1 WSPÓLNOTOWE PRAWO GOSPODARCZE (T. Skoczny) Wykład dla II r. st. uzupełniających magisterskich dziennych i wieczorowych WZ UW 30 h

2 Struktura wykładu: 1. Prawo rynku wewnętrznego jako podstawa procesów integracji gospodarczej w UE (4 h) 2. „Swobody przepływu” (12 h) 3. „Reguły konkurencji” (12 h) 4. Repetytorium (2 h) Podstawowe podręcznik: Prawo materialne UE. Vademecum. Pod red. A. Zawidzkiej-Łojek i R. Grzeszczaka, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, W-wa 2012. A. Jurkowska-Gomułka, T. Skoczny, Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, W-wa 2010. Zob. też sylabus oraz materiały dydaktyczne „powieszone” na stronach internetowych WZ UW

3 1. Istota i podstawy prawne rynku wewnętrznego 1. Unia Europejska – historia i istota: (a) od trzech wspólnot europejskich (1951/1957), przez UE w formule trzech filarów (1992) do jednolitej UE na podstawie Traktatu z Lizbony obowiązującego od 1.12.2009 r. (b) podstawy prawne UE: TUE (cele; zasady demokratyczne; ramy instytucjonalne; wzmocniona współpraca; wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) oraz TFUE 2. Polska członkiem UE od 1.05.2004 na zasadach Traktatu Akcesyjnego i Aktu Akcesyjnego, a w konsekwencji: (a) prymat prawa UE nad prawem polskim (b) bezpośrednie stosowanie prawa UE (głównie rozporządzeń)

4 1. Istota i podstawy prawne rynku wewnętrznego 3. „Integracja gospodarcza” jako jeden z głównych celów UE (preambuła i art. 3 i 4 TUE; różne postanowienia TFUE); stosunek do innych celów 4. „Integracja gospodarcza” w ramach UE głównie poprzez „ustanowienie rynku wewnętrznego” i „ustanowienie unii gospodarczej i walutowej”; inne „polityki i działania” gospodarcze UE (art. 3 i 4 TUE i różne postanowienia TFUE); 5. „Ustanowienie rynku wewnętrznego” i „ustanowienie unii gospodarczej i walutowej” wśród kompetencji UE (a) wśród „kompetencji wyłącznych” – „unia celna”, „ustanowienie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego”, „polityka pieniężna” w strefie euro (art. 3 ust. 1 lit. a/, b/ i c/TFUE) (b) „rynek wewnętrzny” wśród kompetencji dzielonych (art. 4 ust. 2 pkt a TFUE) (c) inne – sektorowe i horyzontalne – polityki i działania UE a „ustanowienie rynku wewnętrznego”

5 1. Istota i podstawy prawne rynku wewnętrznego 6. „Ustanowienie rynku wewnętrznego” a „ustanowienie reguł konkurencji” (a) pojęcie rynku wewnętrznego” (art. 26 ust. 2 TFUE); „obszar bez granic wewnętrznych” + „swobody przepływu” + inne postanowienia TFUE (b) „reguły konkurencji” jako „inne postanowienia” TFUE (wspólne reguły w dziedzinie konkurencji) – tytuł VII części III (c) podstawowa rola „reguł konkurencji” dla ustanowienia i zapewnienia rynku wewnętrznego, chociaż eliminacja – przez Traktat z Lizbony - zadania „stworzenia systemu niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym” (ex art. 3 ust. 1 lit. g/ TWE); wolna konkurencja tylko jako element „otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją” jako podstawy UGW (art. 119 ust. 1 i 2 TFUE; ex art. 4 ust. 1 i 2 in fine TWE) - dodanie odrębnego „Protokołu w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji”, który stanowi, że: - „rynek wewnętrzny, zdefiniowany w art. [26 ust. 2 TFUE] obejmuje system zapewniający niezakłóconą konkurencję” i - „w tym celu Unia podejmuje w razie konieczności środki na mocy postanowień Traktatu, w tym art. [352] TFUE” (d) wzmocnienie zasady zapewnienia usług użyteczności publicznej (art. 14 TFUE) + „Protokół w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym”, odchodzący od dominacji zasady niezakłóconej konkurencji

6 1. Istota i podstawy prawne rynku wewnętrznego Wykład nie obejmuje: a) szczegółowych regulacji rynku wewnętrznego (część II podręcznika pod red. J. Barcza) b) gospodarczych polityk i działań UE o charakterze sektorowym (część IV podręcznika pod red. J. Barcza), w tym: - wspólnej polityki rolnej i rybołówstwa - (zewnętrznej) wspólnej polityki handlowej - polityki gospodarczej i pieniężnej - wspólnej polityki transportowej - innych polityk i działań UE, w tym w sektorach infrastrukturalnych (np. w energetyce, komunikacji elektronicznej). W odniesieniu do dwóch ostatnich obszarów zob. podręcznik: Prawo UE. Polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne, pod red. A. Jurkowskiej i T. Skocznego, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2010.

7 2. „Swobody przepływu” 2.1. Ogółem 1. Podstawy prawne: A. SWOBODNY PRZEPŁYW TOWARÓW [1] (1) /1/ Podstawa prawna: cz. III. Tytuł II (art. 28-37 TFUE) Wyjątki: ex WPWiS; Pol. Euratomu; WPRiR – cz. III tytuł II (art. 38-44 TFUE) B. SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB, USŁUG I KAPITAŁU (cz. III tytuł IV TFUE) [2] 2.1. Swobodny przepływ osób (2) 2.1.1. Swoboda przepływu pracowników (rozdz. 1: art. 45-48 TFUE) /2/ 2.1.2. Swoboda przedsiębiorczości (rozdz. 2: art. 49-55 TWE) /3/ 2.2. Swobodny przepływ usług (3) /4/ (rozdz. 3: art. 56-62 TFUE) swoisty wyjątek: WPT (tytuł VI TFUE) 2.3. Swobodny przepływ kapitału i płatności (4): kapitału /5/ i płatności /6/(rozdz. 4: art. 63-66 TWE)

8 2. „Swobody przepływu” 2.1. Ogółem 2. Istota i struktura „swobód przepływu”: a) „wolności gospodarcze” ustanowione poprzez bezpośrednie stosowanie i bezpośredni skutek zakazów skierowanych do państw członkowskich (PC jako podmioty zobowiązane ze swobód); traktatowa dopuszczalność ograniczeń b) swobodny przepływ (1) „towarów”, (2) „ludzi” (pracy najemnej i pracy na własny rachunek, świadczenia usług) i (3) „kapitału”; rozgraniczenie między tymi czynnikami c) zakres przedmiotowy + zakres podmiotowy + treść + wyjątki (ograniczenia i wyłączenia) d) stosunek między swobodami/konwergencja swobód

9 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów 1. Swobodny przepływ towarów: A) Unia celna (art. 28 ust. 1 TFUE) a) zakaz ceł i opłat o skutku równorzędnym do ceł (art. 30 TFUE) b) Wspólna Taryfa Celna (jako instrument wspólnej polityki handlowej) (art. 28 ust. 1, art. 31-32 oraz tytuł II części V TFUE – poza zakresem wykładu) B) Współpraca celna (art. 33 TFUE) - poza zakresem wykładu C) Zakaz ograniczeń ilościowych (art. 34-37 TFUE); nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych (art. 37 TFUE) jest raczej „regułą konkurencji” – patrz niżej „3. Reguły konkurencji” D) Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego – ustanowiony poza tytułem II części III TFUE (art. 110 TFUE) E. Wykład nie obejmuje innych zagadnień dotyczących swobodnego przepływu towarów wynikających z aktów prawa wtórnego i orzecznictwa ETS

10 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów 2. Towar i reguły pochodzenia towarów: A) Brak definicji normatywnej towaru B) Rozumienie orzecznicze i przykłady : a) wszelkie produkty posiadające wartość wymierną w pieniądzu i mogące jako takie stanowić przedmiot transakcji handlowych (sprawa 7/68 Komisja v. Włochy) b) za towary w orzecznictwie uznane zostały m.in. energia elektryczna, gaz, śmieci (nawet jeśli wartość negatywna) c) rozróżnienie między „towarami” a „usługami czy „kapitałem” (sygnał telewizyjny a nagranie na kasecie wideo; monety wycofane z obiegu i będące środkiem płatniczym; towar stanowiący element usługi)

