1 www.rpo.gov.pl Dostępność edukacji akademickiej dla osób z niepełnosprawnościami Pełno(s)prawny student 3 listopada 2015 r. Anna Błaszczak Zespół Prawa Antydyskryminacyjnego Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich

2 www.rpo.gov.pl Zasada równego traktowania – prawo i praktyka Dostępność edukacji akademickiej dla osób z niepełnosprawnościami wnioski i zalecenia Rzecznika Praw Obywatelskich

3 www.rpo.gov.pl Stereotypowe postrzeganie niepełnosprawności i niska wiedza na temat potrzeb studentów z niepełnosprawnościami Przeprowadzone przez Rzecznika Praw Obywatelskich badania wskazują, że studenci sprawni oraz nauczyciele akademiccy postrzegają niepełnosprawność przede wszystkim jako dysfunkcję lub barierę, a osoba z niepełnosprawnością kojarzona jest niemal wyłącznie z osobą poruszającą się na wózku. Wiedza o realnych problemach i potrzebach studentów z niepełnosprawnościami zastępowana jest więc przez stereotypowe postrzeganie samego zjawiska niepełnosprawności, co rodzi szereg barier o charakterze mentalnym, a w skrajnych przypadkach skutkuje izolacją tej grupy studentów. Takie nastawienie społeczności akademickiej może utrudniać lub wręcz uniemożliwiać ukończenie edukacji i zdobycie wykształcenia wyższego.

4 www.rpo.gov.pl Stereotypowe postrzeganie niepełnosprawności i niska wiedza na temat potrzeb studentów z niepełnosprawnościami Uczelnia jest instytucją nadrzędną. Student powinien raczej się zaadoptować. [CAWI, wykładowcy – odpowiedź na pytanie o dostosowanie materiałów] Uczelnia ma być jednostką uczącą, a nie niańką. Ma się skupić na kształceniu, aby opuszczały jej mury osoby najlepsze bez względu na to, czy są niepełnosprawne, czy nie [CAWI, wykładowcy – odpowiedź na pytanie o dostosowanie materiałów dydaktycznych do potrzeb osób z niepełnosprawnością] Wykładowca mi powiedział: nie wiem, jak z panem przeprowadzić ten wykład, a bardziej tu chodziło o ćwiczenia, mówi: może byśmy się umówili tak, że dam panu tróję, a pan sobie będzie przychodził. Ja mówię: ale ja bym chciał na wyższą ocenę i czy można pokazać, że też to potrafię. A on: no to spróbujmy. I później sam był zaskoczony, że w sumie są narzędzia, które w tym pomagają [FGI, Kraków]

5 www.rpo.gov.pl Stereotypowe postrzeganie niepełnosprawności i niska wiedza na temat potrzeb studentów z niepełnosprawnościami Wskazane jest utworzenie wyspecjalizowanej jednostki organizacyjnej do spraw studentów z niepełnosprawnościami (biuro ds. osób niepełnosprawnych) lub – w przypadku małych ośrodków akademickich, powołanie pełnomocnika rektora, który odpowiadałby za stworzenie tej grupie studentów warunków do nauki na zasadzie równości z innymi osobami. Niezbędne jest prowadzenie kompleksowych i cyklicznych szkoleń kadry akademickiej wszystkich szczebli, a także pracowników administracyjnych uczelni w zakresie specjalnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Należy stworzyć studentom z niepełnosprawnościami warunki do uczestnictwa w pracach organów wybieralnych uczelni (np. samorząd studencki, senat lub rady wydziału) poprzez wspieranie stowarzyszeń i innych organizacji zrzeszających osoby z niepełnosprawnościami lub aktywizację tej grupy studentów.

6 www.rpo.gov.pl Niedostępność niektórych uczelni lub kierunków dla osób z niepełnosprawnościami Najpoważniejszym problemem zidentyfikowanym w toku realizacji zadań przez Rzecznika Praw Obywatelskich jest wykluczanie osób z niepełnosprawnościami z grona potencjalnych studentów niektórych uczelni wyższych. Zjawisko to, o różnym stopniu nasilenia, występuje najczęściej na uczelniach lub kierunkach specjalistycznych o wąskim profilu kształcenia. Mając powyższe na uwadze należy podkreślić, że ewentualne ograniczenia w zakresie dostępu do edukacji akademickiej muszą każdorazowo opierać się na obiektywnych i racjonalnych przesłankach oraz odnosić się do indywidualnych osób, nie zaś do grupy osób z niepełnosprawnością jako ogółu. Brak jest podstaw do arbitralnego wykluczania osób z niepełnosprawnościami z grona studentów wyłącznie na podstawie wewnętrznych regulacji uczelni.

