1 ZASADY USTROJU pewne zasady podstawowe rozstrzygające o charakterze ustrojowym państwa określają panujący w państwie system władzy Konstytucjonalne zasady ustroju często wymagają zdefiniowania w oparciu o poszczególne postanowienia konstytucji, o koncepcje aksjologiczne i konstrukcje doktrynalne Katalog otwarty i zróżnicowany

2 ZASADY USTROJU demokratycznego państwa prawnego jednolitościpodziału władzy społecznej gospodarki rynkowej systemu rządów pluralizmu politycznego suwerenności i przedstawicielstwa (ćwiczenia)

3 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGOKRAJE ANGLOSASKIE (rule of law) Założenie, że państwo jest demokratyczne Należy przestrzegać i respektować prawa Prawo jest wartością autonomiczną, jego przestrzeganie to wartość sama w sobie KRAJE EUROPY KONTYNENTALNEJ (państwo prawne Rechtsstaat) nie każdego prawa należy przestrzegać, musi spełnić odpowiednie wymogi skupienie na cechach państwa i prawa

4 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGOPAŃSTWO PRAWNE I ETAP – tworzenie formalnej koncepcji państwa prawnego nic nie mówi o treści prawa, ale o tym jakie powinno być państwo, by go przestrzegać warunki, by mówić o państwie prawnym: prymat ustawy – jako akt parlamentu miała ograniczać rolę monarchy, formalne gwarancje przestrzegania prawa (organy) niezależność sądów i niezawisłość sędziów sądowa kontrola administracji podział kompetencji pomiędzy organy państwa, wprowadzenie zasady legalizmu działania organów państwa - wszystkie organy administracji publicznej działają wyłącznie na podstawie prawa i w jego granicach

5 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGOPAŃSTWO PRAWNE II ETAP – materialna koncepcja państwa prawnego (do końca wojny) prawo musi spełniać określone wymogi co do treści prymat prawa nad ustawą – istniej prawo wyższe, niż stanowione (zasady ponadpaństwowe), które prawodawca musi respektować np. godność człowieka jako źródło praw (art.30) i nadrzędność Konstytucji (art.8) koncepcja demokracji gotowej do obrony militant democracy – nie zawsze większość może stanowić prawo, muszą istnieć mechanizmy zapobiegające przeobrażeniu w totalitaryzm np. ograniczenia pluralizmu (art.13) wolnościowy i demokratyczny porządek konstytucyjny oparty na sprawiedliwości, godności i wolności konstytucja musi uznawać te wartości za fundament i zawierać gwarancje demokratycznego mechanizmu stanowienia prawa (np. sądownictwo konstytucyjne – mechanizm ochrony konstytucji) PROBLEM DEFICYTU KONSTYTUCYJNEGO W 1989 r.

6 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGOPAŃSTWO DEMOKRATYCZNE partycypacja społeczeństwa w rządzeniu – państwo nie powinno być rządzone w sposób autorytatywny lecz powinny być mechanizm rządzenia tak zorganizowane, aby ogół społeczeństwa mógł w nich uczestniczyć. Ważne jest stworzenie społeczeństwa obywatelskiego. (WYBORY, INICJATYWA USTAWODAWCZA OBYWATELI, ZGROMADZENIA, BUDŻET PARTYCYPACYJNY) pluralizm polityczny - istnieje swobodny wybór obywatela co do jego aktywności politycznej i społecznej, ma wolność wyboru przekonań, opinii, poglądów i dawania im wyrazu. sposób podejmowania decyzji - kluczowe decyzje są podejmowane przez lud lub organy przedstawicielskie

7 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGOPAŃSTWO DEMOKRATYCZNE poszanowanie interesów mniejszości - decyduje wola większości, ale podlega ona pewnym ograniczeniom, wola większości, wyrażona w formie ustawy, może być przezwyciężona w wyniku zastosowania kontroli konstytucyjności prawa, prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego Istnieje sprawiedliwość społeczna

