1 WZMACNIANIE POTENCJAŁU PODMIOTÓW REINTEGRACYJNYCH – WARSZTATY TERAPII ZAJĘCIOWEJKatowice, 28 kwiecień 2017

2 Co to jest PES – podmioty ekonomii społecznejWTZ jako PES, jego rola w ekonomii społecznej Krytyka WTZ – w badaniach i opracowaniach, Aktywizacja zawodowa czym jest, jak ją definiować, mierzyć itp. Zmiany w WTZ w obliczu krytyki ich działalności i umniejszaniu ich roli. Identyfikacja głównych barier PES Identyfikacja obszarów problemowych WTZ – czy będzie i gdzie pokrycie z barierami PES?

3 Jak definiuje się ekonomię społeczną?Ekonomia społeczna to tylko jeden ze sposobów określenia działalności gospodarczej, która łączy w sobie cele społeczne i ekonomiczne. Bywa ona określana również jako gospodarka społeczna lub przedsiębiorczość społeczna. Jak definiuje się ekonomię społeczną?

4 Cechy charakterystyczne dla PES:Kryteria ekonomiczne: prowadzenie w sposób względnie ciągły, regularny działalności w oparciu o instrumenty ekonomiczne; niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych; ponoszenie ryzyka ekonomicznego; istnienie choćby nielicznego płatnego personelu Kryteria społeczne: wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia; oddolny, obywatelski charakter inicjatywy; specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania; możliwie wspólnotowy charakter działania; ograniczona dystrybucja zysków.

5 Definicja podmiotu ekonomii społecznej – brak spójnej definicji oraz konkretów czy WTZ są PES czy nie. Wszędzie, gdzie szukamy informacji o PES mowa jest o : Fundacje, Stowarzyszenia, Spółdzielnie Centrum Integracji Społecznej (CIS) Klub Integracji Społecznej (KIS) Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych (TUW)

6 Zdefiniowane w Ustawie cele lokują warsztaty terapii zajęciowej niejako w samym „środku” systemu oparcia społecznego Wsparcie środowisk owe pomoc społeczna WTZ Formy aktywizacji zawodowej oraz instrumenty rynku pracy W PRAKTYCE: Warsztaty terapii zajęciowej są jednocześnie postrzegane jako placówki wsparcia środowiskowego realizujące cele w zakresie usamodzielniania i rozwoju zaradności, z drugiej natomiast ocenia się je przez pryzmat ich skuteczności w zakresie rehabilitacji zawodowej (analogicznie do instytucji rynku pracy)!

7 Nie ma zgody co do tego, czym są i czym powinny być warsztaty terapii zajęciowejStymulują, usprawniają uczą samodzielności? Są placówką opiekuńczą? Są ośrodkiem dziennego wsparcia? Dają możliwość normalnego życia? Są przyjaznym miejscem, drugim domem dla uczestników? Przywracają osoby niepełnosprawne do społeczeństwa? Są miejscem pracy? Zajmują się aktywizacją zawodową niepełnosprawnych?

8 Wg. Opracowanie naukowe „Bariery w działaniu podmiotów prowadzących WTZ-y” Uniwersytet Ekonomiczny, Wrocław 2016 W ostatnich latach coraz częściej poddaje się pod dyskusję problem roli i przyszłości Warsztatów Terapii Zajęciowej w systemie rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Przeprowadzona ewaluacja i badania WTZ wskazała na występowanie szeregu braków i nieścisłości wpływających na małą skuteczność instrumentów aktywizacji zawodowej, które stosowane są przez Warsztaty Terapii Zajęciowej.

9 Krytyka działalności WTZ opiera się głównie na niskiej skuteczności w zakresie wprowadzenia osób niepełnosprawnych na rynek pracy, w tym na małą rotację uczestników WTZ oraz bardzo niskie wskaźniki podejmowania zatrudnienia wśród uczestników WTZ.

10 CZYM DZIŚ SĄ WARSZTATY TERAPII ZAJĘCIOWEJ. 1CZYM DZIŚ SĄ WARSZTATY TERAPII ZAJĘCIOWEJ??? 1. Warsztaty Terapii Zajęciowej są istotnym ogniwem tworzącego się sytemu rehabilitacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych. 2. Zwiększa się uwaga WTZ na rehabilitację zawodową uczestników, ale ich skuteczności i ocena jest utrudniona. 3. WTZ stanowią potencjalne zaplecze kadrowe Zakładów Aktywności Zawodowej oraz chronionego i po części otwartego rynku pracy.

