1 Witold Załęski Bielski Park Technologiczny Lotnictwa Przedsiębiorczości i Innowacji Kraków, 05.09.2013 r. „ALTERNATYWY ROZWOJU TECHNOLOGICZNYCH START-UPÓW. WSPÓŁPRACA Z FUNDUSZAMI WYSOKIEGO RYZYKA” PROJEKTY INNOWACYJNE W OCZACH INWESTORÓW INSTYTUCJONALNYCH
2 KILKA SŁÓW O SOBIE 2 W 1991 roku zacząłem wykonywać nie znany wówczas zawód konsultanta biznesowego W latach 1994-1996 jako ekspert międzynarodowego konsorcjum uruchamiałem pierwszy w Polsce program wspierający przedsiębiorczość – Program Inicjatyw Lokalnych Phare Od tamtego czasu brałem czynny udział w programowaniu, realizacji i ewaluacji wszystkich ważniejszych programów pomocy dla MSP W 1997 roku wraz z kilkunastoma koleżankami i kolegami założyłem Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych a w dwa lata później Polskie Stowarzyszenie Funduszy Pożyczkowych. Jestem członkiem władz funduszu seed capital Bielskiego Parku Technologicznego Lotnictwa Przedsiębiorczości i Innowacji. Dysponujemy kapitałem inwestycyjnym na poziomie około 50 mln zł.
3 CZYM JEST INNOWACJA ? Innovatio (łac. odnowienie ) Innowacja nierozłącznie wiąże się ze zmianą, nowością, reformą, działalnością nowatorską Za innowacje uważa się nowe fakty, procesy, zjawiska o charakterze technicznym, organizacyjnym, społecznym lub psychologicznym Innowacja ma dwa wymiary: kreowanie nowości kreowanie wartości 3
4 CO NIE JEST INNOWACJĄ ? Walizkowa toaleta – jest nowość, ale czy jest wartość? 4
5 POJĘCIE INNOWACJI – PODEJŚCIE BIZNESOWE (P. DRUCKER) Zmienność ->szanse ->innowacje Idea >>>>>pomysł >>>>> szansa marzenie, wyobrażenieprzekonanie, by zrobić jak można zrobićże warto zrobić coś nowegocoś konkretnego coś konkretnego Przedsiębiorczość polega na aktywnym podejściu do szans - ich wykorzystywaniu i unikaniu zagrożeń : celem wprowadzania zmian jest określona korzyść ekonomiczna kluczowe znaczenie mają innowacje służące zwiększeniu konkurencyjności prowadzonej działalności gospodarcze Innowacje definiowane są jako pomyślna ekonomicznie eksploatacja nowych pomysłów 5
6 ZYCIE FIRMY - NAJPIERW NAJOGÓLNIEJ 6
7 ŻYCIE FIRMY 7 Mniej niż połowa małych i średnich firm w Polsce może pochwalić się dłuższym niż pięcioletnim stażem na rynku. Choć dane nie odbiegają od tych pochodzących z krajów bardziej rozwiniętych, stanowią wystarczający powód, by zadać sobie pytanie o czynniki, które sprzyjają długiej obecności firmy na rynku. Faza wzrostowa w życiu firmy przypada na okres, kiedy firma wchodzi na rynek. To czas walki o odebranie klienta konkurencji lub - w przypadku zagospodarowania niszy rynkowej - przyciągnięcia go dzięki samodzielnemu wykreowaniu popytu przez uświadomienie nowej, niedostrzeżonej dotąd przez rynek potrzeby, na którą odpowiada oferta wschodzącej właśnie firmy. Okres wzrostu, w zależności od branży i od sytuacji rynkowej, trwa od roku aż do pięciu pierwszych lat działalności firmy. Najważniejszą dominantą tego etapu jest bardzo niska lub zerowa płynność finansowa. W pierwszych latach rozwoju firmy na rynku organizacja działa według zasady „wszyscy na pokład". To również czas największej innowacyjności, a nawet spontaniczności, która bierze się z ciągłych poszukiwań: skutecznej drogi dotarcia do klientów, optymalizacji oferty itd.
