1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikro-ekonomii, :)…

2 PAŃSTWO

3 Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynkuLudzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE) sprawia, że państwo interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwarzane”. NA TYM WYKŁADZIE ZAJMIEMY SIĘ DZIAŁANIA-MI PAŃSTWA NA POJEDYNCZYCH RYNKACH (A NIE W SKALI CAŁEJ GOSPODARKI).

4 CELE PAŃSTWA: Państwo zmierza do zapewnienia EFEKTYWNOŚCI rozdziału (alokacji) dóbr między różne zastosowania. EFEKTYWNOŚĆ dotyczy kwestii: „Co i jak jest produkowane?”. ■ EFEKTYWNOŚĆ gospodarowania rośnie, kiedy z po siadanych zasobów (np. pracy) społeczeństwo wytwa rza więcej dóbr, które możliwie najlepiej odpowiadają potrzebom ludzi.

5 CELE PAŃSTWA, CD.: Państwo chce również SPRAWIEDLIWOŚCI. Sprawiedliwość dotyczy kwestii: „Dla kogo jest produkowane?”, czyli podziału dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY. ■ Wielu ludzi za SPRAWIEDLIWY ma taki podział dochodów, w przypadku którego dochody są propor cjonalne do wyników pracy i (lub) wysiłku i (lub) ak ceptowanych społecznie potrzeb ludzi.

6 W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. inW imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPO-TY Z INFORMACJĄ, trapiące sprzedawców i nabywców.

7 POLITYKA ANTYMONOPOLOWA

8 Pamiętasz? ■ MONOPOL CZYSTY to jedyny producent dobra, który w dodatku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producen-tów. Na zmonopolizowanym rynku BARIERY WEJŚCIA uniemożliwia-ją konkurentom podjęcie produkcji.

9 MONOPOL WIELOZAKLADOWYZmieniając wielkość produkcji, monopol wpływa na cenę. W efek-cie zwykle MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż miałoby to miejsce, gdyby w opanowanej przez mo-nopol gałęzi trwała konkurencja. MONOPOL WIELOZAKLADOWY MC, MR, P P1 A P* MC MR D Q QM QC

10 GAŁĄŹ ZMONOPOLIZOWANA WYTWARZA QM, A NIE QCMC, MR, P P1 A P* MC MR D Q QM QC ZYSK NADZWYCZAJNY i ubytek nadwyżki całkowitej…

11 GAŁĄŹ ZMONOPOLIZOWANA WYTWARZA QM, A NIE QCMC, MR, P P1 A P* MC MR D Q QM QC Zysk nadzwyczajny i UBYTEK NADWYŻKI CAŁKOWITEJ…

12 POLITYKA OCHRONY KONKURENCJI:1. KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI 2. NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘ-BIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”.

13 KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLIPaństwo np. zwalcza ZMOWY CENOWE (ang. price fixing) i DRAPIEŻNE CENOTWÓRSTWO (ang. predatory pricing). Do zmowy cenowej dochodzi, gdy kilka przedsiębiorstw zmniejsza produkcję i uzgadnia cenę, zaprzestając stosowania jej jako narzędzia konkurencji. Drapieżnym cenotwórstwem jest zaś ustalanie ceny poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia konku-rentów z gałęzi. Przykład: Spółki Coneco i Tutek (producenci wózków dziecięcych) nie pozwa-lały dystrybutorom detalicznym na sprzedawanie ich produktów po cenach niższych niż te, które same ustaliły. Za udział w nielegalnym porozumieniu cenowym w 2014 r. UOKiK nałożył na spółkę Tutek karę blisko 16 tys. zł W przypadku (...) Coneco – UOKiK nakazał zmianę stosowanej praktyki i nałożył sankcję finansową ponad 7 tys. zł. Decyzje są ostateczne, żaden z przedsiębiorców nie odwołał się do SOKiK.

14 Zmowy przedsiębiorców dotyczące npZmowy przedsiębiorców dotyczące np. podziału rynku, zmniejsze-nia produkcji i podniesienia cen są szkodliwym naruszeniem pra-wa konkurencji. Bardzo trudno je wykryć, ponieważ są niejawne. Przykładem skutecznego narzędzia zwalczania karteli jest popularny w krajach Unii Europejskiej program łagodzenia kar pt. LENIENCY (ang.: pobłażliwość, łagodność). Zasada leniency daje uczestnikowi zmowy przedsię-biorstw możliwość zmniejszenia odpowiedzialności finansowej za udział w kartelu w zamian za dostarczenie dowodów na istnienie zmowy i wycofanie się z niej. Obowiązuje reguła: pobłażliwość należy się tylko PIER-WSZYM „skruszonym” członkom kartelu…

15 W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także WY-KORZYTYWANIE przez przedsiębiorstwa UPRZYWILEJOWA-NEJ POZYCJI RYNKOWEJ, a także OGRANICZANIE przez nie DOSTĘPU KONKURENTÓW DO RYNKU. Przykład: Zdarza się, że zarządcy cmentarzy - wbrew prawu - nie dopuszczają do prowadzenia działalności pogrzebowej przez inne podmioty lub narzucają nieuczciwe ceny za wybrane usługi, takie jak korzystanie z miejsca pochówku czy wykopanie grobu. Praktyki tego typu stosowa-ła gmina Piława Górna (zarządzająca cmentarzem komunałnym). Pobierała ona dodatkową opłatę za pozwolenie na budowę nagrobka, mimo iż wcześniej pobierała zryczałtowaną kwotę za korzystanie z miejsca pochówku. UOKiK uznał działania gminy za przejaw nadu-żywania pozycji dominującej i zobowiązał ją do usunięcia dodatkowej opłaty i złożenia sprawozdania o realizacji przyjętego zobowiązania. (Ta decyzja UOKiK z 2014 r. jest prawomocna; gmina nie odwołała się do SOKiK).

