1 Warunkowe zwolnienie Prognoza kryminologiczna, przesłanki formalne i materialne, założenia polityczno-kryminalne, wybrane rozwiązania zagraniczne

2 Założenia ogólne Warunkowe przedterminowe zwolnienie rozumiane jako forma wcześniejszego zwolnienia skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności, przy możliwości nałożenia na niego obowiązków i kontynuowaniu procesu oddziaływania w warunkach wolnościowych, w ramach wyznaczonego okresu próby, to współcześnie standardowe rozwiązanie stosowane w toku postępowania wykonawczego. Wśród wielu różnorodnych problemów związanych z warunkowym zwolnieniem szczególną pozycję zajmuje kwestia przesłanek warunkowego zwolnienia, czyli wymogów formalnych i materialnych pozwalających na zastosowanie tej instytucji. Ciekawe jest także spojrzenie na warunkowe zwolnienie przez pryzmat ewolucji i kierunków rozwoju współczesnego prawa karnego wykonawczego. Wanym problemem jest relacja założeń polityczno-kryminalnych jakie możemy formułować wobec instytucji warunkowego zwolnienie i ich wpływ na kształt regulacji określających treść przesłanek tej instytucji. Warunkowe zwolnienie z reszty kary pozbawienia wolności jest aktualnie regulowane w dwóch ustawach: w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) oraz w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.). Problem prawnego przepołowienia warunkowego zwolnienia stanowi kwestię, która niewątpliwie wpływa na proces interpretacji przepisów regulujących tę instytucję, co w konsekwencji bezpośrednio oddziałuje na praktykę. Sytuacja ta jest przedmiotem krytyki w doktrynie szeroko rozumianego prawa karnego. KK.pdf KKW.pdf

3 Współczesny kształt prawa karnego wykonawczegoEwolucja prawa karnego wykonawczego to proces konsekwentnego rozbudowywania szczegółowych treści w zakresie zmieniającej się sankcji. W perspektywie historycznej trudna do wyobrażenia była sytuacja powstawania w toku wykonywania kar modyfikacji, czyli tak zwanych czynników niezależnych, które można by wartościować prawnie. W przeszłości wykonanie kary było prostą realizacją orzeczenia. Poszczególne elementy sankcji nie wynikają dzisiaj wyłącznie z sentencji orzeczenia. Bardzo często zdarza się, że pewne składniki orzeczenia nie mogą być od razu określone, co więcej uznajemy, że czynniki te narastają powoli i stopniowo przekształcają się w ramach stadium wykonawczego. Postępowanie wykonawcze jest dzisiaj procesem stałego dopasowywania treści zastosowanej sankcji do ulegających przekształceniu w miarę postępów w oddziaływaniu na skazanych form i metod tego oddziaływania. W toku wykonywania orzeczenia wielokrotnie może występować potrzeba jego modyfikowania, wywołana bądź oczekiwanymi zmianami (progresja), bądź pojawieniem się niepokojących oznak pogłębiania się przyczyn wykolejenia społecznego (regresja). W związku z tym wprowadzane do treści orzeczenia korekty mogą zasadniczo ją zmieniać, np. warunkowe zwolnienie oznacza rezygnację z izolacji na rzecz wolności kontrolowanej. Zmienność oddziaływania na skazanych oparta na założeniu indywidualizacji, w swojej konsekwencji powoduje daleko idące zróżnicowanie tego procesu, stwarzając tym samym możliwość licznych sposobów wykonywania kary, których treść niejednokrotnie w znacznym stopniu odbiegać może od tzw. ustawowego „standardu”.

4 Czy warunkowe zwolnienie to wyjątkowa instytucja?kilka przykładów z orzecznictwa: „…warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty kary pozbawienia wolności jest wyjątkiem od zasady odbycia kary w całości, jak ją orzeczono w wyroku skazującym…”; ”…instytucja przedterminowego zwolnienia ma charakter wyjątkowy i wyjątkowo może być zastosowana…”; „…zasadą jest odbycie kary w całości, a ulgi w tym są wyjątkiem stosowanym, gdy jest to sprawiedliwe, a więc zarówno zasłużone, jak celowe…”; „…zawsze jako zasada powinno być postrzegane odbywanie prawomocnie orzeczonej kary w całości, a więc w takim rozmiarze, w jakim została ona wymierzona i w sposób nieprzerwany…”; Żaden z obowiązujących przepisów, a zwłaszcza art. 77 §1 kk, nie dają podstaw do formułowania tezy, że warunkowe zwolnienie jest instytucją wyjątkową. Co więcej, w perspektywie przesłanek warunkowego zwolnienia, nie sposób znaleźć podstaw do odmowy warunkowego zwolnienia, gdy spełnione są łącznie przesłanki: formalna i materialna. Wreszcie, okres próby w ramach warunkowego zwolnienia, to nie jest żadne skrócenie, czy też darowanie kary. W istocie jest to forma dokończenia w zmienionych warunkach (podkreślmy, że na wolności) rozpoczętego w zakładzie karnym procesu, związanego z realizacją celu kary pozbawienia wolności, który wynika z art. 67 kkw.

