1 Wartość pracy kobiet i mężczyzn w rodzinie i na rynku pracyOpracowała Danuta Duch-Krzystoszek

2 Płeć i praca Szacunki ONZ mówią, że w skali naszego globu „kobiety stanowiąc połowę ludności świata – przepracowują dwie trzecie godzin, jakie ludność spędza przy pracy, uzyskują zaledwie jedną dziesiątą światowego dochodu i posiadają jedną setną własności”

3 Płeć i praca Podział pracy związany jest z płcią.Konstrukty kulturowe płci i nabudowujące się na nich przekonania (stereotypy): kobiety ze swej natury są predysponowane do wykonywania prac o charakterze opiekuńczym, mężczyźni do wykonywania prac technicznych i wymagających siły fizycznej dom: opieka, dzieci to sprawa kobiet, remonty i naprawa urządzeń mężczyzn sfera publiczna: segmentacja rynku – zawody sfeminizowane i zmaskulinizowane kobiety są ze „swej natury” niedominujące, nastawione na współpracę i skrupulatne, mężczyźni zaś dominujący, dążący do sukcesu, łatwo podejmujący decyzje i rywalizujący kobieta wykonawca, mężczyzna szefem dom: mężczyzna sprawuje pieczę nad całością, sfera publiczna: w pracy jest kierownikiem obszar pracy domowej jest ważniejszy dla kobiet, dla mężczyzn zaś obszar pracy zawodowej „wyjaśnienie” mniejszego zaangażowania kobiet w prace zawodowe, a mężczyzn w domowe mężczyźni są twórczy kobiety zaś odtwórcze niżej wartościowana praca wykonywana przez kobiety dom: praca kobiet w gospodarstwie domowym jest niedoceniana, a nawet nie postrzegana jako praca sfera publiczna: praca zawodowa kobiet niżej opłacana

4 Ile pracują kobiety, a ile mężczyźni?Struktura czasu kobiet i mężczyzn w wieku lata Polska Szwecja Kobiety Mężczyźni godziny i minuty dziennie (razem 24 h) Praca płatna, nauka 2:29 4:15 3:12 4:25 Praca domowa (nieodpłatna) 4:45 2:22 3:42 Razem praca 7:14 6:37 6:54 Transport 1:06 1:13 1:23 1:30 Spanie 8:35 8:21 8:11 8:01 Jedzenie, zajmowanie się sobą 2:23 2:28 2:11 Czas wolny 4:36 5:25 5:04 5:24 Źródło: Ch. Aliaga, How is the time of women and men distributed in Europe? W: “Statistics in focus” Population and Social Conditions, Nr 4/2006, European Communities, 2006

5 Praca kobiet i mężczyzn w sferze publicznej - segmentacja rynku pracyŹródło: GUS

6 Praca kobiet i mężczyzn w sferze publicznej - biznes i stanowiskaKobiety w Polsce stanowią około 42% ogółu zatrudnionych „Efekt płci” – zarządzanie biznesem leży głównie w rękach mężczyzn. Około 1/3 kierowników wszystkich szczebli to kobiety, na najwyższych stanowiskach kobiety wyraźnie niedoreprezentowane. Im większe przedsiębiorstwo, tym częściej jego właścicielem, prezesem lub dyrektorem naczelnym jest mężczyzna Na stanowiskach prezesów, dyrektorów generalnych zasiada 97-98% mężczyzn (i tylko 2-3% kobiet) Wyższe szczeble zarządzania w firmach to w 78% mężczyźni Średnie szczeble – to w 58% mężczyźni Źródło: E. Lisowska 2000

7 Praca kobiet i mężczyzn w sferze publicznej - nierówne płaceŹródło: GUS

8 Praca kobiet i mężczyzn w sferze publicznej - nierówne płaceKobiety zarabiają mniej, niż mężczyźni we wszystkich grupach zawodowych średnie płace kobiet stanowią trzy czwarte średnich płac mężczyzn Przy kontroli różnic związanych z wiekiem, poziomem wykształcenia, wielkością miejsca zamieszkania, przynależnością zawodową, stanowiskiem i działem gospodarki zarobki kobiet nadal są dużo niższe (około 18%) Różnica ta to różnica wynikająca z płci. Źródło: H. Domański 1992