8 SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNASprawiedliwość – nakaz respektowania należnych drugiemu uprawnień i nieodnoszenie korzyści cudzym kosztem (Arystoteles). Przeciwieństwo arbitralności Sprawiedliwość - postulat przyznawania świadczeń, rozdzielania dóbr według pewnego, określonego kryterium, dlatego są różne formuły sprawiedliwości: każdemu równo każdemu według potrzeb każdemu według pochodzenia każdemu według pracy każdemu według prawa Sprawiedliwość a) redystrybutywna (odpłata) b) dystrybutywna (rozdzielcza) – formy rozdzielana dóbr np. każdemu wg zasług c) proceduralna – kierowanie się określonymi procedurami gwarantuje sprawiedliwe rozstrzygnięcie np. prawo do sądu

9 SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNATREŚĆ: władza nie może ograniczyć się do roli obserwatora życia społecznego i tylko odpierania ataków na jego swobodny bieg powiązanie z zasadą równości i koniecznością zapewnienia minimum socjalnego konieczność interwencji i korygowania (czasem nawet sterowania) przebiegiem życia społecznego celem zapewnienie w miarę równych szans do zajmowania i utrzymywania stosownego do predyspozycji miejsca w życiu społecznym nie jest tożsame z przekreślaniem wszystkich nierówności nie oznacza państwa opiekuńczego społeczna, ale jednak rynkowa gospodarka rynkowa

10 SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNAZasady sprawiedliwości społecznej - w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego: zachodzi ścisły związek między sprawiedliwością społeczną, a równością. Sprawiedliwość społeczna wymaga, by różnice prawne podmiotów odpowiadały ich sytuacji faktycznej, tzn. równych traktować równo, podobnych, czyli z zachowaniem proporcjonalności przy cechach uznanych za kluczowe, podobnie. Obowiązkiem państwa jest takie prawne określenie zasad podziału różnych dóbr, aby możliwe było ustalenie jak ich dochodzić. Efektem powinna być sytuacja, w której nikt nie jest pozbawiony tego, co przysługuje wszystkim.

11 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGOELEMENTY zasada zaufania – ochrona zaufania obywateli do państwa i prawa, które stanowi zakaz stawiania w pułapce prawnej i nagłego zmieniania reguł gry zasada ochrony praw słusznie nabytych· jeżeli podmiot w słuszny sposób prawa to nie można ich odebrać, ani ograniczyć z wyjątkiem zachowania zasady proporcjonalności (dot. także ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych – sytuacji, gdy ktoś nie jest jeszcze podmiotem prawa, ale jego sytuacja jest taka, że wiadomo, że niedługo takim podmiotem będzie) zasada pewności prawa - prawo powinno być stabilne – albo nie powinno się zmieniać, albo gdy się zmienia to z zachowaniem reguł legislacyjnych. zasada zachowania odpowiedniego vacatio legis (podstawowe 14 dni) zakaz dokonywania zmian w trakcie roku podatkowego, zmiany prawa wyborczego zasada określoności (ustawowej) prawa i zasada prawidłowej legislacji - prawo musi być jasne i przejrzyste, dodatkowe elementy prawa daninowego i represyjnego

12 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGOELEMENTY stosowanie prawa nowego - dla spraw wszczętych po jego wejściu w życie i zakaz retroaktywności prawa (zasada lex retro non agit) respektowanie reguł prawa międzynarodowego (EKPC, KPP) oraz zasada pacta sunt servanda zasada przychylności prawu międzynarodowemu – (probem multimetryczności) zasada konstytucjonalizmu – konstytucja nadrzędnym i wiążącym prawem zakaz nadmiernej ingerencji ochrona godności człowieka, zasady wolności, równości w prawie i wobec prawa i proporcjonalności ograniczeń

13 GODNOŚĆ Zasada godności człowieka ma znaczenie podstawowe. Wspomina o niej preambuła, a jej szersze odzwierciedlenie znajduje się w art. 30, który: określa godność jako przyrodzoną i niezbywalną cechę człowieka; określa godność jako źródło wolności i praw człowieka i obywatela; nadaje godności przymiot nienaruszalności; ustanawia po stronie wszelkich władz publicznych obowiązek poszanowania i ochrony godności człowieka; Pojęcie godności człowieka jest obecne we wszystkich koncepcjach indywidualistycznego pojmowania statusu jednostki, nie ma definicji, ale da się wyróżnić CECHY: źródłem godności człowieka jest prawo naturalne, a nie prawo stanowione (godność istnieje niezależnie od tego, czy prawo pozytywne da temu wyraz w swoich tekstach);

