1 Wstęp do prawoznawstwaUW im. Marii Skłodowskiej-Curie 2007/2008

2 Literatura T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Wydawnictwo C. H. Beck G. L. Seidler, H. Groszyk, J. Malarczyk, A. Pieniążek, Wstęp do nauki o państwie i prawie, MORPOL Lublin A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa, Wydawnictwo Naukowe PWN

3 Norma prawna Pojęcie i struktura15/16 marca 2008 r.

4 Wprowadzenie. Normy postępowaniaNorma w teorii prawa oznacza normę postępowania, która jest wyrażeniem dyrektywalnym, tzn. wskazującym komuś określony sposób postępowania Cechy normy postępowania: nie opisuje rzeczywistości nie zawiera ocen zachowania nie jest opisem wzoru przedmiotu ogranicza swobodę adresata

5 Wprowadzenie. Normy postępowaniaElementy normy postępowania: adresat (adresaci) wskazanie okoliczności, w których norma znajduje zastosowanie określenie zakazywanego lub nakazywanego postępowania

6 Wprowadzenie. Normy postępowaniaKlasyfikacja norm postępowania ze względu na adresata: indywidualne i generalne ze względu na zachowanie: konkretne i abstrakcyjne Normy prawne to normy generalne i abstrakcyjne

7 Wprowadzenie. Normy postępowaniac.d. klasyfikacji norm postępowania ze względu na sposób określenia zachowania: normy merytoryczne i normy blankietowe (określają w jaki sposób mają być ujęte zachowania) z uwagi na różne podstawy uznawania (uzasadnienia) norm za obowiązujące: normy moralne, obyczajowe, religijne, estetyczne, prawne, itp.

8 Sposoby pojmowania prawaNorma prawna jest rodzajem normy postępowania Pytanie: co decyduje, czy dana norma postępowania jest normą prawną? Odpowiedź: uzasadnienie mocy obowiązującej normy W teorii prawa różne są uzasadnienia tego, co decyduje o tym, że norma postępowania jest normą prawną? W istocie jest to pytanie: czym jest prawo?

9 Sposoby pojmowania prawaKoncepcje pojmowania prawa: prawnonaturalne (koncepcje prawa natury); pozytywistyczne; koncepcje mieszane (koncepcje „trzeciej drogi”: hermeneutyka prawnicza, teorie argumentacji, retoryka prawnicza) realistyczne

10 Sposoby pojmowania prawaDominujące współcześnie rozumienie prawa i normy prawnej: Zespół norm postępowania obowiązujący z uwagi na ich ustanowienie (lub uznanie) przez organizację państwową i gwarantowanych przez państwo dysponujące różnymi formami przymusu bezpośredniego.

11 Relacje prawa stanowionego z innymi normami postępowaniaRodzaje relacji: zbieżne; rozbieżne; indyferentne (obojętność systemów normatywnych wobec siebie) Prawo stanowione przez państwo nie jest jedynym zespołem norm postępowania reglamentujących zachowania ludzi i innych uczestników życia społecznego i gospodarczego

12 Norma prawna, jej właściwości i budowaNorma prawna jest najmniejszym, stanowiącym strukturalna całość, elementem prawa. Norma prawna jest zatem regułą zachowania (postępowania), która daje odpowiedź na pytania: kto? w jakich warunkach? jak powinien się zachować? co dzieje się w przypadku nie wykonania nakazu lub zakazu określonego w normie?

13 Norma prawna, jej właściwości i budowaWłaściwości normy prawnej: - jest uzasadniona tetycznie (ustanowiona przez kompetentne organy państwowe); - ma charakter heteronomiczny (państwo gwarantuje jej skuteczność przymusem); - jest rezultatem naszego procesu myślowego (jest odkodowywana z przepisów prawnych zawartych w aktach normatywnych)

14 Norma prawna, jej właściwości i budowaBudowa normy prawnej: hipoteza (określa warunki, które muszą zaistnieć, aby można oczekiwać zachowania podanego w dyspozycji) dyspozycja (określa rodzaj zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego) sankcja (określa rodzaj dolegliwości, jakie prawodawca przewidział dla adresata normy) Adresata wskazuje hipoteza normy prawnej.