11 4. Potencjał WTZ może być bardziej racjonalnie wykorzystany przy dalszym rozwijaniu Zakładów Aktywności Zawodowej oraz gdy w Polsce będzie lepsza koniunktura na rynku pracy, gdzie będzie większe zapotrzebowanie na siłę roboczą, także tą słabo kwalifikowaną. 5. Tworzenie WTZ w przyszłości może ulec zahamowaniu z przyczyn finansowych, organizacyjnych oraz z powodu nasycenia jednostek samorządu takimi placówkami.

12 Aktywizacja zawodowa czyli praca. Więc czym jest praca?PRACA – dla osoby pracującej PRACA nie tylko zapewnia materialne warunki do egzystencji, określając rolę i status tej osoby w społeczeństwie, ale ma również bezpośredni wpływ na uczestnictwo w życiu społecznym. Praca spełnia przede wszystkim funkcję ekonomiczną, ale jest również sposobem realizacji wielu potrzeb pozaekonomicznych.

13 W przypadku choroby i niepełnosprawności coraz częściej podkreśla się znaczenie pracy jako istotnego elementu rehabilitacji społecznej. WTZ realizują te zadania niezależnie od ich wskaźników braku sukcesów w dalszym zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, zwłaszcza niepełnosprawnych intelektualnie, którzy w przeważającej liczbie są uczestnikami WTZ.

14 Dla osoby niepełnosprawnej praca (nawet taka, jaka jest realizowana w pracowniach w Warsztatach) wpływa na poczucie podniesienia ich własnej wartości, stanowi istotną terapię i wpływa na polepszenie stanu zdrowia. Jest bardzo istotnym czynnikiem zapobiegającym wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych w Polsce.

15 Zbyt mocny kontekst kontroli NIK oraz badań wykazywanych w raportach jest nakierowany na ocenę przygotowywania osób niepełnosprawnych do podjęcia pracy zawodowej, a zbyt mały na ten najważniejszy, jakim jest rehabilitacja społeczna i polepszenia jakości życia osób niepełnosprawnych

16 Jak należałoby przeprowadzić ocenę:jakie pozytywne rezultaty daje osobom niepełnosprawnym przebywanie w środowisku, w którym jest im dobrze i gdzie czują się szczęśliwe i potrzebne, Analizie powinien być poddany również kontekst rodzinny, czyli element odciążenia rodziny od zajmowania się osobą niepełnosprawną w godzinach przebywania jej w WTZ, co umożliwia zdrowym członkom rodziny (rodzicom, opiekunom) podejmowanie pracy zawodowej i poprawę ich kondycji psychicznej, a przede wszystkim ekonomicznej.

17 Koszty istnienia WTZ-ów: Pozytywny wpływ WTZ na osoby niepełnosprawne i ich rodziny jest oczywisty, choć w analizach podejmuje się również próby oceny kosztów istnienia WTZ. Koszty istnienia WTZ-ów: samorządy terytorialne wydają zgody na powstanie nowych WTZ, od 2007 roku biorą udział w finansowaniu funkcjonowania WTZ-ów Może to wpływać na wprowadzenie ograniczeń dotyczących zakładania nowych WTZ, jest to zamierzone działanie, aby samorządy terytorialne brały na siebie odpowiedzialność za liczbę istniejących WTZ na ich terenie.

18 Negowane są zasady i sposób kontroli warsztatów terapii zajęciowej.Krytyka WTZ może być zasadna Niska skuteczność w zakresie wprowadzania osób niepełnosprawnych na rynek pracy Pojawiają się wątpliwości co do standardów i zasad funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej Funkcjonują na zasadach „przechowalni” – zamiast uczyć samodzielności i budować gotowość do podjęcia zatrudnienia, koncentrują się na działaniach mających na celu „miłe i dobre” spędzenie czasu. ale... Negowane są zasady i sposób kontroli warsztatów terapii zajęciowej.

