1 ŚWIADCZENIE

2 świadczenie oznacza zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesowi wierzyciela świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu (art. 353 § 2 k.c.); jest to podział wyczerpujący

3 Przedmiot świadczeniadobra materialne lub niematerialne, których dotyczy zachowanie się dłużnika (Z. Radwański, A. Olejniczak) lub ze względu na które dłużnik zobowiązany jest do określonego zachowania się wobec wierzyciela (T. Dybowski, A. Pyrzyńska) np. rzeczy, ich części składowe lub zbiory, dobra niematerialne, prawa majątkowe, zorganizowane zespoły majątkowe nie w każdym stosunku zobowiązaniowym możliwe jest wskazanie przedmiotu świadczenia np. umowa o pracę, umowa zlecenia jako przedmiot świadczenia należy traktować dobro o charakterze samoistnym, którego byt jest niezależny od samego zachowania się dłużnika, co wyraża się zwykle w ucieleśnieniu tego dobra, np. utwór muzyczny ucieleśniony w nagraniu

4 Cel świadczenia: zaspokojenie interesu wierzyciela podlega on ocenie ze względu na swoją zgodność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa i z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.) majątkowy lub niemajątkowy charakter interesu wierzyciela

5 Zagadnienie konieczności prawidłowego zaspokojenia interesu wierzyciela dla możliwości przyjęcia, że świadczenie zostało prawidłowo spełnione: 1) prawidłowe spełnienie świadczenia następuje jedynie wówczas, gdy wskutek zachowania dłużnika interes wierzyciela zostanie prawidłowo zaspokojony; zaspokojenie tego interesu wskutek innych okoliczności, niż świadczenie dłużnika prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania (W. Czachórski, T. Dybowski, T. Pajor) 2) pojęcie interesu wierzyciela nie stanowi przyjętego przez ustawodawcę kryterium; trudności z wyjaśnieniem, dlaczego zaspokojenie interesu wierzyciela w inny sposób, niż poprzez uzyskanie świadczenia bądź wygaśnięcie tego interesu miałoby prowadzić do ustania stosunku zobowiązaniowego (A. Klein, P. Machnikowski)

6 (T. Dybowski, A. Pyrzyńska; Z. Radwański, A. Olejniczak) Czy realizacji świadczenia musi towarzyszyć wola dłużnika wykonania zobowiązania – sporne: 1) świadczenie jest zawsze przejawem woli dłużnika, mającego zamiar wykonać ciążący na nim obowiązek prawny; świadczenie jest czynnością prawną, stosuje się do niego np. przepisy dotyczące wad oświadczeń woli, czy też wymogi dotyczące formy czynności prawnych (F. Zoll) 2) świadczenie może być zarówno czynnością prawną, jak i czynnością faktyczną; niezależnie od tego dłużnik zawsze spełnia świadczenie z zamiarem wykonania zobowiązania (W. Czachórski) 3) świadczenie nie zawsze musi być zachowaniem intencjonalnie skierowanym na wykonanie określonego zobowiązania, nie musi też zawsze być kwalifikowane jako czynność prawna - decyduje o tym treść zobowiązania (T. Dybowski, A. Pyrzyńska; Z. Radwański, A. Olejniczak) świadczenie polegające na dokonaniu czynności prawnej np. przeniesienie własności, dokonanie zapłaty świadczenie będące czynnością faktyczną np. świadczenia polegające na zaniechaniu

7 Treść świadczenia zachowanie dłużnika będące świadczeniem może polegać na działaniu albo na zaniechaniu (art. 353 § 2 k.c.) podział wyczerpujący

8 Metody ustalania treści świadczenia1) metoda obiektywna - polega na wskazaniu pewnych empirycznie weryfikowalnych faktów, które pozwolą na określenie cech należnego świadczenia, bez konieczności dokonywania jakichkolwiek ocen np. ceny rynkowe, wskaźnik inflacji, minimalne bądź przeciętne wynagrodzenie w określonej dacie według wskazań Głównego Urzędu Statystycznego metoda ta, jako najbardziej pewna, jest zawsze dopuszczalna 2) metoda zobiektywizowana - zakłada ona umocowanie osoby trzeciej do określenia wysokości należnego świadczenia 3) metoda subiektywna - opiera się ona na przyznaniu jednej ze stron możliwości określenia cech świadczenia art. 456 i 549 k.c.