14 GODNOŚĆ jest nienaruszalna – nie można się jej zrzec, nie da się jej znieść, ograniczyć czy zawiesić ustawą; godność przysługuje człowiekowi zawsze, niezależnie od jego postępowania i zachowania, rolą państwa jest ochrona tej godności, tak w stosunkach z innymi ludźmi (horyzontalne działanie praw człowieka), jak i z władzami; przysługuje każdemu człowiekowi w jednakowym stopniu – zasada godności jest punktem wyjścia dla zasady równości; człowieka jest ogólną wartością konstytucyjną, stanowiąca źródło, fundament i zasadę całego porządku konstytucyjnego. Pozostałe zasady systemu praw i wolności jednostki oraz poszczególne prawa i wolności muszą być interpretowane na tle zasady godności i muszą być stosowane na tle zasady godności Jej istotą autonomia człowieka, czyli swoboda postępowania zgodnie z własną wolą, wewnętrznego samookreślenia i kształtowania otoczenia stosownie do swej autonomii, z uwzględnieniem autonomii innych ludzi. zasada godności jest punktem wyjścia dla zasady wolności; godność człowieka oznacza również zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom czy traktowaniu, które mogą tę godność przekreślić (zakazy: prześladowań, dyskryminacji, naruszania integralności cielesnej, ingerowania w swobodę myśli i przekonań, zmuszania do samooskarżenia itp.);

15 WOLNOŚĆ Jest wymieniona we Wstępie do Konstytucji oraz w art. 31 ust. 1 i 2, które określają ogólne pojęcie wolności jako zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, gwarantuje poddanie wolności człowieka ochronie prawnej oraz zobowiązuje by każdy szanował wolności i prawa innych. Zasada wolności ma ograniczony charakter, bo swoboda działań człowieka musi uwzględniać zarówno nakazy interesu publicznego, jak i konieczność poszanowania wolności innych ludzi. Zasadę wolności człowieka należy rozpatrywać w dwóch aspektach: pozytywnym – wolność oznacza swobodę czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zabronione; negatywnym – zasada wolności oznacza tutaj, że nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić tylko wtedy, gdy prawo to nakazuje; Oba te aspekty ukazują formalne pojmowanie zasady wolności, jako zakres swobody wyznaczanej prawem.

16 RÓWNOŚĆ Istnieją trzy podstawowe wymiary równości:w sytuacji prawnej obywateli; w możliwościach wpływania obywateli na proces sprawowania władzy politycznej; w sytuacji ekonomicznej i szansach jej poprawiania Art. 32 FORMUŁUJE: zasadę równości wobec prawa i w prawie zasadę równego traktowania obywateli przez władze publiczne; zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny;

17 RÓWNOŚĆ zasada równości oznacza równość wobec prawa oraz równość w prawie nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych, a różnego traktowania podmiotów i sytuacji różnych; odnosi się do sytuacji prawnej adresata, a nie kryje się w niej zakaz istnienia faktycznych nierówności w społeczeństwie; nie ma charakteru bezwzględnego – sytuację prawną podmiotów podobnych można różnicować, musi być to jednak uzasadnione, inaczej zróżnicowanie ma charakter dyskryminacji/ uprzywilejowania; zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej; zasada równości ma charakter uniwersalny – odnosi się do wszystkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa i do wszelkich zróżnicowań wprowadzanych przez prawo;

18 PROPORCJONALNOŚĆ OGRANICZENIA PRAW LUB WOLNOŚCI MUSZĄ SPEŁNIAĆ WARUNKI OKREŚLONE W KONSTYTUCJI wprowadzane wyłącznie przez ustawę - wszystkie istotne sprawy z punktu widzenia regulacji danego prawa muszą zostać uregulowane w samej ustawie; przekazanie określonych spraw do dalszego unormowaniu przez rozporządzenie dopuszczalne dla zagadnień drugorzędnych, o charakterze techniczno-organizacyjnym; regulacja musi spełniać wymogi jasności i precyzji zgodne z zasadą proporcjonalności przydatności – podjęte środki (ograniczenia) mają być skuteczne do realizacji celu konieczność – spośród możliwych środków wybrać najmniej uciążliwe dla jednostki proporcjonalności sensu stricto – stopień uciążliwości dla jednostki ma pozostawać w odpowiedniej proporcji do wartości i celu którego realizacji służy dane ograniczenie

