1 Wybory 2015 do Sejmu RP i do Senatu RP 25 października 2015 r. Szkolenie dla obwodowych komisji wyborczych Opracowano na podstawie materiałów informacyjnych KBW

2 1. Obwodowa komisja wyborcza Podstawowe informacje  Tryb pracy obwodowej komisji wyborczej  Zadania przewodniczącego komisji  Osoby mogące przebywać w lokalu komisji (poza wyborcami) w dniu wyborów

3 Tryb pracy obwodowej komisji wyborczej  obwodowa komisja wyborcza wykonuje swoje zadania określone w kodeksie wyborczymi stosując się do wytycznych i wyjaśnień Państwowej Komisji Wyborczej  rozstrzygnięcia podejmuje w obecności co najmniej połowy składu, w tym przewodniczącego lub jego zastępcy  decyduje większością głosów (w razie równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego)  pracami komisji kieruje przewodniczący, a w razie jego nieobecności zastępca przewodniczącego  w razie niemożności wzięcia udziału w pracach komisji, zwłaszcza w dniu wyborów, członek komisji powinien jak najszybciej zawiadomić o tym przewodniczącego komisji  z posiedzeń komisji sporządza się protokół

4 Przewodniczący komisji — zadania  kieruje pracami komisji  zwołuje i prowadzi posiedzenia komisji  podpisuje protokoły z posiedzeń komisji, które prowadził  wydaje członkom komisji dokument potwierdzający członkostwo i pełnioną w komisji funkcję  informuje wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o konieczności dokonania zmiany w składzie komisji  odbiera dane uwierzytelniające do systemu informatycznego  jest obecny w czasie kontroli stanu przygotowań lokalu wyborczego  bierze udział w protokolarnym odbiorze kart do głosowania

5 Przewodniczący komisji —zadania w dniu wyborów  jest cały czas (na zmianę z zastępcą) obecny w lokalu wyborczym  odpowiada za utrzymanie porządku i spokoju w lokalu wyborczym  czuwa nad przestrzeganiem tajności głosowania  czuwa nad przestrzeganiem zakazu prowadzenia agitacji wyborczej w lokalu wyborczym i na terenie budynku, w którym znajduje się ten lokal  czuwa nad właściwą organizacją przebiegu głosowania  informuje mężów zaufania o przysługujących im uprawnieniach  ma prawo zażądać opuszczenia lokalu przez osoby naruszające porządek i spokój  w razie potrzeby może zwrócić się o pomoc do właściwego miejscowo komendanta Policji

6 Przewodniczący komisji —zadania po ustaleniu wyników głosowania  uwierzytelnia elektroniczną transmisję danych z protokołu głosowania w obwodzie  przekazuje protokoły głosowania w obwodzie Pełnomocnikowi Okręgowej Komisji Wyborczej w Rejonowym Punkcie Odbioru Protokołów  przekazuje dokumenty z głosowania w depozyt urzędu gminy (po uzyskaniu informacji o przyjęciu protokołu głosowania przez Okręgową Komisję Wyborczą)  w razie potrzeby (np. nieprzyjęcie protokołu przez Okręgową Komisję Wyborczą) musi mieć możliwość zebrania wszystkich członków komisji

7 Osoby mogące przebywać w lokalu komisji w dniu wyborów  Mężowie zaufania obserwatorzy wyznaczeni przez komitety wyborcze do przyglądania się pracy obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania  Obserwatorzy międzynarodowi obserwatorzy pracy komisji w dniu wyborów zaproszeni przez Państwową Komisję Wyborczą (muszą przedstawić zaświadczenie wystawione przez PKW) mają uprawnienia i obowiązki takie jak mężowie zaufania nie mogą jednak zgłaszać uwag do protokołu głosowania w obwodzie  Dziennikarze osoby posiadające ważną legitymację dziennikarską lub inny dokument potwierdzający reprezentowanie redakcji

8 Mąż zaufania musi  być osobą pełnoletnią  posiadać zaświadczenie wystawione przez pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego (lub upoważnioną przez niego osobę)  być wyznaczony przez komitet wyborczy, który zarejestrował listę kandydatów na posłów lub kandydata na senatora w danym okręgu wyborczym  Każdy komitet może mieć tylko jednego męża zaufania w jednej obwodowej komisji wyborczej, ale nie musi to być ciągle ta sama osoba (mogą się zmieniać)

9 Mąż zaufania ma obowiązek  przedstawić komisji zaświadczenie  kopię upoważnienia jeśli zaświadczenie wydała osoba upoważniona przez pełnomocnika komitetu wyborczego  nosić identyfikator z imieniem, nazwiskiem, wskazaniem funkcji i nazwą komitetu wyborczego  zająć miejsce wskazane przez przewodniczącego komisji umożliwiające swobodną obserwację przebiegu głosowania  stosować się do poleceń o charakterze porządkowym wydawanych przez przewodniczącego komisji

10 Mąż zaufania może  być obecny w dniu wyborów podczas wszystkich czynności wykonywanych przez komisję, tzn. przed rozpoczęciem głosowania, w jego trakcie i po zakończeniu  obserwować wszystkie czynności komisji i jej członków  zgłaszać przewodniczącemu komisji (na bieżąco i/lub do protokołu głosowania) swoje uwagi, zastrzeżenia i zarzuty  utrwalać, za pomocą własnych aparatów fotograficznych lub kamer, prace komisji podczas:  przygotowania lokalu na przyjęcie wyborców  od zamknięcia lokalu dla wyborców do podpisania protokołu głosowania

11 Mąż zaufania nie może  w żaden sposób agitować za komitetem, który reprezentuje (np. swoim identyfikatorem)  wykonywać czynności członków komisji wyborczej, pomagać im, doradzać itp.  liczyć i przeglądać karty do głosowania  naruszać tajności głosowania  pomagać wyborcom w głosowaniu ani udzielać im wyjaśnień  zakłócać przebiegu głosowania swoim zachowaniem  udostępniać nagrań z pracy komisji (za wyjątkiem ewentualnego udostępnienia wyłącznie na potrzeby postępowania przed sądami i organami prokuratury)  Za udostępnienie nagrania w innych celach grozi kara grzywny od 1000 do 10000 złotych

