1 Wielkie kodyfikacje Narodziny współczesnego prawa XVIII/XIX w.
2 ZAŁOŻENIA I UWARUNKOWANIA – OŚWIECENIE
3 Oświeceniowy „program” reformy prawa racjonalizacja – Sapere aude! laicyzacja prawo natury – prawa człowieka kodyfikacja humanitaryzacja Novus ordo seclorum
4 Racjonalizacja i laicyzacja (1/2) encyklopedyści (Denis Diderot) – Wielka Encyklopedia Francuska (Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, od 1751 r.) absolutyzm oświecony: ◦ Fryderyk II ◦ Józef II tolerancja religijna: ◦ Wolter/Voltaire (François Marie Arouet) ◦ patent tolerancyjny Józefa II z 1781 r.
5 Racjonalizacja i laicyzacja (2/2) deizm, antyklerykalizm, „antyteizm” ◦ masoneria ◦ józefinizm ◦ laicyzacja Francji (1789 -1795) utylitaryzm: ◦ dążenie do szczęścia – pursuit of happiness ◦ Jeremy Bentham ◦ nowa filozofia prawa karnego
6 Doktryna prawnonaturalna przyrodzone prawa jednostki ludzkiej – John Locke (zm. 1704) – life, liberty and property liberalizm, indywidualizm: ◦ swoboda jednostki ◦ swoboda umów ◦ „święte” prawo własności rządy prawa (rule of law) – kodyfikacja równość wobec prawa – antyfeudalizm umowa społeczna – demokracja
7 Prawa człowieka rewolucja: ◦ amerykańska – life, liberty and pursuit of happiness ◦ francuska – liberté, égalité, fraternité prawa człowieka Deklaracja Niepodległości USA (The Declaration of Independence, 1776) Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (Déclaration des droits de l'homme et du citoyen, 1789) prawa obywatela – suwerenność Narodu
8 Kodyfikacja Monteskiusz – O duchu praw Gaetano Filangieri – O nauce prawodawstwa (La scienza della legislazione, 1780-85) Bentham – Wprowadzenie do Zasad Moralności i Prawodawstwa ( Introduction to Principles of Morals and Legislation, 1789) – pojęcie „kodyfikacji” – a complete body of law cechy kodyfikacji: zupełność, wyłączność, powszechność, jasność, zwięzłość, abstrakcyjność,
9 Humanitarna doktryna/szkoła prawa karnego (1/2) prekursorzy: Friedrich Spee (zm. 1635), Christian Thomasius, (zm. 1728) filozofowie: Monteskiusz, Wolter Cesare Beccaria – O przestępstwach i karach (Dei delitti e delle pene, 1764) założenia: ◦ zniesienie procesów o czary i tortur, ◦ zniesienie kary śmierci (kwalifikowanej) ◦ zniesienie kar mutylacyjnych i hańbiących
10 Humanitarna doktryna/szkoła prawa karnego (2/2) ◦ wprowadzenie kary pozbawienia wolności ◦ wprowadzenie kodyfikacji ◦ wprowadzenie formalnej definicji przestępstwa ◦ zniesienie arbitralności sędziów ◦ oparcie legitymacji kary na przesłankach prawnonaturalnych i utylitarystycznych ◦ wprowadzenie prawa do obrony i domniemania niewinności ◦ wprowadzenie jawnego i ustnego procesu
11 Novus ordo seclorum
12 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Przedstawiciele ludu francuskiego, zebrani w Zgromadzeniu Narodowym […] postanowili ogłosić w uroczystej deklaracji naturalne, niezbywalne i święte prawa człowieka, aby owa deklaracja, stale przedstawiania wszystkim członkom społeczeństwa, przypominała im bez przerwy o ich prawach i ich obowiązkach; aby akty władzy […] (i) żądania obywateli, oparte od tej pory na prostych i niezaprzeczalnych podstawach, służyły zawsze podtrzymaniu Konstytucji i szczęściu ogółu. W związku z tym Zgromadzenie Narodowe uznaje i ogłasza, w obecności i pod auspicjami Istoty Najwyższej, następujące prawa człowieka i obywatela:
13 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Art. I. Ludzie rodzą się i pozostają wolnymi i równymi w prawach. Podstawą różnic społecznych może być tylko wzgląd na pożytek ogółu. Art. II. Celem wszelkiego zrzeszenia politycznego jest utrzymanie przyrodzonych i niezbywalnych praw człowieka. Prawa te to: wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi. Art. III. Źródło wszelkiej władzy zasadniczo tkwi w narodzie. Żadne ciało, żadna jednostka nie może sprawować władzy, która by wyraźnie od narodu nie pochodziła.
