1 Wnioskowania nieprawnicze
2 Wnioskowanie to proces myślowy polegający na tym, że ktoś przyjmując pewne zdanie lub kilka zdań za prawdziwe dochodzi na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania. Przesłanki to zdania, na podstawie których uznajemy inne zdania za prawdziwe. Wniosek – zdanie, które uznajemy za prawdziwe w rezultacie procesu wnioskowania. Przesłanka entymematyczna – przesłanka niewysłowiona, przemilczana i domyślna, gdyż jest oczywista. (gr. „en thymo” – zatrzymana w umyśle). np. Przesłanka: „Marek jest wyższy od Olka” Wniosek: „Olek jest niższy od Marka” np. przesłanka: „Każdy lew jest kotem” Wniosek: „Każdy lew jest ssakiem” Przesłanka entymematyczna: „Każdy kot jest ssakiem”.
3 Schematy inferencyjne – schematy według których przebiegają wnioskowania.Wnioskowanie niezawodne – prawdziwe przesłanki prowadzą zawsze do prawdziwego wniosku (wnioskowania dedukcyjne oraz przez indukcję zupełną). Wnioskowania zawodne – uprawdopodobniające – od prawdziwych przesłanek nie zawsze dochodzimy do prawdziwego wniosku. Wnioskowanie a wynikanie! RACJA zdanie, które łączy obiektywny stosunek wynikania. NASTĘPSTWO Z prawdziwej racji i fałszywego następstwa powstaje zdanie fałszywe.
4 PRZESŁANKA zdania, z których pierwsze uznane przez kogoś za prawdziwe jest dla tej osoby podstawą uznania drugiego za prawdziwe w drodze wnioskowania WNIOSEK I WNIOSKOWANIA DEDUKCYJNE Wnioskowanie, w którym z przesłanek logicznie wynika wniosek. Są to wnioskowanie niezawodne co gwarantuje odpowiednie prawo logiczne. Z prawdziwych przesłanek wynika prawdziwy wniosek.
5 przykład Jeśli dzisiaj jest duży mróz to dzisiaj jest lód na stawie i dzisiaj jest tęgi mróz – więc dzisiaj jest lód na stawie. Jan i Stanisław głosowali dzisiaj w wyborach parlamentarnych. A wiec Jan i Stanisław są pełnoletni.
6 Wnioskowanie dedukcyjne entymematyczne to wnioskowanie, w którym z wypowiedzianych przesłanek wniosek nie wynika logicznie, ale wynika logicznie z koniunkcji przesłanek wypowiedzianych oraz przesłanek domyślnych np. „ponieważ każdy z obecnych na Sali jest adwokatem, więc każdy z obecnych na sali jest z zawodu prawnikiem” P1 – każdy z obecnych na sali jest prawnikiem P2 (domyślna) – każdy adwokat jest prawnikiem W – każdy z obecnych na sali jest z zawodu prawnikiem. We wnioskowaniu dedukcyjnym wniosek jest parafrazą przesłanek (jeżeli rozumowanie przebiega według zasad logiki).
7 P1 – Francja leży w Europie P2 – Hiszpania leży w Europie Błędy we wnioskowaniach dedukcyjnych: 1. błąd formalny – z prawdy wynika fałsz, ktoś uważa swoje wnioskowanie za dedukcyjne lecz dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek, nie opiera się to wnioskowanie na prawie logicznym, a więc nie jest dedukcyjne. 2. błąd koła w dowodzeniu – występuje, wtedy gdy wniosek tego wnioskowania jest identyczny z którąś z jego przesłanek np. P1 – Francja leży w Europie P2 – Hiszpania leży w Europie P3 – Polska leży w Europie W – Polska leży w Europie.
8 3. błąd materialny – popełniany wtedy, gdy we wnioskowaniu bierze się fałszywe przesłanki uważając je za prawdziwe np. „jeżeli każde zwierzę żyjące w głębinach jest rybą oraz każdy wieloryb żyje w głębinach to każdy wieloryb jest rybą”. P1 – przesłanka – każde zwierzę żyjące w głębinach jest rybą to fałszywa przesłanka 4. błąd bezpodstawności (łac. Petitio principii) – występuje, wtedy gdy choć jedna z przesłanek jest zdaniem bezpodstawnym, a więc nie ma żadnych podstaw ku temu by uznać, że przesłanka niesie w sobie jakieś prawdziwe informacje np. P1 – Złoty pociąg znajduje się w Wałbrzychu. P2 – Jeśli złoty pociąg znajduje się w Wałbrzychu to złoty pociąg nie znajduje się we Francji W – złoty pociąg nie znajduje się we Francji.