9 Niemożliwość wykonania świadczenianiemożliwość spełnienia świadczenia jest oceniana w sposób obiektywny wyjątek: gdy ze względu na charakter świadczenia możliwe jest jego wykonanie wyłącznie przez dłużnika Pierwotna (uprzednia) niemożliwość spełnienia świadczenia: już w chwili, gdy zobowiązanie miało powstać, świadczenia nie można było spełnić umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna (art. 387 § 1 k.c.) - impossibilium nulla obligatio est jeżeli jedna ze stron w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia i nie wyprowadziła drugiej strony z błędu, jest zobowiązana do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia (art. 387 § 2 k.c.)

10 Następcza niemożliwość spełnienia świadczenia:w chwili powstania zobowiązania spełnienie świadczenia było możliwe, natomiast uległo to zmianie w trakcie istnienia stosunku zobowiązaniowego skutki niemożliwości następczej uzależnione są od tego, czy strony ponoszą odpowiedzialność za okoliczności, które spowodowały niemożliwość spełnienia świadczenia art. 475 § 1, 495, 493 k.c.

11 (art. 720 § 1 k.c.), wszystkie świadczenia polegające na zaniechaniu Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu i starannego działania świadczenie w zobowiązaniu rezultatu ma na celu osiągnięcie z góry określonego efektu, np. świadczenie z umowy o dzieło, polegające na wykonaniu oznaczonego dzieła (art. 627 k.c.), świadczenie z umowy pożyczki, polegające na przeniesieniu przez dającego pożyczkę na własność biorącego określonej ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku (art. 720 § 1 k.c.), wszystkie świadczenia polegające na zaniechaniu świadczenia w zobowiązaniu starannego działania polegają na odpowiednim zachowaniu się dłużnika, któremu nie towarzyszy obowiązek osiągnięcia z góry określonego rezultatu, np. świadczenie radcy prawnego wynikające z umowy zlecenia, polegające na dokonaniu określonej czynności prawnej (art. 734 k.c.)

12 Problem, czy z przedstawionym podziałem wiążą się zasady dotyczące rozkładu ciężaru dowodu i zasad odpowiedzialności dłużnika: 1) nie (T. Dybowski, T. Pajor, Z. Radwański, A. Olejniczak, P. Machnikowski) pogląd ten zasługuje na aprobatę 2) w przypadku zobowiązania rezultatu dłużnik ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, a nie na zasadzie winy (Z. K. Nowakowski, M. Romanowski) wątpliwości terminologiczne związane w rozważanym podziałem wątpliwości związane z brakiem jasnych kryteriów podziału oraz komplikacjami, jakie mogą wystąpić w przypadku zobowiązania o kilku świadczeniach

13 RODZAJE ŚWIADCZEŃ

14 Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym i z upoważnieniem przemiennymzobowiązanie przemienne polega na tym, że jego wykonanie może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (art. 365 § 1 k.c.) koncentracja świadczeń - dokonanie wyboru świadczenia, które ma być spełnione; jednostronna czynność prawna o charakterze prawokształtującym prawo do dokonania koncentracji może przysługiwać dłużnikowi, wierzycielowi albo osobie trzeciej jeżeli z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności nie wynika nic innego, wybór świadczenia należy do dłużnika (art. 365 § 1 k.c.) jeżeli uprawnienie do wyboru świadczenia przysługuje wierzycielowi albo dłużnikowi, a uprawniony z niego nie skorzysta, druga strona może wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin, po którego bezskutecznym upływie uprawnienie do wyboru świadczenia przechodzi na drugą stronę (art. 365 § 3 k.c.)

