1 Wspieranie seniorów w gminach województwa Śląskiego Wyniki badań Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Województwa Śląskiego Chorzów, 9 maja 2016 roku Bożena Borowiec, Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Województwa Śląskiego

2 Podstawowe informacje o badaniu

3 Tytuł : „Wsparcie seniorów w gminach województwa śląskiego (WSG-2016)” Cel : analiza rodzaju i zakresu wsparcia oferowanego seniorom w gminach województwa śląskiego Wykonawca : Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego przy konsultacji merytorycznej Śląskiej Rady ds. Seniorów Czego dotyczy? działań bezpośrednio adresowanych do osób starszych inicjatyw związanych z rozwojem lokalnej polityki senioralnej, służących kształtowaniu dogodnych warunków do aktywnego i zdrowego starzenia się Do kogo skierowano badanie? Do urzędów gmin i miast województwa śląskiego

4 Uwagi metodologiczne

5 Struktura badanych gmin wg typuTyp: badanie ankietowe Okres realizacji: prace przygotowawcze - luty/marzec 2016 r. realizacja badania - marzec/kwiecień r. Odpowiedzi udzielano wg stanu na dzień r. lub za 2015 r. (o ile nie podano inaczej w pytaniu) Otrzymano 127 uzupełnionych kwestionariuszy, które zostały poddane analizie Struktura badanych gmin wg typu

6 Prezentacja głównych wyników badańGłówne sekcje: polityka senioralna, oferta instytucjonalna dla seniorów, inicjatywy na rzecz osób starszych, dobre praktyki w 2015 r., planowane działania na rzecz seniorów w 2016 r.

7 Polityka senioralna w gminach województwa śląskiego cz. 1

8 Przykłady zapisów dotyczących polityki senioralnej w strategiach rozwiązywania problemów społecznychPozostawienie ludzi starszych jak najdłużej w środowisku zamieszkania. Promocja aktywnego stylu życia i samoorganizacji seniorów: wspieranie różnorodnych form spędzania czasu i rozwoju zainteresowań osób starszych. Realizacja przedsięwzięć promujących podmiotowość osób starszych, organizację czasu wolnego oraz aktywne uczestnictwo w życiu społecznym i kulturalnym. Podejmowanie działań w zakresie zapewnienia opieki osobom, które we własnym zakresie nie są w stanie sobie jej zapewnić. Rozbudowanie systemu zinstytucjonalizowanego wsparcia w wieku późnej dorosłości. Wzmocnienie infrastruktury miejskiej przyjaznej osobom starszym. Rozwój publicznych i rynkowych usług wspierających funkcjonowanie osób starszych. Promocja działań na rzecz polityki senioralnej. Podejmowanie inicjatyw na rzecz integracji międzypokoleniowej i przeciwdziałanie wykluczeniu seniorów.

9 Przykłady zapisów dotyczących polityki senioralnej w strategiach rozwoju gminyWilkowice Cel nr 2: Dostosowanie infrastruktury i usług zarówno do potrzeb społeczności lokalnej jak i zrównoważonego rozwoju gospodarczego, Cel szczegółowy 2.3: Zagospodarowanie przestrzeni przyjaznej dla osób starszych i niepełnosprawnych, Działanie Utworzenie centrum pomocy dla osób starszych i niepełnosprawnych. Zebrzydowice Cel strategiczny 3 Wzmacnianie lokalnego kapitału społecznego i dostępności nowoczesnych usług publicznych, 3.2 Działania rzecz aktywizacji osób starszych. Zapobieganie wykluczeniu społecznemu osób starszych. Konopiska Cel strategiczny III.2 Działania sprzyjające ochronie zdrowia mieszkańców i propagowaniu idei godnego starzenia się; Cel operacyjny 1: wzrost dostępności do nowoczesnej infrastruktury leczniczej i wykwalifikowanego personelu medycznego; Cel operacyjny 2: zapewnienie opieki osobom starszym (w tym działania: powstanie domu dziennej opieki dla osób starszych, rozwój usług opiekuńczych). Dąbrowa Górnicza Kierunek Wspieranie rozwoju wyspecjalizowanych usług, w tym skierowanych do osób starszych i niepełnosprawnych, Cel operacyjny Dąbrowa Górnicza - miastem dysponującym szeroko rozpoznawalnym w otoczeniu centrum usługowym, zgodnym z inteligentnymi specjalizacjami. Kierunek Rozwój usług na rzecz osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych, Cel operacyjny Dąbrowa Górnicza - miastem zapewniającym wszystkim mieszkańcom wymagającym opieki z tytułu wieku, niepełnosprawności oraz zagrożenia wykluczeniem społecznym warunki życia odpowiadające współczesnym standardom cywilizacyjnym oraz zapewniającym wysoki standard usług medycznych. Kłomnice Cel strategiczny IV.3 Wsparcie aktywności kulturalnej i społecznej seniorów. Żory C1. Miasto konkurencyjne gospodarczo, C1.2. Dostępność oferty dla osób starszych – usługi opiekuńczomedyczne, usługi czasu wolnego oraz C1.3. Aktywnie działające podmioty przedsiębiorczości społecznej dostarczające dobra i usługi dla grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. C2. Atrakcyjne miejsce do życia, C2.1. Przestrzeń publiczna odpowiadająca potrzebom różnych grup mieszkańców, w tym rodzin, osób starszych oraz niepełnosprawnych, a także młodzieży.