9 II WNIOSKOWANIA UPRAWDOPODABNIAJĄCE1. Wnioskowanie redukcyjne. To wnioskowanie zawodne, a więc prawdziwość przesłanek nie przesądza o prawdziwości wniosku. Wnioskowania uprawdopodabniające to takie, w których wychodząc od prawdziwych przesłanek możemy dojść do fałszywego wniosku lecz spodziewamy się, że wniosek będzie prawdziwy. Wnioskowanie redukcyjne – z wniosku wynika przesłanka choć z przesłanek nie wynika wniosek, np. Skoro jest mokro na jezdni (W) to pewnie padał deszcz. Prawdą jest, że zawsze jeśli w doniczce jest zbyt sucho to kwiaty w niej marnieją. Natomiast nie jest prawdą, że w każdym przypadku, kiedy kwiaty marnieją to w doniczce jest sucho.
10 Wnioskowanie dedukcyjne:W doniczce jest sucho, więc kwiaty marnieją. Wnioskowanie redukcyjne: Kwiaty marnieją, więc w doniczce jest sucho. Dedukcja: racja >>> następstwo Redukcja: następstwo >>> racja Błędy we wnioskowaniach redukcyjnych: 1. Błąd materialny fałszem jest następstwo, fałszem jest racja (wniosek).
11 2. Wnioskowanie indukcyjne – to wnioskowanie, w którym na podstawie wielu przesłanek jednostkowych stwierdzających, że poszczególne zbadane przedmioty pewnego rodzaju mają pewną cechę dochodzi się (przy braku przesłanek negatywnych) do wniosku ogólnego, że każdy przedmiot tego rodzaju taką cechę posiada. Indukcja enumeracyjna zupełna (rodzaj wnioskowania niezawodnego), jeżeli we wnioskowaniu bierze się pod uwagę wszystkie przedmioty danego rodzaju i mamy pewność, że nie ma innych przedmiotów nieuwzględnionych. Indukcja enumeracyjna niezupełna – gdy nie mamy pewności, czy klasa przedmiotów została wyczerpana, mogą być/istnieją inne przedmioty tego rodzaju. Inaczej jest to generalizacja, wnioskowanie zawodne.
12 Przykłady Indukcja enumeracyjna zupełna: 1) Belgia leży w Europie.2) Holandia leży w Europie. 3) Luksemburg leży w Europie. W: Wszystkie państwa Beneluxu leżą w Europie. Indukcja enumeracyjna niezupełna: 1) Kasia jest sportowcem i lubi śpiewać. 2) Tomek jest sportowcem i lubi śpiewać. 3) Ola jest sportowcem i lubi śpiewać. W: Każdy kto jest sportowcem lubi śpiewać.
13 We wnioskowaniu indukcyjnym wykrycie, że któraś z przesłanek jednostkowych jest fałszywa zmusza do odrzucenia wniosku. We wnioskowaniach indukcyjnych niezupełnych z przesłanek głoszących, że S1 jest P, S2 jest P…, Sn jest P, jeśli brak przesłanki że zbadano wszystkie przedmioty rodzaju S nie wynika wniosek, że każde S jest P. Z wniosku, że każde S jest P wynikają przesłanki, że S1 jest P, S2 jest P itd.. Wnioskowanie indukcyjne niezupełne jest więc odmianą wnioskowania przez redukcję, w którym popełnienie błędu materialnego przesądza o fałszywości wniosku.
14 Stopień pewności wniosku uzyskiwanego przez indukcję niezupełną zależy od:1. liczy przebadanych przypadków proporcjonalnie do całej klasy; 2. czy istnieją rzeczowe podstawy do tego, by przypuszczać, że nasz wniosek opiera się na obiektywnej zależności np. każdy Roman jest blondynem. 3. Kanony indukcji - wnioskowania indukcyjne eliminacyjne Kanon zgodności – jeżeli zjawisko Z występowało jednocześnie z różnymi zjawiskami podejrzanymi o związek z tym zjawiskiem, a wśród owych zjawisk stale występowało zjawisko X, podczas gdy inne nie występowały stale, to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z. Musimy zbadać, czy okoliczności, w których przebiega badanie są identyczne pod jednym i tylko jednym względem.
