1 Zatrudnienie skazanychZatrudnienie skazanych. Zasady wynagradzania skazanych w perspektywie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego Katedra Prawa Karnego Wykonawczego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

2 Funkcje zatrudnienia skazanych:funkcja represyjna zatrudnienia skazanych, funkcja resocjalizacyjna (wychowawcza), funkcja zdrowotno – higieniczna, funkcja ekonomiczna (produkcyjna), oraz funkcja wzmocnienia stanu bezpieczeństwa w zakładzie karnym oraz zapobiegania demoralizacji wśród skazanych.

3 funkcja represyjna stworzenie dodatkowej dolegliwości kary,praca skazanych w przeszłości była niejednokrotnie nadmiernie uciążliwa, najczęściej bezcelowa i bezużyteczna, jej wyróżnienie ma obecnie jedynie znaczenie historyczne.

4 funkcja resocjalizacyjnapraca powinna być produktywna, użyteczna i interesująca, powinna przyczyniać się do rozwijania i utrwalania umiejętności skazanego do zarabiania w uczciwy sposób na swoje utrzymanie po zwolnieniu, organizacja, formy i metody pracy powinny uwzględniać współczesne standardy pracy oraz technikę i organizację zgodnie z nowoczesnymi systemami zarządzania i produkcji, zatrudnienie powinno stwarzać możliwości zdobywania kwalifikacji zawodowych.

5 funkcja zdrowotno – higienicznapotrzeba zachowania i rozwoju sił fizycznych oraz psychicznych skazanego, praca jako sprawny mechanizm motywacji pobudzający organizm do działania, wyznaczający kierunki jego aktywności, polepszenie fizycznego i psychicznego samopoczucia (higiena fizyczna i psychiczna), praca jako alternatywa bezczynności, praca jako element służący do utrzymywania właściwej kondycji fizycznej.

6 funkcja ekonomiczna (produkcyjna)zmniejszenie wydatków państwa związanych z wykonywaniem kary pozbawienia wolności, świadczenie pomocy materialnej rodzinom skazanych ze środków wypracowanych przez samych skazanych (obowiązek alimentacyjny), możliwość gromadzenia środków w ramach osobistego funduszu (tzw. żelazna kasa), uczestnictwo w tworzeniu specjalistycznego funduszu pomocy postpenitencjarnej. wypełnianie zobowiązań finansowych wobec państwa (kary grzywny, nawiązki, świadczenia pieniężnego, obowiązku naprawienia szkody, kosztów sądowych itp.).

7 funkcja wzmocnienia stanu bezpieczeństwa oraz zapobiegania demoralizacji wśród skazanychpoziom zatrudnienia jest jednym z istotnych warunków utrzymywania rygoru i dyscypliny więziennej, bezczynność i nuda oraz powstające w konsekwencji wzajemne nieporozumienia, są źródłem niebezpiecznych zjawisk w postaci wzrostu znaczenia podkultury więziennej, zwiększonej agresji, znęcania się nad współwięźniami, czy też zbiorowych wystąpień i buntów, zatrudnienie skazanych traktowane jest jako integralny składnik operacyjnego zarządzania instytucjami karnymi, zapewnienie możliwości świadczenia pracy przez skazanych winno być jednym z priorytetowych zadań więziennictwa.

8 Obowiązek pracy Kodeks karny wykonawczy art.116 pkt.4 nakłada na skazanych odbywających karę pozbawienia wolności obowiązek wykonywania pracy, o ile przepisy szczególne, także wynikające z prawa międzynarodowego, nie przewidują zwolnienia od tego obowiązku. na skazanych ciąży również obowiązek wykonywania prac porządkowych w obrębie zakładu karnego.

9 umowa o pracę nakładczą, lub na innej podstawie prawnej.Podstawy świadczenia pracy odpłatnej przez skazanych (art.121 §2 kkw) : skierowanie do pracy, umowa o pracę, umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa o pracę nakładczą, lub na innej podstawie prawnej.

