1 Wyznania w Rosji

2 Prawosławie

3 Historia Historię kościoła chrześcijańskiego, w tym także prawosławnego, rozpoczyna rok 313, w którym podpisano edykt w Mediolanie, na mocy którego chrześcijanie otrzymali prawo legalnego wyznawania swojej religii Spory w trakcie kształtowania się doktryny doprowadziły do zwołania I soboru powszechnego w Nicei w 325 roku. Konstantyn Wielki

4 W wyniku podziałów, które następowały właściwie po każdym kolejnym soborze regulującym zasady doktrynalne powstawały odłamy wyznaniowe: Kościół asyryjski Kościół koptyjski Kościół etiopski Kościół zachodniosyryjski Kościół ormiański

5 Dlaczego chrześcijaństwo podzieliło się na wschodnie i zachodnie?

6 Rządy autokratyczne skupione w rękach biskupa Rzymu Kolegialne zwierzchnictwo nad kościołem. Władza 5 patriarchów (pentarchia) Ikona ma funkcję jedynie użytkową i ozdobną Ikona jest uświęcona poprzez oddawanie czci pierwowzorowi Wprowadzenie filioque do Wyznania wiary Uznanie wprowadzenia filioque za herezję Niepokalane poczęcie Matki BoskiejNie uznaje się niepokalanego poczęcia Scholastyka w wydaniu arystotelesowskim Hezychazm Państwa przyjmujące chrzest z Rzymu stają się podległe wobec jurysdykcji papieża Państwa przyjmujące chrzest z Konstantynopola wiążą się z kulturą bizantyjską, ale pozostają autokefaliami np. Bułgaria, Rumunia, Serbia. Wiara w nieomylność papieżaNieomylny jest cały Kościół zgromadzony na soborze powszechnym

7 Moskwa jako Trzeci Rzym  W 1480 roku książę Iwan wyzwolił Ruś z niewoli mongolskiej i tym samym państwo moskiewskie stało się jedynym niepodległym prawosławnym krajem na świecie  Jednoczesny upadek Konstantynopola (1453 r.) i wzrost znaczenia Moskwy doprowadziło do powstania idei Moskwy jako Trzeciego Rzymu  Reformy z XVII wieku doprowadziły do podziałów także wewnątrz prawosławia ruskiego. Powstały takie odłamy jak np. staroobrzędowcy  W XVIII wieku miały miejsce reformy przeprowadzone przez Piotra I (np. powstanie Świętego Synodu)  W XIX wieku następuje wzrost zainteresowania elit instytucją starców  W XX wieku komuniści starali się zniszczyć prawosławie głosząc, iż religia to opium dla ludu

8 Wyspy Sołowieckie Łagier

9 Doktryna Tradycja: Pismo Święte Ustalenia doktrynalne Kościoła Pisma ojców Kościoła Zasady życia monastycznego Księgi liturgiczne Forma nabożeństw ikony

10 Prawo Prawo kanoniczne Kościoła prawosławnego opiera się na: Orzeczeniach soborów powszechnych (w tym na kanonach apostolskich i soborowych) Kanonach Świętych Ojców – teksty patrystyczne zawierające autorytatywne wypowiedzi ojców Kościoła na temat spraw wiary (Dionizy z Aleksandrii, Bazylii z Cezarei, Grzegorz z Nyssy, Jan Chryzostom)

11 Teologia Przekonanie o całkowitej niedostępności i niepoznawalności istoty Boga przez człowieka W prawosławiu istnieją dwie odmienne postawy wobec niepoznawalności Boga: Pozytywna (katafatyczna)- pozwala na określenie Boga poprzez przejawy Jego działania w świecie Negatywna (apofatyczna) - niesposób poznać i opisać Boga

12 Energie Boże – niestworzone moce Boga – manifestacje jego istoty na zewnątrz, w których objawia się on światu Świat człowieka i człowiek zostali stworzeni przez boże energie. Człowiek jest koroną całego stworzenia. Jest mikrokosmosem łączącym w sobie wszystkie elementy istniejące w świecie Przebóstwienie – kategoria zakładająca możliwość zjednoczenia się człowieka z Bogiem. Człowiek może tego dokonać poprzez przestrzeganie zasad życia chrześcijańskiego oraz udział w życiu sakramentalnym i liturgicznym lub poprzez życie monastyczne (hezychazm)