15 1. ABCDE 2. ABCE 3. ABDE 4. ADE Wniosek: zjawisko E jest przyczyną zjawiska A. Kanon jedynej różnicy – jeżeli zjawisko Z stale występowało, gdy wystąpiło zjawisko X i stale nie występowało, gdy nie występowało zjawisko X, choć inne poprzednio występujące zjawiska zachodziły również i w tych przypadkach, to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek z zjawiskiem Z. Okoliczności, w których przebiega zjawisko różnią się pod jednym i tylko jednym względem. Podstawowe błędy: 1. utożsamianie prostego następstwa czasowego ze związkiem przyczynowym, 2. stronniczość tj. ignorowanie przypadków niezgodnych z konkluzją.
16 Kanon zmian towarzyszących - jeśli zjawisko Z ulega zmianom odpowiednio do zmian, które zachodzą w zjawisku X, podczas gdy inne towarzyszące zjawiska pozostają bez zmian, to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z. Prawdopodobnie bo może tymczasem uległa zmianie jakaś istotna dla występowania zjawiska Z okoliczność, której przez przeoczenie nie objęliśmy naszymi badaniami. 4. Wnioskowania z analogii (podobieństwa) I analogia I typu – wnioskowanie na podstawie pewnej liczby jednostkowych przypadków o cechach następnego egzemplarza z danej kategorii (różnica między analogią I typu a indukcją polega na tym, że w indukcji wnioskuje się o tym, że każde S jest P, a w analogii stwierdza się, że tylko kolejne, jednostkowe S jest P
17 Przykład: 1) Ania studiuje i ma indeks. 2) Ola studiuje i ma indeks. 3) Adam studiuje i ma indeks. 4) Grześ ma indeks. W: Grześ studiuje. II podobieństwo między dwoma obiektami składania nas do uznania, że to co jest prawdziwe (względnie fałszywe) dla jednego obiektu, będzie również prawdziwe (fałszywe) dla drugiego obiektu. Warunki poprawności analogii: Podobieństwo da się wyartykułować, zwerbalizować; Podobieństwo zachodzi pod istotnymi względami; Nie dostrzegamy różnic, które przemawiałyby przeciw domniemywanej symetrii.
18 Przykład: 1) Adam nosi sportowe buty, jest wysoki i wysportowany. 2) Mirek nosi sportowe buty i jest wysoki. W: Mirek jest wysportowany.
19 zadania 1. Jan wywnioskował, że skoro każdego dnia wschodziło Słońce, to jutro na pewno też wzejdzie. Jakie wnioskowanie zastosował Jan? Czy jego pewność jest uzasadniona z punktu widzenia logiki? Uzasadnij odpowiedź. 2. Jan myślał tak: Poniedziałek był kiepski, wtorek pechowy, w środę ktoś ukradł mi samochód, w czwartek spóźniłem się do pracy, więc na pewno i piątek okaże się ciężkim dniem. Jakie wnioskowanie zastosował Jan? Czy z punktu widzenia logiki jego pewność jest uzasadniona? Uargumentuj swoją odpowiedź.
20 3. Poniższe wnioskowanie przekształć w taki sposób, aby otrzymać indukcję enumeracyjną niezupełną. Uzasadnij krótko swoją propozycję. Jeśli pierwszy, drugi, trzeci, czwarty i piąty student z grupy pierwszej zdał logikę, to i szósty student z tej grupy zda logikę 4. Tomek po przeczytaniu pierwszych trzech rozdziałów książki stwierdził, że są one bardzo nudne. Pomyślał też, że skoro te były nudne, to pewnie i wszystkie pozostałe będą takie. Nazwij i opisz wnioskowanie Tomka. 5 Pewien młody sędzia myślał tak: Zawsze było tak, że oskarżony, który przychodził na rozprawę niestarannie ubrany, okazywał się winnym zarzucanych mu czynów. A zatem i ten oskarżony, który teraz przede mną stoi niestarannie ubrany, okaże się winnym. Jakie wnioskowanie zostało tu zastosowane?. Czy pewność sędziego jest uzasadniona z punktu widzenia logiki? Uzasadnij odpowiedź.