19 PROPORCJONALNOŚĆ – P 61/08 Zasada przydatności polega na przeprowadzeniu testu racjonalności instrumentalnej, tzn. do ustalenia, czy według dostępnego stanu wiedzy wprowadzona regulacja jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków. Przyjmuje się, że warunków tych nie spełniają tylko takie przepisy, które utrudniają osiągniecie celów lub nie wykazują żadnego związku z tymi celami (są irrelewantne). Aplikacja zasady konieczności wymaga przeprowadzenia bardziej złożonego rozumowania. Należy bowiem udowodnić, że badane przepisy są niezbędne dla ochrony dóbr wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji (pięciu dóbr ogólnospołecznych lub indywidualnych „wolności i praw innych osób”), a ponadto, że spośród środków skutecznie chroniących te wartości zostały wybrane środki najmniej uciążliwe. Stosowanie tej zasady wymaga więc rozważenia możliwych do zastosowania środków alternatywnych i określenia ich skuteczności. Jest to proces skomplikowany, ponieważ badane przepisy z reguły oddziałują na różne podmioty w różny sposób, więc dana regulacja może być dla niektórych grup jej adresatów bardziej uciążliwa, a dla innych prawie nieodczuwalna. W rezultacie trzeba np. rozstrzygnąć, czy lepsze jest ograniczenie bardziej restrykcyjne, ale dotykające mniejszej grupy adresatów, czy też mniej dotkliwe, ale o szerszym zakresie podmiotowym.

20 PROPORCJONALNOŚĆ – P 61/08 Najtrudniejszym elementem testu proporcjonalności jest sprawdzenie, czy efekty zaskarżonej regulacji pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela (zakaz nadmiernej ingerencji, zasada proporcjonalności w ścisłym tego słowa znaczeniu). Należy więc dokonać swoistego rachunku aksjologicznego, sprawdzając – mówiąc w pewnym uproszczeniu – czy zalety badanej regulacji przeważają nad jej wadami. Ta ocena powinna uwzględniać specyfikę wartości chronionych przez zaskarżoną regulację (wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji) i praw, które w jej rezultacie doznają ograniczenia, a także aksjologię Konstytucji jako całości. Im bardziej cenne jest dobro naruszane i im wyższy stopień jego naruszenia, tym cenniejsza musi być wartość chroniona i wyższy stopień jej realizacji, przy czym w żadnym wypadku ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw (art. 31 ust. 3 Konstytucji).

21 PROPORCJONALNOŚĆ OGRANICZENIA PRAW LUB WOLNOŚCI MUSZĄ SPEŁNIAĆ WARUNKI OKREŚLONE W KONSTYTUCJI 3) zgodne z zasadą państwa demokratycznego · oceniając wartość dóbr na podstawie zasady proporcjonalności należy odwoływać się do wartości , na których opiera się społeczeństwo demokratyczne · organy państwowe przy ograniczaniu nie mogą naruszać zasady równości szans w życiu politycznym dla wszystkich opcji politycznych · konieczne uznawanie praw mniejszości i prawa opozycji do sprzeciwu ·przyjęcie w RP „demokracji zdolnej do obrony” - możliwe ograniczenia praw w celu obrony demokracji przed zagrożeniem ze strony ruchów politycznych zmierzających do wprowadzenia totalitaryzmu 4) nie mogą naruszać istoty danego prawa · jądro i otoczka · polega na tym, że pomimo ograniczeń nadal można powiedzieć, że dane prawo jest realizowane, a wartości u podstaw tego prawa nadal są dostatecznie chronione 5) dopuszczalne wyłącznie dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności publicznej, środowiska oraz praw i wolności innych osób