12 Dziennikarz może  przebywać w lokalu w trakcie głosowania  robić zdjęcia (tak by nie zakłócać pracy komisji oraz powagi i tajności głosownia)  filmować i fotografować przebieg głosowania  filmować i fotografować moment otwierania i wyjmowania kart do głosowania z urny wyborczej  Fotografowanie i filmowanie przebiegu głosowania wymaga zgody przewodniczącego obwodowej komisji wyborczej, a momentu otwierania urny i wyjmowania z niej kart Okręgowej Komisji Wyborczej

13 Dziennikarz obowiązki i zakazy  Dziennikarz musi  zgłosić swoją obecność przewodniczącemu obwodowej komisji wyborczej  stosować się do zaleceń przewodniczącego  Dziennikarz nie może  prowadzić wywiadów w lokalu komisji  zakłócać pracy komisji  zakłócać powagi i tajności głosownia  przebywać w lokalu wyborczym przed i po zamknięciu go dla wyborców (chyba, że ma zgodę Okręgowej Komisji Wyborczej na fotografowanie lub filmowanie momentu otwarcia urny wyborczej)

14 2. Zadania komisji przed dniem głosowania  Protokolarny odbiór kart  Kontrola stanu przygotowań lokalu wyborczego do wyborów

15 Protokolarny odbiór materiałów wyborczych  ma miejsce w urzędzie gminy w sobotę przed wyborami  wyznaczone ze składu komisji osoby sprawdzają czy:  karty są kompletne, właściwe dla danego okręgu oraz we właściwej liczbie  przekazano czyste formularze protokołów głosownia w obwodzie  przekazano właściwy spis wyborców wraz z czystymi formularzami dodatkowymi  przekazano listę wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa  przekazano pieczęć (właściwa nazwa, numer, miejscowość)  przekazano nakładki na karty do głosowania w alfabecie Braille’a

16 Karta do Sejmu

17 Karta do Senatu

18 Urna wyborcza musi  być takiej wielkości, by mogła pomieścić wszystkie karty do głosowania  być estetyczna i korespondować z powagą wyborów  gwarantować możliwość swobodnego wrzucenia karty do głosowania  uniemożliwiać wyjęcie z niej kart do głosowania, gdy jest zamknięta  być ustawiona w takim miejscu, by przez cały czas głosowania była widoczna dla członków komisji i mężów zaufania

19 Urna wyborcza nie może być  wynoszona z lokalu wyborczego (z wyjątkiem urny pomocniczej)  otwierana (po jej zamknięciu i zapieczętowaniu)— gdyby jednak doszło do otwarcia urny w czasie głosowania, komisja odnotowuje to zdarzenie i wyjaśnia jego przyczynę w protokole głosowania  przedmiotem niegwarantującym powagi głosownia (kosz na śmieci, kontener, karton itp.)

20 3. Przeprowadzenie głosowania od godziny 7:00 do godziny 21:00  Przygotowanie lokalu na przyjęcie wyborców  Otwarcie lokalu dla wyborców  Wydawanie kart wyborcom  Dopisywanie wyborców do spisu wyborców  Głosowanie przez pełnomocnika  Monitorowanie liczby wydanych kart  Meldunek o frekwencji wyborczej  Postępowanie w sytuacjach nadzwyczajnych

21 W dniu wyborów członkowie obwodowych komisji wyborczych  noszą identyfikatory ze swoim imieniem, nazwiskiem i pełnioną funkcją w komisji  nie mogą udzielać wyborcom pomocy w akcie głosowania  informują wyborców niepełnosprawnych (na ich prośbę) o zarejestrowanych kandydatach  informują wyborców (na ich prośbę)o warunkach ważności głosu odczytując pouczenie umieszczone na kracie do głosowania  informują wyborców o fakcie skreślenia kandydata i/lub unieważnienia rejestracji listy kandydatów (jeśli taka sytuacja wystąpi)  Informacji należy udzielać w obecności innych członków komisji i nie mogą one zawierać jakichkolwiek elementów agitacji wyborczej

22 Przygotowanie lokalu na przyjęcie wyborców (godzina 6:00 lub wcześniej)  sprawdzamy czy mamy wszystkie protokolarnie przejęte dokumenty i właściwą pieczęć  osobno do Sejmu i do Senatu liczymy karty do głosowania (ustalona liczba zostanie wpisana w protokołach głosowania)  stemplujemy karty do głosownia  rozkładamy spis wyborców oraz karty w sposób ułatwiający głosowanie  sprawdzamy czy w widocznych miejscach w lokalu są wywieszone urzędowe informacje i obwieszczenia  sprawdzamy czy lokal, jego budynek i teren na jakim się znajduje nie zawierają materiałów agitacyjnych  sprawdzamy czy urna jest pusta, zamykamy ją i pieczętujemy

23 Otwarcie lokalu godzina 7:00  otwieramy dla wyborców lokal punktualnie  od tego momentu komisja wykonuje swoje zadania zgodnie z ustalonym podczas zebrania organizacyjnego harmonogramem dyżurów, czyli w:  co najmniej trzyosobowym składzie  obecności przewodniczącego lub zastępcy

24 Wydawanie kart wyborcom  sprawdzamy tożsamość wyborcy na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu ze zdjęciem pozwalającym na identyfikację tej osoby  sprawdzamy czy wyborca jest ujęty w spisie wyborców  wydajemy po jednej karcie do głosowania  w wyborach do Sejmu (kartki zbroszurowane)  w wyborach do Senatu (pojedyncza kartka)  zwracamy uwagę czy wydawana karta jest ostemplowana pieczęcią komisji  wyborca potwierdza fakt otrzymania karty własnoręcznym podpisem na spisie wyborców

