1 Wykład 3 Prawo bankowe
2 Narodowy Bank Polski Dwustopniowa struktura systemów bankowychpoziom pierwszy – centralny bank państwa poziom drugi – wszystkie banki komercyjne
3 Narodowy Bank Polski głównym celem banku centralnego jest dbałość o wartość pieniądza (stabilność cen) art. 227 Konstytucji celem pozostałych banków – niezależnie od ich formy prawnej, rodzaju działalności, obszaru działania itd. – jest osiąganie maksymalnego zysku
4 Narodowy Bank Polski Art. 1. Narodowy Bank Polski, zwany dalej "NBP", jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 2. 1. NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym. 2. NBP nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych. 3. Działalność NBP jest prowadzona na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. 4. Siedzibą NBP jest Warszawa.
5 Narodowy Bank Polski Bank centralny: a) funkcja emisyjna:- emisja pieniądza gotówkowego (znaków pieniężnych), - kompetencja do regulowania ilości pieniądza w obiegu b) funkcja banku banków, c) funkcja banku państwa.
6 Bank emisyjny Art. 4. NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
7 Bank emisyjny Art. 31. Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Art. 32. Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 33. 1. Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych, jak również terminy wprowadzenia ich do obiegu ustala Prezes NBP w drodze zarządzenia. 2. Prezes NBP może wycofywać z obiegu określone znaki pieniężne. Po upływie terminu określonego przez Prezesa NBP znaki te przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i podlegają wymianie w wyznaczonych przez Prezesa NBP bankach.
8 Bank banków NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.
9 Funkcja banku banków (I)oddziaływanie na wszystkie banki komercyjne zgodnie z założeniami polityki pieniężnej ustalanie stóp procentowych: stopa redyskontowa stopa lombardowa stopa depozytowa stopa referencyjna
10 Funkcja banku banków (II)prowadzenie polityki refinansowania banków i oprocentowania kredytów refinansowych prowadzenie polityki rezerw obowiązkowych operacje otwartego rynku operacje podstawowe – regularne, 7-dniowy termin zapadalności, emisja bonów pieniężnych NBP, operacje dostrajające – operacje absorbujące i zasilające, cel – ograniczenie zmienności krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych, operacje strukturalne – cel – długoterminowa zmiana struktury płynności systemu bankowego (emisja obligacji, sprzedaż papierów na rynku wtórnym)
11 Funkcja banku państwa współdziałanie w organami państwa w kształtowaniu i wykonywaniu polityki gospodarczej państwa kształtowanie polityki pieniężno-kredytowej usługi typowo bankierskie na rzecz organów państwa prowadzenie rachunków budżetu państwa obsługa pożyczek państwowych sprawowanie funkcji agenta finansowego rządu usługi w zakresie międzynarodowych stosunków finansowych
12 Główne obszary działalności NBP- organizowanie rozliczeń pieniężnych, - działalność emisyjna, - działania na rzecz systemu płatniczego, - zarządzanie rezerwami dewizowymi, - działalność edukacyjna i informacyjna, - prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa - statystyki pieniężne i bankowe, - tworzenia bilans płatniczego - regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie - kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego; - opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, a także - wykonywanie innych zadań określonych ustawami.
13 Funkcje poboczne - działalność statystyczna, w ramach której są zbierane, przetwarzane i publikowane m.in. dane dotyczące: bilansu płatniczego międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, inflacja bazowa, statystyka bankowa i pieniężna, oczekiwania inflacyjne osób prywatnych. - edukacja ekonomiczna: NBP jako instytucja, która wspiera rozwój gospodarczy Polski, podejmuje się misji upowszechnienia edukacji ekonomicznej, aby zasady funkcjonowania gospodarki rynkowej były ogólnie znane. - analizy i badania ekonomiczne. NBP prowadzi i wspiera działalność analityczną i badawczą w zakresie szeroko rozumianej ekonomii i finansów.
14 Budżet państwa a NBP Bank centralny może udzielać bezpośredniego kredytu dla budżetu państwa na pokrycie przejściowego niedoboru środków, ale nie deficytu budżetu, tzn. po pierwsze – na określony krótki czas i po drugie – do wysokości, która powinna być określona ustawą (kwotowo lub też przez odpowiedni procent). Długoterminowy deficyt powinien być pokryty oprocentowanymi obligacjami, a krótkoterminowy – przez 3 – miesięczne oprocentowane weksle skarbowe. Formy finansowania budżetu przez bank centralny: a) finansowanie bezpośrednie: - kredyt w rachunku otwartym, - zakup obligacji krótkoterminowych, b) finansowanie pośrednie: - zakup obligacji skarbowych w trakcie operacji otwartego rynku, - redyskonto weksli skarbowych, - udzielenie kredytu pod zastaw państwowych papierów wartościowych.
15 Narodowy Bank Polski Art. 6. Organami NBP są: 1) Prezes NBP; 2) Rada Polityki Pieniężnej; 3) Zarząd NBP.
16 Prezes NBP powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 6-letnia kadencja, jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego. jedna osoba może sprawować tę funkcję maksymalnie przez 2 kadencje.