14 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Art. IV. Wolność polega na tym, że wolno każdemu czynić wszystko, co tylko nie jest ze szkodą drugiego, korzystanie zatem z przyrodzonych praw każdego człowieka nie napotyka innych granic, jak te, które zapewniają korzystanie z tych samych praw innych członków społeczeństwa. Granice te mogą być zakreślone tylko drogą ustawy. Art. V. Ustawa ma prawo zakazywać tylko tego, co jest szkodliwe dla społeczeństwa. To, czego ustawa nie zakazuje, nie może być wzbronione i nikt nie może być zmuszonym do czynienia tego, czego ustawa nie nakazuje.
15 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Art. VI. Ustawa jest wyrazem woli ogółu. Wszyscy obywatele mają prawo współdziałać osobiście lub przez swych przedstawicieli w tworzeniu ustaw. Prawo musi być jednakie dla wszystkich zarówno gdy chroni, jak też gdy karze. Wszyscy obywatele są równi w jego obliczu, wszyscy w równej mierze mają dostęp do wszystkich dostojeństw, stanowisk i urzędów publicznych, wedle swego uzdolnienia i bez żadnych innych preferencji, prócz ich osobistych zasług i zdolności. Art. VII. Nikt nie może być oskarżonym, aresztowanym ani więzionym, poza wypadkami określonymi ściśle przez ustawę i z zachowaniem form przez nią przepisanych. […]
16 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Art. X. Nikt nie powinien być niepokojony z powodu swych przekonań, nawet religijnych, byleby tylko ich objawianie nie zakłócało ustawą zakreślonego porządku publicznego. Art. XI. Wolna wymiana myśli i poglądów jest jednym z najcenniejszych praw człowieka; każdemu obywatelowi zatem wolno przemawiać, pisać i drukować swobodnie z zastrzeżeniem, że za nadużycie tej wolności odpowiadać będzie w wypadkach, przewidzianych przez ustawę.
17 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Art. XII. Zabezpieczenie praw człowieka i obywatela stwarza potrzebę władzy publicznej (aparatu przymusu), władza ta zatem jest ustanowioną ku pożytkowi ogółu, nie zaś dla korzyści osobistej tych, którym została powierzona. […] Art. XVII. Ponieważ własność jest prawem nietykalnym i świętym, przeto nikt jej pozbawionym być nie może, wyjąwszy wypadki, gdy potrzeba ogółu, zgodnie z ustawą stwierdzona, niewątpliwie tego wymaga, a i to tylko pod warunkiem sprawiedliwego i uprzedniego odszkodowania.