7 www.rpo.gov.pl Niedostępność niektórych uczelni lub kierunków dla osób z niepełnosprawnościami Kierunek na którym pracuję - lekarski - nie bardzo pozwala na przyjęcie studentów niepełnosprawnych fizycznie i/lub psychicznie [CAWI, wykładowcy] Powstała specjalna komisja, która tak naprawdę ograniczyła dostęp studentów niepełnosprawnych, no i w zasadzie formalnie u nas bardzo mało jest tych studentów niepełnosprawnych, dlatego, że oni to ukrywają, oni nie mówią, że są niepełnosprawni i jakoś sobie radzą. (…) problem jest taki, że potem pokazuje mi się akt prawny, gdzie mówi się o tym, że fizjoterapeuta musi mieć dostęp do tych wskaźników na różnych aparatach w zakresie na przykład kinezyterapeutycznych, czyli jakieś bioprądy i teraz, jak ktoś nie zauważy i poparzy pacjenta, to kto będzie za to odpowiadał? (…) są problemy na tej uczelni, które są nie do pokonania. Dla studenta niewidomego całkowicie naprawdę nasza uczelnia jest moim zdaniem złą ofertą. Uważam jednak, że ten margines tolerancji jest zbyt mały u nas, że wiele niepełnosprawnych ludzi mogłoby tę uczelnię naszą skończyć, ale my im tego nie umożliwiamy, żeby sobie problemów nie robić [IDI, pracownik uczelni]

8 www.rpo.gov.pl Niedostępność niektórych uczelni lub kierunków dla osób z niepełnosprawnościami Władze szkół wyższych powinny przeprowadzić całościowy audyt obejmujący wewnętrzne procedury i stosowane na danej uczelni praktyki pod kątem ewentualnych barier w procesie rekrutacji i pobierania nauki przez osoby z niepełnosprawnościami. Dyskryminujące regulacje powinny zostać zastąpione przez elastyczne przepisy pozwalające na indywidualną ocenę możliwości danego studenta wraz z określeniem zakresu niezbędnego mu wsparcia. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wykonując nadzór nad uczelniami wyższymi powinno zwrócić szczególną uwagę na regulacje lub praktyki, które mogą dyskryminować studentów z niepełnosprawnościami.

9 www.rpo.gov.pl Niedostępność niektórych zajęć dla osób z niepełnosprawnościami Osoby z niepełnosprawnościami napotykają także na ograniczenia w zakresie możliwości uczestniczenia w wybranych zajęciach lub programach oferowanych studentom. Powtarzającym się problemem jest udział w zajęciach wychowania fizycznego. Z jednej strony sami studenci z niepełnosprawnościami starają się o zwolnienie z zajęć, z drugiej uczelnie wyższe – z braku dostosowanej oferty proponują formy zastępcze daleko odbiegające od celów, którym powinny służyć zajęcia wychowania fizycznego. Należy mieć na uwadze, że z wyjątkiem przypadków szczególnych, osoby z niepełnosprawnościami mogą i powinny uczestniczyć w dostosowanych zajęciach sportowych. O ile program studiów przewiduje taką formę zajęć brak jest podstaw, żeby ograniczać ich dostępność z uwagi na niepełnosprawność studentów.

