1 Wspólna Polityka Rolna i Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich Wykład 3 Polityka strukturalna w Unii Europejskiej Dominika Milczarek

2 2 Polityka strukturalna Polityka strukturalna nazywana jest również regionalną lub regionalną polityką strukturalną. Jej celem jest zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej w UE czyli zmniejszenie różnic w poziomie rozwoju i życia w regionach UE.

3 3 Regiony w Unii Europejskiej NUTS – nomenklatura jednostek terytorialnych do celów statystycznych Przykład w UEPolska NUTS 177 (niemieckie landy)Cały kraj NUTS 2206 (niemieckie Regierungbezirk) Województwa (16) NUTS 31 031 (francuskie departamenty) Podregiony (44) NUTS 41 074 (brytyjskie county)Powiaty (308+65) NUTS 598 433 (niemieckie Gemeinden) Gminy (2 489)

4 4 Definicja obszarów wiejskich w UE Europejska Karta Obszarów Wiejskich z 1996 r.: gęstość zaludnienia nie przekracza 100 osób na 1 km 2 ; Udział obszarów wiejskich wynosi 80,9% i żyje na nich 17,5% ogółu ludności. Przeważająca część gruntów jest wykorzystywana dla potrzeb: Rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa; Działalności gospodarczej i kulturalnej mieszkańców; Rekreacji poza terenami miejskimi, itd.

5 5 Definicja obszarów wiejskich w OECD Gęstość zaludnienia nie przekracza 150 osób na 1 km 2 ; 3 kategorie obszarów wiejskich: Obszary ekonomicznie zintegrowane; Pośrednie obszary wiejskie; Odległe obszary wiejskie.

6 6 Obszary wiejskie w Polsce Kryterium wyodrębniania Udziały na obszarach wiejskich w % Przeciętna wartość wskaźnika zagęszczenia WedługLudnośćPowierzchniaOsób/km 2 GUS38,193,450,4 OECD35,091,747,1 UE32,883,048,9 Źródło: na podstawie Spójna 1999.

7 7 Historia Polityka strukturalna wykształciła się w latach 80-tych choć pierwsze działania podejmowano już w latach 60-tych: powstał Europejski Fundusz Socjalny i Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej. 1975 r. – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF) 1986 r. – Przyjęcie Jednolitego Aktu Europejskiego - połączenie różnych instrumentów we wspólną Politykę Strukturalną

8 8 Historia cd. 1988 Reforma Funduszy Strukturalnych podwojenie wielkości środków finansowych, ustalenie kryteriów wyłaniania obszarów objętych pomocą, itd. 1992 Traktat z Maastricht zwiększenie roli regionów w programowaniu polityki strukturalnej; uproszczenie procedur przyznawania funduszy; utworzenie Komitetu Regionów.

9 9 Zasady polityki strukturalnej 1. Zasada pomocniczości (subsydiarności) 2. Zasada koncentracji 3. Zasada partnerstwa 4. Zasada programowania 5. Zasada współfinansowania

10 10 Instrumenty Podstawowym instrumentem polityki strukturalnej są fundusze strukturalne i Fundusz Spójności Z ich budżetów kierowane jest wsparcie na programy krajowe – 95% i na inicjatywy wspólnotowe – 5%. Budżet Funduszy na lata 1994-1999 wynosił 154,4 mld euro, a Funduszu Spójności 15,5 mld euro. Budżet Funduszy na lata 2000-2006 wynosi 195 mld euro, a Funduszu Spójności 18 mld euro.

11 11 Fundusze strukturalne Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ( ERDF- European Regional Development Fund ) Powstał w 1975 r. Celem jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju regionów. Pomoc obejmuje m.in.: rozwój infrastruktury, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. Europejski Fundusz Socjalny (ESF - European Social Fund ) Powstał w 1960 r. Celem jest walka z bezrobociem. Pomoc obejmuje m.in.: szkolenia zawodowe, wspieranie rozwoju zatrudnienia.