25 Spis wyborców

26 Dopisywanie wyborców (na dodatkowym formularzu spisu wyborców komisja dopisuje)  osobę przedkładającą zaświadczenie o prawie do głosowania  osobę pominiętą w spisie w wyniku pomyłki (należy sprawdzić to najpierw telefonicznie w dziale ewidencji ludności urzędu gminy!)  osobę, która udokumentuje, że przed dniem głosowania opuściła zakład opieki zdrowotnej, dom pomocy społecznej, zakład karny, areszt śledczy (lub oddział zewnętrzny takiego zakładu lub aresztu) a nie ma jej w spisie wyborców (bo została wcześniej skreślona) w związku z umieszczeniem w spisie w ww. zakładzie, domu lub areszcie  osobę przybyłą przed dniem głosowania do zakładu opieki zdrowotnej, domu pomocy społecznej, zakładu karnego lub aresztu (dotyczy tylko komisji w tych obwodach)  obywatela polskiego stale zamieszkującego za granicą, a głosującego w kraju na podstawie ważnego polskiego paszportu (nie dowodu osobistego!), jeżeli udokumentuje on, że stale zamieszkuje za granicą

27 Wzór zaświadczenia

28 Dopisywanie do spisu wyborców – osoba pominięta w spisie OBWODOWA KOMISJA WYBORCZA WYBORCA Wyborca chce głosować Komisja nie znajduje danych wyborcy w SW Wyborca nie pomylił obwodu głosowania, powinien figurować w SW Członek komisji telefonicznie potwierdza w dziale ewidencji ludności, iż zaszła pomyłka w SW Członek komisji sporządza notatkę z rozmowy z ewidencja ludności i dołącza ją do SW Komisja dopisuje wyborcę do SW Wyborca podpisem potwierdza otrzymanie karty do głosowania Komisja wydaje wyborcy kartę do głosowania

29 Dopisywanie do spisu wyborców – osoba która opuściła w przeddzień obwód odrębny OBWODOWA KOMISJA WYBORCZA WYBORCA Wyborca podpisem potwierdza otrzymanie karty do głosowania Komisja wydaje wyborcy kartę do głosowania Wyborca chce głosować Komisja znajduje dane wyborcy, jest on jednak wykreślony ze SW z adnotacją o umieszczeniu go w SW obwodu odrębnego Wyborca musi udokumentować, iż opuścił miejsce w którym dopisano go do SW przed dniem głosowania Komisja sprawdza przedstawione dokumenty (np. wypis ze szpitala) i decyduje o dopisaniu, bądź nie, wyborcy do SW

30 Dopisywanie do SW – obwód odrębny, przybycie przed dniem wyborów OBWODOWA KOMISJA WYBORCZA WYBORCA Wyborca podpisem potwierdza otrzymanie karty do głosowania Komisja wydaje wyborcy kartę do głosowania Wyborca chce głosować, informując iż przybył do obwodu odrębnego przed dniem głosowania Komisja zwraca się do kierownika jednostki o udostępnienie wykazu osób przybyłych przed dniem głosowania Komisja dopisuje wyborcę do SW

31 Dopisywanie do SW – obywatel polski stale zamieszkujący za granicą OBWODOWA KOMISJA WYBORCZA WYBORCA Wyborca chce głosować, informując iż stale zamieszkuje za granicą Komisja prosi o okazanie dokumentu potwierdzającego stałe zamieszkanie Okazuje kartę stałego pobytu, potwierdzenie zatrudnienie za granicą, potwierdzenie uprawnień do korzystania ze świadczeń ubezpieczenia społecznego za granicą Komisja sprawdza dokumenty, w wypadku dokumentu w innym języku, komisja uznaje takowy jeśli są ku temu przesłanki Wyborca musi okazać paszport Komisja sprawdza czy w paszporcie nie ma pieczęci innej komisji z wyborów 25.10.2015 r. Komisja dopisuje wyborcę do SW wpisując w rubryce „Uwagi” nr oraz datę/miejsce wydania paszportu oraz odciskając w nim swoją pieczęć z datą 25.10.2015 r. Wyborca podpisem potwierdza otrzymanie karty do głosowania Komisja wydaje wyborcy kartę do głosowania

32 Głosowanie przez pełnomocnika  sprawdzamy tożsamość pełnomocnika na podstawie dokumentu ze zdjęciem  odbieramy akt pełnomocnictwa i załączamy do spisu wyborców  sprawdzamy w spisie wyborców czy wyborca nie głosował wcześniej osobiście, czy pełnomocnictwo nie wygasło lub nie zostało cofnięte  odnotowujemy nazwisko i imię pełnomocnika w spisie w rubryce „Uwagi” przy nazwisku wyborcy wraz z adnotacją „Pełnomocnik”  wydajemy kartę do głosowania, a pełnomocnik potwierdza to własnoręcznym, czytelnym podpisem w rubryce spisu „Potwierdzenie otrzymania kart”  odnotowujemy fakt głosowania przez pełnomocnika na odrębnej liście wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa

33

34 W trakcie głosowania zwracamy uwagę na to, aby  odmówić wydania drugiej karty niezależnie od przyczyn tego żądania (np. błędne wypełnienie, zniszczenie itp.)  wyborcy głosowali osobiście  na prośbę wyborcy niepełnosprawnego wypożyczyć mu nakładki na karty do głosowania w alfabecie Braille’a  w przypadku gdy wyborca odmówi pobrania jednej z kart do Sejmu/Senatu, w rubryce „Uwagi” odnotować „bez Sejmu/Senatu”  jeśli wyborca będzie chciał otrzymać kartę, której początkowo odmówił, kartę należy wydać, a przewodniczący skreśla adnotację „bez Sejmu/Senatu” i parafuje skreślenie  wyborcy nie wrzucali nakładek do urny i zwracali je komisji  wyborcy nie wrzucali do urny innych przedmiotów niż karty do głosowania  wyborcy nie wynosili kart do głosowania poza lokal wyborczy  zgłosić Policji i opisać w protokole fakt wynoszenia kart poza lokal