10 www.rpo.gov.pl Niedostępność niektórych zajęć dla osób z niepełnosprawnościami Większość uczelni była nam przeciwna jeszcze kilka lat temu, bo powiedzieli, że od tego są rehabilitacyjne ośrodki i sanatoria. A ja powiem tak, że jeśli student na pięć lat przyjdzie tu do nas i nic nie zrobi w sprawie swojego zdrowia, to on skończy uczelnię, ale do pracy nie dojdzie. (…) Doprowadziłem do tego, że nie ma u nas zwolnień, gdzie na innych uczelniach studenci z niepełnosprawnością są zwolnieni obligatoryjnie z wf. (…) Przychodziły całe rodziny, żeby studenta zwolnić z wf. Ja mówię: jak nie, no to musicie jechać na uczelnię, gdzie nie ma tego wymogu i problem został rozwiązany. U nas jest taki wymóg i koniec. Tak samo w programie studiów jak każdy inny przedmiot. A to, że odbywa się to w innej formie i są to prawie zajęcia indywidualne… Mogą korzystać zamiennie z basenu, z sali rehabilitacyjnej, z siłowni, z szermierki na wózkach, z jogi. Mają paletę do wyboru. [IDI, BON]

11 www.rpo.gov.pl Niedostępność niektórych zajęć dla osób z niepełnosprawnościami Władze uczelni wyższych powinny dołożyć starań w celu zapewnienia studentom z niepełnosprawnościami oferty dostosowanych do ich potrzeb zajęć sportowych. W przypadku ograniczonych środków finansowych lub niewielkiej liczby studentów z niepełnosprawnościami warto rozważyć organizację zajęć wychowania fizycznego w porozumieniu lub we współpracy z inną uczelnią wyższą. Należy ograniczać praktykę zwalniania studentów z niepełnosprawnościami z obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego. Z wyjątkiem sytuacji szczególnych lub wyraźnego zalecenia lekarskiego sytuacja taka możne oznaczać obniżenie wymagań stawianych studentom z niepełnosprawnościami co jest zaprzeczeniem zasady równego traktowania.

12 www.rpo.gov.pl Brak właściwej współpracy pomiędzy Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego a uczelniami wyższymi Zarówno szkoły publiczne, jak i niepubliczne otrzymują dotację z budżetu państwa w celu stwarzania osobom z niepełnosprawnościami warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach naukowych. Nie istnieją jednak żadne szczegółowe wytyczne, które w jasny sposób określałyby zasady gospodarowania tymi środkami, co stawia uczelnie wyższe w sytuacji dużej niepewności. Ponadto realne koszty wsparcia studentów z niepełnosprawnościami ponoszone przez uczelnie wyższe znacznie przekraczają kwoty przyznane w ramach dotacji. W Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie istnieje żadna komórka organizacyjna lub osoba, której głównym zakresem działania i odpowiedzialności byłaby problematyka studentów z niepełnosprawnościami. W efekcie uczelnie wyższe nie otrzymują ze strony ministerstwa odpowiedniego wsparcia a odpowiedzialność za podejmowane decyzje rozmywa się.

13 www.rpo.gov.pl Brak właściwej współpracy pomiędzy Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego a uczelniami wyższymi Każdy z pracowników dzwonił indywidualnie do ministerstwa, na co można wydawać. Ja usłyszałam, że mamy wydawać zgodnie z ustawą. Ale w ustawie to nie jest szczegółowo powiedziane. No to proszę wydawać tak, jak państwo potrzebujecie, ale proszę pamiętać, że my możemy skontrolować, na co państwo wydajecie. Skoro nie ma jasno ustalonych rzeczy, na co można przeznaczyć środki, to ta kontrola, czemu ma służyć? [IDI, BON]

14 www.rpo.gov.pl Brak właściwej współpracy pomiędzy Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego a uczelniami wyższymi Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego powinien stworzyć otwarty katalog dopuszczalnych form wsparcia, które mogą być finansowane z dotacji celowej. Takie wytyczne powinny być możliwie elastyczne, pozwalając na wydatkowanie pieniędzy zgodnie z potrzebami wynikającymi z różnych rodzajów niepełnosprawności, a zwłaszcza przypadków niepełnosprawności sprzężonej. W Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego należy powołać jednostkę organizacyjną lub wyznaczyć osobę, do której zadań należałoby koordynowanie działań na rzecz studentów z niepełnosprawnościami.