5 Progi formalne – zabezpieczenie przed dowolnościąAutonomia postępowania wykonawczego, to racjonalne, pragmatyczne i oparte na wynikach badań naukowych podejście do sankcji karnej, a podlegająca wartościowaniu prognoza kryminologiczna, traktowana jako przesłanka warunkowego zwolnienia, to wyraz przesunięcia akcentów w stronę celów indywidualno-prewencyjnych. Jednocześnie, w kategoriach pewnego zabezpieczenia przed oderwaniem się etapu wykonania od wyrokowania, wyklucza się pełną autonomię w przypadku warunkowego zwolnienia. Chodzi tu o abstrakcyjnie wyznaczone minima formalne (art.78 kk). W założeniu ten element realizować ma wszystkie cele kary, a nie tylko cel związany z prewencja indywidualną (przy czym dekretowany jest, co do zasady na etapie legislacyjnym). Dzięki progom formalnym tworzy się swoisty pomost między tymi dwoma etapami szeroko rozumianego postępowania karnego, z wyraźnie zróżnicowanymi akcentami w zakresie szczegółowych celów. Jedyny wyjątek o jakim mówić możemy w ramach warunkowego zwolnienia to konstrukcja zawarta w ramach art. 77§2 kk, który zezwala w szczególnie uzasadnionych przypadkach na wyznaczenie surowszych progów formalnych, niż te wynikające z podstawowej regulacji zawartej w art. 78 kk (zresztą konstrukcja dość kontrowersyjna, przez wyraźny brak wyznaczników dla zawartego tam zwrotu szacunkowego).

6 Treść i kierunek prognozy kryminologicznejPrognoza kryminologiczna obecnie jest jedyną przesłanka materialną (ocenną) warunkowego zwolnienia. Jej pewna i oparta na konkretnie wskazanych ustaleniach treść, jest kluczowa dla praktyki stosowania warunkowego zwolnienia. w zakresie przesłanki materialnej warunkowego zwolnienia poruszamy się w przestrzeni założeń co do przyszłego i nieznanego nam zachowania skazanego. Chodzi w istocie o swoistą projekcję (wyobrażenie) co do funkcjonowania skazanego na wolności po opuszczeniu zakładu karnego. trudno zaakceptować wyrażany (niestety dość często) w orzecznictwie pogląd, że „…sąd może warunkowo zwolnić skazanego z odbycia reszty kary wyłącznie wtedy, gdy zachodzi jednoznacznie pozytywna prognoza kryminologiczna, tzn. gdy postawa skazanego, jego właściwości i warunki osobiste sposób życia przed i po dokonaniu przestępstwa, zachowanie w czasie odbywania kary, jak również okoliczności przestępstwa uzasadniają przekonanie, iż w trakcie odbywania kary nastąpiła trwała i pozytywna zmiana zachowania skazanego, co gwarantuje, iż po zwolnieniu będzie on przestrzegał porządku prawnego i nie popełni przestępstwa…”. Prognoza to nie to samo co pewność, nie można tych pojęć utożsamiać.

7 Prognoza kryminologicznaArt.. 77 §1 kk. Katalog zawarty we wskazanym przepisie, ma charakter zamknięty. Oznacza to, co należy podkreślić z dużym naciskiem, że nie wolno wnioskować w zakresie prognozy kryminologicznej na podstawie innych okoliczności niż te wymienione przez ustawodawcę. Zdecydowanie należy zaprotestować, wobec praktyki powoływania się w ramach warunkowego zwolnienia na dyrektywy sądowego wymiaru kary (art. 53 kk), na okoliczność rozmiaru odbytej kary, a w tym kontekście jej adekwatność i współmierność do okoliczności popełnienia przestępstwa, a także na prewencję generalną.

8 Prognoza kryminologicznaZawarta w kodeksie karnym konstrukcja przewiduje, że na prognozę kryminologiczną składają się: postawa skazanego, jego właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa, zachowanie po popełnieniu przestępstwa oraz zachowanie w czasie odbywania kary. Z katalogu tego na skutek nowelizacji z 2011 r. zniknęła okoliczność związana ze sposobem życia przed popełnieniem przestępstwa. Na marginesie należy dodać, że kodeks karny wykonawczy zawiera jeszcze dwie regulacje, które muszą być uwzględniane w perspektywie prognozy kryminologicznej. Przepis art. 162§1 kkw przewiduje, że sąd penitencjarny uwzględnia także ugodę zawartą w wyniku mediacji oraz w wypadku skazanego za przestępstwo określone w art kk, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, warunkowe zwolnienie nie może być udzielone bez zasięgnięcia opinii biegłych.