11 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów C) Reguły pochodzenia a) „produkty pochodzące z państw członkowskich” + „produkty pochodzące z państw trzecich znajdujące się w swobodnym obrocie w państwach członkowskich” (art. 28 ust. 2 i art. 29 TFUE), tj. produkty, wobec których dopełniono formalności przywozowych, pobrano wszystkie wymagane cła i opłaty o skutku równoważnym, jeśli nie skorzystały z całkowitego lub częściowego zwrotu tych ceł lub opłat (art. 29 TFUE) b) proste pochodzenie z kraju wytworzenia a pochodzenie w przypadku przetworzenia; reguły pochodzenia określone wg rozporządzenia Rady nr 2913/92 (Kodeks Celny UE) c) nowe pochodzenie – reguła 2 x < 50%: - wartości produktu po przetworzeniu w stosunku do produktów wyjściowych albo - nowych części pochodzących z państwa przetworzenia

12 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów 3. Zakaz nakładania nowych ceł i opłat o skutku równoważnym do ceł (art. 30 TFUE) A) Zakaz wprowadzania ceł przywozowych [importowych] i wywozowych [eksportowych], w tym ceł fiskalnych (art. 30 TFUE); cła – opłaty (daniny) nakładane wg taryfy celnej B) Zakaz stosowania opłat o skutku równorzędnym [do ceł] (art. 30 TFUE) - brak normatywnej definicji opłat o skutku równorzędnym do ceł - zgodnie z orzecznictwem wszelkiego rodzaju opłaty nakładane jednostronnie przez PC na produkty wspólnotowe w związku z przekroczeniem granicy, na podstawie przepisów innych niż taryfa celna lub przepisy podatkowe (sprawy 2-3/69 fundusz emerytalny szlifierzy) - np. opłaty weterynaryjne, fitosanitarne, za udzielenie licencji eksportowej, związane ze zbieraniem danych statystycznych

13 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów 4. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego (art. 110 TFUE) A) dot. „podatków”, a nie ww. „opłat o skutku równoważnym do ceł”; zakaz art. 110 granicą suwerenności podatkowej PC B) Zakaz opodatkowania (dyskryminacyjnego sensu stricte) „towarów podobnych” (art. 110 akapit 1 TFUE) a) towary podobne (< niż identyczne), jeśli: - klasyfikowane w taki sam sposób z punktu widzenia regulacji podatkowych, celnych lub statystycznych lub - jeśli zaspokajają te same potrzeby i mogą być używane zamiennie b) podatki dyskryminacyjne (z reguły wyższe dla towarów zagranicznych) c) np. różne stawki podatkowe na alkohole produkowane w Grecji i poza Grecją (sprawa C-230/89 Komisja v. Grecja)

14 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów C) Zakaz opodatkowania protekcjonistycznego (art. 110 akapit 2 TFUE) a) towary niekoniecznie podobne; b) ochrona określonego towaru krajowego (protekcjonizm) jako cel działania PC c) np. brytyjski reżim podatkowy wina i piwa (sprawa 170/78 Komisja v. Wlk. Brytania) czy francuski reżim podatkowy koniaku i whisky (sprawa 168/78 Komisja v. Francja)

15 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów 5. Zakaz wprowadzania ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych (pozataryfowych) w przywozie (art. 34 TFUE) i w wywozie (art. 35 TFUE) A) brak definicji traktatowych, zarówno (właściwych) „ograniczeń ilościowych” jak i „środków o skutku równoważnym a. ograniczenia ilościowe: kontyngenty, kwoty, plafony itp. b. definicja „środków o skutku równoważnym” wg dyrektywy 70/50 z 1969 r.: „środki, które prowadzą do uniemożliwienia przywozu towarów…, a także takie, które przywóz utrudniają lub zwiększają jego koszty” c. „środki” – ustawy, rozporządzenia, przepisy administracyjne, zalecenia i inne działania praktyczne

16 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów B) Rozwój orzecznictwa dot. „środków o skutku równoważnym”: a) podstawowa formuła Dassonville b) formuły Cassis de Dijon c) powrót do źródeł – sprawa Keck i Mithouard C. Podstawowa formuła Dassonville (sprawa 8/74) a. stan faktyczny b. Formuła: Wszystkie zasady handlowe wprowadzone przez PC, które są w stanie zakłócić bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie handel wewnątrzwspólnotowy muszą być uznane za środki o skutkach równoważnych do ograniczeń ilościowych.

17 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów D. Formuły Cassis de Dijon (sprawa 120/78) a. Stan faktyczny b. Trzy formuły (trzecia najważniejsza) 1. Zasada wzajemnego uznania a. Towar legalnie wprowadzony na rynek jednego PC powinien być dopuszczony do obrotu także w innych PC b. „nowe podejście” do harmonizacji prawa w drodze tzw. dyrektyw ramowych 2. Zasada odwróconej dyskryminacji PC może stosować surowsze normy jakościowe tylko wobec towarów krajowych, nie zaś tych pochodzących z innych PC.

18 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów 3. Formuła wymogów imperatywnych a. W braku reguł wspólnych (harmonizacyjnych), przeszkody w przepływie towarów w ramach WE wynikające z różnic między przepisami krajowymi odnoszącymi się do składu produktów muszą być akceptowane o tyle, o ile te przepisy krajowe, stosowane bez dyskryminacji, są konieczne dla spełnienia obowiązkowych wymagań (wymogów imperatywnych) (tzw. reguła rozsądku/rule of reason/) b. wg orzeczenia w sprawie Cassis de Dijon wymogami tymi są: (1) efektywność nadzoru podatkowego; (2) ochrona zdrowia publicznego; (3) uczciwość transakcji handlowych; (4) ochrona konsumenta. c. W późniejszych orzeczeniach do tej listy dodane zostały przez ETS: (5) ochrona środowiska; (6) ochrona warunków pracy; (7) utrzymanie równowagi finansowej kas chorych; (8) ochrona praw podstawowych i inne. d. Przepisy krajowe muszą być proporcjonalne do zakładanych celów, a jeśli PC dysponuje mniej restryktywnymi środkami osiągnięcia tych samych celów, jest zobowiązane je użyć.

19 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów E. Powrót do źródeł – sprawa Keck i Mithouard (sprawy C- 267/91 i 268/91) a. Stan faktyczny b. Formuła: Należy rozróżnić między środkami ograniczającymi dostęp do rynku krajowego towarów [zagranicznych] jako takich (ich składu kształtu, wymiarów, wagi, opakowania), i tym samym mających charakter dyskryminacyjny, a środkami dotyczącymi sposobów sprzedaży i reklamy, które w jednakowy sposób nakierowane są na wszystkie towary [krajowe i zagraniczne], a także wiążą wszystkich sprzedawców. c. Te drugie nie są objęte zakazem „środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych” d. Czy zakaz handlu w niedzielę (ograniczenie godzin otwarcia sklepów w niektóre dni) podlega temu zakazowi ?

20 2. „Swobody przepływu”; 2.2. Swobodny przepływ towarów 6. Dopuszczalne stosowanie ograniczeń i środków ilościowych do towarów zagranicznych - derogacje traktatowe (art. 36 TFUE) a) cztery względy uzasadniające wprowadzanie ograniczeń i środków ilościowych (wyliczenie wyczerpujące) 1) moralność publiczna, bezpieczeństwo publiczne, porządek publiczny, 2) ochrona zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub roślin, 3) ochrona narodowych dóbr kultury 4) ochrona własności przemysłowej i handlowej b) dwa kryteria oceny ich dopuszczalności 1) ukryta, arbitralna dyskryminacja 2) proporcjonalność/konieczność/niezbędność c) Powołanie się na art. 36 TFUE nie jest możliwe, jeśli UE wydała dyrektywę zapewniającą harmonizację środków niezbędnych do osiągnięcia specyficznego celu, któremu miałoby służyć odwołanie się do art. 36 TFUE d) przykładowe orzeczenia: bezpieczeństwo dostaw paliw (72/83 Campus Oil); zakaz przywozu napojów alkoholowych do Szwecji (C-170/04 Klas Rosengren i in./Riksäklageren); zakaz wstępu do „coffeshopów” dla nierezydentów (C-137/09 Josemans) e. „dopuszczalne ograniczenia” a „wymogi imperatywne” ?