12 12 Fundusze strukturalne Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF - European Agriculture Guidance and Guarantee Funds) Jednolity Instrument Finansowania Rybołówstwa (FIFG - Financial Instrument for Fisheries Guidance) Powstał w 1993 r. Pomoc polega m.in. na: modernizacji floty, promocji produktów.

13 13 Fundusz Orientacji i Gwarancji Sekcja Gwarancji Sekcja Orientacji Wspólna Organizacja Rynku I filar Środki towarzyszące II filar Modernizacja rolnictwa Instrumenty wspierające rozwój obszarów wiejskich

14 14 Fundusz Spójności Fundusz Spójności to czasowe wsparcie finansowe dla krajów UE, w których PKB nie przekracza 90% średniej dla wszystkich państw członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia). Powstał w 1993 r. Limity pomocy: 1. Hiszpania – 52-58% 2. Grecja – 16-20% 3. Portugalia – 16-20% 4. Irlandia – 7-10%

15 15 Cele polityki strukturalnej w latach 1994 -1999 Cel 1 - Wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów zacofanych Cel 2 - Restrukturyzacja regionów przygranicznych lub dotkniętych upadkiem przemysłu Cel 3 - Zwalczanie długookresowego bezrobocia oraz ułatwianie integracji zawodowej Cel 4 - Umożliwienie pracownikom adaptacji do zmian w systemie produkcji i przemyśle Cel 5 - Reforma wspólnej polityki rolnej Cel 6 - Wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów o wyjątkowo niskiej gęstości zaludnienia

16 16 Cel 5 Cel 5a Przyspieszenie dostosowania struktur rolnych w ramach reformy wspólnej polityki rolnej np. wspomaganie pieniężne, szkolenia zawodowe, zalesianie, wspomaganie młodych rolników. Cel 5b Wspieranie rozwoju i zmian strukturalnych obszarów wiejskich Tereny, które nie kwalifikowały się do celu 1 i w których dodatkowo niski był dochód na osobę, wysoki udział zatrudnienia w rolnictwie, niski poziom dochodów w rolnictwie, mała gęstość lub spadek zaludnienia.

17 17 Finansowanie polityki w latach 1994- 1999 Rys.1. Udział wydatków

18 18 Finansowanie polityki w latach 1994- 1999 Tab.1. Finansowanie celów Cel 1 ERDF, ESF, EAGGF Cel 2ERDF, ESF Cel 3ESF Cel 4ESF Cel 5a EAGGF, FIFG Cel 5b EAGGF, ESF, ERDF Cel 6 EAGGF, ESF, ERDF

19 19 Finansowanie Celu 1 i 5 w latach 1994- 1999 w wybranych krajach (mln. euro) KrajCel 5aCel 5bCel 1 Francja1 9332 2382 190 Niemcy1 1431 22713 640 W. Brytania4508172 360 Włochy81490114 860 EU razem6 9196 86293 972 Źródło: Grosse 2000

20 20 Agenda 2000 Krytyka dotychczasowego systemu polityki regionalnej > Sformułowanie założeń nowej polityki regionalnej w dokumencie Agenda 2000: Ograniczenie celów polityki regionalnej z 6 do 3 Ograniczenie liczby Inicjatyw Wspólnotowych z 13 do 4 INTERREG (współpraca transgraniczna), EQUAL (zwalczanie dyskryminacji na rynku pracy), LEADER (rozwój terenów wiejskich), URBAN (przeciwdziałanie bezrobociu w miastach).

21 21 Cele polityki strukturalnej w latach 2000 - 2006 Cel 1 - Wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów zacofanych. Nowy cel 2 – Pomoc regionom wymagających głębokiej restrukturyzacji społeczno-ekonomicznej. Nowy cel 3 – Modernizacja rynku pracy poprzez szkolenia zawodowe, edukację.