9 Postawa, właściwości osobiste i warunki osobisteW praktyce należy ustalić po pierwsze, tzw. postawę skazanego. Chodzi tu o stosunek skazanego do życia, do określonych zjawisk społecznych, nastawienie, prezentowane stanowiska, a także poglądy. W ramach postawy oceniane muszą być relacje do innych ludzi, chodzi zwłaszcza o pewne powtarzalne zachowania. Właściwości osobiste. Kategoria ta nawiązuje bezpośrednio do cech biologicznych skazanego (wieki, płeć, stan zdrowia psychicznego i fizycznego, kalectwo). Poza tymi cechami koncentruje się także na takich elementach jak: cechy charakteru, temperament, osobowość, zdolność do samokrytyki, wrażliwość sumienia, poziom rozwoju intelektualnego, wiedza, plany życiowe, zdolności czy zainteresowania. Osobnym elementem prognozy są warunki osobiste. Tutaj chodzi zwłaszcza o warunki środowiskowe, w których skazany żyje, sytuację mieszkaniową, miejsce pracy czy warunki aktywności zawodowej, względnie pozycję materialną. Wskazane wyżej czynniki powinny być oceniane w układzie dynamicznym, obejmującym przeszłość, teraźniejszość oraz przyszłe zmiany (możliwe przekształcenia). Wyraźnie należy zaznaczyć, że w niektórych przypadkach szczególnie cenne będą właśnie zmiany obserwowane u skazanego, oczekiwane zwłaszcza w perspektywie prowadzonych oddziaływań penitencjarnych. Czy też zdarzenia, czasem zupełnie niezależne od tego oddziaływania, które są następstwem kolejnych etapów życia każdego człowieka. W momencie orzekania o warunkowym zwolnieniu należy mieć na uwadze ewolucję postawy oraz zmiany w zakresie właściwości i warunków osobistych skazanego.

10 Okoliczności popełnienia przestępstwa, zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w trakcie odbywania kary Okoliczności popełnienia przestępstwa. Ten element ma dość szczególne miejsce pośród pozostałych kształtujących prognozę, jest to konsekwencją tego, iż wskazane okoliczności zostały już uwzględnione przede wszystkim w ramach wymiaru kary. Co więcej, mają one charakter statyczny (nie podlegają przekształceniu). Ich rola jest zatem pomocnicza, przydatna zwłaszcza w zakresie w jakim wskazane okoliczności świadczą o właściwościach osobistych skazanego. W doktrynie wyrażany jest pogląd, że okoliczności popełnienia przestępstwa nie mają samodzielnego bytu w toku procesu prognozowania i nie mogą stanowić jedynej podstawy do odmowy udzielenia warunkowego zwolnienia. Zachowanie po popełnieniu przestępstwa – ten element procedury prognozowania dość często sprowadza się do uwzględnienia starań skazanego zmierzających do zapobiegnięcia skutkom przestępstwa, naprawienia szkody, zadośćuczynieniu, ale także do wyrażenia skruchy, przyznania się do popełnienia przestępstwa i przeproszenia pokrzywdzonego. Wartość prognostyczna wskazanych okoliczności może być bardzo różna. Po pierwsze, każdy ma prawo do obrony (a zatem nie musi przyznawać się do przestępstwa). Po drugie, przyznanie się do winy oraz pozostałe działania mogą być obliczone na uzyskanie korzystnego wyroku, a zatem mogą być traktowane przez skazanego czysto instrumentalnie. Problemem są tutaj także karalne przygotowanie, usiłowanie, czy też przestępstwo bezskutkowe. Ostatnią okolicznością uwzględniana w ramach prognozy kryminologicznej jest zachowanie w czasie odbywania kary. To jedna z najstarszych przesłanek uwzględnianych w toku stosowania warunkowego zwolnienia (znają ją wszystkie polskie regulacje tej instytucji). Kategoria ta ma charakter zbiorczy, obejmując wszelkie przejawy działania lub zaniechania skazanego, których ocena może mieć wpływ na kierunek prognozy. Ocena zachowania skazanego w toku odbywania kary pozbawienia wolności musi mieć charakter kompleksowy, a jednostkowe incydenty powinny być oceniane we właściwej skali.

11 Uzasadnienie postanowieniaWażne jest precyzyjne, niebudzące wątpliwości i czytelne, także dla skazanego, uzasadnienie przyjętego rozstrzygnięcia. Sąd musi wyjaśnić, jakie elementy uznała za czynniki decydujące o kierunku prognozy kryminologicznej i na jakich dowodach się w tym zakresie oparł. Mówimy tu oczywiście o swobodnej ocenie dowodów, gdzie rozstrzygnięcia sądu muszą być racjonalnie uzasadnione. Uzasadnienie powinno spełniać funkcję perswazyjną, to znaczy przedstawiać tok rozumowania i powody podjęcia określonych decyzji, tak aby strony mogły przekonać się o jej słuszności, względnie lepiej przygotować się w przyszłości do warunkowego zwolnienia. Staranność w tym zakresie wpisuje się także w funkcję kontrolną, która pozwala instancji odwoławczej na weryfikację zaskarżonego rozstrzygnięcia. Codzienność orzecznicza w tym zakresie, co trzeba przyznać z duża przykrością, to niestarannie opracowane rozstrzygnięcia, często bardzo lakoniczne, wręcz zdawkowe. W wielu miejscach ograniczające się jedynie do swoistego powtórzenia przesłanek ustawowych. Jeszcze gorszą i zupełnie niedopuszczalna praktyką jest w przypadkach odmowy udzielenia warunkowego zwolnienia powoływanie się na okoliczności nienależące do czynników prognozowania.