21 2. „Swobody przepływu”; 2.3.1. „Swobody osobowe” A. Rodzaje „swobód osobowych” (swobód personalnych): a) swoboda przepływu pracowników b) swoboda samozatrudnienia (prawo zakładania przedsiębiorstw) c) swoboda przepływu usług B. „Osobowy” kontekst integracji a) „Osoby” (osoby fizyczne i prawne; osoby aktywne gospodarczo; inne osoby – członkowie rodzin, studenci, emeryci, obywatele państw trzecich) b) „Obywatele” (obywatelstwo UE [art. 20 ust. 1 TFUE]; obywatelskie „prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium PC” [art. 20 ust. 2 lit. a i art. 21 ust. 1TFUE]) ”; ograniczenia wynikające z traktatów i środków przyjętych na ich podstawie [art. 21 ust. 1 in fine TFUE]) c) Wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób (tytuł V) – poza zakresem wykładu

22 2. „Swobody przepływu”; 2.3.1. „Swobody osobowe” C. Wspólne elementy „swobód osobowych” 1. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego (art. 48 TFUE; rozporządzenia 1408/71 i 574/72, zmienione rozporządzeniem 883/2004) „pracowników” (i ich rodzin, emerytów i rencistów) oraz „osób prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek” („samozatrudnionych”) a. Wybrane wspólne reguły przy jednoczesnym zachowaniu własnych rozwiązań PC: - zasada równego traktowania - sumowanie okresów ubezpieczenia z różnych PC - regulacja ustawodawstwem wyłącznie jednego PC - zagwarantowanie praw nabytych. b. Koordynacja obejmuje m.in. emerytury, renty, świadczenia na wypadek bezrobocia, świadczenia rodzinne, świadczenia na wypadek choroby i macierzyństwa (nie dotyczy pomocy społecznej)

23 2. „Swobody przepływu”; 2.3.1. „Swobody osobowe” 2. Wzajemne uznawanie kwalifikacji „samozatrudnionych” (art. 53 TFUE) i „usługodawców” (art. 62 TFUE) oraz „pracowników” wykonujących zawody regulowane A. Dyrektywa 2005/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych; dwa systemy uznawania kwalifikacji: ogólny, sektorowy B. System ogólny uznawania kwalifikacji: - zasada zaufania do rzetelności kształcenia odbywanego w innym PC - brak harmonizacji zasad i merytorycznej zawartości przygotowania zawodowego - brak automatyzmu w uznawaniu kwalifikacji C. System sektorowy uznawania kwalifikacji - zamknięta lista zawodów (lekarze, dentyści, aptekarze, weterynarze, pielęgniarki i położne, architekci), - dyrektywa zawiera szczegółowe wytyczne co do sposobu kształcenia, - uznanie kwalifikacji zawodowych następuje automatycznie D. Tzw. europejski paszport (europass) – 5 dokumentów: europejskie CV, europejska informacji o znajomości języków, dodatkowych certyfikatach i dyplomach oraz o europejskiej mobilności (decyzja PE i Rady nr 2241/2004/WE)

24 2. „Swobody przepływu”; 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników Swoboda przepływu pracowników (art. 45-49 TFUE) A. Zakres podmiotowy: „pracownik” (w rozumieniu prawa UE - szerokim) a) status: - przede wszystkim „pracownik zależny” (osoba świadcząca pracę za wynagrodzeniem w warunkach podporządkowania poleceniom pracodawcy) - ale także „pracownicy niezależni” (samozatrudnieni, „zatrudnienie niepracownicze”) (dyrektywa 2004/38/WE) b) charakter: osoba podejmująca aktywność zarobkową – rzeczywistą i efektywną (dochodową) c) orzecznictwo: sprawy: 66/85 Lawrie-Blum, 415/93 Bosman

25 2. „Swobody przepływu”; 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników B. Istota (art. 45 ust. 1 i 2 TFUE) a) „zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową” (równe traktowanie obywateli wszystkich PC) - zakaz dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej b) „w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy” (kształcenia zawodowego, uprawnień socjalnych, podatków itp.)

26 2. „Swobody przepływu” 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników C. Szczegółowe uprawnienia 1. Cztery uprawnienia szczegółowe „pracowników” z innych PC (art. 45 ust. 3 TFUE oraz dyrektywa 2004/38/WE) a. prawo do podjęcia zatrudnienia (prawo przyjęcia oferty zatrudnienia w państwie przyjmującym, prawo korzystania z usług pośrednictwa pracy) a następnie jego realizacji na tych samych warunkach co pracownik miejscowy (prawo korzystania ze wszystkich praw pracowniczych, np. swobody zrzeszania się, szkoleń zawodowych, korzyści socjalnych) b. prawo do swobodnego (bezwizowego) przemieszczania się w tym celu po terytorium PC (prawo wyjazdu i wjazdu) c. prawo do przebywania w tym celu w innym PC - powyżej 3 miesięcy, o ile posiadają dochody lub środki finansowe d. prawo do pozostawania na terytorium PC po ustaniu zatrudnienia (na warunkach określonych przez Komisję), np. gdy: (a) pracownik stał się bezrobotny, (b) pracownik nabył uprawnienia emerytalne lub rentowe bądź korzysta ze świadczeń chorobowych lub kształci się zawodowo); prawo do stałego pobytu po upływie 5 lat nieprzerwanego zamieszkania w innym PC

27 2. „Swobody przepływu” 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników 2. Uprawnienia wtórne dla członków rodzin (dyrektywa 2004/38/WE) pracowników migrujących (łączenie rodzin) a. członkowie rodziny pracowniczej (małżonkowie i partnerzy, dzieci do 21 lat, inni pozostający na utrzymaniu pracownika) b. podjęcie zatrudnienia w państwie przyjmującym c. kształcenie (w tym nauka zawodu i szkolenia zawodowe) dla dzieci pracownika migrującego d. dodatkowe świadczenia wpisane w system edukacji państwa przyjmującego (np. stypendia) e. rozróżnienie uprawnień członków rodziny pracownika, o ile nie są oni obywatelami UE

28 2. „Swobody przepływu”; 2.3.2. Swoboda przepływu pracowników D. Dozwolone ograniczenia: 1) „porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie publiczne” (art. 45 ust. 3 TFUE + dyrektywa 2004/38/WE) – ograniczenia nie mogą mieć charakteru ekonomicznego – zagrożenie realne, aktualne, wystarczająco poważne Orzecznictwo: sprawa Yvonne Van Duyn; sprawa 115-116/91 Adoui i Cornuaille 2) „zatrudnienie w administracji publicznej” (art. 45 ust. 4 TFUE) – takie zatrudnienie, które obejmuje „udział bezpośredni lub pośredni w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji, które mają na celu ochronę generalnych interesów państwa” (sprawa Komisja v. Luksemburg) - wyjątek od swobody przepływu pracowników interpretowany wąsko przez ETS 3) przejściowe ograniczenia wynikające z traktatów akcesyjnych (np. 2+3+2 wg traktatu przyjmującego do UE Polskę)

29 2. „Swobody przepływu”; 2.3.3. Swoboda przedsiębiorczości Swoboda przedsiębiorczości (art. 49-55 TFUE) A. Zakres przedmiotowy a. Pojęcie przedsiębiorczości – brak definicji traktatowej; definicja orzecznicza: „…samodzielne i rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej przy pomocy trwałego urządzenia w innym PC na czas nieokreślony” (sprawa C-213/89 Factortame) b. Trzy elementy „przedsiębiorczości” - samodzielność (pierwotne i wtórne prowadzenie działalności gospodarczej, w tym „tworzenie agencji, oddziałów i filii”, art. 49 akapit 2 TFUE) - transgraniczność, ale też możliwość powołania się na art. 49 w sprawie, w której istnieje „element wspólnotowy” (sprawa 115/78 Knoors) - stałość (sprawa C-55/94 Gebhard) c) dwa rodzaje przedsiębiorczości (art. 49 akapit 2 TFUE): - prowadzenie i wykonywanie działalności na własny rachunek” (samozatrudnienie) i - „zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami”.