13 Hezychazm Przebóstwienie dokonuje się na dwóch płaszczyznach: działania (gr. praksis)- ma doprowadzić człowieka do stanu beznamiętności, odsunięcia wszelkich pożądliwości i wpływów kontemplacji (gr. theoria)- nieustanna modlitwa Św. Grzegorz Palamas

14 Ikona Ikona (gr. eikon) – portret, wizerunek, odbicie Malowidło wykonane na desce, zgodnie z przyjętym przez Kościół wzorcem, czyli kanonem VII sobór powszechny w Nicei w 787 roku uznał zasadność oddawania czci wizerunkom Ponieważ Bóg przyjął postać człowieka, w tej postaci może On być również przedstawiany Ikona jest uświęcona poprzez relację z pierwowzorem i ku niemu skierowana jest cześć

15 Mandylion Mandylion uznawany jest za jedną z pierwszych ikon Mandylion – „wizerunek nie uczyniony ręką ludzką” W nimbie otaczającej twarz Jezusa znajdują się greckie litery oznaczające imię Boga – „jestem, który jestem”

16 Chrystus Pantokrator Ikona Pantokratora przedstawia Chrystusa jako władcę wszystkiego, co istnieje, Pana życia. Jest to wizerunek Chrystusa siedzącego na tronie Purpurowa szata (gr. chiton) oraz niebieski płaszcz (gr. himation) symbolizują niebo i wieczność Ikona ta zwykle zdobi sklepienia prawosławnych świątyń oraz pojawia się na ikonach Sądu ostatecznego

17 Zbawiciel w majestacie Chrystus przedstawiony jest tu w pełni swojej chwały i w otoczeniu mocy niebieskich. Jezus siedzi na tronie, wspierając stopy na świecie Czerwony rąb to symbol boskiej chwały Owal to wieczność i niebo Czerwony prostokąt z symbolami czterech ewangelistów w narożnikach to symbol ziemi

18 Chrystus Emmanuel Ikona przedstawia młodzieńca z proroctwa Izajasza mówiącego o Synu Boga, który się narodzi i będzie nosił imię Emmanuel Emmanuel to imię symboliczne i oznacza „Bóg z nami” Symbolizuje przedwieczny Logos

19 Matka Boska Eleusa Eleusa – miłosierna, czuła lub współczująca Chrystus wyjawia tu swojej matce przyszłe wydarzenia – tajemnicę swojej męki, śmierci i zmartwychwstania

20 Matka Boża Hodegetria Hodegetria – przewodniczka Chrystus przedstawiany jest tu zazwyczaj z twarzą dorosłego człowieka Nawiązanie do Chrystusa Pantokratora Symbolika Chrystusa tronującego, w pełni swych mocy w otoczeniu sił niebieskich

21 Matka Boża Włodzimierska Bogurodzica jest tu przedstawiona frontalnie, z rękami rozłożonymi i uniesionymi ku górze Patrzy na wiernych i wzywa ich by podążali za Chrystusem

22 Świątynia Świątynia prawosławna łączyć ma w sobie cechy z przeszłości świątyni jerozolimskiej oraz z przyszłości – niebiańskiej Jerozolimy

23 Na wzór świątyni jerozolimskiej przestrzeń cerkwi podzielona jest na 3 części: Przedsionek część środkową część ołtarzową (przeznaczony dla (przeznaczona dla wiernych) (przeznaczona dla duchowieństwa) katechumenów oraz pokutujących) Oczyszczenie oświecenie zjednoczenie z Bogiem

24 Ołtarz Ołtarz jest zakryty przed oczami wiernych Wstęp mają tu jedynie kapłani, diakoni oraz mężczyźni asystujący przy sprawowaniu liturgii W tej części znajdują się prestoł-ołtarz, żertwiennik – stół ofiarny oraz górne miejsce (tron biskupi, na którym nie wolno zasiadać kapłanom)

25 Ikonostas

26 Ikonostas to rama wypełniona ikonami umieszczonymi w ściśle ustalonym porządku Ma obrazować obecność całego Kościoła – widzialnego i niewidzialnego