16 NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘ-BIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”.Chodzi o KONTROLĘ POŁĄCZEŃ PRZEDSIĘBIORSTW (fuzji) (ang. mergers). Rodzaje fuzji: Poziome (korzyści skali!). Pionowe (łatwiejsze planowanie!). Konglomeraty (m. in. lepsze wykorzystanie zasobów finansowych, kadry menedżerskeij!)

17 Czynniki wpływające na decyzję władz antymonopolowych w sprawie proponowanej fuzji:Poziom Indeksu Herfindahla-Hirschmana (lub wskaźnika koncentracji n przedsiębiorstw).. Stosowana definicja rynku. Ocena stanu rynku [np. czy rynek jest „sporny” (ang. contestab-le)?].

18 INDEKS HERFINDAHLA-HIRSCHMANA (HHI, „HERF”)Suma kwadratów udziałów w rynku wszystkich działających na tym rynku przedsiębiorstw. Na przykład: Na rynku działa 1 firma (100%)  HHI = Na rynku działają 2 firmy (50%, 50%)  HHI = =5000. Na rynku działa wiele małych firm (0,1%; 0,1; 0,1%... )

19

20 KWESTIA WYBORU WŁAŚCIWEJ DEFINICJI RYNKU 20 20 KWESTIA WYBORU WŁAŚCIWEJ DEFINICJI RYNKU Różne definicje rynku napojów niealkoholowych Napoje mleczne Herbaty Kawy Napoje owocowe Napoje owocowe Napoje owocowe Wody mineralne Napoje w proszku Gazowane napoje bez-alkoholowe Wąska definicja rynku „Średnia” definicja rynku Szeroka definicja rynku

21 OCENA STANU RYNKU Rynek jest „sporny” (ang. contestable market), jeśli koszt wejścia na rynek i wyjścia z rynku jest niski. Producenci działający na ta-kim rynku są zagrożenie potencjalną konkurencją.

22 Specyficzny charakter ma polityka ochrony konkurencji w przy-padku MONOPOLU NATURALNEGO…Monopol naturalny (jednozakładowy)

23 ZYSK NADZWYCZAJNY i ubytek nadwyżki całkowitej…

24 Zysk nadzwyczajny i UBYTEK NADWYŻKI CAŁKOWITEJ…

25 Podział monopolu jednozakładowego oznacza wzrost kosztów pro-dukcji i niebezpieczeństwo powtórnego zmonopolizowania rynku. W takiej sytuacji państwo zwykle za pomocą niezależnej od rządu AGENCJI REGULACYJNEJ („regulatora”) bezpośrednio kontroluje („reguluje”) wchodzący w grę rynek.

26 MARGINAL COST PRICING

27 Marginal cost pricing

28 AVERAGE COST PRICING

29 Average cost pricing

30 Jeszcze innym rozwiązaniem bywa WYDZIELENIE Z MAJĄTKU MONOPOLISTY SIECI (np. w formie osobnej firmy) i wymusze-nie oferowania jej usług na równych prawach wielu niezależnym operatorom. Celem jest doprowadzenie do konkurencji na tym rynku. Wszak przyczyną uniemożliwiającą konkurencję bywa tutaj właś-nie posiadanie przez monopolistę kosztownej sieci, której koszt roz-kłada się na kolejne jednostki produkcji...

31 EFEKTY ZEWNĘTRZNE

32 Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities).■ Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za pośrednictwem cen, ma my do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są DOTYCZĄCYMI OSÓB PO-STRONNYCH UBOCZNYMI SKUTKAMI CZYJEGOŚ GOSPO-DAROWANIA.

33 Np. efektem zewnętrznym JEST bezpieczeństwo w okolicy luksu-sowego hotelu na warszawskim Starym Mieście. NIE SĄ nim natomiast korzyści Rosji z wyższych cen ropy nafto-wej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Sauddyjską. Jednakże inni wyróżniają pieniężne (ang. pecuniary) i niepieniężne (ang. non-pecuniary) efekty zewnętrzne…

34 PRZYKŁADY: Papieros Róże przed czyimś gankiem SO2 emitowane wprost do atmosfery przez tę fabrykę Droga dojazdowa do autostrady zbudowana przez pewną firmę ku zadowoleniu okolicznej ludności, Przykry zapach wokół garbarni, śmieci w lesie.

35 RODZAJE EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH:1. PRODUKCYJNE I KONSUMPCYJNE. -Sąsiad wytruł mszyce na swoje działce, więc moje owoce są zdro- we. -Sąsiad słucha muzyki ludowej „na pełny regulator”. 2. POZYTYWNE I NEGATYWNE -Darmowe woda i sprężone powietrze na stacji benzynowej. -Wyprowadziliśmy psa na spacer i teraz nie da się wejść na traw- nik.

36 PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEW-NĘTRZNYCHNORMY SPOŁECZNE Wielu nie śmieci, bo nakaz moralny skłania ich do brania pod uwa-gę skutków swoich działań dla innych ludzi, czyli - w języku ekono-mii – do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych. 2. NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY... Może ono wtedy polegać na ŁĄCZENIU RÓŻNYCH RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI. Np. pomyśl o sąsiadujących: właścicielu wiśniowego sadu i hodowcy pszczół...

37 ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne?

38 ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie.

39 ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego?

40 Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni.ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni.

