1 WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIETemat: Człowiek jako istota społeczna Człowiek – istotą społeczną Proces socjalizacji Role społeczne Piramida potrzeb Abrahama Maslowa
2 Człowiek – istota społecznaJego rozwój jest nierozerwalnie związany ze społeczeństwem Realizuje swoje potrzeby, żyjąc w społeczeństwie Kształtuje swoją wiedzę o świecie dzięki innym ludziom, którzy pokazują mu tradycję, reguły zachowania, wiadomości o życiu itd. Społeczeństwo umożliwia mu przeżycie w początkowym okresie jego życia Poprzez swoją działalność oddziałuje na otaczającą go rzeczywistość Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ:
3 zachowanie wobec przedmiotuCzynniki regulujące zachowania człowieka Na zachowania człowieka mają wpływ jego potrzeby, postawy i osobowość. postawy osobowość potrzeby patrz model 1 i 2 ocena przedmiotu reakcja na przedmiot zachowanie wobec przedmiotu motywy działania, intelekt, temperament, charakter, tożsamość, wartości
4 Czynniki regulujące zachowania człowiekaPotrzeba to odczuwanie przez człowieka braku czegoś, co jest konieczne do przeżycia, dalszego rozwoju bądź utrzymania określonej roli społecznej. Potrzeby dzieli się na biologiczne i psychiczne. Pierwsze wynikają z fizjologicznych funkcji organizmu i zalicza się do nich m.in. Konieczność jedzenia, snu i oddychania. Potrzeby biologiczne są wrodzone i pierwotne. Do potrzeb psychicznych należy np. pragnienie miłości, uznania czy bezpieczeństwa. Są one wtórne, co oznacza, że człowiek najpierw musi zaspokoić potrzeby biologiczne, a dopiero potem pozostałe. Najbardziej znaną typologię potrzeb zaproponował amerykański psycholog Abraham Maslow (patrz model 1).
5 Czynniki regulujące zachowania człowiekaModel 1 - model Abrahama Maslowa
6 Czynniki regulujące zachowania człowiekaModel 2 - model R.A. Webbera
7 Czynniki regulujące zachowania człowiekaKolejnym czynnikiem regulującym ludzkie zachowanie jest postawa, czyli stosunek do określonego przedmiotu, polegający na ocenianiu go, reagowaniu na niego i zachowaniu się wobec niego. Przedmiotem postawy może być człowiek, grupa, rzecz, zdarzenie, symbol, a także ideologia. Postawy człowieka są kształtowane podczas całego życia, przy czym szczególne znaczenie ma proces wychowania i nauczania oraz przynależność do różnych grup społecznych. Postawę charakteryzuje się poprzez określenie jej kierunku, który wyraża stosunek człowieka do przedmiotu – pozytywny, negatywny bądź obojętny. Rodzajem postawy jest stereotyp, który polega na tym, że wiedzę o danym przedmiocie jednostka uzyskuje od otoczenia, a nie czerpie jej z osobistych przeżyć.
8 Czynniki regulujące zachowania człowiekaTrzecim czynnikiem rzutującym na zachowanie człowieka jest osobowość, czyli zbiór unikatowych i względnie trwałych cech indywidualnych. Są one kształtowane w procesie biologicznego, psychicznego i społecznego rozwoju przez środowisko społeczne oraz aktywność poznawczą człowieka. Osobowość tworzą między innymi motywacje, intelekt, temperament, charakter, tożsamość i wartości. Osobowość określają motywy działania, czyli cechy wpływające na dobór celów, które wyznaczają kierunek ludzkiej działalności. Motywacja nadaje energię zachowaniu i wpływa na nie w taki sposób, aby jednostka osiągnęła zamierzony cel.
9 Czynniki regulujące zachowania człowiekaWażnym elementem osobowości jest intelekt wpływający na poziom działań człowieka. Intelekt składa się ze zdolności i zainteresowań. Zdolności to specyficzne cechy ogólne i specjalne (np. talent muzyczny) wymagane przy wykonywaniu określonej czynności. Zainteresowania natomiast decydują o kierunkach działania człowieka. Cechy osobowości, które określają szybkość i trwałość oraz siłę reakcji jednostki, nazywa się temperamentem. Temperament składa się z cech wrodzonych, stanowiących psychiczną podbudowę osobowości. Zalicza się do nich: emocjonalność, czyli skłonność do ulegania przeżyciom psychicznym pod wpływem bodźców zewnętrznych, aktywność, czyli skłonność do działania, oddźwiękowość, czyli sposób reagowania na doznane bodźce.