8 DOROSŁOŚĆ I STAROŚĆ 8 W momencie, kiedy firma zbierze z rynku wszystko, co było do wzięcia, a rentowność wyraźnie odbija się od zera, przedsiębiorstwo wchodzi w okres dojrzałości, czyli czas pewnej przewidywalności osiąganych wyników (przyrost przychodów o 5-10% rocznie) i stabilizacji w sposobie zarządzania (patrz: tabela na stronie obok). Już na tym etapie warto wypatrywać pierwszych symptomów nieuchronnego (lecz nigdy nie wiadomo, jak odległego) spadku. Jego przyczyną jest... etap dojrzałości. Na każdym etapie rozwoju firmy pojawiają się charakterystyczne pozytywy i negatywy. O ile niskie koszty zarządu w pierwszym etapie działalności firmy należą z pewnością do pozytywów, o tyle już chociażby działanie według przyjętych standardów i procedur, które cechuje fazę dojrzałości, może być w zależności od konkretnego przypadku i dynamiki zdarzeń zarówno szansą, jak i zagrożeniem.
9 WZROST FIRMY A JEJ FINANSE 9
10 SYTUACJE STANDARDOWE I NIESTANDARDOWE 10 W sytuacjach standardowych mamy do czynienia z dwoma rodzajami zapotrzebowania finansowego w powstającej i rozwijającej się firmie: Zapotrzebowanie na finansowanie inwestycyjne występuje wszędzie tam, gdzie środki wytwórcze posiadają dużą wartość. Im większa wartość środków wytwórczych tym trudniej wejść na rynek, ale też tym większa bariera dla konkurentów. Są biznesy, których nie da się zrobić na małą skalę (np. huta stali, elektrownia jądrowa itd.). Są też takie, których uruchomienie nie wymaga niemal w ogóle inwestycji (np. kontroler biletów, malarz pokojowy). Zapotrzebowanie na finansowanie obrotowe w mniejszym stopniu zależy od rodzaju działalności, a w większym od skali obrotów. Nawet niewielka firma może mieć duże zapotrzebowanie na kapitał obrotowy – jeśli np. produkuje dużo drogich detali. Poza tymi sytuacjami standardowymi, mamy także trzeci element potrzeb finansowych – zapotrzebowanie na finansowanie badań.
11 SZCZEGÓLNA SYTUACJA FIRM TECHNOLOGICZNYCH 11 Zapotrzebowanie na środki pozwalające sfinansować powstawanie pomysłu jest szczególnie uciążliwe dla firmy. Finansowanie inwestycji po pierwsze można zabezpieczyć wartościami kupowanych środków trwałych, po drugie jest równoważone przez wzrost/powstanie produkcji (przykład tokarki CNC) Finansowanie obrotu także daje możliwości zarówno zabezpieczenia na kupowanym majątku, jak i zapewnienia odpowiedniego zwrotu z tytułu działalności (sprzedaży zakupionych materiałów w wyrobie gotowym, lub sprzedaży towarów z marżą handlową) Finansowanie badań jest szczególnie trudne. Ich wartość w momencie rozpoczęcia nie jest znana. Mało tego, ich wartość czasem nie jest znana nawet po zakończeniu badań. A do zysków droga niezwykle daleka.