12 Autonomiczność decyzji sędziowskichSporo miejsca poświęcono na podkreślenie, że decyzje w zakresie warunkowego to rozstrzygnięcia, które muszą być racjonalizowane przez pryzmat tzw. ustawowych przesłanek tej instytucji. Wskazany proces, czego dowodzi praktyka, wydaje się często być niezależny od aktualnego kształtu tych dyrektyw, dowodząc że problem ten może być rozpatrywany także od strony autonomicznych dyspozycji sędziego (zespołu wartości i preferencji wynikających z indywidualnych postaw przedstawicieli władzy sądowej). Nie jest dziełem przypadku, opisana dowolność, czasami wychodzenie poza istniejące przesłanki prognostyczne, względnie traktowanie okoliczności z art. 77 kk jako zbitki niewiele znaczących słów, przytaczanych dla lakonicznego uzasadnienia wydawanych postanowień. Przy takiej praktyce uzasadniania postanowień w przedmiocie warunkowego zwolnienia, nie da się wykluczyć, że sądy zdają się przede wszystkim orientować na ustaloną praktykę w podobnych sprawach, albo niekiedy kierować się własnym systemem wartości, osobistymi nastawieniami czy przekonaniami. Przyjęcie tak zakreślonej perspektywy oznacza, że nie należy przeceniać praktycznego znaczenia przepisów formułujących przesłanki warunkowego zwolnienia. W okresie PRL uwzględnione wnioski nawet 83,5 % składanych do sądu od tylko w 2 latach (1972 i 1973) był niższy niż 50%. Aktualnie ani razu nie przekroczył 48% a nawet spadał do 38% (2001 i 2006).

13 Proces prognozowania jego charakter – wartość czynników (kwantyfikatorów) prognozyBiorąc do ręki słownik języka polskiego i poszukując znaczenia terminu prognoza przeczytać możemy, że jest to: „…przewidywanie przyszłych faktów, zdarzeń, zjawisk oparte na uzasadnionych, zwykle naukowych, przesłankach, danych, obliczeniach, badaniach, formułowane najczęściej przez specjalistów w danej dziedzinie…”, względnie „…czyjeś przewidywanie, przypuszczenie, często intuicyjne…” W perspektywie wskazanych znaczeń terminu prognoza możemy mieć wyraźny kłopot, z udzieleniem odpowiedzi na pytanie, które z nich lepiej pasuje do procesu prognozowania w ramach warunkowego zwolnienia. Problem ten, staje się jeszcze bardziej jaskrawy, jeżeli postawimy pytanie o rzeczywistą wartość prognostyczną poszczególnych elementów składających się na przesłankę materialną warunkowego zwolnienia. Czy kolejne, dodawane w toku rozwoju tej instytucji faktory, to wynik świadomych i opartych na wynikach badań naukowych decyzji ustawodawcy, czy też nieco intuicyjne poszukiwanie takich czynników. Warto zastanowić się nad tym na ile wykorzystywane składniki przesłanki materialnej warunkowego zwolnienia potwierdzone są w perspektywie ich prognostycznej efektywności.

14 Sąd penitencjarny. praktyka orzecznicza w świetle danych czswMając na uwadze problemy w zakresie stosowania warunkowego zwolnienia, szczególnie kwestię precyzyjnego ustalenia tzw. pozytywnej prognozy kryminologicznej, warto, przyjrzeć się także sylwetce sędziego penitencjarnego (pamiętając, że sąd penitencjarny, w gestii którego spoczywa orzecznictwo w zakresie warunkowego zwolnienia proceduje w składzie jednoosobowym). W tym miejscu należy podnieść, że licząca – w skali całej Polski – ok. 140 osób grupa sędziów penitencjarnych, Problemem może być także brak odpowiednich kwalifikacji zorientowanych na treści pedagogiczne, psychologiczne i socjologiczne. Wiedza z tego zakresu nie znajduje adekwatnego odbicia w aktualnych programach studiów prawniczych oraz programach aplikacyjnych. W tej sytuacji najlepszy nawet prawnik, realizujący swoje kompetencje w obszarze prawa karnego wykonawczego, które bardzo często zahaczają o wskazane wyżej dyscypliny, może napotkać trudności, z którymi będzie mu bardzo ciężko się uporać. Celowym byłoby rozważenie możliwości stworzenia sprawnego systemu podnoszenia kwalifikacji zawodowych sędziów sprawujących funkcje penitencjarne. Uzupełnianie luki w zakresie wiedzy penitencjarnej, psychologicznej, pedagogicznej i socjologicznej, należy potraktować jako konieczny czynnik zwiększający efektywność orzecznictwa w sprawach penitencjarnych.