30 2. „Swobody przepływu”; 2.3.3. Swoboda przedsiębiorczości B. Rozgraniczenie między swobodą przedsiębiorczości a innymi swobodami, w tym swoboda przepływu kapitału (art. 49 akapit 2 TFUE) C. Zakres podmiotowy a) Beneficjenci swobody przedsiębiorczości (art. 49 i 54-55 TFUE): - osoby fizyczne (obywatele UE) - przedsiębiorstwa (spółki) „przynależne” do UE b) 2 kryteria „przynależności” spółki do UE (art. 54 TFUE): 1) założenie (powstanie) zgodnie z ustawodawstwem PC 2) statutowa siedziba, zarząd lub główne przedsiębiorstwo w PC c) Orzecznictwo: sprawa 81/87Daily Mail, C-210/06 Cartesio

31 2. „Swobody przepływu”; 2.3.3. Swoboda przedsiębiorczości D. Istota 1. Zakaz dyskryminacji czy zakaz ograniczeń? „Ograniczenia swobody przedsiębiorczości… są zakazane” (art. 49 akapit 1 zd. 1 TFUE) a. (szeroki) zakaz dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej ze względu na „obywatelstwo” i przynależność” (art. 49 i 54 TFUE) – patrz wyżej b. zakaz ograniczeń – ograniczenia swobody przedsiębiorczości możliwe, gdy: 1) stosowane w sposób niedyskryminacyjny 2) uzasadnione bezwzględnymi przyczynami dotyczącymi interesu powszechnego 3) odpowiednie do zamierzonego celu 4) proporcjonalne. c. Orzecznictwo: sprawy C-212/97 Centros, C-55/94 Gebhard 2. Uprawnienia akcesoryjne (orzecznictwo + dyrektywa nr 2004/38/WE), głównie: - prawo wjazdu i pobytu - prawo pozostawania na terytorium państwa członkowskiego po zakończeniu działalności na zasadzie samozatrudnienia - możliwość korzystania ze swobody przedsiębiorczości przez obywateli państw stowarzyszonych z UE (sprawy: C-63/99 Głoszczuk, C-268/99 Jany)

32 2. „Swobody przepływu”; 2.3.3. Swoboda przedsiębiorczości E. Dopuszczalne ograniczenia: a) wyjątek związany z „wykonywaniem władzy publicznej” (art. 51 akapit 1 TFUE; sprawa 2/74 Reyners) - interpretowany restryktywnie w świetle prawa UE, z uwzględnieniem zasady proporcjonalności - nie rozciąga się automatycznie na całe zawody b) wyjątki związane z „względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego (art. 52 ust. 1 TFUE )

33 2. „Swobody przepływu”; 2.3.4. Swoboda przepływu usług Swoboda przepływu usług (art. 56-62 TFUE) A. Zakres przedmiotowy a) Traktatowa definicja „usługi” (art. 57 akapit 1 TFUE) „świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób. - pozytywnie: „za wynagrodzeniem” - negatywnie: gdy nie objęta innymi „swobodami przepływu” b) Usługi obejmują zwłaszcza (art. 57 akapit 2 TFUE): a) działalność o charakterze przemysłowym, b) działalność o charakterze handlowym, c) działalność rzemieślniczą, d) wykonywanie wolnych zawodów”.

34 2. „Swobody przepływu”; 2.3.4. Swoboda przepływu usług c) 3 elementy definicji „usługi” w świetle orzecznictwa - odpłatność (sprawa C-159/90 Grogan) - transgraniczność (swoboda przepływu usług: czynna, bierna, na odległość, całość w państwie trzecim) - czasowość (sprawa C-55/94 Gebhard) d) działalność nielegalna w jednym PCz, a legalna w innym PCz: czy podlega swobodzie przepływu usług? (orzecznictwo: sprawa C-275/92 Schindler, sprawa C-159/90 Grogan) e) Nie obejmuje przepływu usług transportowych, bankowych i ubezpieczeniowych (art. 58 ust. 1 i 2 TFUE)

35 2. „Swobody przepływu”; 2.3.4. Swoboda przepływu usług B. Rozgraniczenie swobody świadczenia usług i innych swobód: a. Subsydiarność zasady swobody usług wobec swobody przedsiębiorczości (art. 57 akapit 3 TFUE) b. Swoboda świadczenia usług a swoboda przedsiębiorczości (sprawa Gebhard) c. Swoboda świadczenia usług a swoboda przepływu pracowników (sprawa 113/89 Rush Portuguesa) d. Swoboda świadczenia usług a swoboda przepływu towarów (sprawa 155/73 Sacchi, sprawa Schindler)

36 2. „Swobody przepływu”; 2.3.4. Swoboda przepływu usług C. Zakres podmiotowy (beneficjenci): a. obywatele UE b. podmioty gospodarcze, które mają siedzibę na obszarze UE zarejestrowane według prawa jednego z PC c. osoby z państw trzecich (tylko jeśli występują w roli usługobiorców)

37 2. „Swobody przepływu”; 2.3.4. Swoboda przepływu usług D. Istota: a. zakaz dyskryminacji (zasada traktowania narodowego) - „ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli PC mających swe przedsiębiorstwo w PC innym niż państwo odbiorcy świadczenia” (art. 56 akapit 1 TFUE); - „działalność wykonywana przejściowo przez podmiot z innego PC wykonywana na tych samych warunkach, jakie PC nakłada na własnych obywateli” (art. 57 akapit 3 TFUE) b. zakaz ograniczeń: – zakaz wydawania przepisów prawa krajowego, które utrudniają korzystanie ze swobody świadczenia usług (sprawa 76/90 Säger); - dozwolone są środki krajowe, które mają na celu ochronę interesu ogólnego, są proporcjonalne do zamierzonego celu i respektują kontrolę nad usługodawcą sprawowaną w jego kraju pochodzenia (podobne do „wymogów imperatywnych” z orzeczenia w sprawie Cassis de Dijon) c. Uprawnienia akcesoryjne (jak w przypadku swobody przedsiębiorczości)

38 2. „Swobody przepływu”; 2.3.4. Swoboda przepływu usług E. Dopuszczalne ograniczenia (jak w przypadku swobody przedsiębiorczości, art. 62 TFUE) a. wykonywanie władzy publicznej (art. 62 w zw. z art. 51 akapit 1 TFUE; sprawa Reyners) b. względy porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego (art. 62 w zw. z art. 52 akapit 1 TFUE); zastosowanie wymaga spełnienia testów interesu ogólnego, braku dyskryminacji, obiektywnej konieczności i proporcjonalności

39 2. „Swobody przepływu”; 2.3.4. Swoboda przepływu usług F. Dalsza liberalizacja swobody przepływu usług w ramach Strategii lizbońskiej projekt Dyrektywy ramowej w sprawie usług (Dyrektywa usługowa) – świadczenie usług według zasady państwa pochodzenia finalny tekst Dyrektywy (dyrektywa nr 2006/123/WE w sprawie usług na rynku wewnętrznym) – zasada swobody świadczenia usług

40 2. „Swobody przepływu” 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności Swobodny przepływ kapitału i płatności (art. 63- 66 TFUE) A. Pierwotna (ex art. 67-73 TWE): - przepływ płatności zliberalizowany wcześniej niż przepływ kapitału - brak bezpośredniego stosowania art. 67 ust. 1 TWE - stopniowa liberalizacja przez tzw. dyrektywy kapitałowe (1960, 1963, 1988) „w zakresie niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku” - pełna liberalizacja wprowadzona Traktatem z Maastricht jako warunek ustanowienia UGiW B. Obecna (art. 63 ust. 1 i 2 TFUE) - pełna swoboda wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi)

41 2. „Swobody przepływu” 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności C. Definicje „kapitału” i ”płatności” a. brak definicji „płatności” i „kapitału” w TFUE b. definicje orzecznicze: - „płatność” - transfer środków pieniężnych związany z realizacją świadczenia wzajemnego w ramach transakcji służącej wykonaniu innych swobód (charakter akcesoryjny) - „kapitał” - jednostronne przeniesienie z jednego do drugiego PC wartości, która jednocześnie stanowi pewien majątek, w celu inwestycyjnym c. przepływ kapitału a przepływ płatności – np. transfer walut obcych w celu opłacenia usług turystycznych czy medycznych płatność = przelew płatności (sprawy poł. 286/82 i 26/83 Luisi Carbone); przewóz banknotów - w zależności od celu (sprawa 203/80 Casati) d. przelew kapitału a przepływ towarów, usług czy przedsiębiorczości – monety mogą być uznane za towar, gdy nie są ustawowym środkiem płatniczym czy nie są w obiegu (sprawa Regina v. Thompson); sprzedaż losów loteryjnych, nabycie akcji czy nieruchomości – w zależności od celu/skutku (sprawy C-275/92 Schindler, C- 208/00 Überseering) e. zakup nieruchomości – przepływ kapitału, gdy nieruchomość stanowi samodzielne dobro inwestycyjne f. „Nomenklatura przepływu kapitału” – dyrektywa 88/361

42 2. „Swobody przepływu” 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności D. Istota i zakres - od 1.1.1994 r. na mocy Traktatu z Maastricht (art. 56-57 TWE); bez zmian w Traktacie z Lizbony (art. 63 TFUE) a. pełna wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi) swoboda przepływu kapitału (art. 63 ust. 1 TFUE) b. pełna wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi) swoboda przepływu płatności (art. 63 ust. 1 TFUE) c. przejaw zakazu bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową d. ale też zakaz ograniczeń (dostępu do rynku) - np. regulacje dot. tzw. złotych akcji czy nabycia określonej liczby udziałów (sprawy C-98/01 KE/Wlk. Brytania, C-367/98 KE/Portugalia)