15 www.rpo.gov.pl Uzależnianie decyzji o przyznaniu wsparcia od posiadania aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności Niektóre uczelnie wyższe uzależniają decyzję o przyznaniu wsparcia od okazania przez studenta aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności. Należy w sposób wyraźny zaznaczyć, że praktyka ta nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa. Uczelnie są zobowiązane do weryfikowania celowości udzielania pomocy konkretnym studentom, jednak w tym celu wystarczające są inne wiarygodne źródła, które mogą potwierdzić istnienie niepełnosprawności, jeśli nie jest ona widoczna i oczywista (np. w drodze opinii lekarskiej). Taka interpretacja jest także zgodna z przepisami Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, która prawo do nauki przyznaje wszystkim osobom z niepełnosprawnościami bez względu na ich status prawny.

16 www.rpo.gov.pl Uzależnianie decyzji o przyznaniu wsparcia od posiadania aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności Jeżeli ktoś nie ma tego orzeczenia, to znaczy, że nie jest osobą niepełnosprawną. Są określone procedury dotyczące wsparcia finansowego, które mogło być dane tylko osobom z orzeczeniami. [IDI, BON] U nas mogą korzystać studenci, którzy się zgłoszą i udowodnią, że stan ich zdrowia uniemożliwia im zrobienie tego, co muszą zrobić bez naszego wsparcia. Czyli nie trzeba mieć orzeczenia, ale trzeba wykazać na podstawie rozmowy albo dokumentacji medycznej, że taka pomoc jest potrzebna.” [IDI, BON]

17 www.rpo.gov.pl Uzależnianie decyzji o przyznaniu wsparcia od posiadania aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności Uczelnie wyższe powinny dokonać przeglądu wewnętrznych procedur i wyeliminować praktykę uzależniania decyzji o przyznaniu wsparcia od posiadania przez studenta aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności.

18 www.rpo.gov.pl Brak systemowego wsparcia osób z niepełnosprawnościami w kształceniu ustawicznym W chwili obecnej poza systemem wsparcia pozostają studenci z niepełnosprawnościami podejmujący studia podyplomowe. Obowiązujące przepisy prawa nie obligują bowiem uczelni wyższych do podjęcia działań ułatwiających dostęp do edukacji tej grupie studentów. Stanowi to naruszenie przepisów Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, która zobowiązuje państwa-strony do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami racjonalnych usprawnień także w kształceniu ustawicznym.

19 www.rpo.gov.pl Brak systemowego wsparcia osób z niepełnosprawnościami w kształceniu ustawicznym Niezbędna jest taka nowelizacja ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, która zobowiązywałaby uczelnie wyższe do wspierania osób z niepełnosprawnościami także w kształceniu ustawicznym. Zmianie tej powinno towarzyszyć rozszerzenie zakresu dotacji celowej z budżetu państwa na stwarzanie osobom z niepełnosprawnościami warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia.

20 www.rpo.gov.pl Ograniczenia w dostępie do stypendium specjalnego Studentowi z niepełnosprawnością, który po ukończeniu jednego kierunku studiów kontynuuje naukę na drugim kierunku, nie przysługuje żadna pomoc materialna w tym w postaci stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych. Regulacja ta nie uwzględnia przypadków powstania niepełnosprawności w trakcie albo po ukończeniu studiów. Studentom w takiej sytuacji nie przysługuje stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych, nawet jeśli nie byli do niego uprawnieni na pierwszym kierunku studiów.

21 www.rpo.gov.pl Ograniczenia w dostępie do stypendium specjalnego Studenci, którzy mają już tytuł magistra na innej uczelni, nie otrzymują stypendium z tytułu niepełnosprawności, nawet jeśli tę niepełnosprawność nabyli już będąc magistrami. Nawet jeśli wcześniej nie otrzymywali tego stypendium, to nie mogą go dostać. No i są trochę poszkodowani (…) jeżeli jest tak, że ktoś dostał już raz dofinansowanie, to już później nie może [FGI, Wwa]

22 www.rpo.gov.pl Ograniczenia w dostępie do stypendium specjalnego Konieczna jest taka nowelizacja ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, która umożliwiałaby studentom z niepełnosprawnościami pobieranie stypendium specjalnego na drugim kierunku studiów, jeśli nie byli do niego uprawnieni w trakcie realizacji pierwszego kierunku.