22 ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGOELEMENTY podział władzy i kontrola państwowa zakaz domniemywania kompetencji sądowa ochrona jednostki odpowiedzialność państwa za bezprawne działania - procedura dla obywateli mogących wystąpić przeciw bezprawnemu działaniu odpowiedzialność za zaniechania legislacyjne

23 ZASADA PAŃSTWA JEDNOLITEGOPAŃSTWO UNITARNE: jedność strukturalna organizacyjna i terytorialna państwa jednolity system organów państwowych jeden system prawny PAŃSTWO ZŁOŻONE: FEDERACJA podział państwa na jednostki terytorialne częściowe zrzeczenie się suwerenności przez te jednostki kompetencje wspólne i wyłączne niejednolity system prawny dualizm państwowości - oprócz całej federacji istnieją tworzące ją państwa które posiadają swoje organy oba posiadają swoje konstytucje, władze  domniemanie kompetencji na rzecz stanów, landów + organ rozstrzygający spory KONFEDERACJA (ZWIĄZEK PAŃSTW) – ZACHOWANIE SUWERENNOŚCI PRZEZ JEDNOSTKI TERYTORIALNE

24 PAŃSTWA UNITARNE I ZŁOŻONE

25 ZASADA PODZIAŁU WŁADZYkoncepcja z okresu absolutyzmu – Locke „Dwa traktaty o rządzie” i Monteskiusz „O duchu praw” powiązanie z gwarancją wolności jednostki i równowagą władz trzy segmenty władzy - każda ma swoje organy państwowe (hamowanie i równoważenie) wpisane do pierwszych konstytucji i francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela istotny element by uznać państwo za demokratyczne, zorganizowane i szanujące wolności obywatelskie

26 ZASADA PODZIAŁU WŁADZY2 aspekty: funkcjonalny – przedmiotowy – istnieją sfery funkcjonowania: stanowienie, wykonywanie prawa i sądzenie organizacyjny – podmiotowy – istnieje jedna władza w państwie, ale podporządkowanie funkcji różnym organom a. prawodawstwo – parlament (Sejm i Senat) b. wykonawstwo – rząd i podległa mu administracja (RM i P) c. sądownictwo – sądy powszechne (sądy i trybunały)

27 ZASADA PODZIAŁU WŁADZYElementy współczesnej koncepcji podziału i równoważenia władz: minimum trzy władze rozdział kompetencji - koncepcja istoty poszczególnych władz (tzw. „jądro kompetencyjne”) instrumenty wzajemnego oddziaływania i równoważenia i hamowania także w ramach danej władzy np. rząd - Prezydent możliwość przekazania pewnych zadań z zakresu działalności jednego organu innemu np. prawodawstwo konieczne jest minimum wewnętrznych powiązań w celu współdziałania. Istnieją organy, których nie da się sklasyfikować, jak NIK (wspomaga Sejm w kontroli rządu – pełni funkcję kontrolną, czy wykonawczą?; RPO, KRR i TV, Krajowa Rada Sadownictwa).

28 ZASADA PODZIAŁU WŁADZYwładza ustawodawcza – ogólna kompetencja prawodawcza asymetria izb – ustawę uchwala Sejm wyznaczenie sposobu działania wł. wykonawczej w stanowieniu prawa władza wykonawcza prowadzenie polityki przez RM domniemanie kompetencyjne na rzecz RM arbitraż prezydencki SLAJD KPT 2/08 władza sądownicza tylko sądy, a nie inne organy sprawują wymiar sprawiedliwości wymierzanie sprawiedliwości na podstawie prawa

29 ZASADA PODZIAŁU WŁADZYSygn. akt Kpt 2/08 POSTANOWIENIE Warszawa, dnia 20 maja 2009 r. Trybunał Konstytucyjny w składzie: p o s t a n a w i a: 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Rada Ministrów i Prezes Rady Ministrów w wykonywaniu swych konstytucyjnych zadań oraz kompetencji kierują się zasadą współdziałania władz, wyrażoną w Preambule oraz w art. 133 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, jako najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej, może, na podstawie art. 126 ust. 1 Konstytucji, podjąć decyzję o swym udziale w konkretnym posiedzeniu Rady Europejskiej, o ile uzna to za celowe dla realizacji zadań Prezydenta Rzeczypospolitej określonych w art. 126 ust. 2 Konstytucji.