15 Sąd penitencjarny. praktyka orzecznicza w świetle danych czsw

16

17

18 Warunkowe zwolnienie w świetle różnych funkcji polityczno-kryminalnychNa problematykę warunkowego zwolnienia, w zakresie podstaw wyznaczających założenia dla konstrukcji szczegółowych przesłanek stosowania tej instytucji, warto spojrzeć przez pryzmat tzw. funkcji polityczno-kryminalnych, jakie ta instytucja może, względnie w świetle historycznego rozwoju pełniła. Wskazana perspektywa, w kontekście ewentualnego wyboru jako wiodącej jednej lub kilku ze wskazanych funkcji, będzie (w zasadzie powinna) determinować kształt normatywny (zwłaszcza przesłanki zastosowania, formalne i materialne) i praktykę w zakresie warunkowego zwolnienia. Wydaje się, że nie zawsze w pełni zdajemy sobie sprawę z konsekwencji dekretowanych lub postulowanych funkcji tej instytucji. Wybór jednej z nich lub kilku (przy założeniu że nie będą się one wzajemnie wykluczać) musi zdeterminować kierunek szczegółowych rozwiązań. Zasadnym, zwłaszcza w kontekście prac nad nowym kształtem warunkowego zwolnienia w Polsce, jest uwzględnienie polityczno-kryminalnych aspektów tej instytucji – dotyczy to zwłaszcza tych funkcji, które świadomie chcielibyśmy aby były realizowane w praktyce.

19 Funkcje warunkowego zwolnienia1) funkcja indywidualno-prewencyjna. Podstawowym założeniem dla tak wskazanej funkcji jest realizacja przez warunkowe zwolnienie celów koncentrujących się na konkretnym skazanym, wobec którego środek ten zastosowano. W sposób szczególny akcentuje się w tym ujęciu efekt zabezpieczający, a zwłaszcza wychowawczy, jaki instytucja ta realizuje w toku postępowania wykonawczego; 2) funkcja ogólno-prewencyjna. Prewencja ogólna jest swoistym komunikatem skierowanym do zbiorowo wskazanego adresata, którym jest ogół społeczeństwa. Efekt związany z ograniczaniem przestępczości realizowany jest w takim ujęciu za pomocą zagrożenia karą. Zagrożenie to ma wywoływać (uruchamiać), na różny sposób motywowane, mechanizmy powściągowe u potencjalnych sprawców przestępstw. W zakresie warunkowego zwolnienia instrumentami tego typu oddziaływania mogą być tzw. progi formalne ubiegania się o warunkowe zwolnienie oraz możliwość obostrzenia tych warunków – art. 77§2 kk; 3) mechanizm depunitywności sytemu prawa karnego w jego szerokim rozumieniu. W perspektywie tak sformułowanej funkcji warunkowe zwolnienie winno być stosowane możliwie szybko, zaraz po spełnieniu przez skazanego warunków związanych z przesłanką materialną warunkowego zwolnienia (pozytywna prognoza kryminologiczna). Założenie to w konsekwencji wpływa także na treść postępowania wykonawczego, a zwłaszcza jego zakres czasowy. Oznacza to w praktyce, że okres próby nie powinien wykraczać poza czas pozostałej jeszcze do odbycia kary;

20 Funkcje warunkowego zwolnienia4) funkcja indywidualizacji kary pozbawienia wolności. Pojęcie indywidualizacji w tym przypadku dotyczy zwłaszcza etapu wykonawczego, gdzie mówimy, że realizacja treści kary powinna być procesem uzależnionym od indywidualnych potrzeb skazanego. Chodzi o uwzględnianie w toku postępowania wykonawczego konkretnych cech danego skazanego i rzeczywiste dopasowanie sankcji do konkretnego sprawcy. Tak zbudowane postępowanie wykonawcze jest zaprzeczeniem mechanicznego podejścia do problematyki wykonywania kar, a przy uwzględnieniu zasady elastyczności w modyfikowaniu kar i innych środków reakcji na przestępstwo jest wyrazem racjonalnej i nowoczesnej polityki wykonywania kar; 5) funkcja nagrody. Warunkowe zwolnienie ma stanowić wyraz swoistej zachęty, czy też uznania dla zakresu, szybkości a zwłaszcza trwałości przemiany w zakresie społecznie pożądanych postaw skazanego; 6) funkcja porządkowa w przestrzeni polityki penitencjarnej. Obserwowane przez pryzmat polityki penitencjarnej, stanowiącej pewien fragment szeroko rozumianej polityki kryminalnej, warunkowe zwolnienie wpływać może na poziom bezpieczeństwa i porządku wewnątrz zakładów karnych. Czytelne, konkretne i możliwe do spełnienia kryteria stosowania warunkowego zwolnienia wzmacniają motywacje skazanych w zakresie ich zaangażowania się w proces oddziaływania penitencjarnego oraz stanowią urzeczywistnienie idei sprawiedliwości, praworządności i humanitarnego traktowania; 7) mechanizm korekty przeludnienia zakładów karnych. Warunkowe zwolnienie pełni także istotną rolę w zakresie kontroli populacji osadzonych, pozwalając okresowo na zmniejszanie ogólnej liczby skazanych. Sytuacja ta nie powinna być pozytywnie oceniana w kategoriach polityki kryminalnej;