10 Czynniki regulujące zachowania człowiekaElementem osobowości jest także charakter, czyli zespół cech wskazujących, czy wybrane przez człowieka cele i sposoby ich realizacji są zgodne z ogólnie przyjętymi normami i zasadami moralnymi. Przez charakter rozumie się więc te cechy osobowości, które wyrażają stosunek jednostki do świata i ludzi. Tożsamość człowieka pozwala mu uzyskać odpowiedź na pytanie „Kim jestem”?. Dzięki niej określa swoje cechy psychiczne, fizyczne, a także poglądy i przekonania. Wyróżnia się tożsamość osobistą i społeczną. Tożsamość osobista polega na określeniu tego, co różni człowieka od innych, a jej wykrystalizowanie dokonuje się podczas procesu porównywania siebie z innymi ludźmi. Tożsamość społeczna polega na uświadomieniu sobie związków z osobami należącymi do tej samej grupy społecznej, a jednocześnie na dostrzeżeniu jej odrębności od innych grup.
11 Czynniki regulujące zachowania człowiekaTypologie osobowości Według Hipokratesa melancholik flegmatyk choleryk sangwinik Według Junga introwertyk ekstrawertyk introwertyk – człowiek skoncentrowany na własnym „ja”, ekstrawertyk – człowiek skoncentrowany na otaczającym świecie.
12 doznania zmysłowe, nim je sobie uświadomimy, przechodzą przez grupę "filtrów", którymi są:
13 Czynniki regulujące zachowania człowiekaIstnieją różne teorie osobowości służące objaśnianiu postępowania ludzi. Biorąc pod uwagę społeczne funkcjonowanie człowieka, wyodrębnia się osobowość autorytarną i demokratyczną. Osobowość autorytarna cechuje człowieka, który postrzega ludzi albo jako dominujących, silnych i władczych, albo jako słabych i uległych. Jego relacje z innymi ludźmi określają stereotypy. Jest wrogi, a nawet agresywny w stosunku do tych, których uznaje za słabych. Odmiennym typem jest osobowość demokratyczna. Charakteryzuje ona człowieka, który traktuje ludzi jak równych sobie. Kieruje on samodzielnie własnym życiem oraz jest odpowiedzialny za swoje działania, a jego sądy są niezależne od innych ludzi. Jego postawę cechuje duża życzliwość wobec innych oraz akceptacja otaczającej go rzeczywistości.
14 Socjalizacja odbywa się na kilku poziomach:Proces socjalizacji Socjalizacja – to proces, który kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w społeczeństwie. W czasie jego trwania jednostka przyswaja sobie obowiązujące w otoczeniu społecznym umiejętności niezbędne do życia, ideały, reguły i normy postępowania, wartości , symbole i role społeczne. Socjalizacja odbywa się na kilku poziomach: - na poziomie ogólnym polega na zdobyciu tych kompetencji i umiejętności, które są niezbędne dla społecznej egzystencji, życia wśród innych, w kooperacji z innymi (minimum kulturowe) - na niższym poziomie, oznacza wejście do konkretnej kultury przyswojenie podzielanych w jej ramach swoistych dla niej idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli - na jeszcze niższym poziomie, oznacza opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami, do których jednostka aspiruje - zdobycie umiejętności i kompetencji niezbędnych do akceptacji w konkretnych grupach, do których jednostka pragnie należeć
15
16 Socjalizacja pierwotnaProces socjalizacji Socjalizacja pierwotna – zachodzi w dzieciństwie poprzez obserwację Socjalizacja wtórna – świadomie nabywanie wartości i wiedzy
17 FUNKCJE SOCJALIZACJI Jest mechanizmem transmisji kultury – jednostka przejmuje dorobek kulturowy i cywilizacyjny poprzednich pokoleń Zapewnia utrzymanie porządku społecznego poprzez wpojenie jednostce norm moralnych obowiązujących w społeczeństwie