35 Monitorowanie liczby wydanych kart  sprawdzamy na bieżąco liczbę podpisów w spisie, potwierdzających otrzymanie karty przez wyborców  gdy liczba ta przekroczy 60% liczby otrzymanych kart do głosowania należy powiadomić o tym fakcie Okręgową Komisję Wyborczą za pośrednictwem pełnomocnika wójta ds. organizacji wyborów gminie  gdy liczba ta przekroczy 80% liczby otrzymanych kart, występuje się do Okręgowej Komisji Wyborczej o wydanie kart z rezerwy będącej w dyspozycji komisji

36 Meldunek o frekwencji: 12:00 i 17:00 (tylko stałe obwody)  ustalamy liczbę osób uprawnionych do głosowania według stanu na godzinę sprawozdawczą  ustalamy liczbę wyborców, którym wydano karty do głosowania wg stanu na godzinę sprawozdawczą  operator „kalkulatora wyborczego” wprowadza te dane do systemu informatycznego  w przypadku braku możliwości wprowadzenia danych do systemu informatycznego, dane te przekazujemy telefonicznie pełnomocnikowi Okręgowej Komisji Wyborczej w gminie  dane te przekazujemy najpóźniej do godz. 12:30 i 17:30

37 Dane do meldunku o frekwencji  Liczba osób uprawnionych do głosowania, czyli: liczba osób umieszczonych w spisie wyborców – osoby skreślone przez ewidencję ludności w wyniku aktualizacji spisu wyborców + osoby dopisane przez komisję w trakcie głosowania  Liczba wyborców, którym wydano karty do głosowania, czyli: liczba podpisów potwierdzających odebranie kart przez wyborcę na spisie wyborców + liczba adnotacji „odmowa podpisu” + adnotacje o wysłaniu do wyborcy pakietu wyborczego

38 Sytuacje nadzwyczajne Część 1 z 2  co do zasady głosowania nie wolno przerywać, chyba że zaszły nadzwyczajne okoliczności realnie uniemożliwiające jego prowadzenie  podjęcie decyzji o przerwaniu głosowania jest możliwe tylko za zgodą Okręgowej Komisji Wyborczej  uchwałę w tej sprawie podajemy bezzwłocznie do wiadomości publicznej oraz przesyłamy wójtowi (w praktyce pełnomocnikowi wójta ds. wyborów) i Okręgowej Komisji Wyborczej  uchwała ta musi być również dołączona do protokołu głosowania

39 Sytuacje nadzwyczajne Część 2 z 2  w przypadku przerwania głosowania zaklejamy i opieczętowujemy wlot urny, zabezpieczamy (w formie zaklejonych i opieczętowanych pakietów) spis i niewykorzystane (wcześniej policzone) karty do głosowania  urnę i pakiety zabiera przewodniczący  pieczęć komisji zabiera zastępca lub inny członek komisji  z czynności tych musimy sporządzić protokół  wójt zapewnia ochronę lokalu komisji w czasie przerwy w głosowaniu  czekamy na przybycie przedstawiciela wójta  wznowienie głosowania wymaga protokolarnego sprawdzenia czy pieczęcie na urnie i pakietach nie zostały naruszone

40 Zamknięcie lokalu dla wyborców Godzina 21:00  osobom przybyłym przed tą godziną umożliwiamy oddanie głosu  w obwodach „odrębnych” można zarządzić wcześniejsze zakończenie głosowania, nie wcześniej jednak niż o godz. 18.00 i pod warunkiem, że wszyscy wyborcy ujęci w spisie oddali swój głos  przystępujemy do pracy w pełnym składzie i wszystkie czynności związane z ustaleniem wyników głosowania wykonujemy kolegialnie  po opuszczeniu lokalu wyborczego przez ostatniego głosującego przewodniczący zakleja i pieczętuje wlot urny  w lokalu mogą przebywać poza komisją dodatkowo jedynie:  dziennikarze (na moment otwarcia urny i wyjęcia kart)  operator kalkulatora wyborczego  mężowie zaufania  obserwatorzy międzynarodowi

41 4. Ustalenie wyników głosowania w obwodzie  Rozliczenie kart wyborczych  Otwarcie urny wyborczej  Podział kart wyjętych z urny  Warunki ważności głosu

42 Rozliczenie kart do głosowania Część 1 z 2

43 Rozliczenie kart do głosowania Część 2 z 2  liczbę wyborców głosujących przez pełnomocnika ustalamy na podstawie liczby podpisów głosujących pełnomocników (oznaczenia „pełnomocnik” w rubryce spisu „Uwagi”)  uzyskaną liczbę porównujemy z liczbą otrzymanych aktów pełnomocnictwa (z pominięciem pełnomocnictw, które wygasły lub zostały cofnięte) liczby te powinny być równe  jeżeli zachodzi rozbieżność pomiędzy tymi liczbami, dokonujemy ponownego przeliczenia  następnie ustalamy liczbę wyborców głosujących na podstawie zaświadczenia o prawie do głosownia (w oparciu o liczbę zaświadczeń dołączonych do spisu wyborców)

44 Otwarcie urny wyborczej  sprawdzamy czy żadna z pieczęci na urnie nie została naruszona  otwieramy urnę i ostrożnie wysypujemy z niej zawartość  oddzielamy od kart inne przedmioty  przeglądamy i segregujemy karty na trzy kupki:  1) przedarte całkowicie (nie liczmy ich, pakujemy w kopertę i odkładamy)  2) w wyborach do Sejmu (zajmujemy się nimi w pierwszej kolejności)  3) w wyborach do Senatu (na razie nie liczymy, pakujemy w tymczasowy pakiet i odkładamy)

45 Karty wydane = karty wyjęte z urny  liczba kart wydanych (czyli liczba podpisów w spisie wyborców + adnotacje z odmową podpisu) powinna być równa liczbie kart wyjętych z urny  jeżeli tak nie jest (bo np. wyborca nie wrzucił karty do urny albo komisja przez przypadek wydała mu dwie karty), to przyczynę tej niezgodności należy omówić we właściwym punkcie protokołu głosowania