19 Czym są i czym powinny być WTZ?Kluczowe pytanie! Czym są i czym powinny być WTZ?

20 99% uczestników lubi przychodzić do WTZ Za WTZ przemawia ogromne zaangażowanie, a nade wszystko chęć niesienia wsparcia osobom niepełnosprawnym. 99% uczestników lubi przychodzić do WTZ Rodzice są zadowoleni z możliwości, jakie dają WTZ Nikt nie podważa sensu istnienia WTZ - w powszechnej opinii należy dążyć do ich rozwoju

21 Przywracają osobom niepełnosprawnym należną im godność. W powszechnej opinii warsztaty terapii zajęciowej są niezbędnym ogniwem systemu wsparcia osób niepełnosprawnych. Bezwzględnie należy dążyć do utrzymania i rozwoju tej formy wsparcia. Rola, jaką obecnie odgrywają, choć niezapisana w żadnym dokumencie, jest niepodważalna i nie do przecenienia. W praktyce realizują zasadę włączenia społecznego osób niepełnosprawnych. Mają ogromny wkład w integrację osób niepełnosprawnych z lokalnymi społecznościami. Przywracają osobom niepełnosprawnym należną im godność. Nadrabiają część deficytów w zakresie aktywności społecznej oraz samodzielności OzN wyniesionych ze szkół specjalnych/ środowiska domowego.

22 Stanowią ogromne odciążenie rodziny w jej funkcjach opiekuńczych i działaniach formalnych dotyczących wspierania OzN. Wprowadzają pracę w życie osób niepełnosprawnych jako ważną wartość. Wzmacniają postawy pracownicze i kształtują gotowość do podejmowania aktywności zawodowych lub parazawodowych (wykonywania minimalnych prac odpowiadających możliwościom uczestników). Część WTZ bardzo dobrze się sprawdza w roli uzawodawiającej OzN, zwłaszcza tam, gdzie organizator dysponuje szerszym systemem wsparcia OzN.

23 STANDARDY…. Co może być standardem WTZ???Definicja Warsztatu Terapii Zajęciowej, Co to jest terapia społeczna / rehabilitacja społeczna, Co to jest AKTYWIZACJA ZAWODOWA / TERAPIA ZAWODOWA, sposób przyjmowania do WTZ, Wzór umowy z powiatem/miastem/gminą – teraz mamy dowolność, Kompetencje Rady Programowej

24 PROPOZYCJE DOT. AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ W WTZ:Jak określić aktywizację zawodową wykonaną w WTZ – teraz jesteśmy liczeni jako osoby, które odeszły do pracy, jednak to do końca nie jest nasze zadanie Propozycja połączenia WTZ z pracą – prezentacja z 2010 roku (3 dni praca i 2 dni wtz)

25 PROPOZYCJE DOT. AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ W WTZ:Propozycja stworzenia pracowni „aktywizacji zawodowej” finansowanej jak ZAZ, tak, żeby uczestnicy w niej pracujący mogli otrzymywać wynagrodzenie. Byłoby to swego rodzaju „laboratorium pracy”. Zatrudnieni uczestnicy przez jednostkę prowadzącą WTZ, otrzymują za pracę wynagrodzenie, a jednocześnie stale ich monitorujemy jak radzą sobie w pracy oraz motywują resztę uczestników do pracy

26 PROPOZYCJE DOT. AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ W WTZ:Dobre praktyki – określenie standardu pozwoliłoby zdefiniowanie co jest „dobrą praktyką” wartą naśladowania, Oby nikt nie wpadł na pomysł obniżania finansowania za zbyt długi pobyt w WTZ – jednak trzeba sobie zdać sprawę, iż jest to najszybszy i najłatwiejszy sposób na zmobilizowanie WTZ-ów do wypuszczania uczestników WTZ na rynek pracy

27 IDENTYFIKACJA GŁÓWNYCH BARIER ROZWOJU PODMIOTÓW EKONOMII SPOŁECZNEJ :czynniki zewnętrzne czynniki wewnętrzne

28

29 Słabe rozumienie koncepcji PESZnajomość istoty działania PES oraz reguł nim rządzących – tak w przypadku decydentów, pracowników ngo, urzędników jak i społeczeństwa, inwestorów, partnerów czy konsumentów jest kluczowa dla osiągnięcia przez te podmioty sukcesu. Słabe rozumienie PES jest nie tylko problemem polskim. Raport European Commission 2014 pokazuje, że eksperci z 29 krajów UE uznali za podstawową barierę fakt, iż dla większości ludzie pojęcia ekonomii społecznej, podmiotów ekonomii społecznej są pojęciami niejasnymi i niezrozumiałymi. Często traktowane są jako nośny element kampanii politycznych i społecznych.