23 www.rpo.gov.pl Ochrona danych wrażliwych Dane o stanie zdrowia (w tym o niepełnosprawności) są szczególnie chronione, a ich pozyskiwanie i przetwarzanie jest ustawowo ograniczone. Interpretacja tych regulacji stosowana przez niektóre uczelnie wyższe powoduje jednak paraliż w zakresie współpracy ze studentami z niepełnosprawnościami, bowiem dane na ich temat nie są gromadzone ani przekazywane właściwym jednostkom uczelni. Należy zatem podkreślić, że przetwarzanie danych wrażliwych jest dopuszczalne m.in. w przypadku, gdy osoba, której dane dotyczą wyrazi na to zgodę na piśmie. Z punktu widzenia przepisów prawa nie ma więc przeszkód, żeby formularze rekrutacyjne zawierały pytanie o niepełnosprawność kandydatów, jeśli jednocześnie osoby te z własnej woli wyrażą pisemną zgodę na przetwarzanie takich danych. Rzecz jasna udzielenie odpowiedzi na tak postawione pytanie musi pozostać dobrowolne. Informacje o stanie zdrowia pozostają pod ochroną prawną, a osoba z niepełnosprawnością ma prawo zachować je dla siebie, zwłaszcza jeśli nie oczekuje pomocy ze strony uczelni.

24 www.rpo.gov.pl Ochrona danych wrażliwych To jest jeden z głównych problemów, który my mamy. My nie możemy pomóc na etapie składania papierów, bo u nas nie wolno. Ochrona danych osobowych przy interpretacji naszej uczelni nie pozwala nam w ogóle uzyskiwać wiedzy na temat niepełnosprawności. Jak on włoży sam do teczki to tak, ale dopiero kiedy zostanie naszym studentem, my możemy z tego uczynić jakikolwiek użytek, a też mamy kłopoty z uczynieniem z tego użytku, dlatego to jest kwestia ważna [FGI, Kraków]

25 www.rpo.gov.pl Ochrona danych wrażliwych Uczelnie wyższe powinny dokonać przeglądu wewnętrznych procedur i usprawnić proces docierania z informacją oraz niezbędnym wsparciem do studentów z niepełnosprawnościami. Procedury te powinny szanować prawo osób z niepełnosprawnościami do prywatności i nie mogą wymuszać ujawnienia informacji o stanie zdrowia.

26 www.rpo.gov.pl Dostosowanie materiałów dydaktycznych i ochrona praw autorskich Problemy rodzi także wykładnia przepisów ustawy - Prawo autorskie. Niektóre uczelnie przyjmują, że ochrona praw twórców uniemożliwia dokonanie adaptacji podręczników i materiałów dydaktycznych do specjalnych potrzeb studentów z niepełnosprawnościami. Również w tym przypadku interpretacja obowiązujących przepisów jest niewłaściwa. Ustawa - Prawo autorskie dopuszcza korzystanie z rozpowszechnionych utworów jeśli służy to bezpośrednio osobom z niepełnosprawnościami, ma niezarobkowy charakter, a korzystanie jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury niepełnosprawności. Korzystnie z podręcznika lub innej pomocy dydaktycznej, może zatem odbywać się w formie zaadaptowanej dla studentów z niepełnosprawnościami, bez naruszania praw autorskich twórcy.

27 www.rpo.gov.pl Dostosowanie materiałów dydaktycznych i ochrona praw autorskich Jeśli chcemy ułatwić studentom niepełnosprawnym dostęp do zasobów internetowych, to z kolei blokadą dla nas jest prawo autorskie. Wydawnictwa nie chcą się godzić, nawet uczelniane, na to, żeby np. podręcznik był w wersji… my oczywiście pracujemy nad tym, żeby był dostępny, i my oczywiście chcemy chroniąc to prawo autorskie zagwarantować tylko minimalnej grupie studentów, ale mimo wszystko jest to bardzo skomplikowane [FGI, Kraków]