43 2. „Swobody przepływu” 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności E. Traktatowe ograniczenie swobody przepływu kapitału (a) do/z państw trzecich (b) w zakresie inwestycji bezpośrednich (w tym zakupu nieruchomości), transferów związanych z przedsiębiorczością, usługami finansowymi lub obrotem papierami wartościowymi a. zasada standstill na 31.12.1993 /1999 r. (art. 64 ust. 1 TFUE) b. ew. szybsza liberalizacja na podstawie środków PE i Rady podjętych w drodze zwykłej procedury (art. 64 ust. 2 TFUE) c. ale także – chociaż w drodze specjalnej procedury (PC - jednomyślnie) „środki stanowiące krok wstecz” - deliberalizacja (art. 64 TFUE)

44 2. „Swobody przepływu” 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności F. Dopuszczalne ograniczenia przepływu kapitału (art. 65 TFUE) a. przez PC w zakresie (a) prawa podatkowego dot. nierezydentów, (b) zapobiegania naruszeniom przepisów, zwłaszcza w sferze podatków i nadzoru ostrożnościowego, lub deklarowania przepływów kapitału lub dla zapewnienia porządku lub bezpieczeństwa publicznego (art. 65 ust. 1 TFUE); b. nie mogą to być środki arbitralnej dyskryminacji lub ukrytych ograniczeń (art. 65 ust. 3 TFUE c. środki takie może też podejmować KE lub Rada dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego (art. 65 ust. 4 TFUE) d. dodatkowa możliwość stosowania ograniczeń na podstawie „wymogów imperatywnych” (sprawa C-478/98 KE/Belgia, C- 367/98 KE/ Portugalia)

45 2. „Swobody przepływu” 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności G. Środki ochrony UGiW (art. 66 TFUE) – super wyjątkowo: a. ograniczenie swobody przepływu kapitału do/z państw trzecich b. „w wyjątkowych okolicznościach” c. „poważne trudności” w funkcjonowaniu UGiW d. Rada (na wniosek KE i po konsultacji z EBC) „może” podjąć środki ochronne e. „na okres nieprzekraczający 6 miesięcy” f. „o ile środki te są bezwzględnie konieczne” g. ani razu nie zostały podjęte

46 3. „Reguły konkurencji”. 3.1. Podstawy i zakres reguł konkurencji na rynku wewnętrznym UE A) Podstawy aksjologiczne a. Pierwotnie „stworzenie systemu niezakłóconej konkurencji na rynku” jako jedno z zadań WE (art. 3 ust. 1 lit. g TWE), ale w praktyce prymat „celu integracyjnego” (tworzenia rynku wspólnego/wewnętrznego) nad celem „niezakłóconej konkurencji” b. Od Traktatu z Maastricht, który dodał zasadę „gospodarki rynkowej z wolną konkurencją” jako podstawę UGW (art. 4(1)i(2) in fine TWE); w praktyce coraz szersze odchodzenie od dominacji „integracji” nad „konkurencją” na rynku wewnętrznym i ekonomizacja polityki konkurencji c. Od Traktatu z Lizbony (od 1.12.2009 r.) „swobody przepływu” + „reguły konkurencji” – dwie strony medalu o nazwie „rynek wewnętrzny obejmujący system niezakłóconej konkurencji” (art. 26 ust. 2 oraz art. 3 ust. 1 lit. b TFUE + „Protokół w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji” d. Ochrona „skutecznej konkurencji” (workable/effective competition)

47 3. „Reguły konkurencji”. 3.1. Podstawy i zakres reguł konkurencji na rynku wewnętrznym UE B. Grupy i rodzaje „wspólnych reguł konkurencji” UE: a. dwie grupy reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego – tytuł VII: Wspólne reguły w dziedzinie konkurencji... Rozdz. 1: Reguły konkurencji TFUE 1) Reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw Zakaz praktyk ograniczających konkurencję (1) - zakaz porozumień ograniczających konkurencję i (2) - zakaz nadużywania pozycji dominującej (3) Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji 2) Reguły konkurencji skierowane do państw członkowskich (4) Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych (5) Państwa członkowskie a przedsiębiorstwa publiczne (6) Zakaz antykonkurencyjnej pomocy państwa b. generalne i sektorowe reguły konkurencji

48 3. „Reguły konkurencji”. 3.1. Podstawy i zakres reguł konkurencji na rynku wewnętrznym UE C. „Wspólne reguły konkurencji” UE – charakterystyka ogólna a. „Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego” - wyłączna kompetencja UE (art. 3 ust. 1 lit. b TFUE) a. Źródła prawa konkurencji UE – pierwotne (głównie art. 101-109 TFUE) i wtórne (głównie rozporządzenia Rady i KE) b. Charakter norm unijnego prawa konkurencji – bezpośrednie stosowanie i bezpośredni skutek (przede wszystkim art. 101 i 102, art. 106 ust. 1 i art. 107 ust. 1 TFUE oraz rozporządzenia) c. Rozwój wspólnotowego (unijnego) prawa konkurencji – do i po 1.05.2004 d. Organy stosowania „wspólnych reguł konkurencji” UE – KE, organy i sądy krajowe - patrz niżej głównie rozp. 1/2003

49 3. „Reguły konkurencji”. 3.2. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję Praktyki ograniczające konkurencję – przesłanki ogólne A) Zakres przedmiotowy – zakaz kolektywnych (art. 101 TFUE) i jednostronnych (art. 102 TFUE) praktyk ograniczających konkurencję B) Zakres podmiotowy – „przedsiębiorstwo”; szerokie rozumienie funkcjonalne; jeden podmiot gospodarczy (single economic unit); przedsiębiorstwo prywatne i publiczne C) Wewnętrzna granica jurysdykcji - wpływ na handel między państwami członkowskimi a. początkowo przesłanka orzecznicza („wpływ odczuwalny”) b. Obwieszczenie KE z 2004 r.: reguła NAAT (Not-Appreciable Affect Trade), dwie kumulatywne przesłanki „wpływu nieodczuwalnego”: - udział w rynku > 5% - całkowity obrót > 40 mln euro

50 3. „Reguły konkurencji”. 3.2. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję D) Zakres przestrzenny a. ochrona konkurencji na „rynku wewnętrznym” (art. 101 ust. 1 i art. 102 TFUE) lub na „znacznej jego części” (art. 102 TFUE); zasada skutku b. eksterytorialne stosowanie nawet do spółek nie mających spółek zależnych (sprawa Woodpulp I ) E) Charakter zakazów praktyk ograniczających konkurencję: a. względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) b. bezwzględny zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE)

51 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.1. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) 1. Względność zakazu: a. porozumienia spełniające przesłanki zakazu sformułowane w art. 101(1) TFUE są „niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane” (porozumienia zakazane) (art. 101(1) TFUE) i są (skutek prawny) nieważne (art. 101(2) TFUE); b. jednakże do ww. porozumień zakazanych, spełniających (dodatkowo) przesłanki sformułowane w art. 101(3) TFUE, zakazu art. 101(1) TFU nie stosuje się, czyli porozumienia te są spod niego wyłączone (art. 101(3) TFUE) (porozumienia wyłączone); w konsekwencji nie są one nieważne; c. bezpośrednie stosowanie i bezpośredni skutek art. 101(1) i (3) TFUE, stąd art. 101(1) – zasada, art. 101(3) – wyjątek (wyjątek legalny); patrz niżej rozp. 1/2003

52 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.1. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) 2. Porozumienia zakazane (art. 101(1) TFUE) A. Przesłanki traktatowe: a. generalny zakaz wszelkiej kooperacji (porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych), której celem lub skutkiem jest ograniczenie (zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie) konkurencji; b. przykładowe wyliczenie zakazanych porozumień horyzontalnych (karteli) i wertykalnych; c. najcięższe ograniczenia konkurencji (hard-core restrictions)

53 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.1. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję B. Odczuwalność ograniczeń konkurencji a. przesłanka orzecznicza – kryteria jakościowe i ilościowe b. Obwieszczenie z 2001 r.; niezakazane porozumienia bagatelne/o mniejszym znaczeniu (minor importance), czyli nie zawierające odczuwalnych ograniczeń konkurencji: - nieprzekroczenie przez strony porozumienia udziału w rynku 10% - w przypadku porozumień między konkurentami (horyzontalnych) lub 15% - w przypadku porozumień między nie-konkurentami (wertykalnych) oraz - niezawieranie klauzul powodujących najcięższe ograniczenia konkurencji (hard-core clauses)