30 Nadmierne skomplikowanie terminologii i powszechnie obowiązująca nomentklatura (niekoniecznie prawidłowo stosowana) Za PES uznawane są także organizacje charytatywne czy też WTZ (???) , w których pracują osoby niepełnosprawne w ogóle nie łącząc ich z kulturą przedsiębiorczości i prowadzeniem działalności o charakterze ekonomicznym

31 Postrzeganie PES jako organizacji żerujących na publicznych pieniądzach i nie przynoszących wymiernych korzyści Nierzadko powtarzającym się stereotypem w myśleniu o PES jak o podmiotach, które tylko korzystają ze środków publicznych, a same są nie aktywne biznesowo i nie generują zyskó ekonomicznych ani dla siebie, ani dla państwa. Samo słowo „socjalna” w przypadku spółdzielni socjalnych już ma negatywne zabarwienie i odbiór społeczny, gdyż kojarzy się z poprzednim systemem politycznym.

32 Brak specjalistycznego wsparcia biznesowego oraz silnej pomocy w usługach okołobiznesowychTakie wsparcie mogłoby być dostarczane w ramach inkubatorów, mentoringu, coachingu dla PES oraz odpowiednich szkoleń dedykowanych inwestorom, uświadamiając im zalety płynące z rozwoju przedsiębiorczości społecznej.

33 Brak odpowiednich form prawnych wspierających możliwości korzystania ze wsparcia przez rokujące przetrwanie podmioty Nadmiernie skomplikowana nomenklatura oraz często nie do końca jasne konstrukcje prawne doprowadzając do tego, że władze mają trudności zarówno z kreowaniem jak i kierowaniem faktycznego wsparcia w usługach (np. wsparcie szkoleniowo – doradcze) i naturze (np. dostęp do lokalu dla PES na preferencyjnych warunkach) oraz instrumentów finansowych dających szanse na przetrwanie po okresie wsparcia PES. Pojawia się więc zagrożenie, że do tworzenia PES przyciągają bezzwrotne środki, a nie motyw reintegracji społecznej osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym.

34 Ograniczony dostęp do rynkówNiewystarczające ciągle stosowanie klauzul społecznych, opóźnienia w regulowaniu płatności itp. Sprawiają, że dla PES efektywne konkurowanie na rynku ofert jest często bardzo trudne.

35 Brak wspólnych/zestandaryzowanych sposobów mierzenia i pokazywania wpływu działalności PESObecnie brak jest mierzenia i raportowania wpływu społecznego generowanego przez PES w większości krajów UE, Często dostrzegany brak powszechnie dostępnych informacji (brak informacji może powodować negatywne skutki), Niewielka świadomość obszaru i zasad działania PES, co faktycznie robią i jaką tworzą wartość dla społeczeństwa, Stworzenie powszechnie obowiązującego sposobu pomiaru wpływu społecznego może zaowocować większą transparentnością oraz rozpoznawalnością tych podmiotów, Może to zwiększyć zaufanie do PES, a tym samym pobudzić do zainteresowania wspieraniem ich w różnych formach.

36 Brak bardziej skutecznych mechanizmów stymulowania powstawania PES przez podmioty władzy samorządowej: Generalnie można stwierdzić, że chęć JST do kreowania i inkubowania PES jest niewielka, Wynika to z obawy samorządu do grania aktywnej roli w inkubowaniu PES, wspierania ich powstawania, organizowania systemu ulg oraz współpracy, Wspierać więc należy partnerstwa OWES – samorząd – podmiot, skąd po okresie aktywnego wsparcia wycofają się OWES i samorząd, Rolą samorządu byłoby poszukiwanie możliwości zatrudnienia osób wykluczonych i rozwiązywanie lokalnych trudności, Zaś OWES pełniłby rolę szkoleniowo – doradczą, Takie rozwiązanie mogłoby wesprzeć tworzenie PES, które obecnie blokuje obawa przed rozpoczęciem działalności z uwagi na fakt braku gwarancji solidnego partnera ( np. samorząd w zlecaniu zadań)

37 Niski poziom kapitału społecznego (m. inNiski poziom kapitału społecznego (m.in. zaufanie interpersonalne, zaufanie obywateli do instytucji publicznych itp.) Inicjatywy, w których nadrzędną rolę przypisuje się kreowaniu wartości społecznej wymagają wysokiego poziomu kapitału społecznego i chęci ku temu, aby dzielić się z innymi (ekonomia współdzielenia), Niski poziom kapitału społecznego w Polsce powoduje, że motywacje do działania przedsiębiorstw leżą po stronie uwarunkowań ekonomicznych