28 www.rpo.gov.pl Dostosowanie materiałów dydaktycznych i ochrona praw autorskich Uczelnie wyższe powinny dokonać przeglądu wewnętrznych procedur pod kątem nadużywania ochrony wynikającej z ustawy - Prawo autorskie, a w konsekwencji ograniczania praw osób z niepełnosprawnościami do nauki. W przypadku ograniczonych środków finansowych lub niewielkiej liczby studentów z niepełnosprawnościami warto rozważyć współpracę z innymi ośrodkami akademickimi w zakresie adaptacji podręczników i materiałów dydaktycznych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

29 www.rpo.gov.pl Bariery architektoniczne i komunikacyjne Pomimo istnienia różnych rozwiązań i przedsięwzięć, a także regulacji prawnych, osoby z niepełnosprawnościami w dalszym ciągu napotykają na bariery architektoniczne i komunikacyjne, które mogą znacznie utrudniać lub wręcz uniemożliwiać im realizację prawa do nauki. Uczelnie wyższe nie zawsze wykorzystują potencjał biur ds. osób niepełnosprawnych w procesie projektowania i odbioru inwestycji budowlanych, a w konsekwencji wiele nowowybudowanych obiektów nie spełnia standardów dostępności. Zaniedbana jest także kwestia dostępności informacji i komunikacji, w tym dostosowania stron internetowych szkół wyższych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

30 www.rpo.gov.pl Bariery architektoniczne i komunikacyjne My od dawna walczymy o to, żeby już na początku, czyli w procesie tworzenia koncepcji, konkursów architektonicznych itd. uwzględniać problemy osób niepełnosprawnych, ponieważ prawo budowalne w Polsce jest źle zrobione i ono za słabo broni interesy tej grupy użytkowników. [IDI, BON]

31 www.rpo.gov.pl Bariery architektoniczne i komunikacyjne Uczelnie wyższe powinny przeprowadzić kompleksowy audyt dostępności infrastruktury, z której korzystają lub mogą korzystać osoby z niepełnosprawnościami. Wyniki audytu powinny zostać wykorzystane w celu przygotowania planu remontów i nowych inwestycji służących zniesieniu barier architektonicznych. Plany te powinny uwzględniać zasady uniwersalnego projektowania. Pracownicy biur ds. osób niepełnosprawnych lub inni specjaliści powinni być na stałe zaangażowani w proces projektowania i odbioru nowych inwestycji na terenie uczelni. Każda taka inwestycja powinna uwzględniać specjalne potrzeby osób z niepełnosprawnościami, co powinno przyczynić się do większej dostępności przestrzeni także dla pozostałych studentów oraz pracowników uczelni. Uczelnie wyższe powinny przeprowadzić kompleksowy audyt dostępności administrowanych przez nie stron internetowych, a także innych narzędzi informatycznych wykorzystywanych w pracy ze studentami lub pracownikami z niepełnosprawnościami. Wszystkie te narzędzia powinny odpowiadać standardom WCAG 2.0.

32 www.rpo.gov.pl Transport studentów z niepełnosprawnościami poza terenem uczelni Nierozwiązanym na wielu uczelniach problemem pozostaje transport studentów z niepełnosprawnościami na trasach wykraczających poza teren uczelni. Zgodnie z interpretacją przepisów dotyczących wydatkowania przywołanych powyżej dotacji celowych, środków tych nie można przeznaczać na usługi wykonywane poza terenem uczelni. W konsekwencji wielu studentów z niepełnosprawnościami w ogóle nie otrzymuje takiego wsparcia.

33 www.rpo.gov.pl Transport studentów z niepełnosprawnościami poza terenem uczelni Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego powinno rozważyć zmianę interpretacji przepisów regulujących zasady wydatkowania dotacji z budżetu państwa na wsparcie studentów z niepełnosprawnościami tak, aby możliwe było przeznaczenie tych środków na transport poza terenem uczelni. Zadanie to nie powinno obciążać samorządów, bowiem wielu studentów nie jest zameldowanych na terenie jednostki samorządu terytorialnego, w której siedzibę ma dana uczelnia wyższa.