18 KODYFIKACJE ABSOLUTYZMU OŚWIECONEGO
19 Cesarstwo Austrii (Habsburgowie) Leopolidina – 1786 r. – Piotr Leopold H. – Toskania Josephina – 1787 r. – Józef II – Austria Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski – 1797 r. – Franciszek II – Galicja Franciscana – 1803 r. – Franciszek II – Austria ABGB – 1811 r. – Franciszek I – Austria
20 Leopoldina prawo karne pierwsza kodyfikacja humanitarna zniesienie kary śmierci zniesienie kar mutylacyjnych i hańbiących prewencja indywidualna zniesienie tortur prawo do obrony rozdzielenie funkcji oskarżyciela publicznego, sędziego śledczego, sądu orzekającego
21 Constitutio Criminalis Josephina prawo karne materialne pierwszy nowoczesny kodeks karny 264 paragrafy - zwięzłość i jasność przepisów nullum crimen sine lege nulla poena sine lege równość wobec prawa zniesienie kary śmierci, k. mutylacyjnych, tortur i karalności czarów kara pozbawienia wolności teoria odstraszania (prewencja ogólna) złagodzenie sankcji za przestępstwa przeciwko religii i moralności
22 Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski prawo prywatne pierwsza nowoczesna kodyfikacja cywilna założenia prawnonaturalne charakter próbny – wprowadzony na terenach III rozbioru podstawa dla ABGB
23 Kodeks cywilny austriacki (ABGB) autor – Franciszek Zeiller prawo prywatne 1502 paragrafy, 3 działy (prawo osobowe, prawo rzeczowe, przepisy wspólne) jasny i prosty język, abstrakcyjność założenia prawnonaturalne: ◦ równość wobec prawa ◦ swoboda umów ◦ liberalne prawo własności prawo feudalne – przepisy polityczne (administracyjne)
24 Prusy Landrecht pruski Landrecht pruski – 1794 r. – Fryderyk II/Fryderyk Wilhelm II: ◦ ogół przepisów prawa materialnego ◦ ponad 19 000 paragrafów – kazuistyka ◦ założenia prawnonaturalne – prawa człowieka ◦ prawa feudalne ◦ definicje pojęć ogólnych prawa karnego ◦ nullum crimen sine lege ◦ niektóre założenia humanitarne ◦ teoria odstraszania
25 KODYFIKACJE REWOLUCYJNEJ FRANCJI
26 Rewolucyjne ustawodawstwo karne dekret Konstytuanty z 1789 r. kodeks karny z 1791 r. (tzw. rewolucyjny) kodeks karny z 1795 r. (Dyrektoriat)
27 Dekret z 1789 r. zniesienie tortur zniesienie kar z podejrzenia jawność rozprawy sądowej prawo do obrony
28 Kodeks rewolucyjny z 1791 r. prawo karne cześć ogólna i szczególna nullum crimen sine lege nulla poena sine lege równość wobec prawa zniesienie kwalifikowanej kary śmierci, k. mutylacyjnych, tortur i karalności czarów odstraszanie w procedurze likwidacja procesu inkwizycyjnego i wprowadzenie procesu mieszanego
29 Kodyfikacja napoleońska 1804 – Kodeks cywilny – Code civil – Kodeks Napoleona 1806 – Kodeks postępowania cywilnego - Code de procédure 1807 – Kodeks handlowy - Code de commerce 1808 – Kodeks postępowania karnego - Code d’instruction criminelle 1810 – Code pénal – Kodeks karny
30 Code civil pierwsza liberalna kodyfikacja cywilna sankcjonująca dorobek rewolucyjny 2281 artykułów w 3 księgach (osoby, własność, nabycie własności – systematyka prawa rzymskiego personae, res, actiones) jasność i abstrakcyjność przepisów założenia prawnonaturalne: ◦ równość wobec prawa ◦ liberalne (święte) prawo własności ◦ swoboda umów laickie prawo małżeńskie patriarchalna instytucja małżeństwa i rodziny
31 Code de procédure oparty na ordonansie Ludwika XIV z 1667 r. równość stron kontradyktoryjność dyspozycyjność jawna i publiczna rozprawa koncentracja materiału procesowego swobodna teoria dowodowa apelacja i kasacja formalizm procesowy, przewlekłość, kosztowność
32 Code de commerce prawo handlowe, wekslowe, upadłościowe i morskie oparte na ordonansach Ludwika XIV kryterium przedmiotowe – równość wobec prawa wolność handlu
33 Code d’instruction criminelle utrzymanie wprowadzonego w 1791 r. procesu mieszanego
34 Code pénal utrzymanie zasad wprowadzonych w 1791 r. kodyfikacja nowoczesna - cześć ogólna i szczególna podział przestępstw na: zbrodnie, występki i wykroczenia zróżnicowana właściwość sądów odstraszanie – kara śmierci, roboty publiczne, deportacja, piętnowanie śmierć cywilna ochrona prawa własności