12 CYKL ŻYCIA INNOWACJI Rozwój projektu Poziom nakładów Badania podstawowe Badania stosowane Prototyp rynkowy Wprowadzanie na rynek Ekspansja rynkowa Dolina Śmierci
13 LUKA W FINANSOWANIU DO WYPEŁNIENIA 13 Kapitał Czas/rozwój FFF Seed capital Venture capital IPO (giełda!!!) IPO (giełda!!!) Luka w finansowaniu
14 „ZASADA TRZECH PUDEŁEK” 14 ` INNOWACYJNOŚĆ RYZYKO ZYSKI
15 PUDŁO ZIELONE – „MODYFIKACJE” 15 1.Pochodzenie: przeważnie wewnętrzne 2.Podstawa: rozwój już istniejącego produktu/technologii 3.Efekt: Udoskonalenie, przedłużenie cyklu życia produktu 4.Nakłady: niewielkie 5.Finansowanie: wewnętrzne, kapitałowe, kredytowe 6.Występowanie: powszechne
16 PUDŁO NIEBIESKIE – „INNOWACJE” 16 1.Pochodzenie: wewnętrzne lun zewnętrzne 2.Podstawa: gruntowna zmiana już istniejącego produktu/technologii 3.Efekt: Wprowadzenie nowych produktów/technologii na istniejące rynki 4.Nakłady: bardzo duże w fazie wdrożeniowej 5.Finansowanie: wewnętrzne i zewnętrzne 6.Występowanie: głównie duże podmioty gospodarcze, koncerny
17 PUDŁO CZERWONE – „REWOLUCJE” 17 1.Pochodzenie: przeważnie zewnętrzne 2.Podstawa: wizja, często nie mająca realnej podstawy w dotychczasowym działaniu 3.Efekt: Otwieranie nowych rynków, stwarzanie nowych potrzeb 4.Nakłady: ogromne ! 5.Finansowanie: głównie zewnętrzne na etapie badań i kapitałowe na etapie wdrażania 6.Występowanie: unikalne
18 18 ZALETY FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH 1.Finansuje ryzykowne przedsięwzięcia, bez wymaganych zabezpieczeń. Korzystne jest to dla przedsiębiorstw w fazie powstawania projektu (seed financing) czy zakładania firmy (start-up financing), kiedy potrzeby kapitałowe są duże, a kredyt bankowy jest niedostępny; 2.Oprócz kapitału, inwestor dostarcza know-how, wiedzę swoich specjalistów. Obejmując udziały zostaje wspólnikiem, a więc monitoruje działania spółki oraz bierze na siebie część ryzyka inwestycji; 3.Zwiększenie kapitału własnego poprawia dostęp do innych form finansowania; 4.Wejście inwestora poprawia wizerunek przedsiębiorstwa. Dla podmiotów zewnętrznych jest to sygnał, iż inwestor widzi szanse na sukces tego przedsięwzięcia i chce w niego zainwestować. Dodatkowo przedsiębiorstwo zostało szczegółowo sprawdzone przez inwestora, co nie zdarza się podczas oceny wniosku kredytowego;
19 19 ZALETY FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH (CD) 5.Możliwość zachowania tajemnicy informacji istotnych dla spółki, a czego nie można ukryć przy pozyskaniu kapitału poprzez ofertę publiczną; 6.Finansowanie nie wiąże się z regularną spłatą kapitału oraz odsetek, tak jak to wygląda przy zaciąganiu kredytu inwestycyjnego. Inwestorzy nie są zainteresowani wypłatą bieżącego zysku, dzięki czemu rośnie wartość przedsiębiorstwa. Spłata kapitału następuje w momencie sprzedaży udziałów; 7.Fundusz (w zależności od warunków umowy) może nie mieć wpływu na bieżącą działalność spółki, dzięki czemu jej właściciel sprawuje nad nią całkowitą kontrolę; 8.Wejście inwestora wiąże się z wprowadzeniem mechanizmów kontroli i sprawozdawczości; 9.Korzystanie z doświadczeń inwestora oraz jego kontaktów biznesowych.
20 20 WADY FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH 1.Zmiana struktury kapitałowej wiąże się z częściową utratą kontroli nad spółką. Oznacza to konieczność dzielenia się zyskami, podziałem władzy oraz liczeniem się ze zdaniem partnera; 2.Wejście kapitałowe należy do droższych form finansowania. Mylnie mogłoby się wydawać, że jego koszt jest niski, gdyż na początku nie ma spłaty kapitału jak to ma miejsce przy kredycie bankowym; 3.Problematyczna wycena udziałów i agio oraz problem podatku od aportu wartości niematerialnych; 4.Długi czas pozyskiwania inwestora. Mija ok. 6 - 12 miesięcy od momentu kontaktu z venture capital, do jego wejścia do spółki; 5.Kilkuletnie zaangażowanie się inwestora venture capital. To jednak nie jest wadą samą w sobie, bowiem czas działa na korzyść spółki - zwiększa się jej wartość rynkowa; 6.Po wyjściu inwestora może dojść do przejęcia przedsiębiorstwa przez osoby niepożądane przez właściciela.