9 Praca kobiet i mężczyzn w gospodarstwach domowychIlość pracy domowej zależna od wielkości gospodarstwa, jego struktury Polskie gospodarstwa (GUS, NSP 2002) 25% to gospodarstwa jednoosobowe 23% dwuosobowe 20% trójosobowe 18% czteroosobowe 14% pięcioosobowe i większe Typy rodzin 24% to małżeństwa bez dzieci, a 57% małżeństwa z dziećmi 17% rodzin stanowią matki z dziećmi, 2% ojcowie z dziećmi

10 Praca kobiet i mężczyzn – osoby w związkachGłówne zajęcie respondenta(ki) osoby w wieku lat pozostające w związkach - dane w % Polska Praca odpłatna Bezrobot-ny(a) poszukuje pracy Emerytura /renta Zajmuje się domem, dziećmi Kobiety 53,8 6,9 14,8 19,6 Mężczyźni 69,4 7,0 20,4 0,7 Szwecja 74,5 4,2 1,4 3,4 88,7 2,4 2,6 - Źródło: ESS 2004; D. Duch-Krzystoszek, A. Titkow 2006

11 Podział prac domowych w gospodarstwach kobiet aktywnych i nieaktywnych zawodowoPrace domowe mają swoją płeć Aktywność zawodowa kobiet niewiele zmienia w zakresie podziału pracy Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

12 Podział prac domowych w gospodarstwach kobiet aktywnych i nieaktywnych zawodowoŹródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

13 Opieka nad dzieckiem Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

14 Prace domowe i wnoszone do budżetu dochody dane dla osób w związkach 18-65 latJaki jest udział Pana/Pani w ogólnym czasie jaki w P. gosp. domowym zajmują prace domowe w typowy dzień powszedni? Jaką część łącznego dochodu gospodarstwa domowego stanowią dochody, które wnosi Pan/Pani osobiście? Źródło: ESS 2004; Duch-Krzystoszek, Titkow 2006

15 Zmienne wyjaśniające udział w pracach domowych w grupie kobiet i mężczyzn - wyniki analizy regresji liniowej Źródło: ESS 2004 D. Duch-Krzystoszek 2007

16 Wartość pracy domowej – wymiar ekonomicznyBeata Mikuta, 2000 r. - wycena pracy w polskich gospodarstwach domowych na podstawie: - ilości czasu na nią przeznaczanego (5,5 godz. dziennie w miastach i 6,5 godz. na wsi) oraz - przeciętnych stawek godzinowych w 25 zawodach odpowiadających funkcjom wykonywanym w gospodarstwie domowym. Wartość prac wykonywanych w domu okazała się porównywalna z wysokością przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (około 2500 zł.). Teraz byłoby to około 3193 zł. (maj 2009 r.) Źródło: B. Mikuta 2000

17 Wartość pracy domowej – wymiar ekonomicznyGUS średnia tygodniowa wartość pracy domowej z podziałem na grupy prac według płci i wykonywania pracy zawodowej (w zł) Źródło: Budżet czasu ludności, GUS 2005, s.89

18 Wartość pracy domowej – wymiar ekonomicznyWartość miesięcznej pracy domowej kobiet 2314 zł. 1795 zł. 1228 zł. 1098 zł. Źródło: Budżet czasu ludności, GUS 2005