41 Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego?

42 Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu.

43 Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu?

44 Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone.

45 Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia?

46 Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? Produkcji wiśni w sadzie towarzyszą pozytywne efekty zew-nętrzne, które dotyczą produkcji miodu w pasiece. Produkcji miodu w pasiece towarzyszą pozytywne efekty, które dotyczą produkcji wiśni w sadzie. b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? Jest za mała. Większa pasieka powoduje, że sad rodzi więcej wiśni. c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? Jest za mały. Większy sad powoduje, że pszczoły dają więcej miodu. d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? Zarówno pasieka, jak i sad zostaną powiększone. e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? Niekiedy prywatne podmioty radzą sobie z efektami zew-nętrznymi, łącząc się, co skutkuje uwzględnianiem przez nie efektów zewnętrznych, czyli ich INTERNALIZACJĄ. Tak właśnie jest w opisanej w opisanej sytuacji. Jest to jednym z powodów fuzji-konglomeratów, o których mówiliśmy przy okazji analizy polityki ochrony kon-kurencji.

47 Jednakże zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa SAME nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi, więc MUSI JE ZASTĄPIĆ PAŃSTWO. 1. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control).

48 Jednakże zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi, więc musi je zastąpić państwo. 1. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control). 2. Podatek Pigou (MSC-MPC?).

49 Jednakże zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi, więc musi je zastąpić państwo. 1. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control). 2. Podatek Pigou (MSC-MPC?). 3. Jednolity podatek od emitowanej ilości zanieczyszczeń.

50 Jednakże zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi, więc musi je zastąpić państwo. 1. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control). 2. Podatek Pigou (MSC-MPC?). 3. Jednolity podatek od emitowanej ilości zanieczyszczeń. 4. Sztuczny rynek „kartek na trucie”.

51 ZADANIE Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku).

52 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). MC1.

53 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). MC1. b) Jaką oszczędność środków dałoby zwiększenie emisji w firmie B o jednostkę?

54 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). MC1. b) Jaką oszczędność środków dałoby zwiększenie emisji w firmie B o jednostkę? MC2.

55 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). MC1. b) Jaką oszczędność środków dałoby zwiększenie emisji w firmie B o jednostkę? MC2. c) Czy łączną emisję firm A i B można zmniejszyć do poziomu (LA+LB) mniejszym kosztem? [Wskazówka: Porównaj odpowiedzi na pytania a) i b)].

56 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). MC1. b) Jaką oszczędność środków dałoby zwiększenie emisji w firmie B o jednostkę? MC2. c) Czy łączną emisję firm A i B można zmniejszyć do poziomu (LA+LB) mniejszym kosztem? [Wskazówka: Porównaj odpowiedzi na pytania a) i b)]. Tak. Wszak MC2 > MC1, więc ograniczając emisję w firmie A o jed-nostkę ponosimy koszty mniejsze od oszczędności spowodowanych zwiększeniem emisji o jednostkę w firmie B. Łączny poziom emisji się nie zmienia. Oznacza to, że w opisanej w zadaniu sytuacji koszt sprowadzenia emisji do poziomu LA+ LB może zostać zmniejszony.

57 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). MC1. b) Jaką oszczędność środków dałoby zwiększenie emisji w firmie B o jednostkę? MC2. c) Czy łączną emisję firm A i B można zmniejszyć do poziomu (LA+LB) mniejszym kosztem? [Wskazówka: Porównaj odpowiedzi na pytania a) i b)]. Tak. Wszak MC2 > MC1, więc ograniczając emisję w firmie A o jed-nostkę ponosimy koszty mniejsze od oszczędności spowodowanych zwiększeniem emisji o jednostkę w firmie B. Łączny poziom emisji się nie zmienia. Oznacza to, że w opisanej w zadaniu sytuacji koszt sprowadzenia emisji do poziomu LA+ LB może zostać zmniejszony. d) Wprowadzono podatek od jednostki emisji równy T* (zob. rysu-nek). Wskaż nowe poziomy emisji i krańcowego kosztu zmniejszenia emisji w obu firmach.

58 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). MC1. b) Jaką oszczędność środków dałoby zwiększenie emisji w firmie B o jednostkę? MC2. c) Czy łączną emisję firm A i B można zmniejszyć do poziomu (LA+LB) mniejszym kosztem? [Wskazówka: Porównaj odpowiedzi na pytania a) i b)]. Tak. Wszak MC2 > MC1, więc ograniczając emisję w firmie A o jed-nostkę ponosimy koszty mniejsze od oszczędności spowodowanych zwiększeniem emisji o jednostkę w firmie B. Łączny poziom emisji się nie zmienia. Oznacza to, że w opisanej w zadaniu sytuacji koszt sprowadzenia emisji do poziomu LA+ LB może zostać zmniejszony. d) Wprowadzono podatek od jednostki emisji równy T* (zob. rysu-nek). Wskaż nowe poziomy emisji i krańcowego kosztu zmniejszenia emisji w obu firmach. d) Odpowiednio: LAA i LBB oraz MCA=MCB=T*.

59 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). d) Wprowadzono podatek od jednostki emisji równy T* (zob. rysu-nek). Wskaż nowe poziomy emisji i krańcowego kosztu zmniejszenia emisji w obu firmach. d) Odpowiednio: LAA i LBB oraz MCA=MCB=T*. e) Na czym polega wyższość podatku nad limitami?