38 BARIERY O CHARAKTERZE WEWNĘTRZNYM:Brak adekwatnych do potrzeb modeli biznesu W wielu przypadkach, w wyniku niewłaściwej analizy potrzeb tworzy się modele nieodpowiadające na rzeczywiste potrzeby rynkowe, Zbyt częste powielanie isniejących w przestrzeni publicznej pozytywnych przykładów udanych działalności może odprowadzić do sytuacji, w której dobrze dotychczas działający podmiot przestaje mieć rynki zbytu i przestaje działać, generując tym samym bezrobocie, PES powinny szukać dla siebie nisz rynkowych, w których mogłyby swobodnie działać.

39 Wysoka zależność od sektora publicznego jako podstawowego źródła przychodówPoczątkowa faza rozwoju PES wiąże się ze znacznym uzależnieniem funkcjonowania od dotacji ze środków publicznych i sposobu jej wykorzystania, Ryzykowny moment przejścia z dotacji na wypracowane środki z działalności rynkowej

40 Brak myślenia przedsiębiorczegoNiewystarczające umiejętności w zakresie myślenia przedsiębiorczego osób zarządzających PES, Brak umiejętności menadżerskich i specjalistycznych niezbędnych do rozwijania działalności PES.

41 Obszary problemowe WTZ-ów:Zagadnienia instytucjonalne, Zagadnienia środowiskowe, Zagadnienia pracownicze, Zagadnienia dotyczące uczestników WTZ

42 ZAGADNIENIA INSTYTUCJONALNEBrak osobowości prawnej, Małe środki na wyposażenie WTZ lub jego doposażenie, Wysokie koszty utrzymania

43 ZAGADNIENIA ŚRODOWISKOWENiska świadomość społeczna dotycząca osób niepełnosprawnych (konieczna dalsza praca w tym temacie, choć widać już postępy), Niechęć pracodawców do zatrudniania uczestników WTZ, Nieufność środowiska lokalnego??

44 ZAGADNIENIA PRACOWNICZENiski prestiż zawodowy pracowników WTZ, terapeutów, Praca w warunkach dużego obciążenia psychicznego (ryzyko wypalenia zawodowego), Ryzyko utraty wykwalifikowanych pracowników, Niskie płace pracowników WTZ

45 ZAGADNIENIA DOT. UCZESTNIKÓW WTZNiedoskonały system orzecznictwa osób niepełnosprawnych, Mała ilość ŚDS, ZAZ, DPS i innych ośrodków wsparcia, Brak spójnego systemu ścieżek dla uczestników WTZ, Strach przed zmianami (dotyczy wszystkich, uczestników, ich otoczenia, ale także pracowników), Mała chęć współpracy ze strony rodziców i opiekunów uczestników WTZ, Nadopiekuńczość rodziców

46 Sięgajmy po środki unijne,Otrzymamy dużą pomoc ze strony pracowników Urzędu Marszałkowskiego

47 Doświadczenie Stowarzyszenia UNIKAT w korzystaniu ze środków unijnychProjekt partnerski w latach 2013 – KIERUNEK – PRACA, liderem Stowarzyszenie MOST Katowice, Aplikowanie o środki w konkursie w partnerstwie – listopad 2015 Konkurs lipiec 2016 – Unikat jako Lider projektu – sukces – środki przyznane i projekt ruszył 

48 Moje obawy przed decyzją o samodzielnym projekcie:Nie znam się na unijnych projektach, Generator wniosków, system LSI, podpis elektroniczny, Strach…

49 Jak powstał projekt: Wspólna praca z pracownikami WTZ,Wiele pytań i odpowiedzi ze strony pracowników Urzędu Marszałkowskiego, Pomoc na każdym etapie projektu – generator wniosków, formularz negocjacyjny, załączniki do umowy itd…

50 9.1.5 Partnerstwa, Planowane remonty, większe zakupy itp.,Jak to zrobić, aby jak najlepiej wspólnie wykorzystać unijne pieniądze dla naszych uczestników WTZ –ów oraz pracowników ZAZ-ów.

51 Dziękuję za uwagę Patrycja Rojek