27

28 W cerkwi prawosławnej liturgia odprawiana jest w języku staro-cerkiewno-słowiańskim Może trwać do 4 godzin, podczas których trzeba stać Ponad 70% Rosjan deklaruje, że wyznaje prawosławie, ale tylko ok. 6% praktykuje W dobrym tonie jest np. pokazanie się w cerkwi Wasilija Błogosławionego w noc paschalną w trakcie Wielkiejnocy. Przychodzi tu także Władimir Putin

29 Święta Wielkanoc (Pascha) jest najważniejszym świętem dla kościoła prawosławnego. Dwanaście wielkich świąt: Narodzenie Matki Bożej wypada 8 (21) września Podwyższenie Krzyża Pańskiego – 14 (27) września Wprowadzenie Matki Bożej do świątyni – 21 listopada (4 grudnia) Boże Narodzenie 25 grudnia (7 stycznia) Chrzest Pański, Święto Epifanii, Święto Objawienia – 6 (19) stycznia Spotkanie Pańskie - 2 (15) lutego Zwiastowanie - 25 marca (7 kwietnia) Wjazd Jezusa do Jerozolimy, Niedziela Palmowa Wniebowstąpienie Pańskie Zstąpienie Ducha Świętego Przemienienie Pańskie – 6 (19) sierpnia Zaśnięcie Najświętszej Bogurodzicy 15 (28) sierpnia

30 Sakramenty Chrzest Chrztu udziela się poprzez zanurzenie W wyjątkowych przypadkach może go udzielić każdy chrześcijanin Chrztu udziela się od 8 dnia po urodzeniu Po 3-krotnym zanurzeniu kapłan zakłada ochrzczonemu białą szatę, a na szyi zawiesza krzyżyk

31 Bierzmowanie Bierzmowanie następuje zaraz po sakramencie chrztu Dokonuje się obrzędu namaszczenia olejem zwanym krzyżmem Krzyżmo to wonny olejek składający się z 57 składników Koniec obrzędu zwieńczony jest symbolicznymi postrzyżynami symbolizującymi wstąpienie do społeczności Kościoła

32 Pokuta Wierny wyznaje grzechy w obecności kapłana, który jest świadkiem i udziela porad duchowych Spowiednikami mogą być również ojcowie duchowni Cerkiew dopuszcza zarówno spowiedź powszechną, jak i indywidualną Nie ma specjalnych konfesjonałów Dzieci mogą przystępować do komunii świętej bez obowiązku spowiedzi

33 Kapłaństwo Wyższe stopnie święceń kapłańskich: Diakon Kapłan-prezbiter Biskup Niższe stopnie święceń kapłańskich: Lektor Kantor Hypodiakon Duchowieństwo w prawosławiu dzieli się na: Biały kler – kapłani nie należący do stanu zakonnego. Zwykle są to żonaci kapłani. Czarny kler - mnisi

34 Małżeństwo Sakrament poprzedzają zapowiedzi Obrzęd składa się z zaręczyn oraz koronacji Zaręczyny (nałożenie obrączek) odbywają się jeszcze u progu nawy Koronacja odbywa się w środku świątyni Kościół prawosławny dopuszcza rozwody spowodowane np. udokumentowanym cudzołóstwem. Nigdy jednak nie zachęca do rozwodu. Rozwód może być udzielony kiedy obie strony chcą wstąpić do klasztoru Prawosławie dopuszcza możliwość trzykrotnego zawierania małżeństwa (drugi i trzeci związek mają charakter pokutny)

35 Miejsca święte Ziemia Święta Meteory w Grecji Klasztor św. Katarzyny na Synaju Góra Athos Ławra Kijowsko-Pieczerska

36 Inne wyznania i kulty w Rosji

37 Sekta – społeczność, grupa o charakterze religijnym, która oderwała się od dominującego wyznania. Głosi naukę odmienną od ogólnie przyjętej. Zazwyczaj przywódcą sekty zostaje osoba wywodząca się z inteligencji, o silnej osobowości i charyzmie