60 Po wielu sporach roczne limity emisji węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (rysunek). Obie firmy dostosowały się do limitów. Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jakiego nakładu wyma-gałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Wskaż odpo-wiedź na rysunku). d) Wprowadzono podatek od jednostki emisji równy T* (zob. rysu-nek). Wskaż nowe poziomy emisji i krańcowego kosztu zmniejszenia emisji w obu firmach. d) Odpowiednio: LAA i LBB oraz MCA=MCB=T*. e) Na czym polega wyższość podatku nad limitami? e) Podatek zapewnia wyrównanie się krańcowego kosztu zmniejsze- nia emisji we wszystkich firmach. Oznacza to minimalizację kosztu sprowadzenia emisji do pożądanego poziomu.

61 DOBRA PUBLICZNE I PODOBNE PROBLEMY

62 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiskaSą przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec DOBRA PRYWATNE (np. kanapka z szynką) DOBRA KLUBOWE (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec TRAGEDIA WSPÓLNEGO PASTWISKA (np. zatłoczona plaża) DOBRA PUBLICZNE (np. obrona narodowa)

63 Nie są przedmiotem rywalizacji Dobra prywatne (np. kanapka z szynką)Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pas-twiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA PRYWATNE znamy doskonale; np. kiedy ktoś odgryzie kawałek naszej kanapki, dla nas zostaje mniej, jednak to my de-cydujemy, czy poczęstujemy kogoś kanapką. Zwykle nie przy-sparzają one kłopotów państwu, prywatni producenci wytwarza-ją ich dla nas mnóstwo!

64 Nie są przedmiotem rywalizacji Dobra prywatne (np. kanapka z szynką)Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pas-twiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Z DOBRAMI KLUBOWYMI stykamy się rzadziej: np. wielu może wspólnie kibicować „Legii”, lecz jej właściciel jest w stanie nie wpuścić na stadion kogoś, kto nie zapłacił za bilet. Również dobrami „klubowymi” państwo nie musi się bardzo przejmować, bo prywatne przedsiębiorstwa chętnie produkują je dla członków „klubu”.

65 Nie są przedmiotem rywalizacji Dobra prywatne (np. kanapka z szynką)Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pas-twiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Zupełnie inaczej jest z DOBRAMI PUBLICZNYMI (ang. public goods), których dotyczy EFEKT GAPOWICZA (ang. free riding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używania) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia. ■ Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie spo sób nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczebności zbioru korzystających nie przeszkadza innym.

66 PRZYKŁADY: prawo, obrona narodowa, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja.

67 Prywatne firmy ZWYKLE nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i muszą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publicz-ne padają ofiarą gapowiczów.

68 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych?Oto rozwiązania: Państwo może samo wytwarzać te dobra. Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów. Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowo-łanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr.

69 Nie są przedmiotem rywalizacji Dobra prywatne (np. kanapka z szynką)Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pas-twiska (np.zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA, KTÓRYCH DOTYCZY TRAGEDIA WSPÓLNEGO PASTWISKA (ang. tragedy of commons) nie dają się zastrzec, lecz są przedmiotem rywalizacji. ■ Do tragedii wspólnego pastwiska dochodzi, gdy ktoś, korzystając z dobra, szkodzi innym korzystającym, a wszyscy mogą uczestniczyć w konsumpcji. Efektem jest RABUNKOWA KONSUMPCJA.

70 PRZYKŁADY: ławice ryb na wodach międzynarodowych, publiczne toalety w czasie rockowego koncertu, „zakorkowana” autostrada, zatłoczone plaże publiczne, śmieci w lesie.

71 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności spowodo-wanej tragedią wspólnego pastwiska?Oto rozwiązania: Opłaty za użytkowanie dobra (np. bilety wstępu na plażę). Ograniczenie możliwości korzystania z dobra (np. limity poło-wów). Zwiększenie podaży tak, aby zaspokoić wszystkie potrzeby (np. budowa nowych autostrad).

72 KŁOPOTY Z INFORMACJĄ Kłopoty z informacją przyjmują dwie formy: 1. ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asym-metric information) (np. między sprzedawców i nabywców). 2. DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).

73 ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (npASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców) ■ Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słab- szego”.

74 PRZYKŁADY: Praca przy azbeście, Lek o nieznanych skutkach ubocznych, Pożyczka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finanso- wym żargonem, Sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, Marihuana sprzedawana w szkołach podstawowych, Płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy, Pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze

75 FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA:Ustawy o bezpieczeństwie pracy. Ustawy o uczciwym handlu. Ograniczanie dostępu DÓBR do rynku. Ograniczanie dostępu PRODUCENTÓW do rynku. Udostępnianie informacji.

76 DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (angDOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE) ■ Chodzi o sytuacje, w których jednostka - nie biorąc pod uwagę efektów zewnętrznych swojego działania, a także norm kulturowych - podejmuje (RZEKOMO!) niewłaściwe decyzje o ilości nabywanych (konsumo- wanych) dóbr. Nawet jeśli informacja jest symetryczna, zdarza się, że ludzie (RZEKOMO!) źle oceniają użyteczność pewnych dóbr...

77 PRZYKŁADY: szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura, aborcja, edukacja, niektóre rodzaje ubezpieczeń (OC, ubezpieczenie emerytalne), pornografia, prostytucja, transmisja z meczu Reprezentacji Narodowej, samochodowe pasy bezpieczeństwa, eutanazja.

78 DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (angDOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE) FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: Nakazy i zakazy. Podatki i subsydia. Propaganda „społeczna”.

79 Poza efektywnością państwo dba również o SPRAWIEDLIWOŚĆ.SPRAWIEDLIWOŚĆ dotyczy kwestii: „Dla kogo jest produko-wane?”, czyli podziału dochodów (majątku, szans). Ludzie spie-rają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY.

