – co tydzień/miesiąc Bądź pozytywna/y – rodzic może nie chcieć więcej słuchać złych wiadomości 55

56 Komunikacja z niewspółpracującymi rodzicamiRodzice uczniów trudnych wymagają okresowej pomocy n.t. kierowania zachowaniem dziecka, możliwości opieki nad dzieckiem, świadczeń pomocy społecznej. Dostarcz tych informacji, przeprowadź warsztat dla rodziców. 56

57 Warsztat dla rodziców niewspółpracującychWybierz jeden rodzaj zachowania dziecka, nad którym będziesz pracować Określ obserwowalne zachowanie wymagające korekty Używaj nagród tak często, jak to możliwe Dobieraj nagrody i kary odpowiednio do zachowań Ułóż plan postępowania na 2 – 3 tygodnie, w którym uczestniczyć będą wszyscy członkowie rodziny Dostosuj nagrody i kary do tego, co dziecko lubi i czego nie lubi Zapoznaj dziecko z wszystkimi szczegółami planu postępowania 57

58 Dokumentacja Dokumentuj indywidualne zachowania uczniów, dobre i złe, kontakty, konflikty, umiejętności Dokumentuj informacje przekazywane rodzicom Zbieraj podpisy pod wszystkimi dokumentami i pracami uczniów, udostępnianymi rodzicom O każdym konflikcie z rodzicem powiadamiaj dyrektora 58

59 Informacje dodatkowe Literatura i kontakty. 59

60 Literatura Cindy J. Christopher: Nauczyciel - rodzic. Skuteczne porozumiewanie się. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004 Gordon Dryder, Jeannette Vos: Rewolucja w uczeniu. Poznań 2000 Stanton E. Samenow: Zanim będzie za późno. Poradnik dla rodziców i wychowawców dzieci trudnych. Prószyński i S-ka, Warszawa 2001 James O. Prochaska, John C. Norcross, Carlo C. Diclemente: Zmiana na dobre. Rewolucyjny program zmiany w sześciu stadiach, który pomoże ci przezwyciężyć złe nawyki i nada twojemu życiu właściwy kierunek. Instytut Amity, Warszawa 2008 Goldstein A.P., Glick B., Gibbs J.C.: ART. Program Zastępowania Agresji. Instytut Amity, Warszawa McGinnis E., Goldstein A.P.: Kształtowanie umiejętności prospołecznych małego dziecka. Instytut Amity, Warszawa 2003 Małgorzata Marcjanik: Mówimy uprzejmie. Poradnik językowego savoir-vivre’u. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009 Ellis A., Tafrate R.C.: Jak opanować złość zanim ona opanuje ciebie. Media Rodzina 1999 Potter-Efron R.: Życie ze złością. GWP 1999

61 Kontakt Szkolenia i Terapia Zachowania – mgr ped. Ewa Morawska; adres , tel. kom.: Instytut „Amity” – dr n. prawn. Jacek Morawski; adres tel. kom.: 61