38 Czynniki wpływające na rozwój współczesnych sekt w Rosji: duża skłonność do tworzenia alternatywnych ruchów religijnych o podłożu chrześcijańskim, widoczna od początku państwowości ruskiej świadomość bezpośredniego powiązania pomiędzy charakterem współpracy elit sekt z administracją państwową a przetrwaniem wspólnoty religijnej (wykształcenie mechanizmów obronnych w związku z dużą represyjnością przez cały czas ich funkcjonowania) faworyzowanie jednych i eksterminowaniem innych ruchów religijnych,

39 silna pozycja sekt w dyskursie publicznym i stosunkowo duże społeczne przyzwolenie na religijny anarchizm warunki geograficzne do tworzenia trwałych struktur dla ruchów alternatywnych, które stwarzają również możliwość skuteczniejszego izolowania członków wspólnoty od świeckiej rzeczywistości czynnik pionierstwa i osadnictwa wzmacnia więź w grupie

40 Skopcy Sekta założona w 1771 roku w guberni orłowskiej przez chłysta Kondratija Seliwanowa (rzezańcy, ros. скопцы tzn. kastraci, zwani też „białymi gołębiami”) grzechem pierworodnym ludzkości jest pożądanie i stosunek seksualny uważają ascezę i kastrację lub surową wstrzemięźliwość płciową za warunek zbawienia Gdy liczba wybielonych osiągnie 144 tys. nastąpi millenium panowania Chrystusa Biblijną podstawą praktyki skopców była Ewangelia Mateusza

41 Chłyści ros. хлысты – rosyjska sekta religijna, powstała w 1645. Założyciel - Daniła Filipowicz, ogłosił się nowym wcieleniem Boga i rozpoczął głoszenie nauczania opartego na dwunastu nowych przykazaniach, które miały zastąpić dotychczasowy dekalog. Początkowo obrzędy chłystowskiej polegały na śpiewie pieśni religijnych i długotrwałym powtarzaniu formuł typu „Oj Bóg, oj duch, król Bóg, król duch”. Z czasem dominującą formą kultu chłystów stało się wykonywanie ekstatycznego tańca kołowego, połączone z wzajemnym biczowaniem lub samobiczowaniem

42 Wissarionowcy Żyją w komunach na Syberii. Jest to sekta Wissariona – byłego pracownika poczty z Krasnodaru – przekonanego o tym, iż w jego osobie na ziemię wrócił Chrystus. W latach dziewięćdziesiątych, w górach przy granicy z Mongolią, założył swą kolonię – Miasto Słońca. Osada stoi tam do dzisiaj. Członkowie sekty żyją w drewnianych chatach, które własnoręcznie wybudowali, wycinając okoliczne drzewa. Sami hodują rośliny, które stanowią ich pożywienie. Nie piją alkoholu ani nie jedzą mięsa i wszyscy mają krystalicznie jasne, niebieskie oczy oraz silne ramiona. Wyglądają na dziesięć lat młodszych, niż są w rzeczywistości.

43 Anatolij Kaszpirowski Radziecka telewizja ściągnęła go po to, by zapewnił spokój w kraju. Miał sprawić, by ludzie oglądali telewizję i nie przejmowali się tym, że wszystko wokoło się rozpada. Najbardziej znane były jego sesje, w których prosił widzów, by ustawili przed telewizorem szklankę wody. Robiły to miliony. Pod koniec programu Kaszpirowski mówił ludziom, że ta woda została poprzez telewizję „naładowana jego uzdrawiającą energią

44 Staroobrzędowcy Staroobrzędowcy nie uznali reformy liturgicznej patriarchy Nikona z lat 1652–1656, upodabniającej obrzędy Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego do greckich Przywódcami staroobrzędowców byli protopop Awwakum Pietrow, diakon Fiodor i mnisi Monasteru Sołowieckiego Współcześnie (pocz. XXI w.) liczbę staroobrzędowców na świecie szacuje się na 3 mln, przede wszystkim w Rosji, na Łotwie, Litwie, Ukrainie, w Rumunii, Bułgarii i Stanach Zjednoczonych.

45 Szamanizm Wyznają go m.in. Buriaci, a także mieszkańcy takich rejonów jak: Tuwa, Jakucja, Czukotka Tylko szaman potrafi się porozumieć z duchami Odpędza duchy wpadając w trans (często za pieniądze) Wpada w trans za pomocą wódki