21 Funkcje warunkowego zwolnienia8) funkcja ekonomiczna. W kategoriach ekonomicznych warunkowe zwolnienie musi być postrzegane także jako istotny czynnik redukcji kosztów związanych z postępowaniem wykonawczym. Element ten mocno eksponowany jest zwłaszcza w ostatnim okresie w międzynarodowej dyskusji na temat warunkowego zwolnienia; 9) pomoc w społecznej readaptacji skazanych po opuszczeniu jednostki penitencjarnej. Warunkowe zwolnienie może pełnić rolę niezwykle skutecznego instrumentu w zakresie społecznej readaptacji skazanych po opuszczeniu zakładu karnego. Właściwie wypełniony pod względem treści okres próby może sprzyjać reintegracji, a w szczególności przeciwdziałać powrotowi do przestępstwa. Daje szansę na skuteczne uruchomienie tzw. pomocy postpenitencjarnej, o której stanowi art.41 kkw; 10) środek racjonalizacji kary w toku jej wykonywania. Warunkowe zwolnienie w pewnym sensie powoduje zaniechanie wykonania kary pozbawienia wolności. Sprzyja to realizacji zasady ultima ratio kary pozbawienia wolności. Izolacja penitencjarna jako środek służący określonemu celowi ma prawne znaczenie tylko w granicach tego celu, trwać może dopóty, dopóki wymaga tego osiągnięcie celu. Izolacja po osiągnięciu swojego celu odpada jako niepotrzebna i bezcelowa. Warunkowe zwolnienie w tym przypadku sprzyja szybszej rezygnacji z fizycznej izolacji, zastępując ją tzw. mechanizmem wolności kontrolowanej.

22 Prawno-karny czy karno-wykonawczy charakter warunkowego zwolnieniaProblem prawnego przepołowienia warunkowego zwolnienia (aktualnie warunkowe zwolnienie umiejscowione jest zarówno w KK i KKW) stanowi kwestię, która niewątpliwie wpływa na proces interpretacji przepisów regulujących tę instytucję, co w konsekwencji bezpośrednio oddziałuje na praktykę. Sytuacja ta jest przedmiotem krytyki w doktrynie szeroko rozumianego prawa karnego. W przestrzeni bardzo rozległych i trwających nieprzerwanie od narodzin tej instytucji do dnia dzisiejszego sporów teoretycznych dotyczących charakteru prawnego warunkowego zwolnienia odnaleźć możemy bardzo zróżnicowane zespoły argumentów. Ich bogactwo powoduje, że trudno ostatecznie zdecydować się na jednoznaczne zakwalifikowanie tej instytucji. Spór teoretyczny w tym zakresie raczej nie będzie w najbliższej przyszłości rozwiązany. Jeżeli uznamy, że przydatnym byłoby uporządkowanie tej sytuacji, przynajmniej w zakresie regulacji normatywnych, to powinniśmy podjąć decyzję, mimo sporów teoretycznych, o przesunięciu przepisów regulujących instytucję warunkowego zwolnienia w stronę prawa karnego materialnego lub prawa karnego wykonawczego. Jednoznaczna decyzja w tym zakresie może w przyszłości ułatwić stosowanie i wykonywanie tej instytucji, a na pewno przyczyni się do ujednolicenia interpretacji szczegółowych rozwiązań prawnych dotyczących warunkowego zwolnienia. Pozwoli to na wyeliminowanie istniejących dzisiaj niekonsekwencji i przypadków zachodzenia się zakresami regulacji KK i KKW.

23 Prawno-karny czy karno-wykonawczy charakter warunkowego zwolnieniaWarunkowe zwolnienie jest wyrazem indywidualizacji kary pozbawienia wolności, toteż pomimo że następuje w toku wykonywania kary, jest instytucją prawa karnego materialnego, a nie tylko prawa karnego wykonawczego. Przesłanki formalne zdeterminowane są racjami materialnoprawnymi, a to już wiąże warunkowe zwolnienie z prawem karnym materialnym. Warunkowe zwolnienie związane jest z karami izolacyjnymi a nimi posługuje się prawo karne materialne. Przesłanka materialna warunkowego zwolnienia kształtowana jest przez pryzmat prewencji indywidualnej, zwłaszcza przez funkcję wychowawczą, te elementy mają poważne znaczenia na etapie sądowego wymiaru kary. Materialnoprawne elementy uwzględniane są na etapie stanowienia i stosowania przepisów o warunkowym zwolnieniu. Funkcja jaką pełni warunkowe zwolnienie w polityce karnej potwierdza silniejsze związki z prawem karnym materialnym. Warunkowe zwolnienie w większości kodeksów jest instytucją prawa karnego materialnego, decyduje o kształcie polityki kryminalnej, rzutując pośrednio na wymiar kary (Uzasadnienie projektu KK). Problem art. 77§2 kk. Historycznie warunkowe zwolnienie w polskim prawodawstwie regulowane było już poza KK, w przepisach prawa penitencjarnego, którego miejsce zajmuje obecnie prawo karne wykonawcze. Warunkowe zwolnienie historycznie kształtowało się w ramach systemów progresywnych wykonywania kary pozbawienia wolności. Przesłanka materialna warunkowego zwolnienia koncentruje się na realizacji celów indywidualno-prewencyjnych, pomijając cele prewencji generalnej co koresponduje wyraźnie z celami wykonywania kary pozbawienia wolności określonymi w art. 67 kkw. Warunkowe zwolnienie stosowane (orzekane) jest przez jeden z organów postępowania wykonawczego - sąd penitencjarny. Warunkowe zwolnienie nie jest środkiem reakcji na przestępstwo, raczej jest instrumentem reagującym na postępy skazanych w procesie społecznej readaptacji. Instytucja ta uruchamiana jest w toku postępowania wykonawczego, w trybie i na zasadach określanych po części przez kodeks karny wykonawczy. Aktualna regulacja kkw grupuje trzy rodzaje przepisów: a) kwestie o charakterze uzupełniającym rozwiązania zamieszczone w kodeksie karnym i problemy procesowe, odnoszące się do orzekania o warunkowym zwolnieniu; b) zasady wykonywania warunkowego zwolnienia, c) przesłanki odwołania. Warunkowe zwolnienie jest jednym z ważniejszych instrumentów kreowania polityki penitencjarnej. Prawno-karny czy karno-wykonawczy charakter warunkowego zwolnienia

