1 WYKŁAD SIÓDMY: PODSTAWY EPIDEMIOLOGII (G)SUM - WLK ‘2013 WYKŁAD SIÓDMY: PODSTAWY EPIDEMIOLOGII (G) Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda

2 TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADUEpidemiologia analityczna: Epidemiologiczne badanie typu kohortowego Epidemiologiczne badanie typu kliniczno-kontrolnego

3 ZAKRES WYKŁADU – BADANIA OBSERWACYJNEBADANIA OPISOWE BADANIA ANALITYCZNE OBSERWACYJNE EKSPERYMENTALNE B. ANALITYCZNE B. ANALITYCZNE B. ekologiczne B. Kliniczne B. przekrojowe B. kohortowe B. populacyjne B. kliniczno kontrolne

4 EWOLUCJA OBJAWÓW ZE STRONY UKŁADU ODDECHOWEGOPytanie: Czy „zapadalność na świsty” jest większa w przypadku narażenia na BPT niż przy braku tego narażenia ? Kohorta 663 dzieci w Chorzowie (1993 – 2000) Dzieci badane 2 razy: w wieku 7 lat w 1993 roku i w wieku 14 lat w 2000 roku. W KOHORCIE 199 dzieci bez BPT (BPT-) dzieci z BPT (BPT+) W 1993 ROKU 130 dzieci bez objawu dzieci bez objawu W 2000 ROKU Objaw u 10 dzieci Objaw u 42 dzieci ZAPADALNOŚĆ 7,7% < ,1%

5 8,9% 9,5% 13,2% 61,4% EWOLUCJA OBJAWÓW ZE STRONY UKŁADU ODDECHOWEGOKohorta 663 dzieci w Chorzowie (1993 – 2000) Dzieci badane 2 razy: w wieku 7 lat w 1993 roku i w wieku 14 lat w 2000 roku. PEŁNY WGLĄD W EWOLUCJĘ OBJAWÓW Objaw / Astma Ewolucja objawów 1993 (+) 2000 (+) 1993 (-) 2000 (-) Świsty w klatce piersiowej 8,9% 9,5% 13,2% 61,4% CO BĘDZIE W 2015 ROKU ??? Źródło: Zejda J.E. i wsp., 2002

6 SCHEMAT BADANIA KOHORTOWEGOCZAS ============X==X==X==X==X==X====> NARAŻENIE CHOROBA  Obecna a Grupa badana ZDROWI ! Obecne np. BPT+ Nieobecna b c Grupa kontrolna Nieobecne np. BPT- d Istotne wskaźniki Zapadalność w grupie badanej: a / a+b Zapadalność w grupie kontrolnej: c / c+d

7 PODSTAWOWA TERMINOLOGIABADANIE KOHORTOWE PODSTAWOWA TERMINOLOGIA badanie prospektywne, gdy obserwacja zgodna z kierunkiem upływu czasu (np. kohorta noworodków obserwowana przez kolejne 10 lat w celu zanotowania zachorowalności na alergiczny nieżyt nosa – uwaga: co mierzyć „po stronie narażenia” ?; hipoteza ?, dwie kohorty zamiast jednej czy jedna z kompletną obserwacją „wszystkich” narażeń ?) badanie retrospektywne, gdy obserwacja niezgodna z kierunkiem upływu czasu (np. odtworzenie danych o stanie zdrowia matki w czasie ciąży w przypadku w/w noworodków)

8 BADANIE KOHORTOWE – JEDNOSTKĄ BADANIA JEST CZŁOWIEKzbierane są dane indywidualne zestawiane następnie i zwykle interpretowane jako dane grupowe) Zalety ważne narzędzie w epidemiologii analitycznej obserwacja dynamiczna w czasie ocena narażenia w okresie poprzedzającym wystąpienie zdarzenia rejestracja wystąpienia zdarzenia (zapadalność) pomiar ryzyka względnego Wady wysoki koszt badania długi czas obserwacji możliwość „utraty” badanych z obserwowanych grup Przykład Obserwacja mężczyzn rozpoczynających pracę w zawodzie piekarza, przez pierwsze 5 lat zatrudnienia - coroczne badania reaktywności oskrzeli w celu oceny częstości pojawiania się nadreaktywności oskrzeli. Analogiczna procedura w grupie kontrolnej, złożonej z mężczyzn rozpoczynających pracę w zawodzie kierowcy.

9 ZAKRES WYKŁADU – BADANIA OBSERWACYJNEBADANIA OPISOWE BADANIA ANALITYCZNE OBSERWACYJNE EKSPERYMENTALNE B. ANALITYCZNE B. ANALITYCZNE B. ekologiczne B. Kliniczne B. przekrojowe B. kohortowe B. populacyjne B. kliniczno kontrolne

10 BADANIE KLINICZNO-KONTROLNEPRZYKŁAD 80 dzieci z guzem mózgu dzieci bez guza mózgu leczonych w województwie w tym samym województwie (grupa kliniczna) (grupa kontrolna)   Częstość narażeń Częstość narażeń na pestycydy (wywiad) na pestycydy (wywiad) UWAGA w obu grupach takie same dzieci – jedynym różnicującym stanem jest obecność guza mózgu

11 BADANIE KLINICZNO-KONTROLNEPRZYKŁAD Pytanie: Czy obecność astmy zależy od profilu limfocytów ? Klasa Limfocytów Astma (+) Astma (-) B (%) 17,3±5.0* 14,3±2.8 T (%) 67,6±6.4 69,5±6.2 CD4 (%) 34,8±3.9** 39,3±6.1 CD8 (%) 28,7±7.1 26,6±5.2 NK (%) 15,8±3.7 17,1±6.0 * - p<0,05 KLINICZNA ←GRUPA→ KONTROLNA Źródło: Zejda J.E. i wsp., 1999

12 ↨ SCHEMAT BADANIA KLINICZNO-KONTROLNEGO a b c d Narażenie +CZAS ==========================================X=================> (początek i koniec obserwacji) Grupa Kliniczna a ↨ b c d Narażenie + Narażenie - Grupa Kontrolna Narażenie + Narażenie -

13 BADANIE KLINICZNO-KONTROLNE (KLINICZNO-REFERENCYJNE) JEDNOSTKĄ BADANIA JEST CZŁOWIEK zbierane są dane indywidualne zestawiane następnie i zwykle interpretowane jako dane grupowe) Zalety badania nad etiologią rzadkich chorób mała liczba badanych dokładna diagnoza choroby mały koszt badania Wady ograniczona informacja o narażeniu ryzyko wystąpienia błędu systematycznego konieczność skrupulatnego doboru gr. referencyjnej Przykład Ocena częstości narażenia płodowego na rozpuszczalniki organiczne (zawodowe narażenie ciężarnych) u dzieci z białaczką, leczonych w województwie. Analogiczna ocena u dzieci leczonych z powodu urazów komunikacyjnych.

14 EPIDEMIOLOGICZNE BADANIA ANALITYCZNE -PODSUMOWANIE-BADANIE: JEDNOSTKA BADANIA ZDOLNOŚĆ UJAWNIANIA ZALEŻNOŚCI SIŁA DOWODU NA OBECNOŚĆ CZYNNIKA RYZYKA EKOLOGICZNE Grupa +/- - PRZEKROJOWE Osoba + KOHORTOWE +++ ++ KLINICZNO-KONTROLNE

15 WARTOŚĆ DOWODOWA WYNIKÓWMinimum Badanie ekologiczne ↓ Badanie przekrojowe Badanie kliniczno-kontrolne Maximum Badanie kohortowe