34 www.rpo.gov.pl Współpraca z tłumaczami języka migowego Szereg praktycznych problemów rodzi współpraca z tłumaczami języka migowego. Do najpoważniejszych z nich należą przypadki odmowy wyrażenia zgody na udział tłumacza w trakcie egzaminu osoby głuchej. Należy mieć na uwadze, że dla wielu osób głuchych język polski jest językiem obcym, a ich naturalnym sposobem komunikacji jest polski język migowy (PJM). Z tych powodów odmowa współpracy z tłumaczem języka migowego stanowi przykład dyskryminacji tej grupy studentów i narusza przepisy Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

35 www.rpo.gov.pl Współpraca z tłumaczami języka migowego Chciałbym dożyć takiej sytuacji, kiedy tłumacze języka migowego to w Polsce będzie standard i będzie jakby duży wybór takich specjalistów, na przykład, że uda się stworzyć słownik, albo słownictwo specjalistyczne, na przykład techniczne, bo tego nie ma. [IDI, BON]

36 www.rpo.gov.pl Współpraca z tłumaczami języka migowego Uczelnie wyższe powinny dokonać przeglądu wewnętrznych procedur pod kątem ułatwienia współpracy z tłumaczami języka migowego. Treści szkoleń dla kadry akademickiej powinny natomiast obejmować specjalne potrzeby osób głuchych oraz omówienie roli i zasad współpracy z tłumaczami języka migowego. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego powinno rozważyć zmianę algorytmu naliczania dotacji celowych na wsparcie studentów z niepełnosprawnością tak, aby uwzględnić rzeczywiste koszty ponoszone przez uczelnie wyższe na współpracę z tłumaczami języka migowego.

37 www.rpo.gov.pl Niedostateczne wsparcie studentów chorujących psychicznie Studenci z niepełnosprawnościami psychicznymi są najmniej dostrzeganą grupą na uczelniach wyższych, a ich specjalne potrzeby rzadko są uwzględniane w działaniach na rzecz równego dostępu do nauki. W konsekwencji studenci pozbawieni wsparcia często rezygnują z kontynuowania nauki.

38 www.rpo.gov.pl Niedostateczne wsparcie studentów chorujących psychicznie Jeśli są problemy zgłaszane, to są sprawy związane z chorobami psychicznymi. Niestety te osoby wstydzą się powiedzieć cokolwiek więcej o tej chorobie i przeważnie te ich sprawy załatwiają rodzice bezpośrednio z dziekanami. [IDI, BON] Udało się na razie bez żadnych specjalnych tak naprawdę, bez specjalnego traktowania mnie, chociaż, no, może się zdarzyć oczywiście tak, dlatego, że no, są dni, kiedy nie jestem w stanie wyjść z domu, albo jest to bardzo, bardzo trudne. Natomiast do tej pory się udawało. W tym roku np. jestem po trzecim zjeździe i z jednych ćwiczeń już miałam 2 nieobecności na zajęciach, natomiast od razu się ogarnęłam i poszłam te nieobecności odpracować po to, żeby potem się nie musieć zasłaniać swoim zaświadczeniem i też jednak, nie wiem, mówić o tym. Niby postanowiłam, że nie będę się wstydzić tego zaburzenia, natomiast zaświadczenie o tym, że się choruje psychicznie nie jest takim samym zaświadczeniem, jak o tym, że się było w szpitalu z powodu złamanej nogi jednak, tak? [IDI, student chorujący psychicznie]

39 www.rpo.gov.pl Niedostateczne wsparcie studentów chorujących psychicznie Uczelnie wyższe powinny dokonać przeglądu wewnętrznych procedur pod kątem stworzenia osobom chorującym psychicznie warunków do informowania o swojej niepełnosprawności poprzez dochowanie dyskrecji oraz zapewnienie tej grupie studentów właściwej opieki psychologicznej. Regulaminy uczelni powinny ponadto uwzględniać możliwość przerwy w nauce spowodowanej nagłym pogorszeniem stanu zdrowia, a także wznowienia studiów po odzyskaniu sprawności. Należy wyeliminować stygmatyzujące praktyki związane z ograniczaniem osobom chorującym psychicznie udziału w niektórych zajęciach. Treść szkoleń dla kadry akademickiej powinna uwzględniać specyfikę niepełnosprawności psychicznej oraz omawiać sposób pracy z tą grupą studentów.

40 www.rpo.gov.pl Dziękuję za uwagę! Anna Błaszczak Zespół Prawa Antydyskryminacyjnego Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich [email protected]@brpo.gov.pl