54 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.1. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) 3. Skutki zawierania porozumień zakazanych A. Porozumienia zakazane przez art. 101(1) TFUE) [i nie wyłączone na podstawie art. 101(3) TFUE]: a. są „nieważne z mocy prawa” (sankcja cywilnoprawna) (art. 101(2) TFUE) b. nieważność dotyka tylko czynności prawnych (porozumień lub decyzji) c. nieważność „z mocy prawa” (brak konieczności jej stwierdzenia w drodze aktu stosowania prawa) B. Stwierdzenie zawarcia porozumienia ograniczającego konkurencję przez organ ochrony konkurencji wywołuje też sankcje administracyjnoprawne: nakaz zaniechania i ew. karę pieniężną; patrz niżej rozp. 1/2003

55 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.2. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) 4. Porozumienia wyłączone (art. 101(3) TFUE) A. System wyłączeń a. Przesłanki (kryteria) wyłączenia - dwie pozytywne i dwie negatywne (art. 101(3) TFUE + wytyczne KE w sprawie stosowania art. 81(3) TWE (2004) b. Wyłączenia indywidualne i grupowe do 30.04.2004; od 1.05.2004 r.; wyłączenia grupowe (na mocy rozporządzeń KE) oraz wyjątki legalne (na mocy indywidualnej samooceny przedsiębiorstw) c. Wyłączenia generalne i sektorowe d. Możliwość cofnięcia przywileju wyłączenia grupowego na mocy kompetencyjnych rozporządzeń Rady (art. 29 rozp. 1/2003)

56 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.2. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję B. Przesłanki wyłączeń grupowych i wyjątków legalnych (art. 101(3) TFUE + Wytyczne KE z 2004 r.) a. Przyczynianie się do polepszenia produkcji lub dystrybucji (1. przesłanka pozytywna) b. Nienakładanie ograniczeń niekoniecznych dla realizacji ww. celów (1. przesłanka negatywna) c. Zastrzeżenie dla użytkowników słusznej części zysku (2. przesłanka pozytywna) d. Brak możliwości eliminowania konkurencji na znacznej części rynku (2. przesłanka negatywna)

57 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.2. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję C. W większości nowe rozporządzenia wyłączające: a. porozumienia horyzontalne specjalizacyjne (1217/2010) i B+R (1218/2010) + Wytyczne z 2010 r. b. porozumienia wertykalne (330/2010) + Wytyczne z 2010 r.; w tym samochodowe (461/2010 – obowiązywało do 13.05.2013 r.) + Wytyczne z 2010 r. c. porozumienia dotyczące transferu technologii (772/2004) + Wytyczne) d. porozumienia sektorowe: w transporcie lotniczym (487/2009) i morskim (Rady: 246/2009 i KE: 906/2009) + wytyczne); w ubezpieczeniach (267/2010)

58 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.2. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję D. Nowe typ wyłączeń grupowych: a. Brak list klauzul wyłączonych (białych); listy klauzul niewyłączonych (czarnych), w tym najcięższych ograniczeń b. Podejście ekonomiczne – zasadnicze znaczenie udziału w rynku: - 20-25% - w porozumieniach kooperacyjnych - 30% - w porozumieniach dystrybucyjnych

59 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.3. Zakaz nadużywania pozycji dominującej Bezwzględny zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TWE) A. Bezwzględność zakazu a. Brak legalnych podstaw wyłączenia (wyjątku) b. Niestwierdzenie praktyki w procesie stosowania prawa na podstawie różnych przesłanek („obiektywne uzasadnienie”, „efektywność”) B. Sankcje a. Brak określenia sankcji cywilnoprawnej b. Sankcje administracyjnoprawne: nakaz zaniechania + kara pieniężna C. Przesłanki zakazu (art. 102 TFUE) (3)„Nadużycie” przez jednego lub kilku przedsiębiorstw (2) „pozycji dominującej” na (1) „rynku” wewnętrznym lub jego istotnej części + przykładowe wyliczenie

60 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.3. Zakaz nadużywania pozycji dominującej D. Rynek właściwy (relewantny) a. Brak definicji traktatowej; Obwieszczenie w sprawie rynku właściwego z 1997 r.; test: SSNIP b. Produktowo (główne kryterium: substytutywność/ wymienialność; miary: substytutywność popytu i podaży, potencjalna konkurencja) b. Geograficznie (główne kryterium: homogeniczne warunki konkurencji; miary: np. Koszty transportu, zwyczaje konsumentów) c. Czasowo – rynek wyznaczony np. porą roku lub sytuacja polityczną

61 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.3. Zakaz nadużywania pozycji dominującej E. Pozycja dominująca (definicja orzecznicza) a. brak definicji normatywnej b. definicja orzecznicza (sprawy United Brands czy Hoffman La- Roche) - pozycja siły ekonomicznej umożliwiająca zapobieganie skutecznej konkurencji przez stwarzanie możliwości działań istotnie niezależnych od konkurentów, klientów i konsumentów c. miary: struktura rynku, bezwzględny (powyżej 50/65%) i względny udział w rynku, czynniki wskazujące na dominację rynkową d. Pozycja po stronie podaży (na rynku sprzedaży) lub popytu (na rynku zakupów) e. pozycja jednego przedsiębiorstwa lub kilku przedsiębiorstw (kolektywna pozycja dominująca)

62 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.3. Zakaz nadużywania pozycji dominującej F. „Nadużycie” pozycji dominującej a. brak definicji normatywnej; „nadużycie” a nie „posiadanie” b. definicja orzecznicza (sprawa Hoffman-La Roche) – zachowanie wpływające na strukturę rynku o osłabionej już konkurencji, utrudniające zachowanie istniejącej jeszcze konkurencji lub jej rozwój poprzez środki odbiegające od normalnej konkurencji opartej na jakości c. praktyki antykonkurencyjne, eksploatacyjne i strukturalne; przykładowe wyliczenie czterech przykładowych środków (art. 101 TFUE) d. praktyki antykonkurencyjne – wykluczenie (wytyczne z 2009 r.); np. odmowa dostępu do urządzeń kluczowych

63 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.4. Reguły stosowania art. 101 i 102 TFUE A. System obowiązujący od 1.05.2004 (rozporządzenie nr 1/2003) a. Bezpośrednie stosowanie i bezpośredni skutek art. 101(1) i (3) TFUE b. Brak zgłoszeń, brak wyłączeń indywidualnych c. Wyłączenia legalne (art. 101(3) TFUE) i rozporządzenia wyłączające d. Prawodawcza, wyjaśniająca i precedensowa rola Komisji

64 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.4. Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję B. Bezpośrednie stosowanie art. 101 i 102 TFUE (art. 1 i art. 2 rozp. 1/2003) a. art. 101 ust. 1 i art. 102 FFUE – zakazane bez konieczności uprzedniej decyzji; ciężar dowodu - zarzucający naruszenie b. art. 101 ust. 3 TFUE – nie zakazany bez konieczności uprzedniej decyzji; ciężar dowodu – beneficjent

65 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.4. Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję C. Relacja między art. 101 i 102 TWE a prawem krajowym(art. 3 rozp. 1/2003) a. Nakaz równoległego stosowania przez organy krajowe art. 101 i 102 TFUE do praktyk rozpatrywanych na gruncie prawa krajowego, jeżeli spełnione są także przesłanki art. 101 ust. 1 art. i 102 TFUE b. Zakaz podejmowania przez nie sprzecznych decyzji na gruncie prawa krajowego i art. 101 TFUE; prawo stosowania ostrzejszych sankcji do praktyk jednostronnych c. Wyłączenie dla krajowego prawa kontroli koncentracji i przepisów krajowych chroniących inne cele (np. prawa z.n.k.)