80 Wielu uważa, że LUDZIE SĄ RÓWNI...Ich zdaniem z poglądu o równości ludzi wynika, że - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – jedni ludzie nie powinni DOMINOWAĆ nad innymi ludźmi, decydując o ich losie (np. jedni ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność).

81 Wielu uważa, że LUDZIE SĄ RÓWNI...Ich zdaniem z poglądu o równości ludzi wynika, że - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – jedni ludzie nie powinni dominować nad innymi ludźmi, decydując o ich losie (np. jedni ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność). Zdaniem wielu z poglądu o równości ludzi wynika także, że jedni nie powinni CIERPIEĆ wtedy, kiedy inni są szczęśliwi, i że należy temu - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – zapobiegać.

82 Wielu uważa, że LUDZIE SĄ RÓWNI...Ich zdaniem z poglądu o równości ludzi wynika, że - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – jedni ludzie nie powinni dominować nad innymi ludźmi, decydując o ich losie (np. jedni ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność). Zdaniem wielu z poglądu o równości ludzi wynika także, że jedni nie powinni cierpieć wtedy, kiedy inni są szczęśliwi, i że należy temu - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – zapobiegać. Jednakże zapobieganie dominacji i cierpieniu, czyli dbałość o spra-wiedliwość, bywa sprzeczne z poglądem, że LUDZIE SĄ WOLNI i że ODPOWIADAJA ZA WŁASNE CZYNY (np. pomyśl o wolności dysponowania dochodem, a także o osobach, którym nie chce się pracować)…

83 Wielu uważa, że LUDZIE SĄ RÓWNI...Ich zdaniem z poglądu o równości ludzi wynika, że - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – jedni ludzie nie powinni dominować nad innymi ludźmi, decydując o ich losie (np. jedni ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność). Zdaniem wielu z poglądu o równości ludzi wynika także, że jedni nie powinni cierpieć wtedy, kiedy inni są szczęśliwi, i że należy temu - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI – zapobiegać. Jednakże zapobieganie dominacji i cierpieniu, czyli dbałość o spra-wiedliwość, bywa sprzeczne z poglądem, że LUDZIE SĄ WOLNI i że ODPOWIADAJA ZA WŁASNE CZYNY (np. pomyśl o wolności dysponowania dochodem, a także o osobach, którym nie chce się pracować)… * ZAPOBIEGANIE DOMINACJI I CIERPIENIU, CZYLI DBA-ŁOŚĆ PAŃSTWA O SPRAWIEDLIWOŚĆ, przyjmuje często formę zmniejszania różnic dochodów („wyrównywania dochodów”). Wy-równywaniu dochodów służą PODATKI i ZASIŁKI.

84 A zatem… W praktyce dbałość państwa o sprawiedliwość (zapobieganie domi-nacji i cierpieniu) przyjmuje zwykle m.in. formę zmniejszania różnic dochodów („wyrównywania dochodów”). Wyrównywaniu dochodów służą PODATKI i ZASIŁKI*.

85 A zatem… W praktyce dbałość państwa o sprawiedliwość (zapobieganie domi-nacji i cierpieniu) przyjmuje zwykle m.in. formę zmniejszania różnic dochodów („wyrównywania dochodów”). Wyrównywaniu dochodów służą PODATKI i ZASIŁKI*. Celem nie jest zupełne wyrównanie dochodów.

86 A zatem… W praktyce dbałość państwa o sprawiedliwość (zapobieganie domi-nacji i cierpieniu) przyjmuje zwykle m.in. formę zmniejszania różnic dochodów („wyrównywania dochodów”). Wyrównywaniu dochodów służą PODATKI i ZASIŁKI*. Celem nie jest zupełne wyrównanie dochodów. Za SPRAWIEDLIWY wielu ludzi ma taki podział do-chodów, w przypadku którego dochody są proporcjonalne do wy-ników pracy i (lub) wysiłku i (lub) akceptowanych społecznie po-trzeb ludzi...

87 PODATKI PODATKI są głównym źródłem dochodów państwa. W Polsce wpływy z opodatkowania wyniosły w 2014 r. 89,9% wszystkich do-chodów budżetu centralnego („budżetu państwa”) (kolejne 0,9% stanowiły dochody z cła, które też jest podatkiem).  Podatki są to - niezwiązane z własnością – przymuso- we płatności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na rzecz państwa.

88 RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. PODATKI BEZPOŚREDNIE płacą ludzie możliwi do zidentyfiko-wania (np. wedle kryterium wysokości osiąganego dochodu) przed zapłaceniem podatku. W Polsce w 2014 r. do bezpośrednich zaliczano np. podatek „dochodowy od osób fizycznych (ang. personal income tax, PIT) i podatek dochodowy od osób prawnych (ang. corporate income tax, CIT).

89 RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. Natomiast PODATKI POŚREDNIE płacą ludzie, których nie da się zidentyfikować przed zapłaceniem podatku, bo te podatki są ukryte w cenach dóbr i warunkiem ich zapłacenia jest nabycie konkretnego dobra. W Polsce pośrednie są np: podatek od towarów i usług (jego inna nazwa to podatek od wartości dodanej, ang. value added tax, VAT), a także akcyza.

90 Udział najważniejszych podatków w dochodach podatkowych budżetu cen-tralnego w 2014 r. (w mld zł; w %). 1.Wpływy podatkowe budżetu państwa 254,8 100,0 w tym m.in.: -VAT 124,3 43,8 -PIT 43,0 15,2 -Akcyza 61,6 21,7 -CIT 23,3 8,2 Źródło: Dane GUS.