10 Inne programy lub dokumenty strategiczne zawierające odniesienia do polityki senioralnej/poświęcone wspieraniu osób starszych – przykłady Inne dokumenty w całości poświęcone zagadnieniom wspierania osób starszych Inne dokumenty w części poświęcone zagadnieniom wspierania osób starszych Bielsko – Biała: Miejski Program na rzecz Osób Starszych na lata Częstochowa: Program działań na rzecz seniorów na lata „Częstochowa seniorom” Imielin: Program współpracy Miasta Imielin z organizacjami pozarządowymi na rok Łazy: Wieloletni program współpracy Gminy Łazy z organizacjami pozarządowymi, Gminny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Gminy Łazy na lata ”

11 Obszary wspierania seniorów w świetle dokumentów strategicznychPodmiotowość seniorów Profilaktyka i ochrona zdrowia Dbałość o niezależność seniorów (pozostawanie jak najdłużej w miejscu zamieszkania) Aktywizacja w różnych sferach życia społecznego Edukacja o starości/ przygotowanie do starości Infrastruktura przyjazna każdemu wiekowi Rynek usług dla seniorów. Szeroka oferta zajęć Bezpieczeństwo Bezpieczeństwo socjalne Diagnozowanie /rozpoznawanie potrzeb Współpraca międzysektorowa na rzecz seniorów Integracja międzypokoleniowa Wsparcie opiekunów niesamodzielnych osób starszych Uwrażliwienie na potrzeby osób starszych Włączenie kwestii starości do dyskursu społecznego Wzmacnianie i wykorzystywanie kapitału seniorów

12 Współpraca gmin z instytucjami lub innymi podmiotami w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze polityki senioralnej wg typów partnerów

13 Polityka senioralna w gminach województwa śląskiego cz. 2

14 Organizacja usług dla osób starszych

15 Obszary działań punktów dla osób starszych w gminach

16 Oferta instytucjonalna dla seniorów w gminach

17 Inicjatywy na rzecz seniorów realizowane w gminach

18 Przedsięwzięcia z obszaru sportu

19 Przedsięwzięcia w zakresie rozwoju kompetencji cyfrowych

20 Przedsięwzięcia w zakresie dostosowania przestrzeni publicznej

21 Przedsięwzięcia w zakresie dostosowania lokalnego transportu

22 Inicjowanie działań prosenioralnych przez osoby starsze

23 Dobre praktyki gmin w 2015 roku - przykładyTeleopieka w Dziennym Domu Pomocy Społecznej (Zawiercie) Symfoniczne poniedziałki dla seniorów (Wodzisław Śląski) Koperta życia/Pudełko życia (Częstochowa, Łodygowice, Sosnowiec) Częstochowskie Centrum Aktywności Seniorów Strona internetowa – Sosnowiec dla Seniorów – strona stworzona dla osób po 60 roku życia Piknik rodzinny Od Juniora do Seniora - Integracja pokoleń (Zabrze) Baśniowe Babcie - wolontariat seniorów na rzecz dzieci z gliwickich przedszkoli Dzień Rozrywki Seniora (Siewierz) Profesor Wnuczek - kurs komputerowy dla seniorów (Siemianowice Śląskie)

24 Planowane działania gmin w 2016 rokuPlace rekreacji ruchowej (Mykanów) Uruchomienie Programu Sportowo- Rekreacyjnego Aktywizacja ruchowa dla seniorów (Godów) Stała rubryka w miesięczniku Echo Czeladzi pt. Czeladź dla seniorów Wycieczki dla osób po 60. roku życia pt. Wycieczki za dychę (Czeladź) Realizacja projektu skierowanego do seniorów Wzmocnienie systemu wsparcia osób w wieku senioralnym oraz ich środowiska rodzinnego (Katowice) Dąbrowski dzień seniora (Dąbrowa Górnicza) Kompleksowy program profilaktyki zdrowotnej w zakresie aktywnego i zdrowego starzenia się osób starszych (Częstochowa) Centrum Animacji Międzypokoleniowej (Częstochowa) Centrum Informacji Senioralnej (Chorzów) Spotkania pod hasłem Senior Obywatelski prowadzone przez radnych oraz pracowników urzędu (Żarki)

25 Wnioski

26 W dokumentach strategicznych gmin rzadko pojawiają się odniesienia do kwestii z zakresu polityki senioralnej i wspierania osób starszych. Najczęściej można je odnaleźć w strategiach rozwiązywania problemów społecznych (63%), a rzadziej w strategiach rozwoju gminy (27,6%). Sześć z badanych gmin posiadało odrębny dokument strategiczny poświęcony całościowo powyższym zagadnieniom.