30 ZASADA PODZIAŁU WŁADZY3. Rada Ministrów, na podstawie art. 146 ust. 1, 2 i 4 pkt 9 Konstytucji, ustala stanowisko Rzeczypospolitej Polskiej na posiedzenie Rady Europejskiej. Prezes Rady Ministrów reprezentuje Rzeczpospolitą Polską na posiedzeniu Rady Europejskiej i przedstawia ustalone stanowisko. 4. Udział Prezydenta Rzeczypospolitej w konkretnym posiedzeniu Rady Europejskiej wymaga współdziałania Prezydenta Rzeczypospolitej z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem na zasadach określonych w art. 133 ust. 3 Konstytucji. Celem współdziałania jest zapewnienie jednolitości działań podejmowanych w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej w stosunkach z Unią Europejską i jej instytucjami. 5. Współdziałanie Prezydenta Rzeczypospolitej z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem umożliwia odniesienie się Prezydenta Rzeczypospolitej - w sprawach związanych z realizacją jego zadań określonych w art. 126 ust. 2 Konstytucji - do stanowiska Rzeczypospolitej Polskiej ustalanego przez Radę Ministrów. Umożliwia też sprecyzowanie zakresu i form zamierzonego udziału Prezydenta Rzeczypospolitej w konkretnym posiedzeniu Rady Europejskiej.

31 ZASADA PODZIAŁU WŁADZYWZAJEMNE ODDZIAŁYWANIE I HAMOWANIE a) proces ustawodawczy · inicjatywa ustawodawcza dla RM i Prezydenta · weto prezydenckie i możliwość wystąpienia do TK · kontrola konstytucyjności ustaw przez TK · projekt pilny i prawo wycofania projektu rządowego · stanowienie prawa przez inne władze · ustawodawstwo delegowane – rozporządzenia z mocą ustawy · stosowanie ustaw przez sądy – często kształtują przez interpretację rzeczywistą treść

32 ZASADA PODZIAŁU WŁADZYWZAJEMNE ODDZIAŁYWANIE I HAMOWANIE b) władza wykonawcza · powoływanie rządu i innych organów przez Sejm · odpowiedzialność polityczna rządu i kontrola egzekutywy przez legislatywę · odpowiedzialność konstytucyjna · wzajemne oddziaływanie organów tej samej władzy – kontrasygnata c) władza sądownicza · zasadniczo niezależność – zwł. w momencie postępowania · powoływanie sędziów · nadzór Ministra Sprawiedliwości nad wymiarem sprawiedliwości, ale tylko w zakresie administracyjnym · zasada „separacji” od innych władz, a niezależność sądów i niezawisłość sędziów

33 SYSTEM PREZYDENCKI

34 SYSTEM PREZYDENCKI rygorystyczny podział władzy ustawodawczej i wykonawczej połączenie funkcji prezydenta i szefa rządu prezydentowi przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym kadencja prezydenta jest określona w czasie ministrowie wchodzący w skład rządu odpowiadają jedynie przed prezydentem istnieje jeden ośrodek władzy wykonawczej akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w referendum) prezydent ma możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy w sytuacjach nadzwyczajnych (np. okres wojny)

35 SYSTEM PÓŁPREZYDENCKI (Francja Rosja Rumunia)władza wykonawcza jest dualistyczna (prezydent i rząd), prezydent jest powoływany w wyborach powszechnych, prezydent ma występować jako arbiter polityczny w państwie; funkcja nierealizowalna, gdyż sam jest de facto szefem władzy wykonawczej, prezydent jest nieodpowiedzialny politycznie kontrasygnata (podpis) premiera lub ministra posiada prerogatywy możliwość wydawania własnych aktów wyłączonych spod kontrasygnaty rządu), prezydent ma szerokie kompetencje (Francja – stan wyjątkowy, bron nuklearna, możliwość rozwiązania parlamentu – w Rosji – veto zawieszające); rząd powołuje prezydent; nie ma obowiązku uzyskania votum zaufania; możliwość zawieszania aktów rządu (Francja – tylko odmowa podpisania, wtedy rząd może zwrócić się do parlamentu o regulacje ustawową; Rosja – ze względu na niezgodność z konstytucją), możliwość bezpośredniego odwołania się do narodu poprzez referendum,