15 sporna jest możliwość kilkukrotnego przejścia uprawnień do wyboru świadczenia:1) część autorów dopuszcza taką możliwość (T. Dybowski, A. Pyrzyńska, T. Wiśniewski) 2) dominuje natomiast stanowisko przeciwne (F. Błahuta, A. Ohanowicz, P. Machnikowski) uprawnienie dłużnika i wierzyciela do wyznaczenia dodatkowego terminu do dokonania koncentracji osobie trzeciej, gdy nie korzysta ona z przyznanego jej uprawnienia

16 Problem czy strona, która wyznaczyła termin osobie trzeciej, po jego bezskutecznym upływie może wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie? 1) tak (Z. Radwański, A. Olejniczak, T. Dybowski, A. Pyrzyńska, W. Czachórski) 2) nie, ze względu na brak odpowiedniej normy prawnej; w razie niedokonania wyboru przez osobę trzecią zobowiązanie pozostaje niedookreślone i nie może zostać przymusowo zrealizowane (A. Ohanowicz, P. Machnikowski) pierwotna niemożliwość spełnienia świadczenia zachodzi, gdy niemożliwe jest spełnienie wszystkich alternatywnych świadczeń; wyjątek w sytuacji, gdy prawo do dokonania wyboru świadczenia przysługuje wierzycielowi skutki następczej niemożliwości spełnienia świadczenia zależą od tego, czy odnosi się ona do wszystkich świadczeń, czy dłużnik ponosi za nią odpowiedzialność i komu przysługuje prawo dokonania wyboru świadczenia (art. 475 i 471 k.c.)

17 zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa)dłużnik od chwili powstania stosunku obligacyjnego jest zobowiązany do spełnienia jednego określonego świadczenia, przysługuje mu jednak uprawnienie do wykonania zobowiązania przez spełnienie innego świadczenia upoważnienie przemienne może wynikać z umowy stron albo z przepisów prawnych np. art. 391, 897, 938, 974, 1000 § 3 k.c. przy ocenie niemożliwości świadczenia uwzględnieniu podlega świadczenie zasadnicze; skutki zależą od tego, czy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niemożliwość jego spełnienia

18 Świadczenia główne i ubocznekonieczność odróżniania czynności przygotowawczych od świadczenia świadczenia uboczne – wspomagają realizację świadczenia głównego lub uzupełniają je; mogą wynikać z odpowiednich postanowień umowy (np. kaucja w umowie najmu) albo z ustawy (np. art. 481 § 1, 459, 460, 269 § 2, 270, 364 k.c.) o charakterze danego świadczenia decyduje cel zachowania się i funkcja, jaką ono pełni ze względu na cel zobowiązania możliwość dochodzenia przymusowej realizacji świadczeń ubocznych w drodze samodzielnych roszczeń

19 Świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłepodział oparty na zastosowaniu kryterium, jakim jest czynnik czasu świadczenia jednorazowe - czynnik czasu nie przyczynia się do określenia ich treści i rozmiaru; ma znaczenie jedynie w kontekście terminu spełnienia świadczenia realizacja świadczenia poprzez jedno albo kilka zachowań art. 456 k.c. świadczenia okresowe - spełniane poprzez dokonywanie przez dłużnika określonych czynności cyklicznie, w z góry określonych odstępach czasu; zwykle polegają one na periodycznym spełnianiu świadczeń pieniężnych lub rzeczy zamiennych np. świadczenia rentowe, alimentacyjne, czynszowe, wynagrodzenie w stosunku pracy czas wpływa na określenie treści świadczenia i ich globalnego rozmiaru samoistny charakter każdego z cyklicznych świadczeń art. 466 k.c.

20 świadczenia ciągłe - polegają one na obowiązku zachowania się dłużnika w określony sposób w czasie trwania stosunku zobowiązaniowego; brak możliwości wyróżnienia cyklicznie powtarzających się zachowań, które można byłoby traktować jako samodzielne świadczenia albo części świadczenia np. świadczenie wynajmującego, wydzierżawiającego zobowiązania ciągłe (trwałe) – zobowiązania ze świadczeniem okresowym lub ciągłym zobowiązania terminowe o charakterze ciągłym art. 365¹ k.c.: „Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu” skutek na przyszłość (ex nunc) możliwość odstąpienia od zobowiązań ciągłych w przypadkach określonych przez ustawodawcę, co do zasady ze skutkiem na przyszłość