27 Gminy dość powszechnienie angażują się w zapewnienie usług dla seniorów (66,1 %). Najczęściej świadczone były usługi opiekuńcze i praca socjalna, a najrzadziej: mieszkania o charakterze wspieranym i mediacje. Blisko połowa gmin korzysta z możliwości wynikających ze współpracy z instytucjami lub innymi podmiotami w ramach inicjatyw senioralnych (48,8 %). Najczęściej wybieranym typem partnera do współpracy przez gminy są organizacje pozarządowe i uniwersytety trzeciego wieku. Ponad połowa z gmin udzieliła dotacji organizacjom pozarządowym lub innym instytucjom na realizację działań na rzecz osób starszych (51,2 %).

28 Niewiele gmin decyduje się:skorzystać z potencjału gminnych rad seniorów jako ciał o charakterze doradczym, konsultacyjnym i inicjatywnym (16,5 %), prowadzić lokalną kartę seniora w rozumieniu specjalnej oferty ulg/usług dla seniora (13,4 %). Bardzo rzadko występującą praktyką jest: wyodrębnianie wyspecjalizowanych komórek lub stanowiska ds. senioralnych w strukturze organizacyjnej urzędów (7,1 %), powoływanie specjalnych punktów informacyjnych dla seniorów (11%), prowadzenie specjalnego monitoringu lub dodatkowych badań poświęconych sytuacji osób starszych i rozeznaniu ich potrzeb (8,7%).

29 Niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej/samodzielne zakłady opieki zdrowotnej, biblioteki i ośrodki kultury to najliczniej występujące w województwie śląskim instytucje, z których mogą skorzystać seniorzy w gminach. Gminy realizowały różnorodne przedsięwzięcia na rzecz seniorów – najczęściej z obszaru kultury (63,8%) oraz edukacyjne (55,1%), a najrzadziej organizowały seminaria i kongresy (22,8%) oraz kampanie informacyjne o potrzebach osób starszych (8,7%). Niezbędne jest zwiększenie zaangażowania seniorów w działania na ich rzecz – według uzyskanych wyników w 42% badanych gmin stwierdzono, że seniorzy inicjują działania na rzecz innych osób starszych.

30 Rekomendacje

31 W ramach Konwentu Marszałków Województw RP w Szczyrku ( kwietnia 2016 r.) zorganizowano posiedzenie zespołu ds. polityki senioralnej, podczas którego dyskutowano o roli i pożądanych kierunkach polityki senioralnej, jej wpływie na rozwój społeczny i gospodarczy oraz oddziaływaniu na samorządy. Województwo Śląskie zorganizowało warsztaty, których głównym celem było wypracowanie rekomendacji mających przyczynić się do poprawy jakości życia osób starszych w regionach.

32 Rekomendacje w zakresie polityki senioralnej – przykładyAktywność seniorów, wolontariat   Kampanie informujące i promujące aktywność społeczną seniorów Kreowanie liderów i tworzenie warunków do ich działania w celu aktywizacji środowiska seniorów Tworzenie baz informacyjnych, gdzie wskazane są organizacje działające na rzecz seniorów oraz ich oferty Programy szkoleniowe promujące kształcenie specjalistów zajmujących się animowaniem działań w środowiskach senioralnych Programy promujące aktywność środowiska seniorów wśród różnych grup pokoleniowych oraz wolontariat międzypokoleniowy

33 Rekomendacje w zakresie polityki senioralnej – przykładyAktywność fizyczna i profilaktyka zdrowotna Programy dot. promocji profilaktyki zdrowotnej dla seniorów (np. z pielęgniarkami środowiskowymi, które edukują osoby starsze w ich domach) Konkurs Aktywna gmina – promowanie działań aktywizujących mieszkańców Podejmowanie działań związanych z promowaniem zdrowego stylu życia

34 Rekomendacje w zakresie polityki senioralnej – przykładyOpieka medyczna i wsparcie opiekuńcze  Wspieranie tworzenia na poziomie lokalnym centrów usług społecznych, w tym łączących usługi społeczne i zdrowotne Tworzenie warunków do wspólnych działań w zakresie sektora usług społecznych i zdrowotnych Realizowanie inicjatyw zmierzających do zwiększenia liczby lekarzy geriatrów i usprawnienia ścieżki specjalizacji

35 Rekomendacje w zakresie polityki senioralnej – przykładySenior na obszarze wiejskim Mobilne punkty zdrowia – świadczenie usług zdrowotnych i profilaktyka w miejscu zamieszkania Wykorzystywanie potencjału osób starszych (doświadczenia zawodowego), w tym do tworzenia regionalnych szlaków dziedzictwa kulturowego

36 Dziękuję za uwagę ! Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego, ul. Modelarska 10, Katowice tel ,