36 SYSTEM PÓŁPREZYDENCKIdrugim organem władzy wykonawczej jest rząd, który sprawuje bieżącą administrację krajem, niepołączalność członkostwa z mandatem poselskim; odpowiedzialność polityczna rządu jednocześnie przed parlamentem i prezydentem, rząd jest powoływany przez prezydenta, ale może otrzymać votum nieufności parlamentu; może to grozić zablokowaniem się obu władz, ale tak się nie dzieje; od 1997 r. pojawiło się zjawisko cohabitation – współpracy prawicowego prezydenta z lewicowym rządem. prezydent przewodniczy rządowi, ale możliwe też posiedzenia bez udziału prezydenta.

37 SYSTEM PARLAMENATRNO-GABINETOWY

38 SYSTEM PARLAMENATRNO-GABINETOWYwynikający z trójpodziału władz układ stosunków między parlamentem a egzekutywą system ten zakłada wzajemne powiązanie i równoważenie ciał ustawodawczych i wykonawczych. dualizm egzekutywy, czyli podział władzy wykonawczej na dwa ośrodki o odmiennych kompetencjach: rząd i głowę państwa. Szef rządu i skład rządu jest wyłaniany spośród przedstawicieli partii mającej większość w parlamencie Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania) Egzekutywa ma prawo rozwiązywać parlament(przedłużająca się niemożność wyłonienia większości parlamentarnej, nieuchwalenie budżetu) Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem(ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.) głowa państwa nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych

39 SYSTEM KANCLERSKI Prezydent Niemiec Joachim Gauck Kanclerz NiemiecAngela Merkel

40 SYSTEM KANCLERSKI Cechy różniące od systemu parlamentarno – gabinetowego: votum zaufania tylko na wniosek kanclerza, gdy chce się upewnić co do większości, chce doprowadzić do przedterminowych wyborów dysponując większością; nieuchwalenie wotum nie zmusza kanclerza do dymisji; tylko kanclerz odpowiada przed parlamentem, ministrowie - przed kanclerzem (kanclerz określa wytyczne polityki rząd) kanclerza i rząd można obalić tylko poprzez konstruktywne votum nieufności (w jednym głosowaniu odwołanie kanclerza i powołanie nowego) brak odpowiedzialności konstytucyjnej, tylko karna.

41 FORMY RZĄDÓW

42 FORMY RZĄDÓW Monarchia demokratyczna - współczesna forma monarchii demokratycznej (monarchii parlamentarnej): głową państwa monarcha ogranicza rolę króla do pełnienia funkcji reprezentacyjnej władza wybrana w demokratycznych wyborach, czyli parlament, a później rząd. Monarcha w tym systemie pełni rolę symbolu, spajającym naród. Król panuje, ale nie rządzi. Republika demokratyczna - w państwie tego typu: głową państwa prezydent władze wyłaniane są w drodze wyborów powszechnych, w których biorą udział uprawnieni do tego obywatele, organy państwowe sprawują swoją władzę z mandatu społeczeństwa

43 FORMY RZĄDÓW monarchie, republiki z prezydentem wybieranym przez naród, republiki z prezydentem wybieranym przez parlament

44 ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJKonstytucja wypowiada się w sprawie kształtu ustroju gospodarczego państwa – ustroju obejmującego strukturę procesu wytwarzania i podziału dóbr materialnych: art. 20 – jest to „społeczna gospodarka rynkowa” CELE: zapewnienie osiągnięcia możliwie wysokiego dobrobytu gospodarczego zabezpieczenie sprawnego gospodarczo i sprawiedliwego społecznie porządku pieniężnego także bezpieczeństwa społecznego, sprawiedliwości społecznej i postępu społecznego