91 PODATKI A SPRAWIEDLIWOŚĆPODATKI A SPRAWIEDLIWOŚĆ Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe także w innym sensie i domagają się SPRAWIEDLIWOŚCI POZIOMEJ i PIONOWEJ. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że osoby znajdujące się w takiej samej sytuacji powinny być traktowane tak samo (np. oso-by o równym dochodzie płacą taki sam podatek). SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWA oznacza, że osoby znajdujące się w różnej sytuacji powinny być traktowane różnie (np. osoby o wyż-szym dochodzie płacą wyższy podatek).

92 PODATKI A SPRAWIEDLIWOŚĆPODATKI A SPRAWIEDLIWOŚĆ Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe także w innym sensie i domagają się SPRAWIEDLIWOŚCI POZIOMEJ i PIONOWEJ. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że osoby znajdujące się w takiej samej sytuacji powinny być traktowane tak samo (np. oso-by o równym dochodzie płacą taki sam podatek). SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWA oznacza, że osoby znajdujące się w różnej sytuacji powinny być traktowane różnie (np. osoby o wyż-szym dochodzie płacą wyższy podatek). W obu przypadkach chodzi o to, żeby podatek BYŁ RÓWNIE DO-LEGLIWY DLA WSZYSTKICH (ŻEBY „BOLAŁ” TAK SAMO). Wszak ludzie są równi…

93 ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”?

94 ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta!

95 b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”?ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”?

96 b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: (1) Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb).

97 b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: (1) Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb). (2) Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy każdy płaci równą część każdego gdyba dochodu to, owszem, podatek proporcjo-nalny jest sprawiedliwy pionowo.

98 b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) ZADANIE Oto plany zwolenników planowanej w Hipotecji reformy podatko-wej. Wprowadzi się jedną stawkę (30%) podatku od wszystkich do-chodów. (Teraz część dochodów nie jest opodatkowana, np. docho-dy wydane na zakup mieszkania. Reszty dotyczy coraz wyższe staw-ki: 20%, 30% i 40%). a) Dlaczego planowany podatek liniowy (ang. flat tax) jest „sprawiedliwy poziomo”? Taka sama dla wszystkich stawka opodatkowania powoduje, że lu-dzie o równym dochodzie płacą tyle samo. Pozioma sprawiedliwość została więc osiągnięta! b) A czy jest on „sprawiedliwy pionowo”? b) Odpowiedź zależy od interpretacji słów: „równie dolegliwy bez względu na dochód”: (1) Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy wszyscy płacą tyle samo, to podatek liniowy nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są bogaci (np. 30% od 2000 gb jest mniejsze od 30% od 3000 gb). (2) Jeśli podatek jest „równie dolegliwy” wtedy, kiedy każdy płaci równą część każdego gdyba dochodu to, owszem, podatek proporcjo-nalny jest sprawiedliwy pionowo. (3) Wielu zakłada, że dla bogatych dolegliwość spowodowana za-braniem im przez państwo stałej części każdego zarobionego gdyba jest mniejsza niż dla biednych. Według nich podatek proporcjonal-ny nie jest sprawiedliwy pionowo. Dyskryminowani są biedni. Bo-gatsi powinni płacić wedle wyższej stawki!

99 Z kolei rzecznicy ZASADY: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. bene-fits principle), chcą opodatkować korzyści z konkretnych działań państwa. Na przykład, podatek drogowy powinni płacić głównie właściciele samochodów.

100 Na przykład, nie ma sensu opodatkowywać zasiłku dla bezrobotnych.Ludzie bywają także zwolennikami ZASADY ZDOLNOŚCI DO PŁACENIA (ang. ability to pay principle), twierdząc, że podatki powinni płacić ci, których na to stać. Na przykład, nie ma sensu opodatkowywać zasiłku dla bezrobotnych.

101 W praktyce to, kto, ile podatku płaci państwu, zależy od: W praktyce to, kto, ile podatku płaci państwu, zależy od: Progresywności systemu podatkowego. Rozkładu ciężaru opodatkowania podatkami pośrednimi.

102 PROGRESYWNOŚĆ PODATKU PROGRESYWNOŚĆ PODATKU ■ Podatek (lub system podatkowy) jest progresywny, jeśli w miarę wzrostu opodatkowanego dochodu prze- ciętna stopa opodatkowania wzrasta. Co to znaczy? Otóż, PRZECIĘTNA STOPA OPODATKOWANIA sta-nowi odsetek dochodu całkowitego zabierany przez państwo po-datkiem.

103 Podatek (lub system podatkowy) jest progresywny, jeśli w miarę wzrostu opodatkowanego dochodu przeciętna stopa opodatkowa-nia wzrasta. Oczywiście, konsekwencją progresywności podatku jest to, że bogaci płacą państwu więcej niż biedni...

104 ROZKŁAD CIĘŻARU OPODATKOWANIAROZKŁAD CIĘŻARU OPODATKOWANIA Pamiętasz, jak działa podatek od sprzedaży? Po nałożeniu podat-ku linia podaży przesuwa się z położenia S do S’. Rozkład ciężaru opodatkowania zależy od przebiegu linii popytu i linii podaży…

105 A B Np. NA RYSUNKU A przy względnie płaskiej linii popytu nabywcy znacznie zmniejszają zapotrzebowanie reagując na wzrost ceny dobra. Mogą zatem skutecznie bronić się przed przerzucaniem na nich przez sprzedawców ciężaru opodatkowania i w efekcie płacą państwu względnie małą część podatku (P1E1P*B). Natomiast NA RYSUNKU B linia popytu jest względnie stroma i kupujący płacą stosunkowo dużą część podatku (P1E1BP*).

