1 WYKŁAD V, VI AGRESJA I ZACHOWANIA ALTRUISTYCZNE

2 TEORIA GIER Teoria gier to dział matematyki zajmujący się badaniem optymalnego zachowania w przypadku konfliktu interesów. Gra to dowolna sytuacja konfliktowa, gracz, to dowolny jej uczestnik. Graczem może być na przykład człowiek, przedsiębiorstwo lub zwierzę. Każda strona wybiera pewną strategię postępowania, po czym zależnie od strategii własnej oraz innych uczestników każdy gracz otrzymuje wypłatę w jednostkach użyteczności. Zależnie od gry jednostki te mogą reprezentować pieniądze, wzrost szansy na przekazanie własnych genów, czy też cokolwiek innego, z czystą satysfakcją włącznie.

3 TEORIA GIER – WSPÓŁZALEŻNOŚC SPOŁECZNAOrientacje społeczne – preferencje co do podziału wyników(dóbr, wartości) pomiędzy siebie i innych w sytuacji współzależności społecznej. Teoria ta postuluje, że ludzie nie wartościują jedynie konsekwencji działań dla samych siebie, ale także konsekwencje działań dla innych osób. Dodatkowo każda osoba ma inne preferencje co do podziału dóbr. Teoria gier zakładała, że ludzie w sytuacjach współzależności społecznej podejmują decyzje kierując się racjonalnością, czyli maksymalizują własne zyski. Wyniki eksperymentów pokazały jednak, że znaczny odsetek osób badanych, nie kierował się matematycznym zyskiem i podejmował nieracjonalne (z punktu widzenia teorii gier) decyzje.

4 STRATEGIE TEORII GIER INDYWIDUALISTYCZNA MĘCZEŃSKA ALTRUISTYCZNAKOOPERACYJNA RÓWNOŚCIOWA RYWALIZACYJNA AGRESYWNA

5 HOMO HOMINI… CZYLI ROZWAŻANIA O NATURZE LUDZKIEJAutorem powiedzenia o ludziach i wilkach jest Plautus, rzymski dramatopisarz, żyjący na przełomie III i II w.p.n.e. Starotestamentowa i babilońska zasada „oko za oko, ząb za ząb” – czyli prawo oparte na priorytecie zemsty. Łagodniejsze wersje – chrześcijańskie, judaistyczne i islamskie – „nie rób drugiemu, co tobie niemiłe”. A jednak… Historia ludzkości, to historia przemocy, wojen, konfliktów zbrojnych, gwałtów, rabunków, zdrad, rewolucji. Od 5600 lat (udokumentowane dzieje naszego gatunku) – wojen (Wojciszke 2006)

6 AGRESJA I INNE POJĘCIA Agresja, to celowe zachowanie mające na celu wyrządzenie krzywdy (sprawienie cierpienia) drugiej osobie lub grupie osób (zachowanie, celowość/intencjonalność, krzywda) Gniew, to emocja doświadczana na ogół z dużą intensywnością, występująca w sytuacji braku możliwości zrealizowania przez jednostkę swoich ważnych celów. Frustracja, to stan znacznego pobudzenia spowodowanego uniemożliwieniem jednostce lub grupie zaspokojenia jej potrzeb i zablokowania celowego zachowania – prowadzi do agresji (walki) lub frustracji (ucieczki, wycofania się).

7 RÓŻNE KATEGORIE AGRESJIAgresja emocjonalna (agresja wroga) – wywołana gniewem, zazdrością, strachem lub jeszcze innymi stanami emocjonalnymi. Agresja instrumentalna – zachowanie, którego celem jest osiągnięcie własnych wymiernych korzyści, a krzywdzenie innych ludzi jest tylko środkiem do tego celu. Agresja bezpośrednia – związana z bezpośrednim kontaktem i walką, prowokacją oraz zadawaniem bólu fizycznego lub psychicznego ofierze. Agresja pośrednia – krzywdzenie innych bez bezpośredniego kontaktu z ofiarą (wygłaszanie i rozpowszechnianie kłamliwych negatywnych opinii o kimś, stawianie go w złym świetle, insynuacje, niszczenie jego dóbr).

