1 Wstęp do prawoznawstwaEwa Niemiec

2 Literatura A. Bator, W. Gromski, A. Kozak „Wprowadzenie do nauk prawnych – leksykon tematyczny” Lexis Nexis A. Bator … „Wstęp do prawoznawstwa testy egzaminacyjne”

3 Nauka humanistyczne przyrodniczeJedność przedmiotu i podmiotu badania – obiekt badań jest tworzony przez badacza Kultura i wytwory ludzkie np: nauki o sztuce, prawoznawstwo Odrębność przedmiotu i podmiotu badania – badacz bada to, co nie jest od niego zależne Otaczający nas świat Np. medycyna, fizyka

4 Prawoznawstwo Prawoznawstwo = wszelkie „znawstwo” prawa, w tym:Nauki prawne: Dogmatyki prawnicze Nauki historycznoprawne Teoria i filozofia 2. Praktyka prawnicza (to, jak prawo i prawnicy działają na codzień)

5 Modele prawoznawstwa Tradycyjny dogmatyczny – prawo jest ścisłe: norma + stan faktyczny = orzeczenie, brak miejsca na filozofię Nowoczesny dogmatyczny – prawo daje zbiór rozwiązań, z których wybieramy najlepsze: norma + stan faktyczny = zbiór akceptowalnych rozwiązań, np. musimy ukarać złodzieja, ale wysokość kary możemy wybrać sami Antynaturalistyczny – prawo to efekt działania prawnika, a nie jakieś normy. Efekt ma być sprawiedliwy i słuszny, a niekoniecznie zgodny z ustawą Integracyjny – pomiędzy 1 a 2: prawo daje zbiór akceptowalnych rozwiązań, które wybiera prawnik, ale nie może wybrać któregokolwiek, lecz decyzję uzasadnić aksjologicznie.

6 Prawoznawstwo, a inne naukiUjęcie naturalistyczne (nie mylić z prawem natury!!!) – prawo można badać metodami właściwymi dla nauk przyrodniczych („szkiełkiem i okiem”). Cechuje się antykognitywizmem. Ujęcie antynaturalistyczne – metody przyrodnicze nie wystarczą, bo pomijają stronę znaczeniową. Cechuje się kognitywizmem.

7 Czy norma ma wartość poznawczą?Antykognitywizm: nie, nie ma. Norma nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa, więc nic się z niej nie dowiemy. Tylko zdania które można określić jako prawdziwe albo fałszywe mają taką wartość. Kognitywizm: tak, ma. Norma, podobnie jak ocena, w pewien sposób opisuje obiektywną rzeczywistość. Mówi nam np. o wspólnie wyznawanych wartościach.

8 Nauczanie prawa Dyscypliny prawnicze – podział na potrzeby akademickie na katedry, instytuty itp. Wynika z potrzeby organizacji nauczania. Metodologia – to, jakimi sposobami badamy prawo, jakich pojęć używamy, w jaki sposób sprawdzamy wyniki badań. Integracja wewnętrzna – mimo rozbicia na poszczególne dyscypliny, używa się w nich podobnych metod badań i terminów (np. pojęcie podmiotowości prawnej będzie miało podobne znaczenie i w prawie karnym, i cywilny, i w teorii prawa).

9 Prawoznawstwo, a inne naukiIntegracja zewnętrzna – „współpraca” prawoznawstwa z innymi, pomocniczymi naukami: Nauki pomocnicze – nie są to nauki prawne, ale pomagają prawu. Np. faktyczne działanie prawa karnego byłoby niemożliwe bez pomocy nauk przyrodniczych. Są to np. kryminalistyka, medycyna sądowa.

10 Norma Norma: pewien wzorzecNorma postępowania: wskazanie określonego sposobu postępowania w formie nakazu albo zakazu. Wyrażenie językowe Określone podmioty Nakaz/zakaz Określone okoliczności

11 System normatywny Zbiór norm stanowiący spójną całość zasad regulujących zachowania ludzkie. Systemy normatywne: Moralny (etyka) Religijny Obyczajowy Estetyczny Prawny itp.

12 Dlaczego norma obowiązuje?Obowiązywanie aksjologiczne – bo takie zachowanie jest dobre/porządane/akceptowane Obowiązywanie tetyczne – bo tak nakazuje nam podmiot, który ma prawo nam nakazywać (np. prawodawca)

13 Co się stanie, jeśli nie będziemy stosować normy?Sankcja rozproszona – spontaniczna, trudna do przewidzenia. Np. za naruszenie normy moralnej będziemy mieć wyrzuty sumienia, za naruszenie normy obyczajowej sąsiedzi nie będą nas lubić. Sankcja skupiona – zorganizowana, przewidywalna, wymierzana przez kompetentny do tego podmiot. Np. za naruszenie normy prawa karnego sąd wymierzy nam karę więzienia.

14 Język w prawie Język prawny – język aktów prawnych. Zawiera przepisy. Jest sformalizowanym rejestrem języka naturalnego. Język prawniczy – metajęzyk (język służący do mówienia o języku), służący do rozmawiania o prawie. Posługują się nim głównie prawnicy mówiąc o prawie. Również jest oparty na języku naturalnym.

15 Język naturalny a sztucznyJęzyk naturalny – język w użyciu, który został stworzony przez jakąś zbiorowość w celu rozmawiania ze sobą, wyrażania myśli itd. Np. język polski, język niemiecki itp. Język sztuczny – język stworzony przez osobę lub grupę osób w celu innym, niż zwykła komunikacja. Np. język logiki formalnej, języki komputerowe html, c++.

16 Wyrażenie normy prawnejNorma (wzór zachowania) jest wyrażona przepisem. Przepis - zdanie w tekście aktu prawotwórczego. Podstawowa jednostka języka prawnego. Ma formę zdania. Jak wyróżnić przepis? - Zaczyna się od wielkiej litery i kończy kropką.

17 Norma a przepis W jednym przepisie (zdaniu) może być zakodowanych wiele norm i odwrotnie – jedna norma może być zakodowana w wielu przepisach. Rozczłonkowanie normy w przepisach Skondensowanie norm w przepisach

18 Rozczłonkowanie normy w przepisachArt § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

19 Skondensowanie norm w przepisachArt. 148.§ 2. Kto zabija człowieka: ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, z użyciem materiałów wybuchowych, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

20 Elementy normy Adresat: osoba fizyczna, osoba prawna, tzw. ułomna osoba prawna Hipoteza – okoliczności Dyspozycja – jak ma się zachowywać Sankcja – co, jeśli jednak się tak nie zachowa

21 Zakres zastosowania normy – okoliczności, w których stosujemy daną normęZakres normowania normy – zachowania nakazane lub zakazane przez normę

22 Budowa normy dwuczłonowaArt. 415 k.c. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. H D Ktoś wyrządził ze swojej winy szkodę innej osobie Ten ktoś musi tę szkodę naprawić

23 Budowa normy trójczłonowa§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. H -> D albo S Pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami Kara pozbawienia wolności od roku do lat 10 Nie wolno zabić człowieka

24 Koncepcja norm sprzężonychNorma 1: sankcjonowana (dla podmiotu) „ Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami” - nie wolno zabijać pod wpływem silnego wzburzenia Norma 2: sankcjonująca (dla organu) „ podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” – na zabijającego trzeba nałożyć określoną sankcję.