106 ■ Zasiłkiem (transferem) nazywamy inne niż podatki, niehand- ZASIŁKI Sprawiedliwości służą nie tylko podatki, lecz także ZASIŁKI (płat-ności transferowe, transfery) (ang. transfer payments) takie, jak zasił-ki dla bezrobotnych, zasiłki dla chorych, dla starych, dla rodzin wie-lodzietnych itp. ■ Zasiłkiem (transferem) nazywamy inne niż podatki, niehand- lowe przepływy dóbr między konsumentami, producentami i państwem.

107 1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki w nauce). RODZAJE ZASI ŁKÓW WYRÓŻNIMY np. : 1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki w nauce). 2) Zasiłki rzeczowe (np. koce wysłane powodzianom). W RAMACH INNEGO PODZIAŁU ROZRÓŻNIA SIĘ: 1) Uzależnione od dochodu (np. zasiłek dla rodziny wielodzietnej). 2) Nieuzależnione od dochodu, lecz np. od wieku korzystającego, jego sprawności fizycznej, stosunku do pracy (np. renta inwalidz-ka).

108 Zasiłki państwa służą sprawiedliwości. Jednakże ubocznym skut-kiem jest zmniejszenie dobroczynności prywatnej, np. osób, koś-ciołów. W dodatku transfery powodują nieefektywność, zniechęcając do pracy (to dlatego mówimy, że „biednemu lepiej dać wędkę, a nie rybę”). Licząc na zasiłek, ludzie stają się BIERNI, co powoduje, że maleje ilość wytwarzanych dóbr.

109 Koszty spowodowane zasiłkami obejmują także: biurokrację, zanik przedsiębiorczości, spowodowany rosnącymi podatkami spadek dochodów, a zatem także skłonności do oszczędzania, który zmniejsza inwestycje i wzrost gospodarczy.

110 ■ PODZIAŁ PODMIOTOWY oznacza ostateczny po- W wyniku działań państwa posługującego się podatkami i trans-ferami powstaje PODMIOTOWY PODZIAŁ DOCHODÓW w społeczeństwie. Chodzi o dochody gospodarstw domowych. ■ PODZIAŁ PODMIOTOWY oznacza ostateczny po- dział dochodów między gospodarstwa domowe. Do opisu podmiotowego podziału dochodów służą m.in.: KRZYWA LORENZA, WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO, LINIA UBÓSTWA, STOPA UBÓSTWA.

111 KRZYWA LORENZA 1. Na osi poziomej układu współrzędnych mierzymy odsetek wszyst-kich gospodarstw domowych (OD NAJUBOŻSZYCH DO NAJBO-GATSZYCH), a na osi pionowej – odsetek wszystkich dochodów. 2. Punkty krzywej Lorenza pokazują jaką część wszystkich dochodów przypada DANEMU ODSETKOWI NAJUBOŻSZYCH GOSPODARSTW DOMOWYCH.

112 „Polska” krzywa Lorenza, 2012 r.KRZYWA LORENZA zaczyna się w początku układu (0% rodzin ma 0% dochodów!), a kończy w punkcie o współrzędnych: 100% i 100% (100% gospodarstw domowych dostaje 100% dochodów wszystkich gospodarstw domowych). „Polska” krzywa Lorenza, 2012 r. Dochody 100% 20% 6,5% A B Grupy kwintylowe Grupy kwintylowea/ Odsetek dochodów Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta 6,5 12,2 16,8 22,8 41,7 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji.

113 WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO Pole między krzywą Lorenza, a LINIĄ DOSKONAŁEJ RÓWNOŚ-CI (przekątna na rysunku) stanowi wygodną miarę nierówności dochodów. Jego udział w całości obszaru pod linią doskonałej równości to WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO, którego wartość zmienia się od 0 (doskonała równość) do 1 (zupełna nierówność), lub, po przemnożeniu przez 100, od 0 do 100. Dochody 100% 20% 6,5% A B Grupy kwintylowe Grupy kwintylowea/ Odsetek dochodów Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta 6,5 12,2 16,8 22,8 41,7 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji.

114 WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO – wskaźnik koncentracji do-chodów, przyjmuje wartość między 0 a 1 (lub jeśli pomno-żymy ją przez 100, między 0 a 100). Wskaźnik ten osiągnąłby wartość 0, gdyby wszystkie osoby miały ten sam dochód, na-tomiast wartość 1, gdyby wszystkie osoby, poza jedną, miały dochód zerowy. Uwaga: Dane dla Austrii, Belgii, Irlandii i Wielkiej Brytanii dotyczą roku. Źródło: Dane GUS.

115 LINIA UBÓSTWA LINIĘ UBÓSTWA (ang. poverty line) wyznacza tzw. MINIMUM SOCJALNE, czyli minimalny dochód zaspokajający podstawowe potrzeby gospodarstwa domowego. Minimum socjalne jest wyznaczone przez wartość koszyka niezbęd-nych człowiekowi dóbr, którego skład określają urzędnicy i naukow-cy, dbając by były one odpowiednie jakościowo, zróżnicowane i ta-nie (np. kaloryczne). Chodzi m.in. o wydatki na żywność, mieszkanie (eksploatacja i wy-posażenie), edukację, kulturę i rekreację, odzież i obuwie, ochronę zdrowia, higienę osobistą, transport i łączność,

116 STOPA UBÓSTWA STOPA UBÓSTWA (ang. poverty rate) stanowi odsetek gospodarstw domowych żyjących poniżej linii ubóstwa, czyli osiągających dochód niższy od minimum socjalnego.