8 AUTOAGRESJA Autoagresja – działanie mające na celu spowodowanie sobie psychicznej albo fizycznej szkody. Autoagresja bywa elementem takich zaburzeń, jak osobowość typu borderline, psychopatia, czy schizofrenia. Wyróżnia się następujące typy autoagresji: bezpośrednią – gdy dochodzi do samookaleczania samooskarżania pośrednią – gdy jednostka prowokuje i poddaje się agresji innych oraz: werbalną – polega na zaniżaniu samooceny, krytyce siebie i swojego zachowania niewerbalną – to samookaleczenia, uszkadzanie ciała

9 ŹRÓDŁA AGRESJI – AGRESJA JAKO INSTYNKTNiezbędny element ludzkiej natury, biologicznie determinowany, trudno kontrolowalny popęd (Eros i Thanatos w koncepcji Freuda); Metafora „hydrauliczna”; Prace etologa – Konrada Lorenza; założenie o automatycznych wyzwalaczach agresji , bezwarunkowych bodźcach. Krytyka – u wyższych zwierząt (ssaków) genetycznie determinowany jest jedynie potencjał zachowań, a nie bezwarunkowa zależność; u wyższych zwierząt i ludzi nie obserwuje się spontanicznych zachowań agresywnych wynikających z kumulowania „agresywnej energii”, analogie pomiędzy ludźmi a niższymi zwierzętami: rybami, ptakami są nieuprawnione.

10 ŹRÓDŁA AGRESJI – AGRESJA JAKO REAKCJA NA FRUSTRACJĘDollard i współpracownicy z Yale University w latach 30 ogłosili teorię związków pomiędzy frustracją a agresją: każde zachowanie agresywne jest efektem frustracji, a każda frustracja rodzi tendencję do agresji. Relacja: frustracja – agresja nie jest relacją prostą i mogą wystąpić w jej ramach: przemieszczenie agresji (na cel słabiej sankcjonowany społecznie) oraz zmiana postaci agresji (na zachowania słabiej zagrożone karą) ( Klasyczny przykład w ramach tej teorii: związek liczby linczów białych amerykańskich farmerów z Południa USA dokonywanych na Czarnoskórych, z ceną bawełny; korelacja 0,67. Krytyka: efektem frustracji jest regresja, mobilizacja, fiksacja, apatia; frustracja (blokada realizacji celu) może zostać uznana za sprawiedliwą, bądź uzasadnioną; konieczność współwystępowania tzw. sygnałów wywoławczych agresji, tj. bodźców skojarzonych z czynnikami wywołującymi gniew (tzw. efekt broni)

11 ŹRÓDŁA AGRESJI – AGRESJA JAKO EFEKT UCZENIA SIĘNabywanie i utrwalanie zachowań agresywnych poprzez warunkowanie sprawcze (nasilenie częstotliwość i intensywność zachowań, które jednostka uważa za skuteczne i które przynoszą także inne nagrody oprócz zrealizowanego celu). Istotnie, nagrody (zewnętrzne i wewnętrzne) silnie wpływają na zachowania agresywne. Agresja jako efekt modelowania, tj. społecznego uczenia się (badania Bandury, Ross i Ross – bobo doll study). Agresja jest kontrolowana poznawczo – przez percepcję ewentualnych kar i nagród za zachowanie.

12 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POZIOM AGRESJIProwokacja – najsilniejszy psychologiczny wyznacznik agresji. Prowokowany musi być przekonany o osobistej odpowiedzialności prowokatora, celowości jego działań oraz przewidywania przez niego skutków. Pobudzenie emocjonalne – nasila oddziaływanie prowokacji, redukuje kontrolę poznawczą. Pobudzenie może być przesunięte w interpretacji jednostki z jednego źródła na inne. Przemoc w mediach – słaba korelacja częstości oglądanych agresywnych treści z agresywnymi zachowaniami, choć nie jest dowiedziony związek przyczynowy (przyczyna: do niedawna większość zachowań agresywnych była albo nieskuteczna, albo karana, to się zmieniło). Normy i oczekiwania społeczne (dehumanizacja, stygmatyzacja, etykietowania ofiar; kwestia obserwatorów aktów agresji oraz stanu samoobserwacyjnej kontroli). Karanie agresji na dłuższą metę okazuje się, niestety mało skuteczne, kluczowa jest bowiem nieuchronność kary, o którą trudno, a nie jej surowość, którą łatwiej zapewnić.