19 Wartość pracy domowej – wymiar ekonomicznyRoczna wartość nieodpłatnej pracy kobiet to, w skali świata – 11 bilionów USD (szacunki ONZ) 1995, Światowa Konferencja Kobiet w Pekinie pod patronatem ONZ - zalecenia zmiany sposobu liczenia dochodu narodowego na taki, który uwzględniałby przynajmniej „satelicki” udział nieodpłatnej pracy kobiet w całości dochodu narodowego (budżety satelitarne) Według szacunków GUS (2004 rok) łączna wartość pracy w gospodarstwach domowych w Polsce to 255,921 mld zł. Wartość ta powiększyłaby o około 30% polskie PKB. Jak dotąd w żadnym państwie praca związana z gospodarstwem domowym nie stała się elementem struktury dochodu narodowego. W dalszym ciągu jest jedynie elementem różnorakich dyskursów o charakterze badawczym, szacunkowym, postulatywnym, politycznym.

20 Wartość pracy domowej – prestiż ról kobiecychKtóra kobieta jest bardziej szanowana? Odpowiedzi kobiet Odpowiedzi mężczyzn Źródło: CBOS 1993; Szklany sufit , 2004

21 Wartość pracy domowej – wymiar egzystencjalny„Jak są dzieci w domu, to trzeba gotować. To jest ten mus.” „menedżerki ubóstwa” Źródło: E. Tarkowska 2007

22 Wartość pracy domowej – wymiar egzystencjalnyCzynności domowe to … – odsetek zgadzających się ze stwierdzeniem Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

23 Praca w domu i opieka – wymiar kulturowyCzy czynności domowe związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego uznał(a)by za pracę? Czy opiekę nad osobami w najbliższej rodzinie uznał(a)by za pracę? Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

24 Podsumowanie – praca kobiet i mężczyznWartość pracy kobiet: - dla społeczeństwa – trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie społeczeństw bez pracy kobiet w sferze publicznej (edukacja, służba zdrowia) i prywatnej (reprodukcja, opieka) - dla rodziny – kobiety wykonują gros prac domowych; ich dochody z pracy zawodowej stanowią często o poziomie życia rodziny (przekraczanie granic minimów, extra wydatki); są menedżerkami ubóstwa Praca kobiet jest niżej wartościowana (tak w sensie ekonomicznym, jak i prestiżu) Mimo, że kobiety więcej pracują to bardziej są narażone na pozostawanie w ubóstwie (feminizacja biedy) – ich praca jest niżej opłacana i/lub nieopłacana w ogóle

25 Literatura wykorzystana w prezentacjiCh. Aliaga, How is the time of women and men distributed in Europe? W: “Statistics in focus” Population and Social Conditions, Nr 4/2006, European Communities, 2006 Budżet czasu ludności. GUS, Warszawa 2005 H. Domański, Zadowolony niewolnik? Studium nierówności między kobietami i mężczyznami w Polsce. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 1992 D. Duch-Krzystoszek, A. Titkow, Polka i jej rodzina na tle Europy. Redystrybucja prac domowych: jej uczestnicy i konteksty. W: H. Domański, A. Ostrowska, P.B. Sztabiński (red.), W środku Europy? Wyniki Europejskiego sondażu społecznego. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006 D. Duch-Krzystoszek, Kto rządzi w rodzinie. Socjologiczna analiza relacji w małżeństwie. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2007 E. Tarkowska E. (red.) , Ubóstwo i wykluczenie społeczne młodzieży. IPiSS, Warszawa 2007 E. Lisowska i in., Polskie menedżerki 2000 i ich porównanie z amerykańskimi. W: ”Kobieta i Biznes”, nr 1-1, 2000 B. Mikuta, Studia nad wartością pracy domowej w mieście i na wsi ze szczególnym uwzględnieniem realizacji funkcji żywieniowej. Praca doktorska, SGGW, Warszawa 2000 Nieodpłatna praca domowa – jak ją traktować żeby skutecznie tworzyć podstawy opiekuńczego społeczeństwa? Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź 2006 A. Titkow, D. Duch-Krzystoszek, B. Budrowska, Nieodpłatna praca kobiet. Mity, realia, perspektywy. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2004 A. Titkow (red.) Szklany sufit. Bariery i ograniczenia karier kobiet. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003