117 Wylicza się kilka różnych linii ubóstwa, oddzielnie dla osób samot-nych, dla dwuosobowych gospodarstw domowych itd. W 2014 r. w Stanach linia ubóstwa dla osób samotnych przebiegała na wysokości dolarów, a dla rodziny czterooso-bowej na wysokości dolarów rocznie. W Polsce w końcu 2015 r. odpowiednie wartości wynosiły: 1 078, 7 zł i 3 403,8 zł. Zgodnie z tym kryterium w 2014 r. 14,8% Amerykanów (46,7 mln osób, głównie czarnoskórych, imigrantów z krajów hisz-pańskojęzycznych, rodzin samotnych kobiet) żyło w biedzie. W Pol-sce w 2015 r. stopa ubóstwa wynosiła około 40,0%.

118 -----------------------W Polsce obliczane jest także tzw. MINIMUM EGZYSTENCJI, które umożliwia zaspokojenie tylko najniezbędniejszych potrzeb; po jego przekroczeniu następuje BIOLOGICZNE WYNISZCZENIE organizmu. W czerwcu 2014 r. minimum egzystencji wynosiło 541,9 zł i 1850,85 zł (odpowiednio: dla osób samotnych i rodzin czteroosobowych) (da-ne MPiSS). PONIŻEJ MINIMUM EGZYSTENCJI ŻYŁO 6,7% OSÓB W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH (te badania gu-sowskie nie obejmują np. osób bezdomnych)A. A Co dwa lata Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) przeprowadza liczenie osób bezdomnych. Na przykład w nocy z 21 na 22 stycznia 2015 r. ustalono, że w Polsce było 36,1 tys. bezdomnych. Rzut oka na listę 100 najbogatszych Polaków tygodni-ka „Wprost” wskazuje, że także biegun bogactwa jest w Polsce dob-rze wykształcony. Majątek osób zajmujących czołowe miejsce na tej liście jest mierzony miliardami złotych.

119 NIE TYLKO RYNEK JEST ZAWODNY (ANG. MARKET FAILU-RE).NIE TYLKO RYNEK JEST ZAWODNY (ANG. MARKET FAILU-RE). TAKŻE CHCĄCE KORYGOWAĆ WADY RYNKU PAŃ-STWO, ZMAGA SIĘ Z RÓŻNYMI KŁOPOTAMI (ANG. GOVER-NMENT FAILURE), KTÓRE SZKODZĄ EFEKTYWNOŚCI I SPRAWIEDLIWOŚCI.

120 ZAWODNOŚĆ PAŃSTWA - chodzi o przeszkody utrudniające przełożenie preferencji jednostek na właściwe decyzje dotyczące ca-łej zbiorowości .

121 PARADOKS GŁOSOWANIA

122 A>B B>C C>A

123 A i B → A i C → C A i C → C i B → B B i C → B i A → A A>B B>CA>B B>C C>A A i B → A i C → C A i C → C i B → B B i C → B i A → A

124 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można UPORZĄDKOWAĆ OD „NAJLEPSZEJ” DO „NAJGORSZEJ”… Warianty „gorsze” „lepsze”

125 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można uporządkować od „najlepszej” do „najgorszej”, a odwołujące się do tego kryterium preferencje dotyczące tych opcji są „JEDNOSZCZYTOWE”… Warianty „gorsze” „lepsze”

126 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można uporządkować od „najlepszej” do „najgorszej”, a odwołujące się do tego kryterium preferencje dotyczące tych opcji są „jednoszczytowe”… w demo-kratycznym głosowaniu WYGRYWA OPCJA „ŚRODKOWEGO” GŁOSUJĄCEGO. Warianty „gorsze” „lepsze”

127 POROZUMIENIE GŁOSUJĄCYCH POROZUMIENIE GŁOSUJĄCYCHPOROZUMIENIE GŁOSUJĄCYCH POROZUMIENIE GŁOSUJĄCYCH

128

129 Także SKONCENTROWANE KORZYŚCI I ROZPROSZO-NE KOSZTY powodują zawodność państwa...

130 Otóż skutkiem decyzji państwa bywają wielkie korzyści (lub straty) niewielu, którym towarzyszą nieznaczne zmiany sytuacji reszty obywateli. Korzystającym (lub tracącym) wiele opłaca się wtedy wy-wierać nacisk na urzędników podejmujących decyzję.

131 Natomiast podatnicy, których — ze względu na ich liczbę — skutki decyzji dotyczą w małym stopniu, nawet jeśli zdają sobie sprawę z własnych strat, nie są zainteresowani przeciwdziałaniem...

132 Np. górnikom opłaca się demonstrować i prowokować starcia z policją, aby — „w imię sprawiedliwości” — wymusić wypłacenie so-bie odpraw w wysokości dwuletnich poborów. Jednocześnie podatni-kom nie opłaca się bronić swoich pieniędzy. Jeśli 100 tys. górników zainkasuje po 50 tys. gb z pieniędzy podatników, których jest 20 mln, to przeciętny podatnik straci ( · )/ , czyli 250 gb.

133 Zakłóca to podejmowanie racjonalnych decyzji ekonomicznych…Kiedy koszty rozkładają się na miliony osób, a korzyści dotyczą ty-sięcy bezpośrednio zainteresowanych, trudno jest bronić budżeto-wych pieniędzy. Korzystającym opłaca się organizować kampanie nacisku, popierać „swoich” i zwalczać „obcych” polityków. Zakłóca to podejmowanie racjonalnych decyzji ekonomicznych…