66 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.4. Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję D. Właściwość i uprawnienia (rozp. 1/2003): a. Właściwe do stosowania art. 101 i 102 są: KE (art. 4) i krajowe organy ochrony konkurencji (k.o.o.k.) (art. 5) + sądy krajowe (art. 6); obowiązek wyznaczenia k.o.o.k. (art. 35) b. KE ma prawo: - nakazać zaniechanie + służące temu środki; + tylko stwierdzić naruszenie (art. 7); - zarządzić środki tymczasowe (art. 8); - zaakceptować zobowiązania firm (art. 9); - nie stwierdzić spełnienia przesłanek art. 101 ust. 1 lub przesłanek art. 101 ust. 3 lub naruszenia art. 102 (art. 10); - nakładać kary pieniężne (art. 23-24)

67 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.4. Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję E. Współpraca KE z organami i sądami krajowymi (rozp. 1/2003): a. Współpraca KE z k.o.o.k.: - nakaz ścisłej współpracy, przekazywanie sobie kopii dokumentów, informowanie o wszczęciu, postępowań i planowanych decyzjach (art. 11); - wymiana informacji i dowodów (art. 12); - zawieszenie lub umorzenie postępowania (art. 13); - Komitet Doradczy ds. Praktyk (art. 14); - Obwieszczenie w sprawie współpracy KE z k.o.o.k. (2004); Europejska Sieć Organów Konkurencji (ECA Network)

68 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.4. Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję b. Współpraca KE ze „zwykłymi” sądami krajowymi (art. 15): - pomoc informacyjna na życzenie sądu; - przekazywanie kopii wyroków sądów krajowych do KE; - prawo przedstawiania sądom pisemnych i – za zgodą sądu – ustnych uwag przez k.o.o.k. i KE; w tym celu mogą one prosić sądy o dokumenty; - Obwieszczenie w sprawie współpracy KE z sądami (2004) c. Jednolite stosowanie art. 101 i 102 (art. 16): zakaz wydawania przez organy i sądy krajowe decyzji i wyroków sprzecznych z wydaną decyzją KE; - obowiązek unikania wydania przez sąd decyzji sprzecznej z rozważaną decyzją KE; prawo umorzenia postępowania

69 3. „Reguły konkurencji”. 3.2.4. Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję F. Procedury: a. Rozporządzenie 1/2003: uprawnienia dochodzeniowe (art. 17-22); przedawnienia (art. 25- 26); przesłuchania i tajemnica zawodowa (art. 27- 28); b. Rozporządzenie 773/2004 w sprawie prowadzenia postępowań z art. 101 i 102 TFUE c. Obwieszczenie KE w sprawie postępowania ze skargami o naruszenie art. 101 i 102 TFUE (2004) d. Obwieszczenie KE w sprawie „listów wyjaśniających” dot. nowych kwestii związanych ze stosowaniem art. 101 i 102 TFUE (2004)

70 4. Prewencyjna kontrola koncentracji. 4.1. Ogólnie A. Rozwój: trzy fazy: 1) 1958-1990: ograniczona możliwość przeciwdziałania na podstawie zakazów praktyk (art. 81 [dzisiaj 101] i 82 [dzisiaj 102] TWE); 2) 1990-2004: prewencyjna kontrola koncentracji na podstawie Rozporządzenia Nr 4064/89 zm. Rozporządzeniem Nr 1310/97 - do 30.04.2004 3) 2004 – prewencyjna kontrola koncentracji na podstawie Rozporządzenia nr 139/2004 – od 1.05.2004

71 4. Prewencyjna kontrola koncentracji. 4.1. Ogólnie B. System obowiązujący od 1.05.2004: a. Przedmiot kontroli – „koncentracje” b. Zasięg kontroli – koncentracje o „wymiarze wspólnotowym” c. Kryteria kontroli – tzw. testy konkurencji (testy ewaluacji kontrolowanych koncentracji); „Wytyczne w sprawie fuzji horyzontalnych” d. Charakter interwencji - kontrola prewencyjna e. Procedura kontroli

72 4. Prewencyjna kontrola koncentracji. 4.1. Rozporządzenie 139/2004 A. Przedmiot kontroli (art. 3 + Obwieszczenie jurysdykcyjne) „Koncentracja” to trwała zmiana kontroli (struktury rynku) (art. 3 ust. 1) będąca rezultatem: a. połączenia (fuzji) (art. 3 ust. 1 lit. a) lub b. [samodzielne i wspólne, bezpośrednie lub pośrednie] przejęcia kontroli (akwizycji) (art. 3 ust. 1 lit. b), w tym przez utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa (joint ventures); przez akwizycje kapitałowe, majątkowe lub inne c. „kontrola” – „decydujący wpływ” (art. 3 ust. 3) d. „wspólne przedsiębiorstwo” koncentracyjne – „pełniące w sposób trwały wszystkie funkcje samodzielnego przedsiębiorstwa” (art. 3 ust. 4) e. koncentracje horyzontalne, wertykalne i konglomeratowe

73 4. Prewencyjna kontrola koncentracji. 4.1. Rozporządzenie 139/2004 B. Zasięg kontroli i właściwość organów kontroli (art. 1 + Obwieszczenie jurysdykcyjne) a. KE – koncentracje o wymiarze wspólnotowym (art. 21 ust. 2 i 3); organy krajowe – koncentracje o wymiarze narodowym; zasada one stop shop; prawo PC do ochrony bezpieczeństwa publicznego, pluralizmu mediów i reguł ostrożnościowych na rynkach finansowych (art. 21 ust. 4) b. dwa rodzaje progów zgłoszenia jako kryteriów rozgraniczenia właściwości Komisji i organów krajowych (art. 1 ust. 2 i 3); progi mierzone obrotem światowym i wspólnotowym + zasada 2/3

74 4. Prewencyjna kontrola koncentracji. 4.1. Rozporządzenie 139/2004 c. mechanizm korekcyjny (wzajemne przekazywanie sobie spraw) - przekazanie (ex ante) sprawy z KE do organów krajowych przed zgłoszeniem (art. 4 ust. 4) - przekazanie (ex ante) sprawy z organów krajowych do KE przed zgłoszeniem (art. 4 ust. 5) - przekazanie (ex post) sprawy z KE do organów krajowych po zgłoszeniu do KE (art. 9); tzw. klauzula niemiecka - przekazanie (ex post) sprawy z organów krajowych do KE po zgłoszeniu (art. 22); tzw. klauzula holenderska

75 4. Prewencyjna kontrola koncentracji. 4.1. Rozporządzenie 139/2004 C. Kryteria kontroli (art. 2) a. Zasadniczy test istotnego utrudnienia skutecznej konkurencji (Significant Impedement of Effective Competition, SIEC) b. Przykładowy test pozycji dominującej (indywidualnej lub kolektywnej) (sprawa Airtours/First Choice) c. Szczegółowe kryteria oceny antykonkurencyjnych skutków koncentracji (art. 2 ust. 1); dominujące kryterium udziału w rynku d. Ocena wspólnych przedsiębiorstw także przez pryzmat art. 101 ust. 1 i 3 TFUE (art. 2 ust. 4)

76 4. Prewencyjna kontrola koncentracji. 4.1. Rozporządzenie 139/2004 d. Wytyczne w sprawie oceny koncentracji horyzontalnych (2004) - badanie udziałów w rynku i stopnia koncentracji na rynku przy pomocy testu HHI (suma kwadratów udziałów w rynku uczestników koncentracji) i wskaźnika jego zmiany (wskaźnika Delta); udziały w rynku poniżej 25%, poziom HHI poniżej 100 oraz wzrost HHI o 250 – przy indeksie HHI między 1000 a 2500 lub o 150 – przy indeksie HHI ponad 2000 – brak spełnienia testu SIEC - efekty nieskoordynowane (jednostronne) i skoordynowane - uwzględnienie w ocenie także: władzy popytowej odbiorcy, barier dostępu do rynku, korzyści proefektywnościowych i skutków dla sanacji firm upadających e. Wytyczne w sprawie oceny koncentracji wertykalnych i konglomeratowych (2008)

77 4. Prewencyjna kontrola koncentracji. 4.1. Rozporządzenie 139/2004 D. Kontrola prewencyjna: a. zgłoszenie zamiaru (art. 4), b. czasowy zakaz dokonania koncentracji (art. 7) E. Dwufazowość postępowania kontrolnego a. I faza (wstępna) – 25 + 35 dni; II faza (zasadnicza) – 90 + 20 + 15 dni b. Faza wstępna i decyzje KE (art. 6): zgoda, zgoda warunkowa, decyzja o wszczęciu badania zasadniczego w razie „poważnych wątpliwości” c. Faza zasadnicza i decyzje KE (art. 8): zgoda, zgoda warunkowa, zakaz, podział przedsiębiorstwa; przekazanie państwu członkowskiemu (art. 9) F. Pozostałe elementy procedury kontroli

78 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.1. Ogólnie A. Zobowiązania PC UE w zakresie zapewnienia (skutecznej) konkurencji w obrocie towarami i usługami a. w obrocie towarami - nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych (art. 37 TFUE) b. w obrocie usługami – szczególny reżim prawny dla „przedsiębiorstw publicznych” (art. 86 TWE); różne typy „przedsiębiorstw publicznych” c. „pomoc publiczna” na warunkach art. 107- 109 TFUE

79 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.2. Nakaz przekształcenia państwowych towarowych monopoli handlowych Niedopuszczalność państwowych towarowych monopoli handlowych (art. 37 TFUE) A. Państwowe monopole handlowe (p.m.h.) (art. 37 ust. 1 akapit 2 TFUE) B. Nakaz przekształcenia p.m.h. (art. 37 ust. 1 i 2 TFUE)