15 Norma prawna, jej właściwości i budowaHipoteza dotyczy elementów podmiotowych i przedmiotowych. Podmiotowych, gdy wskazuje adresata oraz jego cechy. Przedmiotowych, gdy odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrznych. Dyspozycja wyznacza zachowania regulowane przez prawo; zachowania te można klasyfikować jako czyny i czynności konwencjonalne oraz kwalifikować jako nakazy, zakazy i zachowania dozwolone.

16 Norma prawna, jej właściwości i budowaTypologia rodzajów czynności konwencjonalnych: prawnie istotne: akty tworzenia prawa, akty stosowania prawa, czynności prawne prawnie obojętne: obyczajowe, organizacyjne, religijne, inne

17 Norma prawna, jej właściwości i budowaKwalifikacja zachowań określonych w dyspozycji normy prawnej: zakaz określa te typy zachowań, które są uznane przez prawodawcę za niedopuszczalne nakaz obejmuje jeden typ zachowania lub jeden typ podstawowy i drugi fakultatywny; określa sytuację przymusową dla adresata, zmusza do określonego zachowania dozwolenia – dozwolone jest wszystko, co nie jest prawem zakazane lub przez prawo nakazane.

18 Norma prawna, jej właściwości i budowaSankcja jako trzeci człon normy prawnej przybiera różne postacie: sankcja represyjna; sankcja egzekucji; sankcja nieważności.

19 Norma prawna a przepis prawnyPrzepis prawny to wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona jako artykuł, paragraf, punkt, litera. Przepis prawny to najmniejsza redakcyjna jednostka aktu normatywnego. Relacja między normą prawną a przepisem prawnym jest taka, jaka występuje między treścią a formą.

20 Podział przepisów prawnych: Przepisy prawne Podział przepisów prawnych: ze względu na treść: przepisy prawa materialnego i formalnego ze względu na stopień konkretności: konkretne, blankietowe i odsyłające - zasięg obowiązywania: uniwersalne i partykularne - moc stosowania: bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące;

21 Przepisy prawne c.d. podział przepisów c.d. kryterium: moc stosowania: powszechnie obowiązujące, zindywidualizowane, przepisy prawa wewnętrznego (kierownictwa wewnętrznego) przynależność do gałęzi prawa: przepisy prawa konstytucyjnego, administracyjnego, cywilnego, karnego, międzynarodowego (publicznego i prywatnego), pracy i inne

22 Przepisy prawne c.d. podział przepisów stopień ogólności: ogólne (lex generalis) i szczegółowe (lex specialis) w zależności od tego, czy decydują o obowiązywaniu innych przepisów: derogacyjne, kolizyjne, przejściowe

23 Obowiązywania prawa i pojęcie systemu prawnego

24 Obowiązywanie przepisów prawaObowiązywanie przepisów prawa uzasadnione jest: tetycznie (formalnie) realistycznie aksjologicznie Obowiązywanie prawa w przestrzeni i czasie

25 Obowiązywanie przepisów prawa w czasieZasady: Przepisy obowiązują od momentu wyznaczonego przez ustawodawcę, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania Pojęcie: vacatio legis Problem retroakcji prawa oraz desuetudo

26 Cechy systemu prawnego: System prawny System prawny to całokształt obowiązujących w określonym czasie norm prawnych w danym państwie, uporządkowanych w oparciu określone kryteria. Cechy systemu prawnego: - jednolitość, różnorodność, zupełność, określony stopień niesprzeczności.

27 Podział prawa w ramach systemu: pionowy i poziomy system prawny prawo przedmiotowe i podmiotowe prawo publiczne i prywatne

28 Gałęzie prawa w ramach systemuSystem prawny Gałęzie prawa w ramach systemu Prawo konstytucyjne Prawo administracyjne Prawo finansowe Prawo cywilne (handlowe) Prawo rodzinne Prawo pracy Prawo karne Prawo rolne

29 System prawny System prawny a porządek prawny i ład społeczny Porządek prawny to wyznaczony przez obowiązujące normy układ organów i instytucji oraz procedur rozstrzygania określonych spraw, a także wyznaczone przez owe normy zachowania podmiotów prawa, rozważane w powiązaniu z zachowaniami innych osób i instytucji. Ład społeczny to z kolei sytuacja, w której akceptowany jest porządek prawny.

30

31