46 Rozliczenie kart wyjętych z urny Karta nieważna a głos nieważny  liczba kart nieważnych i kart ważnych musi się równać liczbie kart wyjętych z urny  karty nieważne pakujemy w odrębny pakiet i odkładamy na bok  ustalenie wyników głosowania dokonuje się tylko w oparciu o karty ważne  w protokole są to punkty 10+11= 9  Karta nieważna i głos nieważny to nie to samo! Karta nieważna, to karta nieostemplowana pieczęcią obwodowej komisji wyborczej lub inna niż urzędowo ustalona.  Jeżeli karty nieważne wystąpiły, należy to wpisać w odpowiednim punkcie protokołu głosowania

47 Karty przedarte wyjęte z urny  Karty całkowicie przedarte na dwie lub więcej części należy wydzielić, zapakować w pakiet, opieczętować go i opisać  Kart tych nie bierze się pod uwagę przy obliczeniach

48 Podział kart ważnych  liczba kart ważnych z głosami nieważnymi i kart ważnych z głosami ważnymi musi się równać liczbie kart ważnych  ustalenie wyników głosowania dokonuje się tylko w oparciu o karty ważne z głosami ważnymi  w protokole są to punkty 12+13= 11

49 Głos ważny  Komisja jest zobowiązana przejrzeć całą kartę do głosowania  Ustalając czy głos na karcie jest ważny, czy nieważny komisja stosuje następujące reguły:  w przypadkach wątpliwych należy przyjmować, że znakiem „x” postawionym w kratce są dwie przecinające się linie, których punkt przecięcia znajduje się w obrębie kratki

50 Głos nieważny  wszelkie znaki graficzne naniesione w obrębie kratki, w tym w szczególności zamazanie kratki, przekreślenie znaku w kratce itp. powodują nieważność głosu  Uznania głosu za nieważny komisja dokonuje po okazaniu karty wszystkim członkom komisji uczestniczącym w ustalaniu wyników głosowania

51 Podział kart ważnych z głosami nieważnymi (Sejm)  karty ważne z głosami nieważnymi komisja dzieli i liczy wg przyczyn nieważności głosów  przyczyny jakie należy wyodrębnić w protokole to:  postawienie znaku „X” obok nazwiska dwóch lub większej liczby kandydatów z różnych list  niepostawienie znaku „X” obok nazwiska żadnego kandydata z którejkolwiek z list  postawienie znaku „X” wyłącznie obok nazwiska kandydata z listy, której rejestracja została unieważniona  Suma tych kart musi być równa lub mniejsza od liczby kart ważnych z głosami nieważnymi ogółem  karty ważne z głosami nieważnymi pakujemy w odrębny pakiet i odkładamy na bok

52 KOWAL Katarzyna Głos nieważny - SEJM Za nieważny uznaje się głos, gdy:  wyborca postawił znak „x” przy nazwisku więcej niż jednego kandydata z różnych list Lista Nr 1 NOWAK Jan Lista Nr 2

53 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Za nieważny uznaje się głos, gdy:  wyborca nie postawił znaku „x” przy nazwisku żadnego kandydata Głos nieważny - SEJM

54 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Za nieważny uznaje się głos, gdy:  wyborca zamazał jedną z kratek Głos nieważny - SEJM

55 Podział kart ważnych z głosami nieważnymi (Senat)  karty ważne z głosami nieważnymi komisja dzieli i liczy wg przyczyn nieważności głosów  przyczyny jakie należy wyodrębnić w protokole to:  postawienie znaku „X” obok nazwiska dwóch lub większej liczby kandydatów  niepostawienie znaku „X” obok nazwiska żadnego kandydata  postawienie znaku „X” wyłącznie obok skreślonego nazwiska kandydata  Suma tych kart musi być równa lub mniejsza od liczby kart ważnych z głosami nieważnymi ogółem

56 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Głos nieważny - SENAT Za nieważny uznaje się głos, gdy:  wyborca nie postawił znaku „x” przy nazwisku żadnego kandydata

57 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Za nieważny uznaje się głos, gdy:  wyborca zamazał jedną z kratek Głos nieważny - SENAT

58 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Głos nieważny - SENAT Za nieważny uznaje się głos, gdy:  wyborca postawił znak „x” przy dwóch lub większej liczbie kandydatów

59 Podział kart ważnych z głosami ważnymi  karty ważne z głosami ważnymi muszą się równać sumie kart ważnych z głosami ważnymi oddanymi łącznie:  na wszystkie listy kandydatów (w wyborach do Sejmu)  na wszystkich kandydatów (w wyborach do Senatu)

60 Podział kart ważnych z głosami ważnymi oddanymi na listę kandydatów (Sejm)  liczymy karty ważne z głosami ważnymi oddanymi na poszczególnych kandydatów z listy nr 1,następnie z listy nr 2, z listy nr 3 itd.  suma głosów oddanych na wszystkich kandydatów z danej listy (rubryka „Razem”) musi równać się liczbie głosów ważnych oddanych na tę listę  wyjątek dotyczy listy, na której znajduje się nazwisko kandydata skreślonego z listy, gdyż oddane na niego głosy zalicza się całej liście (nie żadnemu kandydatowi)  po przeliczeniu, karty z głosami ważnymi oddanymi na kandydatów z poszczególnych list pakujemy w odrębne pakiety  pakiet taki należy opisać: „Głosy ważne z kart ważnych. Lista nr …”

61 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Głos ważny - SEJM

62 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Głos ważny - SEJM

63 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Głos ważny - SEJM  wszelkie znaki, wykreślenia, przekreślenia, w tym również i znak „x” postawione przez wyborcę poza przeznaczoną do tego kratką, traktuje się jako dopiski, które nie mają wpływu na ważność głosu