18 Przykładowy zespół ról społecznychRola społeczna Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody. Przykładowy zespół ról społecznych dziecko uczeń Polak katolik nastolatek nauczyciel
19 REGUŁY OPISUJĄCE ROLĘ SPOŁECZNĄreguła etykiety roli (normy zwyczajowe i obyczajowe) jak się ubrać w danej sytuacji formy zwracania się do siebie (do nauczyciela, kolegi, szefa) wyrażania stanów emocjonalnych (stadion, teatr) celebrowanie roli reguła stanowiąca o przywilejach związanych z pełnioną rolą (oczekiwania wobec partnerów) – uczeń od nauczyciela sympatii, poszanowania, nauczyciel od ucznia posłuszeństwa, szacunku reguły stanowiące o wymaganiach roli – konieczność wypełniania określonych zadań
20 KONFLIKT RÓL Konflikt powinności wynikających z pełnienia różnych ról społecznych (system wartości najlepszym antidotum) Trudności związane z przechodzeniem z jednej roli w drugą (uczeń – pracownik firmy) – człowiek przywyka do pewnych tożsamości i jej zmiana stwarza mu trudności przystosowawcze
21 Szczególnie pełnić jest te role, którym przypisane zostały stereotypyStereotyp (z greckiego stereós – stanowiący bryłę, stężały + typos – odbicie, obraz), funkcjonujący w świadomości społeczeństwa uproszczony, skrótowy i zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości, odnoszący się do grup społecznych, osób, sytuacji, instytucji, utrwalony wielokrotnym powtarzaniem. Szczególnie pełnić jest te role, którym przypisane zostały stereotypy
22 POZYCJA SPOŁECZNA Pozycja społeczna, w socjologii – miejsce jednostki w strukturze grupy społecznej; z pozycją społeczną związane są prawa i obowiązki, zespół określonych ról społecznych, jakie jednostka może pełnić w grupie. Pozycje społeczną wyznaczają czynniki obiektywne, np. wykształcenie, zajmowane stanowisko oraz wysokość dochodów, a także subiektywne, wynikające z prestiżu społecznego (tj. autorytetu, uznania, poważania danej osoby przez innych), jaki ma jednostka w grupie. Pozycja społeczna jednostki w grupie nazywana jest często także statusem społecznym.
23 Proces socjalizacji TEORIA BEHAWIORYSTYCZNA– osobowość, to wyuczony repertuar zachowań, przez które jednostka reaguje na płynące z otoczenia bodźce. Podstawowy mechanizm socjalizacji to instrumentalne uczenie się, a więc dobór repertuaru zachowań w oparciu o efekty zachowań wcześniejszych. Socjalizacja polega na tym, że społeczeństwo nagradza zachowania kulturowo właściwe, a karze zachowania nie odpowiadające oczekiwaniom kulturowym Iwan Pawłów ( ) udowodnił, że naturalne odruchy mogą pojawiać się jako reakcja na sztucznie wywołane bodźce. Behawioryści rozwinęli tezy rosyjskiego naukowca w odniesieniu do ludzi.
24 Proces socjalizacji TEORIA PSYCHOANALITYCZNA– socjalizacja to proces, poprzez który kultura internalizuje się w jednym tylko obszarze osobowości, w superego. Zinternalizowane wzory kulturowe nie realizują się od razu i wprost w działaniach, lecz przechodzą skomplikowany proces uzgadniania z popędami biologicznymi (,,id’’), w wyniku czego ulegają kompromisowym modyfikacjom i przejawiają się w działaniach tylko częściowo.
25 Proces socjalizacji TEORIA SYMBOLICZNEGO INTERAKCJONIZMU (Charles Horton Cooley, George Herbert Mead) – wszystko, co czyni człowieka człowiekiem, wywodzi się ze społeczeństwa, z kontaktów i interakcji z innymi ludźmi. Natura ludzka człowieka wytwarza się dopiero przez życie w środowisku innych ludzi. Od społeczeństwa nabywamy nie tylko treść naszego myślenia, wiedzę, informacje, wzory, reguły, normy, wartości, ale także samą zdolność uczenia się, nabywania tych treści.