1 Wojciech Józwiak Warszawa, 7 grudnia 2006 roku OBECNE PRZEMIANY POLSKIEGO ROLNICTWA I PERSPEKTYWA 2007-2013 1. Uwagi wstępne (przemysł spożywczy a rolnictwo, rolnictwo w latach 1990-2000) 2. Polskie rolnictwo w latach 2001-2006 3. Zróżnicowanie kondycji gospodarstw w 2004 roku 4. Gospodarstwa polskie a gospodarstwa unijne 5. Spodziewane przemiany w polskim rolnictwie w latach 2007-2013
2 Lata 2001-2003 -dochody rolnictwa liczone w cenach stałych malały corocznie średnio o 293 mln zł (3,0%) -ubywało corocznie 548 tys. ha użytków rolnych (3,2%) -średnio rocznie ubywało 123 tys. osób (5,2%) w przeliczeniu na pełnozatrudnionych -inwestycje równoważyły 42-44% rocznych kwot odpisów amortyzacyjnych, co pogłębiało postępującą już od dawna dekapitalizację majątku -ubywało corocznie około 10 tys. (0,5%) gospodarstw rolnych.
3 Tabela 1 Dochody a polskiego rolnictwa i ich struktura w latach 2001-2005 Wyszczególnienie Liczby średnio z lat 2001-003 Lata 20042005 Dochody w mln zł9 81916 160 b 17 596 b Dynamika dochodów (%) 100,0164,6179,2 Udział subwencji budżetowych (%) 4,124,546,5 a liczone w cenach stałych ; b licząc dochody wzięto pod uwagę te subwencje budżetowe, które zostały faktycznie wypłacone producentom rolnym. Źródło: ustalenia własne sporządzone na podstawie opracowania J. Gomułki i Z. Flo- riańczyka pt.”Wyniki produkcyjno-ekonomiczne polskiego rolnictwa w świetle rachun- ków ekonomicznych dla rolnictwa (RER)”, w pracy zbiorowej „Analiza produkcyjno- ekonomiczna sytuacji rolnictwa i gospodarki żywnościowej 2004 roku”, wykonanej pod kierunkiem A. Wosia, IERiGŻ-PIB, Warszawa, 2005. Korzystano też z innych mate- riałów przygotowanych przez J. Gomułkę.
4 Lata 2004-2005 - silny dotychczasowy trend wyrażający się ograniczaniem powierzchni użytków rolnych został ograniczony tylko o 4,6%, -dotychczasowy trend polegający na szybkim ograniczaniu nakładów pracy rolników uległ poważnemu zahamowaniu (o 28%) -inwestycje nie powstrzymały szybkiego tempa dekapitalizacji majątku trwałego -w sumie w obu latach ubyło 103 tys. gospodarstw, co oznacza zwielokrotnienie ubytku. Rok 2006 nie zmieni istotnie powyższej charakterystyki. Dochody będą bowiem co prawda mniejsze niż w 2005 roku, ale będą bliskie dochodom z 2004 roku.
5 Tabela 2 Zmiany wartości produkcji rolnictwa a w latach 2004-2005 (średnie roczne liczby z lat 2001-2003=100) Wyszczególnienie Lata 20042005 Produkcja rolnictwa razem Produkcja roślinna Produkcja zwierzęca Produkcja pozostała 106,7104,8 111,9101,7 102,2 98,9 108,4 91,1 a wartość producenta wyrażona w cenach producenta i zarazem w cenach stałych Źródło: Obliczenia własne sporządzone na podstawie liczb zestawionych przez dr J. Gomułkę na podstawie rachunków RER.
6 Tabela 3 Salda obrotów handlu zagranicznego produktami rolno-spożyczymi i produktami przemysłu spożywczego w latach 2001-2005 (w mln euro ) Wyszczególnienie Liczby średnio z lat 2001-2003 Lata 20042005 Produkty rolno- spożywcze - 54 10312030 w tym produkty przemysłu spożywczego 56013802140 Źródło: Obliczenia własne sporządzone na podstawie opracowania R. Urbana pt. ”Polski przemysł spożywczy po wejściu do Unii Europejskiej”, maszynopis, 17 listopada 2006 roku, IERiGŻ-PIB i na podstawie danych MRiRW.