64 Podział kart ważnych z głosami ważnymi oddanymi na senatorów (Senat)  liczymy karty ważne z głosami ważnymi oddanymi na poszczególnych kandydatów na senatorów  suma głosów oddanych na wszystkich kandydatów (rubryka „Razem”) musi równać się liczbie wszystkich głosów ważnych  po przeliczeniu, karty z głosami ważnymi oddanymi na kandydatów pakujemy w odrębne pakiety  pakiet taki należy opisać: „Głosy ważne z kart ważnych do Senatu…”

65 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Głos ważny - SENAT

66 KONIECZNY Michał - skreślony KOWAL Katarzyna NOWAK Jan Głos ważny - SENAT

67 NOWAK Jan KOWAL Katarzyna KONIECZNY Michał Głos ważny - SENAT  wszelkie znaki, wykreślenia, przekreślenia, w tym również i znak „x” postawione przez wyborcę poza przeznaczoną do tego kratką, traktuje się jako dopiski, które nie mają wpływu na ważność głosu

68 Warunki ważności głosu do Sejmu  głosować można tylko na jedną listę kandydatów na posłów  znak „×” stawia się w kratce z lewej strony obok nazwiska kandydata z tej listy  znak „×” to dwie linie przecinające się w obrębie kratki pod dowolnym kątem(znak „+” też jest iksem)  Wszelkie znaki, wykreślenia, przekreślenia, w tym również znak „×” postawiony przez wyborcę poza przeznaczoną na to kratką, traktuje się jako dopiski, które nie wpływają na ważność głosu  Wszelkie inne znaki graficzne naniesione w obrębie kratki, w szczególności zamazanie kratki, przekreślenie znaku w kratce itp. powodują nieważność głosu

69 Głos jest ważny również, gdy wyborca postawił znak „ × ”  w kratkach przy nazwiskach więcej niż jednego kandydata tylko z jednej i tej samej listy (głos taki zalicza się kandydatowi o najwyższej pozycji na liście spośród wskazanych przez wyborcę)  w kratce przy nazwisku kandydata skreślonego z listy oraz innego kandydata z tej lub innej listy (głos zalicza się kandydatowi nieskreślonemu)  w kratce obok nazwiska skreślonego kandydata (głos zalicza się tylko liście)  w opisanych powyżej przypadkach oraz gdy poczynił dopiski poza kratką

70 Głos jest nieważny, gdy wyborca  nie postawił znaku „×” w kratce przy nazwisku żadnego kandydata  postawił znaki „×” w kratkach przy nazwiskach kandydatów z różnych list  postawił znak „×” tylko poza kratką  dokonał „zamazania” kratki, czyli postawił w kratce inny znak graficzny niż „×”  postawił znak „×” tylko w kratce przy nazwisku kandydata z listy, której rejestrację unieważniono

71 Warunki ważności głosu do Senatu  głosować można tylko na jednego kandydata  znak „×” stawia się w kratce z lewej strony obok nazwiska, na którego się głosuje  znak „×” to dwie linie przecinające się w obrębie kratki pod dowolnym kątem (znak „+” też jest iksem)  Wszelkie znaki, wykreślenia, przekreślenia, w tym również znak „×” postawiony przez wyborcę poza przeznaczoną na to kratką, traktuje się jako dopiski, które nie wpływają na ważność głosu  Wszelkie inne znaki graficzne naniesione w obrębie kratki, w szczególności zamazanie kratki, przekreślenie znaku w kratce itp. powodują nieważność głosu

72 Głos jest nieważny, gdy wyborca  nie postawił znaku „×”  postawił kilka znaków „×” głosując na więcej niż jednego kandydata na senatora  postawił znak „×” tylko w kratce obok nazwiska skreślonego kandydata  dokonał zamazania kratki

73 5. Sporządzenie protokołów w systemie informatycznym  Wprowadzenie danych do systemu informatycznego  Identyfikacja i usuwanie błędów  Analiza ostrzeżeń  Postępowanie z protokołami  Wydrukowanie i przesłanie danych z protokołów  Wywieszenie protokołów

74 Wydrukowanie i przesłanie danych z protokołu  drukujemy po 2 oryginały oraz 2 kopie protokołów głosowania w obwodzie (osobno do Sejmu i do Senatu)  oba protokoły do Sejmu i Senatu MUSZĄ mieć ten sam symbol kontrolny tj. zmiana w jednym protokole wymaga wydrukowania obu protokołów i ich PONOWNEGO podpisania (jest to jeden pakiet)  jeśli wystąpiły ostrzeżenia akceptowane przez komisję drukujemy raport ostrzeżeń, który podpisują wszyscy członkowie komisji biorący udział w ustalaniu wyników głosowania  protokoły podpisują wszyscy członkowie obecni przy jego sporządzeniu i opatrują pieczęcią komisji  przewodniczący uwierzytelnia elektroniczne wersje protokołów głosowania  wersje elektroniczne są przesyłane internetowo na serwer KBW lub zapisywane na nośniku elektronicznym  pełnomocnik w gminie sprawdza zgodność protokołu papierowego z WOW

75 Identyfikacja i usuwanie błędów  musimy zapoznać się z zestawieniem błędów, aby go zlokalizować i usunąć  sprawdzamy czy dane liczbowe z arkuszy pomocniczych i odpowiadające im wartości w projekcie protokołu głosowania w obwodzie są tożsame  sprawdzamy czy nie pomylono się przy wprowadzaniu danych do systemu  sprawdzamy prawidłowość działań arytmetycznych  jeśli poprzednie kroki nie przyniosły rozwiązania powtarzamy czynności związane z ustaleniem wyników głosowania  poprawione dane operator jeszcze raz wprowadza do systemu informatycznego i sprawdza ich poprawność  zestawienie błędów podpisują wszyscy członkowie uczestniczący w ustalaniu wyników głosowania w obwodzie (pozostaje ono w dokumentacji komisji)

