1 Zasady ustalania wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy Warszawa, dnia 11 grudnia 2013 r. a reforma systemu ubezpieczeń społecznych Eliza Skowrońska Ewa Karczewicz członkowie Zespołu badawczego do spraw analiz systemu ubezpieczeń społecznych

2 2 Wysokość renty 24% KB + (1,3%*S skł + 0,7%*S nskł + 0,7%*S hip )*KB*WWPW Gdzie: KB – kwota bazowa, S skł – liczba lat okresów składkowych, S nskł – liczba lat okresów nieskładkowych, S hip – liczba lat okresów tzw. stażu hipotetycznego, WWPW – wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury.

3 Wysokość rent najniższych Wysokość najniższych rent :  od 1 marca 2012 r.:  799,18 zł miesięcznie – renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,  613,38 zł miesięcznie – renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy.  od 1 marca 2013 r.  813,15 zł miesięcznie – renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,  627,92 zł miesięcznie – renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

4 Liczba rent najniższych Liczba rent z tytułu niezdolności do pracy *) wypłacanych przez ZUS w wysokości najniższej Wyszczeg ó lnienie marzec 2012 r. marzec 2013 r. w tys. Renty z tytułu niezdolności do pracy (bez wypadkowych) 194,3176,9 w tym renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy 94,288,5 *) łącznie ze świadczeniami realizowanymi na mocy um ó w międzynarodowych, bez zbiegowych z rolniczymi

5 Ograniczenia w wysokości rent Ustawa emerytalna przewiduje dwa ograniczenia wysokości rent (tzw. górna granica wysokości świadczeń): 1) Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia nie może być wyższy niż 250% (art. 15 ust. 5 ustawy emerytalnej). 2) Kwota renty – bez uwzględnienia dodatków przysługujących do świadczenia - nie może przekraczać 100% podstawy wymiaru.

6 Elementy decydujące o wysokości renty Z algorytmu obliczania wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy wynika, że wysokość świadczenia kształtują: staż ubezpieczeniowy, czyli okresy składkowe, nieskładkowe, uzupełniające oraz staż hipotetyczny, podstawa wymiaru (uzależniona od zarobków rencisty), kwota bazowa. Na wysokość renty wpływa także stopień orzeczonej niezdolności do pracy oraz wiek ubezpieczonego.

7 Wysokość renty Struktura wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy wypłacanych w 2012 r.

8 Wysokość renty Struktura wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy przyznanych w 2012 r.

9 Wiek ubezpieczonego a prawo do renty Wiek ubezpieczonego determinuje: możliwość nabycia prawa do renty, poprzez udowodnienie wymaganego stażu, ustalanego stosownie do wieku, w jakim powstała niezdolność do pracy, wysokość renty, poprzez udowodnienie co najmniej adekwatnego do wieku stażu pracy oraz okresu, z którego wskazywane są zarobki uwzględniane w podstawie wymiaru oraz wysokość tych zarobków.

10 Wiek ubezpieczonego Struktura liczby osób pobierających renty z tytułu niezdolności do pracy według wieku i płci świadczeniobiorców Stan grudzień 2012 r.

11 Wiek ubezpieczonego Struktura liczby osób, którym w 2012 r. przyznano rentę z tytułu niezdolności do pracy wypłacaną przez ZUS według wieku i płci świadczeniobiorców Stan grudzień 2012 r.

12 Wysokość renty a wiek ubezpieczonego Przeciętna miesięczna wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy według wieku i płci rencisty Stan grudzień 2012 r.

13 Wysokość renty a wiek ubezpieczonego Przeciętna miesięczna wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej w 2012 r. według wieku i płci rencisty Stan grudzień 2012 r.

14 Staż ubezpieczeniowy Przy ustalaniu wysokości rent uwzględnia się:  okresy składkowe (art. 6 ustawy emerytalnej),  okresy nieskładkowe (art. 7 ustawy emerytalnej),  okresy uzupełniające, tj. prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w tym gospodarstwie, za które opłacone zostały składki (art. 10 ust. 1pkt 1 ustawy emerytalnej),  staż hipotetyczny.

15 Staż ubezpieczeniowy a wysokość renty Struktura rent z tytułu niezdolności do pracy według stażu i płci świadczeniobiorców Stan grudzień 2012 r.