21 GŁÓWNE PRZYCZYNY ODRZUCANIA POMYSŁÓW PRZEZ INWESTORÓW 21 Przyczyny odrzucenia wniosków o finansowanie start-upów Procent przypadków Projektodawca przedstawia pomysł oczekując jego realizacji w nadmiernym wymiarze przez inwestora wg zasady: „Ja wymyśliłem ty wykonaj i podziel się zyskiem” 70% Pomysłodawca posiada zbyt powierzchowne rozpoznanie projektu60% Projektodawca nie przedkłada adekwatnych do swych możliwości zabezpieczeń przed ryzykiem inwestora 60% Projekt nie jest wystarczająco innowacyjny i konkurencyjny 35% Wnioskujący znajduje się w bardzo trudnej sytuacji materialnej35% Projektodawca nie potwierdził w przeszłości należytej etyki działań 30% Projektodawca nie zabezpiecza materialnego wkładu własnego do projektu 30% Projektodawca nie akceptuje proponowanych proporcji pomiędzy ryzykiem inwestycji a zyskiem dla inwestora 20% Projektodawca nie posiada należytych kompetencji dla realizacji pomysłu 20% Źr ó dło: Opracowanie własne na podstawie analiz i obserwacji
22 KILKA OPINII OSOBY FINANSUJĄCEJ INNOWACJE 22 „Z głębokim przekonaniem wyrażam żal, że polskie uczelnie nadal uczą wszystkiego, tylko nie tego, jak uruchomić w praktyce własny biznes, jak zdobywaną ogromną wiedzę starać się zamienić na kapitał ludzki własnego przedsiębiorstwa, jak w tych działaniach radzić sobie z barierami biurokracji, fatalnym prawem i ciągle jeszcze powszechną nieakceptacją dla modelu życia opartego na mrówczej „pracy organicznej”, na zamiarze oparcia przyszłości swego otoczenia na własnym dorobku kapitałowym.” „Cieszy z kolei coraz częstsza postawa aktywności biznesowej u młodych pracowników firm, u dobrze wykształconych w obszarach technologicznych inżynierów, technologów i adeptów różnych programów badawczych.”
23 KILKA OPINII OSOBY FINANSUJĄCEJ INNOWACJE 23 „Najczęstszym jednak skutecznym wnioskodawcą w zakresie tworzenia nowych firm start-upów są jeszcze młodzi, ale już doświadczeni przedsiębiorcy, którzy mają za sobą pierwsze lata doświadczeń biznesowych. Fakt, że nie poparte jeszcze wystarczającymi zasobami dla sfinansowania własnych, często całkiem mocno przemyślanych i ugruntowanych, pomysłów biznesowych. Najczęstszym wspólnym wyróżnikiem tych pomysłów jest niszowy charakter produktu, usługi lub technologii z ciekawymi wyróżnikami w postaci wielu innowacyjnych rozwiązań będących wynikiem własnych doświadczeń we wcześniejszej działalności gospodarczej.” „Zbyt rzadkie w tej materii są przypadki opracowań projektowych będących wynikiem kontaktów przedsiębiorców ze sferą nauki i jednostek B+R. Chociaż wydaje się w tej ostatniej materii być zauważalne pewne ożywienie, pewna nowa jakość kontaktu biznesu z jednostkami B+R. Wydaje się, że zmiana formuły wsparcia z bezpośredniego dotowania ogromnymi kwotami całej sfery nauki na rzecz transferowania bezpośrednio tych środków do jednostek naukowo-badawczych za pośrednictwem finansowania zamówień badawczych przedsiębiorców byłoby najlepszym rozwiązaniem. Skutkowałoby ukróceniem podtrzymywania częstych jeszcze feudalnych stosunków na wielu naszych publicznych uczelniach w niekoniecznie „produkujących wiedzę” jednostkach B+R.”