76 Analiza ostrzeżeń  jeżeli system informatyczny nie sygnalizuje błędów (lub zostały one usunięte), a jedynie ostrzeżenia, musimy wydrukować raport ostrzeżeń i go przeanalizować  jeśli dojdziemy do wniosku, że popełniliśmy błąd musimy zastosować analogiczną procedurę jak w przypadku zestawienia błędów  jeśli dojdziemy do wniosku, że dane są prawidłowe musimy pisemnie wyjaśnić (na wydruku raportu) dlaczego doszło do niezgodności w rozliczeniach  opieczętowany raport podpisują wszyscy członkowie obecni przy ustalaniu wyników  raport ostrzeżeń dostarcza się wraz z protokołem głosowania do Okręgowej Komisji Wyborczej

77 Postępowanie z protokołami  po jednym egzemplarzu protokołu w wyborach do Sejmu i do Senatu umieszczamy w oddzielnych i specjalnie opisanych oraz opieczętowanych kopertach, gdzie wkładamy również stanowisko komisji w sprawie uwag mężów zaufania i członków komisji (o ile takie były) oraz raport ostrzeżeń będący załącznikiem do protokołu (jeśli protokół zawiera wyjaśnienie tych ostrzeżeń)  w kolejną kopertę wkładamy nośnik z elektronicznymi wersjami protokołów głosowania (jeśli nie było wsparcia informatycznego i przesyłu danych przez Internet)  koperty te wraz z drugą wersją protokołu głosowania przekazujemy w rejonowym punkcie odbioru protokołów w gminie pełnomocnikowi Okręgowej Komisji Wyborczej

78 Wywieszenie protokołów  protokoły głosowania (ich kopie) w obwodzie (do Sejmu i do Senatu) wywieszamy w miejscu widocznym dla wyborców  każdą stronę wywieszanego egzemplarza parafują wszyscy członkowie obecni przy jego sporządzeniu  protokół należy wywiesić w taki sposób, żeby można go było odczytać z poziomu wózka inwalidzkiego  protokół wywiesza się niezwłocznie po jego sporządzeniu jednak nie wcześniej niż o godz. 21:00  gdyby w protokole były dokonywane poprawki już po jego wywieszeniu, wywieszamy protokół poprawiony, a na wadliwym na pierwszej stronie, umieszczamy adnotację „WADLIWY, PODLEGAŁ SPROSTOWANIU”  komisja nie może opuścić lokalu wyborczego przed wywieszeniem kopii protokołu głosowania

79 6. Przekazanie protokołów głosowania Okręgowej Komisji Wyborczej  Postępowanie z protokołami

80 Postępowanie z protokołami  po jednym egzemplarzu protokołu w wyborach do Sejmu i do Senatu umieszczamy w oddzielnych i specjalnie opisanych oraz opieczętowanych kopertach, gdzie wkładamy również stanowisko komisji w sprawie uwag mężów zaufania i członków komisji (o ile takie były)oraz raport ostrzeżeń będący załącznikiem do protokołu (jeśli protokół zawiera wyjaśnienie tych ostrzeżeń)  w kolejną kopertę wkładamy nośnik z elektronicznymi wersjami protokołów głosowania (jeśli jest wymagany)  koperty te przekazujemy w rejonowym punkcie odbioru protokołów pełnomocnikowi Okręgowej Komisji Wyborczej w zależności od lokalnych ustaleń:  w gminie (wraz z drugą kopią protokołu głosowania)

81 Sposób opisania kopert z protokołami

82 W rejonowym punkcie odbioru protokołów przekazujemy koperty z:  protokołem głosowania w obwodzie na okręgowe listy kandydatów w wyborach do Sejmu wraz ewentualnym raportem ostrzeżeń i stanowiskiem komisji do uwag i zarzutów (jeśli takie były)  protokołem głosowania w obwodzie na kandydatów w wyborach do Senatu wraz z ewentualnym raportem ostrzeżeń i stanowiskiem komisji do uwag i zarzutów (jeśli takie były)  nośnikiem zawierającym elektroniczne wersje protokołów głosowania w obwodzie (obowiązek ten dotyczy tych komisji, które nie dokonały transmisji danych z protokołów za pośrednictwem sieci Internet)

83 i domach pomocy społecznej 7. Zadania komisji utworzonych w zakładach opieki zdrowotnej  Odmienny tryb pracy w dniu głosowania  Zadania przed dniem wyborów  Zadania w dniu wyborów przed rozpoczęciem głosowania z urną pomocniczą  Zadania w dniu wyborów po zakończeniu głosowania z urną pomocniczą

84 Odmienny tryb pracy w dniu głosowania  głosowanie w tych obwodach może rozpocząć się później niż o godzinie 7:00  głosowanie w tych obwodach może zakończyć prędzej niż o godzinie 21:00, ale nie wcześniej niż o godzinie 18:00  w tych obwodach można głosować przy wykorzystaniu urny pomocniczej (poza lokalem komisji)  głosowanie przy jej użyciu wymaga od komisji uzyskania zgody Okręgowej Komisji Wyborczej  na czas głosownia z wykorzystaniem urny pomocniczej zarządza się przerwę w głosowaniu w lokalu wyborczym  urnę pomocniczą otwiera się po zakończeniu głosownia w lokalu, ale przed otwarciem urny zasadniczej

85 Zadania przed dniem wyborów Część 1 z 2  ogłaszanie możliwość głosowania przy pomocy urny pomocniczej  zbieramy informacje, którzy wyborcy chcą głosować przy użyciu urny pomocniczej  podejmujemy uchwałę w sprawie zarządzenia stosowania urny pomocniczej przy przeprowadzeniu głosowania (wzór takiej uchwały znajduje się w załączniku do wytycznych Państwowej Komisji Wyborczej dla obwodowych komisji wyborczych dotyczących jej zadań w dniu głosowania)  uzgadniamy z Okręgową Komisją Wyborczą użycia urny pomocniczej  ogłaszamy przed dniem głosowania możliwości skorzystania z takiej urny w danej placówce przez wywieszenie ww. uchwały na drzwiach lokalu (tak aby można ją było odczytać z wózka inwalidzkiego)