16 Staż ubezpieczeniowy a wysokość renty Struktura rent z tytułu niezdolności do pracy przyznanych w 2012 r. według stażu i płci świadczeniobiorców Stan grudzień 2012 r.

17 Staż ubezpieczeniowy a wysokość renty Przeciętna miesięczna wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy wg stażu i płci Stan grudzień 2012 r.

18 Staż ubezpieczeniowy a wysokość renty Przeciętna miesięczna wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej w 2012 r. według stażu i płci świadczeniobiorcy Stan grudzień 2012 r.

19 Podstawa wymiaru a wysokość renty Podstawę wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy stanowi odpowiednio ustalona, przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne (ubezpieczenie obowiązujące do dnia 31 grudnia 1998 r.) na podstawie prawa polskiego w okresie wskazanym w przepisach ustawy emerytalnej. Do ustalenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy przyjmuje się przychód/dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez ubezpieczonego z ostatnich 20 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie oraz kwoty nieoskładkowane, np. zasiłki chorobowe.

20 Podstawa wymiaru a wysokość renty Podstawa wymiaru renty może być także ustalona z faktycznego okresu ubezpieczenia, w przypadku gdy nie można jej ustalić z 10 kolejnych lat kalendarzowych z uwagi na okoliczności wskazane w art. 17 ustawy emerytalnej, tj. jeśli niezdolność do pracy powstała:  przed 30 rokiem życia,  po ukończeniu 30 lat, jeśli podstawy wymiaru nie można ustalić z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego.

21 Podstawa wymiaru a wysokość renty Nie ustala się podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy dla ubezpieczonego, u którego niezdolność ta powstała przed 30 rokiem życia, jeżeli nie pozostawał on w ubezpieczeniu co najmniej przez 1 rok kalendarzowy. W takim przypadku renta przysługuje w wysokości minimalnej.

22 Podstawa wymiaru a wysokość renty W celu ustalenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy: oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek oraz kwot nie stanowiących podstawy wymiaru składek wliczanych jednak do podstawy wymiaru świadczeń, oddzielnie dla każdego roku z wybranych przez ubezpieczonego lat kalendarzowych, oblicza się stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnej części procentu, oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty (wskaźnik ten podlega ograniczeniu do 250%), mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, otrzymując w ten sposób podstawę wymiaru renty.

23 Podstawa wymiaru a wysokość renty Ze wskazanego mechanizmu wynika, że podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy, uzależniona od: wysokości przeciętnego wynagrodzenia ustalonego dla roku, z którego wskazywane są zarobki, wysokości zarobków ubezpieczonego oraz kwoty bazowej.

24 Podstawa wymiaru a wysokość renty Struktura liczby osób pobierających renty z tytułu niezdolności do pracy według wysokości podstawy wymiaru wyrażonej w % przeciętnego wynagrodzenia oraz płci świadczeniobiorców Stan grudzień 2012 r.

25 Podstawa wymiaru a wysokość renty Struktura liczby osób, którym w 2012 r. przyznano rentę z tytułu niezdolności do pracy według wysokości podstawy wymiaru wyrażonej w % przeciętnego wynagrodzenia oraz płci świadczeniobiorców Stan grudzień 2012 r.

26 Wysokość renty a stopień niezdolności do pracy Niezdolność do pracy może być częściowa lub całkowita. Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

27 Wysokość renty a stopień niezdolności do pracy Przeciętna miesięczna wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy według stopnia tej niezdolności oraz płci świadczeniobiorców Stan grudzień 2012 r.

28 Wysokość renty a stopień niezdolności do pracy Przeciętna miesięczna wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej w 2012 r. według stopnia tej niezdolności oraz płci świadczeniobiorców Stan grudzień 2012 r.

29 Renty a stopień niezdolności do pracy Struktura rent z tytułu niezdolności do pracy według stopnia tej niezdolności wypłacanych w 2012 rokuprzyznanych w 2012 roku

30 Wysokość renty a kwota bazowa Kwota bazowa stanowi 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym. Jest ustalana corocznie i obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego.

31 Wysokość renty a kwota bazowa

32 Część socjalna renty stanowi 24% kwoty bazowej, obowiązującej w dacie przyznawania renty. Dla świadczeń przyznawanych w tym samym okresie (od 1 marca do końca lutego następnego roku) część socjalna ustalana jest w jednakowej wysokości, a więc jest niezależna od zindywidualizowanych składników renty – stażu pracy i podstawy wymiaru. Wysokość części socjalnej (po ostatecznym obliczeniu renty z tytułu całkowitej wysokości do pracy i następnie wyliczeniu 75%, stanowiących wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy) – realnie wynosi 18% kwoty bazowej.