24 Warunkowe zwolnienie w krajach europejskichZalecenie Nr R (2003)22 Komitetu Ministrów do Państw Członkowskich Rady Europy w sprawie zwolnienia warunkowego z dniu 24 września 2003 r. tekst rekomendacji W wielu krajach europejskich warunkowe zwolnienia nie jest jedyną instytucją redukującą bezwzględną karę pozbawienia wolności. Bardzo często w tym celu wykorzystuje się ułaskawienia, amnestie. Istnieją także różnego rodzaju możliwości skrócenia kary, w związku z poprawnym zachowaniem (good time) lub pracą i uczestnictwem w programach korekcyjnych (earned time). B.Stańdo-Kawecka wskazuje, że są to: skrócenie kary w związku z sumienną pracą i nauką (NIEMCY – nawet 6 dni za każdy rok pracy, GRECJA – za jeden dzień pracy, nauki i uczestnictwa w zajęciach zalicza się faktycznie 1,5-2,5 dnia kary, ) skrócenie za dobre zachowanie (FRANCJA – 7 dni na miesiąc, maksymalnie 3 miesiące na rok) Trzy systemy organizacyjne instytucji warunkowego zwolnienia: System dyskrecjonalny, System automatyczny, System mieszany

25 Systemy automatycznego warunkowego zwolnieniaFormuła, w ramach której skazany jest zwalniany warunkowo niezwłocznie po odbyciu określonej części kary, o ile nie zachodzą wyjątkowe okoliczności przemawiające przeciwko takiemu zwolnieniu. W tym rozwiązaniu przedmiotem indywidualizacji są obowiązki okresu próby oraz dozór. Brak kryteriów materialnych. Unikanie decyzji uznaniowych. Równe traktowanie skazanych. Zmniejszenie kosztów wydatkowanych na postępowania sądowe.

26 Systemy automatycznego warunkowego zwolnieniaSZWECJA – Kara orzekana – od 14 dni do 10 lat, nadzwyczajny wymiar dla recydywistów za ciężkie przestępstwa 14 lub 18 lat, także kara dożywotniego pozbawienia. Warunkowe zwolnienie po odbyciu 2/3 kary, nie mniej niż 1 miesiąc. Przesunięcie terminu zwolnienia na prośbę skazanego albo na skutek wymierzenia mu kary dyscyplinarnej za poważne wykroczenie dyscyplinarne (np. narkotyki). Każda kara dyscyplinarna za poważne wykroczenie może powodować przesunięcie zwolnienia na czas do 15 dni. Decyzja o przesunięciu podejmowana jest przez Krajowy Zarząd Więziennictwa i Probacji Brak warunkowego zwolnienia z kar zastępczych, ani kary pozbawienia wolności orzekanej obok probacji (jej wymiar to 14 dni do 3 miesięcy.) Skazani na kare dożywotniego więzienia mogą być ułaskawieni przez rząd. Ułaskawienie oznacza zamianę na kar terminową która następnie jest przedmiotem warunkowego zwolnienia. W praktyce skazani na kare dożywotniego pozbawienia wolności odbywają ok 12 lat kary.