86 Zadania przed dniem wyborów Część 2 z 2  przygotowujemy wykaz wyborców wraz z numerami pomieszczeń, do których należy zanieść urnę pomocniczą (wzór takiego wykazu znajduje się w załączniku do wytycznych PKW dla obwodowych komisji wyborczych dotyczących jej zadań w dniu głosowania)  na podstawie wykazu ustalamy (z pewną nadwyżką)ile kart do głosowania będzie potrzebnych do przeprowadzenia głosowania przy wykorzystaniu urny pomocniczej  przygotowujemy pokwitowania przyjęcia kart przez członków komisji, którzy przeprowadzą głosowanie poza lokalem wyborczym

87 Głosowanie z urną pomocniczą Zadania przed rozpoczęciem głosowania — część 1 z 2  wywieszamy na drzwiach lokalu uchwałę w sprawie przerwy w głosowaniu w lokalu Komisji w celu przeprowadzenia głosowania przy użyciu urny pomocniczej z podaniem godzin głosowania poza lokalem (wzór takiej uchwały znajduje się w załączniku do wytycznych PKW)  zaklejamy wlot urny zasadniczej paskiem papieru  pasek opieczętowujemy na łączeniach z urną  wyznaczamy co najmniej dwóch członków komisji do przeprowadzenia głosowania poza lokalem

88 Głosowanie z urną pomocniczą Zadania przed rozpoczęciem głosowania — część 2 z 2  protokolarnie wydajemy członkom komisji przeprowadzającym głosowanie przy użyciu urny pomocniczej spis wyborców, karty do głosowania, wykaz wyborców zainteresowanych skorzystaniem z urny pomocniczej, nakładki w alfabecie Braille’a (wzór takiego protokołu znajduje się w załączniku do wytycznych PKW)  liczymy liczbę podpisów w spisie, którym do tej pory wydano karty do głosowania i umieszczamy ją w protokole  sprawdzamy czy urna pomocnicza jest pusta, zamykamy ją, oklejamy i opieczętowujemy  przekazujemy urnę pomocniczą wyznaczonym członkom do przeprowadzenia głosowania poza lokalem  zamykamy lokal komisji dla wyborców

89 Głosowanie z urną pomocniczą Zadania po zakończeniu głosowania  zaklejamy i pieczętujemy wlot urny pomocniczej  oddajemy niewykorzystane karty do głosowania, wykaz, spis wyborców i nakładki  rozliczamy protokolarnie wydane karty do głosowania (wzór takiego protokołu znajduje się w załączniku do wytycznych PKW)  umieszczamy urnę pomocniczą w takim miejscu w lokalu wyborczym, aby była widoczna dla członków komisji i mężów zaufania  sprawdzamy protokolarnie czy wlot urny zasadniczej jest zaklejony a pieczęcie nienaruszone  odklejamy wlot urny zasadniczej i wznawiamy głosowanie w lokalu wyborczym

90 8. Zadania komisji wyznaczonych do głosowania korespondencyjnego  Schemat głosowania korespondencyjnego  Ostemplowanie kart do głosowania wykorzystywanych w głosowaniu korespondencyjnym  Postępowanie z kopertami zwrotnymi  Dodatkowe bieżące zadania komisji w trakcie głosowania

91 Głosowanie korespondencyjne Schemat

92 Postępowanie z kopertami zwrotnymi Część 1 z 2  koperty dostarczane są (za pośrednictwem poczty lub urzędu gminy) obwodowej komisji wyborczej do zakończenia głosowania  wyborca może również osobiście dostarczyć kopertę podczas trwania głosowania  kopertę taką otwiera się w obecności wyborcy sprawdzając jego tożsamość i wszystkie poniżej opisane warunki  jeżeli któryś z warunków nie jest spełniony, komisja wzywa wyborcę do usunięcia stwierdzonej wady  jeżeli warunki są spełnione, komisja dołącza do spisu wyborców oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu, a kopertę na kartę do głosowania wrzuca do urny wyborczej  komisja otwiera koperty niezwłocznie po doręczeniu i sprawdza czy w kopercie zwrotnej znajduje się:  podpisane przez wyborcę oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu  zaklejona koperta na karty do głosowania

93 Postępowanie z kopertami zwrotnymi Część 2 z 2  komisja odnotowuje w rubryce spisu „Uwagi”, że dany wyborca zagłosował korespondencyjnie, a oświadczenie dołącza do spisu wyborców  puste koperty komisja pakuje w pakiet, opisuje go i odkłada (nie bierze ich się pod uwagę przy ustalaniu wyników głosowania)  zaklejone koperty na kartę do głosowania wyjęte z kopert zwrotnych wrzuca się do urny wyborczej (nie wolno ich otwierać przed wrzuceniem!)  komisja odkłada kopertę zwrotną i pakuje w osobne pakiety wraz z zawartością jeśli:  w kopercie zwrotnej nie było koperty na karty do głosowania  koperta na karty do głosowania nie jest zaklejona  brak jest oświadczenia o osobistymi tajnym oddaniu głosu  oświadczenie nie jest podpisane  ustalone dane wpisuje się w protokole głosowania

94 Komisje w trakcie przeprowadzania głosowania korespondencyjnego na bieżąco ustalają  liczbę otrzymanych kopert zwrotnych  liczbę kopert zwrotnych, w których nie było oświadczenia o osobistymi tajnym oddaniu głosu  liczbę kopert zwrotnych, w których oświadczenie o osobistymi tajnym oddaniu głosu nie było podpisane przez wyborcę  liczbę kopert zwrotnych, w których nie było koperty na kartę do głosowania  liczbę kopert zwrotnych, w których znajdowała się niezaklejona koperta na karty do głosowania  liczbę kopert na karty do głosowania wrzuconych do urny  pustych kopert zwrotnych nie uwzględnia się przy powyższych ustaleniach  dane te są zapisywane na arkuszu pomocniczym

95 Dziękujemy za uwagę!