80 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.3. Konkurencja a przedsiębiorstwa publiczne Przedsiębiorstwa publiczne w sferze usług i finansów a reguły konkurencji (art. 106 TFUE) A. „Przedsiębiorstwa publiczne” – 2 kategorie, 4 rodzaje: a. „przedsiębiorstwa publiczne lub przedsiębiorstwa, którym przyznano prawa wyłączne lub specjalne” (art. 106 ust. 1 TFUE) b. „przedsiębiorstwa, którym powierzono świadczenie usług w ogólnym interesie gospodarczym i monopole skarbowe” (art. 106 ust. 2 TFUE) B. Ograniczony zakres dopuszczalności przedsiębiorstw publicznych (art. 106 ust. 1 TFUE) a. „przedsiębiorstwo publiczne” sensu stricte – decydujący wpływ ręki publicznej (dyrektywa 80/723/WE) b. zakaz wprowadzania i utrzymywania środków sprzecznych z art. 18 [zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową) i art. 101-109 TFUE

81 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.3. Konkurencja a przedsiębiorstwa publiczne C. Zakres wyłączenia stosowania reguł konkurencji do przedsiębiorstw publicznych (art. 106 ust. 2 w zw. z art. 14 TWE) a. art. 14 TFUE –„usługi w ogólnym interesie gospodarczym” jako wspólna wartość UE b. Strategia lizbońska (2001); Informacja Komisji: Usługi w ogólnym interesie w Europie (2001); Zielona Księga w sprawie usług w ogólnym interesie (2003); dodany do Traktatu z Lizbony „Protokół w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym” (2009) c. przedsiębiorstwa świadczące „usługi w ogólnym interesie gospodarczym” podlegają TFUE, w tym „wspólnym regułom konkurencji”, jeżeli - nie stanowią one prawnej lub faktycznej przeszkody świadczenia tych usług; - wyłączenie nie może jednak „wpływać na rozwój handlu” sprzecznie z „interesem Unii” D. Uprawnienia KE do egzekwowania art. 106 ust. 1 i 2 TFUE (art. 106 ust. 3 TFUE): a. Dyrektywy i decyzje KE b. w tym: liberalizacja telekomunikacji

82 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.4. Konkurencja a pomoc publiczna A. „Rynek wewnętrzny” a „pomoc publiczna” (art. 107-109 TFUE) a. „pomoc”: przysporzenie korzyści finansowych przedsiębiorstwu – bezpośrednio (np. dotacje) lub pośrednio (np. ulga podatkowa), transfer pieniężny do przedsiębiorstwa (np. kredyt korzystnie oprocentowany) lub zaniechanie pobrania daniny publicznej (np. składek na ubezpieczenie społeczne) b. pomoc zakazana, pomoc dozwolona, pomoc dopuszczalna B. Traktatowe przesłanki pomocy zakazanej (art. 107 ust. 1 TFUE): a. przesłanki identyfikujące pomoc publiczną: - pomoc państwa lub ze środków publicznych - faworyzująca beneficjentów (selektywność) b. przesłanki zakazu: - mająca charakter antykonkurencyjny - wpływająca na handel między państwami członkowskimi

83 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.4. Konkurencja a pomoc publiczna C. Przesłanki niepodlegania „wsparcia finansowego” ręki publicznej pod art. 107 ust. 1 TFUE, gdyż nie przysparza korzyści przedsiębiorstwom: a. Wsparcie finansowe udzielone zgodnie z zasadą inwestora prywatnego (MEPI Test) nie jest pomocą publiczną b. Pomoc stanowiąca rekompensatę za świadczenie usług użyteczności publicznej nie jest pomocą publiczną (sprawa Altmark Trans) D. Wyłączenie spod zakazu art. 107 ust. 1 na podstawie art. 106 ust. 2 TFUE a. pomoc dla przedsiębiorstw publicznych b. rozporządzenie KE 360/2012 w spr. pomocy de minimis dla przedsiębiorstw świadczących SGEI + pakiet 3 komunikatów KE dot. SGEI i usług publicznych (2012)

84 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.4. Konkurencja a pomoc publiczna E. Pomoc dozwolona (art. 107 ust. 2 TFUE) – wyłączenie automatyczne (obligatoryjne) a. Pomoc socjalna ( przyznawana indywidualnym konsumentom, pod warunkiem, że jest przyznawana bez dyskryminacji związanej z pochodzeniem produktów) b. Pomoc w wypadku klęsk żywiołowych ( mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi zdarzeniami nadzwyczajnymi) c. Pomoc dla Niemiec - przyznawana gospodarce niektórych regionów Republiki Federalnej Niemiec dotkniętych podziałem Niemiec, w zakresie, w jakim jest niezbędna do skompensowania niekorzystnych skutków gospodarczych spowodowanych tym podziałem. - ulegnie derogacji w 5 lat po wejściu w życie Traktatu z Lizbony

85 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.4. Konkurencja a pomoc publiczna F. Pomoc publiczna dopuszczalna (art. 107 ust. 3 TFUE) – wyłącznie uznaniowe a. Rodzaje pomocy dopuszczalnej na podstawie art. 107 ust. 3 TFUE - pomoc regionalna: - pomoc przeznaczona na sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu regionów, w których poziom życia jest nienormalnie niski lub regionów, w których istnieje poważny stan niedostatecznego zatrudnienia (art. 107 ust. 3 lit. a TFUE) - pomoc przeznaczona na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub niektórych regionów gospodarczych, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem (art. 107 ust. 3 lit. c TFUE) - p omoc prorozwojowa: pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania lub mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce PC (art. 107 ust. 3 lit. b TFUE) - pomoc dla ochrony kultury: pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej i konkurencji we Wspólnocie w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem (art. 107 ust. 3 lit. d TFUE) - inne formy pomocy: jakie Rada może określić decyzją, stanowiąc większością kwalifikowaną, na wniosek Komisji (art. 107 ust. 3 lit. e TFUE)

86 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.4. Konkurencja a pomoc publiczna b. Trzy kategorie pomocy dopuszczalnej w świetle prawa wtórnego (regionalna, sektorowa, horyzontalna) G. Pomoc regionalna Zasady oceny projektów krajowej pomocy regionalnej - Wytyczne w sprawie krajowej pomocy regionalnej 2014-2020 (2013)

87 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.4. Konkurencja a pomoc publiczna H. Pomoc sektorowa a. przesłanki pomocy sektorowej (przywrócenie zdolności do działania, degresywność, ograniczoność w czasie, cele restrukturyzacyjne) b. sektory objęte pomocą sektorową - Usługi pocztowe (1998) - Energetyka - koszty utracone (2001) - Hutnictwo (2002) - Przemysł stoczniowy (2011) - Kinematografia i inne dzieła audiowizualne (2013); sieci szerokopasmowe (2013); radio i telewizja (2009) - Usługi finansowe (bankowe) w okresie kryzysu (2009; 2010; 2011; 2013)

88 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.4. Konkurencja a pomoc publiczna I. Pomoc horyzontalna a. Rozumienie b. Pomoc de minimis (rozp. KE Nr 1407/2013) - 200 tys. euro w 3 lata; 100 tys. euro w 3 lata w transporcie c. Wyłączenia grupowe: rozp. KE Nr 800/2008 z 2008 r. łączne: dla dziesiątków rodzajów pomocy, w tym: dla MSP, socjalna, regionalna, na ochronę środowiska, wsparcie przedsiębiorczości kobiet, działalność B+R, innowacje [wydłużone obowiązywanie do 30.06.2014 r.] d. Instrumenty szczególne

89 5. Państwa członkowskie a konkurencja. 5.4. Konkurencja a pomoc publiczna J. Uprawnienia Rady UE i KE oraz tryb egzekwowania przestrzegania art. 107 TFUE (art. 108-109 TFUE) a. Procedury - Rozporządzenie Nr 659/1999 + rozporządzenie KE 794/2004 z licznymi zmianami (ostatnia: rozp. KE nr 734/2013) b. Postępowanie w przypadku pomocy podlegającej obowiązkowi zgłoszenia c. Postępowanie w sprawie zgłaszania pomocy nowej d. Postępowanie w sprawie zwrotu nielegalnej pomocy publicznej i pomocy publicznej wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem (Obwieszczenie z 2007 r.) e. Postępowanie w sprawie zgłaszania pomocy istniejącej; „pomoc istniejąca” zgodnie z Traktatem Akcesyjnym Polski do UE f. Stosowanie reguł pomocy publicznej przez sądy krajowe (Obwieszczenie z 2009 r.) g. Postępowanie przed Prezesem UOKiK (ustawa z 2004 r.)