22 22 Finansowanie polityki w latach 2000-2006 Rys.2. Udział wydatków

23 23 Finansowanie polityki w latach 2000-2006 Tab.3. Finansowanie celów Cel 1 ERDF, ESF, EAGGF, FIFG Cel 2 ERDF, ESF, EAGGF, FIFG Cel 3ESF

24 24 Alokacja funduszy strukturalnych Kraj1989-19991994-19992000-2006 Austria-1,040,80 Belgia1,181,310,99 Dania0,640,540,40 Finlandia-1,091,00 Francja9,389,657,96 Grecja11,9610,1211,41 Hiszpania20,8122,9123,47 Holandia1,151,591,43 Irlandia7,084,071,68 Luksemburg0,090,060,04 Niemcy9,5614,1215,33 Portugalia13,4210,1210,36 Szwecja-0,851,02 W. Brytania7,658,268,51 Włochy17,0814,2915,51

25 25 LEADER II LEADER II – był inicjatywą wspólnotową służącą rozwojowi obszarów wiejskich Obejmował: Obszary opóźnione w rozwoju Wrażliwe obszary wiejskie Obszary o niskiej gęstości zaludnienia Beneficjentami były głównie lokalne grupy działania (wspólnie podejmujące działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich).

26 26 LEADER II Działania podejmowane w ramach LEADERa: Motywowanie, szkolenie mieszkańców Wsparcie techniczne, turystyki wiejskiej, małych przedsiębiorstw Wymiana doświadczeń i wiedzy Budżet programu LEADER II wynosił ok. 1,5 mld euro

27 27 LEADER + 2000-2006 Kontynuacja i wzmocnienie celów prowadzonych przez LEADER II Finansowanie z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Środki w latach 2000-2006 – 2020 mln euro. LEADER + dzieli się na 3 części: 1. Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich 2. Wspieranie współpracy regionalnej i ponadnarodowej 3. Stworzenie sieci obszarów wiejskich

28 28 Ocena Wiele programów regionalnych wprowadzano ze względów politycznych, bez dostatecznej analizy, po niewielkiej konsultacji na poziomie regionu, bez oszacowania skutków dla środowiska (Tracy 1997). Nieskuteczność ekonomicznej konwergencji Niektóre kraje jak np. Irlandia odrabiają zaległości szybciej, inne prawie wcale – Grecja. Słabość partnerstwa regionalnego Dążenie do sprowadzenia decyzji politycznych poniżej rządu centralnego przynosi bardzo umiarkowane efekty (Grosse 2000).

29 29 Dwukierunkowa polityka rozwoju obszarów wiejskich Polityka strukturalna (finansowanie z Sekcji Orientacji)  Narodowy Plan Rozwoju Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” Wspólna Polityka Rolna (finansowanie z Sekcji Gwarancji)  Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (II filar)  Płatności bezpośrednie i płatności rynkowe

30 30 Polityka wobec obszarów wiejskich w Polsce Działania w ramach SPO i PROW - kompatybilne i wzajemnie uzupełniające się. Realizowane cele: Cel 1 „Poprawa konkurencyjności gospodarki rolno – żywnościowej”; Cel 2 „Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich”.

31 31 Polityka wobec obszarów wiejskich w Polsce - SPO Priorytet I. Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym np. działania: „Inwestycje w gospodarstwach rolnych”; „Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych”. Priorytet II. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich np. działania: „Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego”, „Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów”, „Pilotażowy Program Leader+”.

32 32 Polityka wobec obszarów wiejskich w Polsce - PROW Niezależny dokument programowy w stosunku do SPO, Obejmuje działania takie jak: renty strukturalne, wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), programy rolnośrodowiskowe, zalesianie gruntów rolnych, płatności dla gospodarstw niskotowarowych, wsparcie dostosowań do standardów Wspólnotowych, grupy producenckie, itd.