13 KATHARSIS, CZYLI ROZŁADOWANIEStara idea, obecna już u Arystotelesa i pitagorejczyków, aktualnie bardzo silnie wyznawana, lecz jest to…mit!!! PRZEJAWIANIE AGRESJI NASILA SKŁONNOŚĆ DO STOSOWANIA PRZEMOCY WOBEC TEJ SAMEJ OFIARY UDZIAŁ W AGRESYWNYCH GRACH, SPORTACH I ĆWICZENIACH NIE OBNIŻA AGRESJI, ALE ZWYKLE JĄ NASILA PRZEMOC RODZI DALSZĄ PRZEMOC (SPIRALA PRZEMOCY)

14 CO ROBIĆ? Z powodu złożonych przyczyn występowania agresji, jej redukowanie również powinno być wieloaspektowe, dokonywane za pomocą tzw. złożonych interwencji psychologicznych. Np. program Pattersona stosowany w rodzinach ze spiralą wzajemnego przymusu, polegający głównie na uczeniu rodziców przerwania spirali przymusu poprzez asertywne komunikowanie, negocjowanie i nagradzanie dzieci za zachowania prospołeczne. Inną metodą jest uczenie poznawczej kontroli i opanowywania złości za pomocą myśli i mówienia do siebie w kolejnych etapach: przygotowanie do prowokacji, stawienie czoła prowokacji, opanowywanie zdenerwowania, refleksja po czasie

15 MIŁOWANIE BLIŹNIEGO… „Człowiek jest z natury dobry – przede wszystkim jest dobry dla innych ludzi” To podstawowe założenie utopijnej, afirmującej wizji człowieka. Łączy ono różnego rodzaju utopie: chrześcijańską, buddystyczną, lewicową a także myśli licznych duchowych przywódców ludzkości. Nawet, jeżeli bycie dobrym człowiekiem nie jest realizowane zawsze i wszędzie, to pozostaje zasadniczym postulatem w ramach wielu systemów religijnych i etycznych A bycie dobrym, to ……

16 ROZWÓJ MORALNY – KONCEPCJA L. KOHLBERGAW ramach badań nad moralnością ważką kwestią pozostaje rozwój moralny i związany z nim proces kształtowania się osobistych hierarchii wartości. Autorem najbardziej znanej koncepcji rozwoju moralnego jest Lawrence Kohlberg, który w swej teorii zakładał, że jednostkowy rozwój moralny przebiega zawsze według tych samych reguł i ujawnia jeden powszechny mechanizm w rozwojowy.

17 ROZWÓJ MORALNY – KRYTYKA KONCEPCJI KOHLBERGAKoncepcję Kohlberga poddała krytyce Carol Gilligan (przez pewien czas asystentka Kohlberga). Wykazała, że istnieją odmienne orientacje moralno-rozwojowe wśród dziewcząt i chłopców. Ponadto, uznała za błędne założenie o wyższości moralności opartej na zbiorze ogólnych zasad, reguł i praw (która jest przejawiana częściej przez chłopców). Naczelną wartością może być m.in. „sprawiedliwość”. Istnieje równoprawna moralność oparta o współczucie i empatię oraz wynikającą z tych odczuć troskę i odpowiedzialność za innych, z naczelną wartością „altruizm” (częściej przejawiana przez dziewczęta).

18 GENEZA ALTRUIZMU Decyzyjny model interwencji kryzysowej Darleya i Latane (czy świadek dostrzega sytuację?, czy uznaje ją za wymagającą interwencji?, czy dostrzega swoją osobistą odpowiedzialność?, czy uważa, że ma odpowiednie środki i kompetencje do interwencji?, czy decyduje się na interwencję?) Teoria pobudzeniowa (udzielanie pomocy jest konsekwencją redukowania napięcia wywołanego cierpieniem innej osoby) Teorie normatywne (pomaganie jako rezultat norm społecznych, głównie odpowiedzialności społecznej i wzajemności) Teorie ewolucjonistyczne (altruizm wzajemny, dostosowanie łączne; przykład badań nad wnuczkami i dziadkami/babciami).