33 Wysokość renty a kwota bazowa Udział części socjalnej w wysokości przeciętnej miesięcznej renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej w 2012 r. według stażu pracy i stopnia tej niezdolności Stan grudzień 2012 r.

34 Wysokość renty a kwota bazowa Porównanie przeciętnej miesięcznej wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy wypłacanej w grudniu 2012 r. z przyznaną w 2012 r. według wieku rencisty

35 Wysokość renty a kwota bazowa Ilustracja wpływu kwoty bazowej na wysokość renty ze względu na datę jej przyznania. PRZYKŁAD Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznana 56 – letniemu ubezpieczonemu, legitymującemu się 30 latami okresów składkowych i 2 latami okresów nieskładkowych. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi 101,00%.

36 Wysokość renty a kwota bazowa Wysokość renty przyznanej od 1 marca 2010 r. - 1760,53 zł, na dzień 31 grudnia 2013 r. – 1961,55zł. Wysokość renty przyznanej od 1 marca 2012 r. - 1927,72 zł, a na dzień 31 grudnia 2013 r. – 2003,31 zł. Wysokość renty przyznanej od 1 marca 2013 r. wynosi 1996,50 zł.

37 Wysokość renty a kwota bazowa Renta przyznana w 2010 r. według staniu na dzień 31 grudnia 2013 r. jest niższa od renty przyznanej w 2012 i 2013 r. – odpowiednio o 42,75 zł i 34,95 zł. Z kolei renta przyznana od 1 marca 2013 r. jest o 7,81 zł niższa od renty przyznanej od 1 marca 2012 r. i zwaloryzowanej w marcu 2013 r. Zmiany te są spowodowane zmianami w wysokości kwoty bazowej.

38 Podsumowanie Celem analizy była próba uzyskania odpowiedzi na pytanie, jakie elementy i w jaki sposób kształtują wysokość renty. Analizę składników kształtujących wysokość renty oparto przede wszystkim na czynnikach wynikających z algorytmu obliczania wysokości renty, dodatkowo wzbogaconych o wiek ubezpieczonego, przy czym analiza rent była dokonywana z uwzględnieniem podziału na czynniki:  indywidualne (staż, wiek, podstawa wymiaru) oraz  obiektywne (kwota bazowa). Niezależnie od tego, w jakiej konfiguracji będą analizowane poszczególne czynniki kształtujące wysokość renty, bezspornie jej wysokość uzależniona jest od stażu i zarobków ubezpieczonego oraz od kwoty bazowej, zastosowanej do obliczenia jej wysokości.

39 Podsumowanie Dla określenia miejsca rent z tytułu niezdolności do pracy w systemie ubezpieczeniowym, konieczna jest dalsza, pogłębiona analiza, dotycząca w szczególności:  zmiany liczby rent ustalanych w najniższej wysokości,  znacznego wydłużenia stażu ubezpieczeniowego, jakim legitymują się osoby uprawnione do renty,  zmiany liczby przyznawanych rent w ujęciu ogólnym oraz z podziałem na stopień niezdolności do pracy, także z uwzględnieniem aspektu orzeczniczego i socjologicznego (wiek, miejsce zamieszkania, staż pracy itd.),  wydłużenia wieku, w jakim następuje nabycie uprawnień rentowym (w aspekcie orzeczniczym i wygaśnięcia uprawnień do wcześniejszych emerytur w powiązaniu ze wzrostem liczby osób uprawnionych do świadczeń przedemerytalnych),

40 Podsumowanie  relacji między orzeczeniem o częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy oraz całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, a zatrudnieniem osób uprawnionych do renty,  analizę porównawczą z emeryturami, z uwzględnieniem świadczeń ustalanych według dotychczasowych i zreformowanych zasad. Dalsza analiza prowadzona w ramach Zespołu być może pozwoli na postawienie tez co do zasadności tych kryteriów oraz ich udziału i znaczeniu w ostatecznym kształtowaniu wysokości renty, z uwzględnieniem jej miejsca w systemie zreformowanych świadczeń.

41 Podsumowanie Dziękujemy za uwagę.