27 Systemy automatycznego warunkowego zwolnieniaFINLANDIA – Kara pozbawienia wolności orzekana w przedziale od 14 dni do 12 lat, szczególne wypadki 15 lat oraz kara dożywotniego pozbawienia wolności. Minimum do warunkowego zwolnienia to 14 dni, zwolnienie automatyczne następuje po odbyciu ½ kary dla pierwszy raz skazanych oraz 2/3 dla recydywistów. Nieletni i młodociani maja specjalne juvenil prison, w ich przypadku warunkowe zwolnienie może nastąpić po odbyciu nawet 1/3 kary. Odroczenie warunkowego zwolnienia na prośbę skazanego oraz jeżeli naruszył warunki udzielonej przepustki, popełnił nowe przestępstwo, zachodzi obawa, że popełni nowe przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu innych osób. Decyzje o warunkowym zwolnieniu podejmuje dyrektor zakładu, o odroczeniu decyduje Zarząd Sankcji Karnych, na tą decyzję skazany może złożyć odwołanie do sądu okręgowego. Istniej także możliwość wcześniejszego warunkowego zwolnienia, tzw. szczególne wypadki – zdrowotne, sytuacja rodzinna, nauka praca. Brak zwolnienia z kar zastępczych, oraz wobec skazanych którzy po wykonaniu kary będą objęci postpenalnymi środkami zabezpieczającymi. Skazani na karę dożywotniego więzienia zwalniani są w drodze ułaskawienia prezydenckiego średnio po odbyciu lat kary. W praktyce 99% skazanych opuszcza jednostki w trybie warunkowego zwolnienia, w tym ok. 6% po różnego rodzaju odroczeniach zwolnień.

28 Systemy automatycznego warunkowego zwolnieniaHOLANDIA – AUTOMATYCZNE BEZWARUNKOWE ZWOLNIENIE !!!!! Kara wymierzana w przedziale od 1 dnia do 15 lat, wyjątkowo 20 lat, istniej także kara dożywotniego pozbawienia wolności. Ta ostatnia jest zamieniana na kare terminowa w drodze prawa łaski, sredni zwolnienie z tej kary następuje po odbyciu 15 lat. To jedyny kraj w Europie z takim systemem. Do roku pozbawienia wolności zwolnienia po 6 miesiącach plus 1/3 pozostałej kary, powyżej roku po 2/3 kary. Odmowa względnie przesunięcie terminu wyjątkowo jeżeli: mamy do czynienia z zaburzeniami psychicznymi, jeżeli skazany w trakcie kary popełnił przestępstwo, jeżeli uchylał się odo odbywania kary lub usiłował się uwolnić. Decyzje podejmuje sąd na wniosek prokuratora, w razie odroczenia od razu wskazuje datę zwolnienia. Rozwiązania te są mocno krytykowane.

29 Systemy dyskrecjonalnego warunkowego zwolnieniaNIEMCY Kara od 1 miesiąca do 15 lat oraz kara dożywotniego pozbawienia wolności. Warunkowe zwolnienie w trybie decyzji sądowej, po ustaleniu prognozy kryminologicznej, przesłanka formalna 2/3 kary nie mniej niż 2 miesiące - sąd zwalnia skazanego. W przypadku skazanych po raz pierwszy jeżeli kara nie przekracza 2 lat sąd może zwolnić warunkowo po ½ kary, nie mniej niż 6 miesięcy. Zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności po 15 latach (w praktyce jest to lat) SZWAJCARIA Kara aresztu 1 dzień do 3 miesięcy, kara więzienia 3 dni do 3 lat, kara ciężkiego więzienia od 1 roku do 20 lat albo dożywotnio. W przypadku ustalenia pozytywnej prognozy kryminologicznej, organ decydujący zwalnia po 2/3 kary, dożywotnie pozbawienie wolności po 15 latach, Organ decydujący może zwolnić, w wyjątkowym wypadku po połowie kary, nie mniej niż 3 miesiące, a w przypadku skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności LITWA POLSKA

30 System mieszany warunkowego zwolnieniaANGLIA I WALIA Zróżnicowanie kar krótkich i dłuższych Pragmatyczna eliminacja potrzeby rozpatrywania spraw o warunkowe zwolnienie w wielu drobnych sprawach lub na krótki okres przed rzeczywistym końcem kary. Skazani do 1 roku pozbawienia wolności zwalniani są automatycznie po ½ kary, zwolnienie ma charakter warunkowy-prosty. Odwołanie tylko w razie popełnienia nowego przestępstwa Skazani od 1 roku do 4 lat również zwalniani są automatycznie po ½ kary, w ramach okresu próby nakłada się obowiązki oraz oddaje pod dozór. Odwołanie: nowe przestępstwo oraz uchylanie się od dozoru i obowiązków. W obu wskazanych przypadkach tzw. automatycznego zwolnienia zwolnienie odracza się o dodatkowe dni w zakładzie karnym, które są konsekwencją wymierzenia kar dyscyplinarnych z najcięższe przewinienia dyscyplinarne. Skazani na kary powyżej 4 lat mogą ubiegać się o warunkowe zwolnienie po odbyciu ½ kary a przed odbyciem 2/3. Decyzje dyskrecjonalne w tym zakresie podejmują tzw. parol board (rady ds. warunkowych zwolnień). W sytuacji gdy skazany nie występował z wnioskiem o warunkowe zwolnienie, względnie gdy decyzja była odmowna, jest on automatycznie zwalniany po odbyciu ¾ kary, o ile termin zwolnienie nie został odroczony ze względu na wymierzone mu kary dyscyplinarne. Dożywotnie pozbawienie wolności, termin warunkowego zwolnienia oznaczany w przypadku każdej kary indywidualnie, decyduje Minister Spraw Wewnętrznych, a czasami rady ds. warunkowych zwolnień.