7 Stan polaryzacji gospodarstw rolnych w 2004 roku Biegun pierwszy – gospodarstwa socjalne Około 1 milion gospodarstw o wielkości do 2 ESU (w tym 670 tys. o powierzchni powyżej 1 ha, tj. 36% ogółu) charakteryzował duży udział ugorów i odłogów oraz niewykorzystane w pełni budynki. Zaledwie część tych gospodarstw stosowała sporadycznie nawozy mineralne i organiczne, a żadne z nich nie kupowało pasz treściwych. Dochody z produkcji rolniczej były więc bardzo małe i partycypowały w 9-10% w łącznych dochodach rodzin. Gospodarstwa te niemal nie inwestowały.
8 Biegun drugi – polskie farmy Jedynie 220-230 tys. gospodarstw (około 12,6% ogółu) cechowała dodatnia reprodukcja majątku trwałego. Gospodarstwa wyróżniała wielkość 8 i więcej ESU, co świadczy o dużej skali produkcji. Gospodarstwa zapewniały co najmniej parytetową opłatę pracy rolników i członków tych rodzin, a w łącznym dochodzie rodzin dominowały dochody z gospodarstwa.
9 Tabela 4 Charakterystyka polskich gospodarstw rolnych z dochodem z gospo- darstwa większym od dochodów gospodarstw unijnych a (wielkości przeliczone na 1 gospodarstwo) Mierniki i wskaźniki Gospodarstwa Gospodarstwa polskie (gospodarstwa unijne = 100 ) unijne b polskie Wielkość gospodarstwa (ESU) 85,067,8 79,8 Zatrudnienie razem (AWU) Obszar użytków rolnych (ha) Wartość pasywów (tys. zł) - w tym kapitał własny (%) 2,13 74,2 2 966,0 75,5 4,71 133,3 1 561,8 82,3 221,1 179,6 52,7 6,8 c Stopa odtworzenia majątku trwałego (%) -0,43,5 3,9 c Dochód z gospodarstwa (zł) Dopłaty (zł) Dochód z gospodarstwa bez dopłat (zł) Dochód z gospodarstwa na jednostkę pracy własnej (zł na 1 FWU) 82 048 135 615 -53 647 60 695 195 041 23 588 171 461 112 074 237,7 17,4. 184,7 a obliczenia wykonano z zastosowaniem średniej arytmetycznej, co pozwoliło pominąć wpływ różnej struktury obu anali- zowanych zbiorowości; b wzięto pod uwagę te same grupy gospodarstw jak w przypadku gospodarstw polskich; c różnice podano w punktach procentowych Źródło: ustalenia własne sporządzone na podstawie danych Polskiego FADN oraz FADN Komisji Europejskiej.
10 Wnioski z analizy i spodziewane przemiany w polskim rolnictwie w latach 2006-2013 1.Wnioski - polską politykę rolną i społeczną wobec rolnictwa cechuje daleko posunięte subsydiowanie ubezpieczeń społecznych rolników indywidualnych, a do 2003 ro- ku – liberalizm, o czym świadczą małe kwoty prze- znaczane na czynną politykę rolną. Zapewniło to posiadaczom drobnych gospodarstw poprzez emery- tury i renty osiąganie minimalnego poziomu docho- dów, a jednocześnie rosła liczba dużych i aktywnie działających gospodarstw. Po 2004 roku ich dokona- nia wytrzymują porównanie z gospodarstwami rolny- mi w Unii Europejskiej,
11 - w latach 2004-2006 nastąpiła wyraźna poprawa ekonomicznej kondycji gospodarstw rolnych w stosunku do poprzedniego trzylecia, -polski sektor rolno-żywnościowy umocnił w la- tach 2004-2005 swą pozycję, głównie na rynku unijnym, -o sukcesie w gospodarowaniu decyduje duża skala produkcji i stałe powiększanie potencjału wytwórczego gospodarstw.
12 2. Spodziewane przemiany Lata 2007-2013 upłyną najprawdopodobniej w warunkach: -wzrostu płac pracowników najemnych -wzrostu cen ziemi -zmiany klimatu. Polskie rozwojowe gospodarstwa rolne czeka więc niemały wysiłek inwestycyjny, związany głównie z substytucją pracy. Klimat zaś będą w coraz większym stopniu cechować występujące w sezonach wegetacyjnych posuchy przery- wane z rzadka gwałtownymi ulewami. Stawianie czoła tym wyzwaniom też będzie wymagać wydatków związanych z uregulowaniem gospodarki wodą.