17 Prezes NBP Kadencja Prezesa NBP wygasa:1) po upływie okresu sześcioletniego; 2) w razie śmierci; 3) w razie złożenia rezygnacji; 4) w razie odwołania. Odwołanie Prezesa NBP może nastąpić, gdy: 1) nie wypełnia on swych obowiązków na skutek długotrwałej choroby; 2) został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo; 2a) złożył on niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu; 3) Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.
18 Rada Polityki Pieniężnej9 członków - powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat - oraz przewodniczący, którym jest Prezes NBP. zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. zatwierdza ona plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności. zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP. Członkowie Rady Polityki Pieniężnej są powoływani raz na 6lat.
19 Rada Polityki PieniężnejW okresie kadencji członek Rady nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską, a za zgodą Rady wyrażoną w drodze uchwały (bez udziału zainteresowanego) - dopuszczalna jest działalność w organizacjach międzynarodowych. Członek Rady będący członkiem partii politycznej lub związku zawodowego obowiązany jest na okres kadencji w Radzie zawiesić działalność w tej partii lub w tym związku, pod rygorem odwołania z Rady. Posiedzenia Rady zwołuje Przewodniczący co najmniej raz w miesiącu. Posiedzenie Rady może być zwołane również na pisemny wniosek co najmniej 3 członków Rady. Tryb działania Rady oraz wyboru członka, który przewodniczy obradom podczas nieobecności Przewodniczącego Rady, określa regulamin uchwalony przez Radę większością głosów. Ustalenia Rady podejmowane są w formie uchwał większością głosów przy obecności co najmniej 5 członków, w tym Przewodniczącego Rady. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos Przewodniczącego Rady.
20 Zarząd NBP kieruje działalnością NBP, podejmując uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie o NBP do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez RPP planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego. Zarząd realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej oraz tworzy uchwały w sprawach które nie są zastrzeżone w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. w jego skład wchodzą: prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6-8 członków zarządu, w tym 2 Wiceprezesów NBP. członków powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP
21 Zarząd NBP Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności:1) (uchylony); 2) realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej; 3) okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego; 4) nadzorowanie operacji otwartego rynku; 5) ocena funkcjonowania systemu bankowego; 5a) analiza stabilności krajowego systemu finansowego; 6) uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP; 7) uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości; 8) określanie zasad gospodarowania funduszami NBP; 9) określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP; 10) określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP; 11) uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP; 12) sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP; 13) opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą; 14) przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady.
22 NBP NBP wykonuje zadania przez Centralę i inne jednostki organizacyjne. Zarząd NBP w drodze uchwały: 1) powołuje, przekształca i likwiduje komórki organizacyjne Centrali NBP i inne jednostki organizacyjne; 2) określa zakres działalności oraz organizację wewnętrzną Centrali NBP i pozostałych jednostek organizacyjnych NBP.
23 Niezależność NBP Narodowy Bank Polski, jako bank centralny powinien być niezależny od wpływów politycznych. Stanowisko to podziela również Trybunał Konstytucyjny stwierdzając w wyroku z 28 czerwca 2000 r. wydanym w pełnym składzie (sygn. akt K 25/99, OTK ZU 2000, nr 5, poz. 141): „specyficzna pozycja ustrojowa NBP jako centralnego banku państwa polega z jednej strony na niezależności wobec organów państwowych, z drugiej zaś na "apolityczności" tego banku.”
24 NBP a władze państwowe W wykonaniu swoich zadań NBP współdziała z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc przy tym do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej, a w szczególności: 1) przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym; 2) współdziała z Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych państwa; 3) opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej; 4) opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego.
25 NBP a władze państwowe Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. Prezes NBP i inni przedstawiciele organów NBP, o których mowa w art. 6, są obowiązani do przedstawienia informacji i udzielenia wyjaśnień dotyczących polityki pieniężnej i działalności NBP przed Sejmem i Senatem oraz ich komisjami. Prezes NBP jest członkiem Komitetu Stabilności Finansowej.
26 NBP a władze państwowe Prezes NBP w imieniu Rady:1) przedstawia Sejmowi i Radzie Ministrów: a) kwartalne informacje o bilansie płatniczym, b) roczne zestawienie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej; 2) przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady; 3) opracowuje okresowe informacje o wpłatach (wypłatach) z zysku. Naczelne organy państwowe, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banki i inne osoby prawne, jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi oraz inni przedsiębiorcy: 1) przekazują NBP dane niezbędne do ustalania polityki pieniężnej i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa; 2) uczestniczący w obrotach z zagranicą - przekazują NBP dane niezbędne do sporządzenia bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej; 3) przekazują NBP, na jego żądanie, dane niezbędne do analiz ryzyka systemowego.
27 NBP NBP prowadzi rachunki: 1) banków; 2) budżetu państwa;3) Bankowego Funduszu Gwarancyjnego; 3a) Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej; 4) innych osób prawnych, za zgodą Prezesa NBP. Zarząd NBP określa, w drodze uchwały, warunki otwierania i prowadzenia rachunków banków.