45 ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJPierwszy filar - wolność działalności gospodarczej każdy może podejmować produkcję i wprowadzać do obrotu wszelkiego rodzaju dobra i usługi przy uwzględnieniu tolerowanych przez państwo form aktywności wykluczenie możliwości ustawowego stworzenia rozwiązań monopolistycznych wykluczenie planowania gospodarczego przez formułowanie wskaźników produkcji wiążących podmioty gospodarcze Drugi filar - własność prywatna obejmuje środki (urządzenia i grunty) umożliwiające wytwórczość i świadczenie usług, oraz efekty wytwórczości (towary) zasada konstytucyjna – konstytucyjny zakaz przeprowadzania nacjonalizacji (wyrażonego w normach generalnych), ale możliwe wywłaszczenie i przepadek rzeczy (dot. sytuacji indywidualnych) Trzeci filar - solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych dot. pracodawców i pracowników, wytwórców i konsumentów, wytwórców między sobą (partner)

46 ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJFunkcjonowanie praw rynku produkuje się i świadczy usługi z potrzeby zysku ceny produktów i usług wynikają z wielkości podaży i popytu uzyskiwanie dóbr i usług odbywa się za pomocą pieniądza, a nie reglamentacji Społeczność gospodarki dopuszczalność korygowania praw rynku przez państwo w celu realizacji określonych potrzeb społecznych niemożliwych do spełnienia przy całkowicie swobodnym funkcjonowaniu praw rynkowych powinno być dokonywane instrumentami ekonomicznymi, a nie administracyjnymi tj. dotacje szczególnie potrzebnej a drogiej produkcji, udzielanie ulg podatkowych (czasem konieczne ograniczenia administracyjne np. zastrzeżenie wykonywania pewnych usług przez inwalidów)

47 ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJELEMENTY DODATKOWE równość podmiotów gospodarczych możliwe pewne ograniczenia np. preferencje dla gospodarstw rodzinnych w rolnictwie ochrona środowiska oparta na zasadzie zrównoważonego rozwoju ochrona pracy i wolności wykonywania zawodu gospodarstwo rodzinne jako podstawa ustroju rodzinnego państwa

48 ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGODwa aspekty zasady pluralizmu A. Wolność tworzenia i działalności partii politycznych: Istnienie systemu wielopartyjnego (zakaz systemu monopartyjnego); Swoboda tworzenia partii politycznych Równe traktowanie wszystkich partii przez organy państwowe (art. 4 ustawy o partiach politycznych) – zakaz uprzywilejowania i zakaz dyskryminacji którejś z nich; Dobrowolność wstępowania, przynależności i występowania z partii (art. 1 i 10 ustawy o partiach politycznych); w szczególności nie może być nakazu przynależności do partii; Równość członków partii politycznej; Rejestracja partii – system ewidencyjny (zgłoszeniowy); niedopuszczalny jest system koncesyjny (zezwalający); dla samego powstania partii politycznej nie jest konieczne jej rejestracja – dzięki rejestracji nabywa osobowość prawną i uprawnienia wynikające z przepisów prawa (finansowanie z budżetu państwa); partia niezarejestrowana może startować w wyborach; Jawność finansowania Nakaz kształtowania struktur partii zgodnie z zasadami demokracji

49 ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGOB) Demokratyczna rola partii we wpływaniu na kształt polityki państwa System polityczny państw demokratycznych zakłada realizację przez partie polityczne funkcji sprawowania władzy; powinna być sprawowana poprzez mechanizmy parlamentarne – partyjne kluby; Regulacje powinny być szerokie i nieograniczające ich działalności; Wyjątkowość ich roli polega na tym, że są one nie tylko jedną z form obywatelskiego prawa do zrzeszania się, ale przede wszystkim formą organizacji politycznej, która wywiera wpływ na sprawowanie władzy; Ograniczenia konstytucyjne pluralizmu politycznego - zakaz istnienia partii politycznych (i innych organizacji): odwołujących się w swoim programie do nazizmu, faszyzmu i komunizmu; Program / działalność odwołuje się do nienawiści rasowej / narodowościowej; Program / działalność dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa; Program / działalność przewiduje utajenie struktur / członkostwa KOMPETENCJA TK – w pełnym składzie – postępowanie karne