10 ogólna liczba skazanych i ukaranych1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 ogólna liczba skazanych i ukaranych 33.965 42.870 47.221 47.542 47.266 45.450 41.892 44.151 liczba skazanych i ukaranych zatrudnionych 18.629 14.370 13.742 12.632 12.628 11.758 11.902 11.509 powszechność zatrudnienia w % 54,8% 33,5% 29,1% 26,6% 26,7% 25,9% 28,4% 26,1%

11

12 2001 2004 2007 2011 2012 2013 2014 2016 OGÓLNA LICZBA SKAZANYCH I UKARANYCH 56.904 63.481 76.408 74.256 76.811 77.117 78.987 71.456 LICZBA SKAZANYCH I UKARANYCH ZATRUDNIONYCH NIEODPŁATNIE 3.694 6.958 6.525 12.006 13.958 15.125 15.080 15.704 UDZIAŁ STOSUNKOWY ZATRUDNIENIA NIEODPŁATNEGO W RELACJI DO WIELKOSCI POPULACJI SKAZANYCH I UKARANYCH 6,5% 11,0% 8,5% 16,2% 18,2% 19,6% 19,1% 21,9% ZATRUDNIENIE ODPŁATNE 8.181 10.204 21.298 11.053 9.400 9.167 10.052 11.146 UDZIAŁ STOSUNKOWY ZATRUDNIENIA ODPŁATNEGO W RELACJI DO WIELKOSCI POPULACJI SKAZANYCH I UKARANYCH 14,4% 16,1% 27,9% 14,9% 12,2% 11,9% 12,7% 15,6%

13 LICZBA ZATRUDNIONYCH NIEODPŁATNIE ZATRUDNIENIE ODPŁATNEMarzec 2017 OGÓLNA POPULACJA 74.312 LICZBA ZATRUDNIONYCH NIEODPŁATNIE 19.122 UDZIAŁ STOSUNKOWY ZATRUDNIENIA NIEODPŁATNEGO W RELACJI DO WIELKOSCI POPULACJI 25,7% ZATRUDNIENIE ODPŁATNE 12.641 UDZIAŁ STOSUNKOWY ZATRUDNIENIA ODPŁATNEGO W RELACJI DO WIELKOSCI POPULACJI 17,01%

14 Zasada wynagradzania za pracęArt § 2. Wynagrodzenie przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy ustala się w sposób zapewniający osiągnięcie co najmniej minimalnego wynagrodzenia określonego na podstawie odrębnych przepisów przy przepracowaniu pełnego miesięcznego wymiaru czasu pracy lub wykonaniu pełnej miesięcznej normy pracy. wynagrodzenia. Zmiana na skutek wyroku TK z 23 lutego 2010r.

15 Orzeczenie TK z 23 lutego 2010 r.„W rozpoznawanej sprawie szczególnie istotne znaczenie mają międzynarodowe standardy dotyczące traktowania więźniów.” W świetle Wzorcowych reguł minimalnych ONZ z 1955 r. Więźniowie otrzymują za swoją pracę sprawiedliwe wynagrodzenie (reg. 76.1). W myśl Europejskich reguł więziennych z 2006 r. W każdym wypadku praca więźniów powinna być sprawiedliwie wynagradzana (reg ).

16 Orzeczenie TK z 23 lutego 2010 r.„Z konstytucyjnego nakazu humanitarnego traktowania więźniów można zatem wyprowadzać ich prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia za pracę wykonywaną w okresie pozbawienia wolności. Zmuszanie osób skazanych do podejmowania pracy bez zapewnienia im sprawiedliwego wynagrodzenia stanowiłoby przykład naruszenia rozważanej normy konstytucyjnej. Wynagrodzenie za pracę otrzymywane przez skazanego jest sprawiedliwe, jeżeli jest ustalane na podobnych zasadach jak za identyczną pracę wykonywaną przez osoby nieodbywające kary pozbawienia wolności.”

17 Orzeczenie TK z 23 lutego 2010 r.„Status osoby pozbawionej wolności wiąże się ze szczególnymi zagrożeniami dla praw pracowniczych i uzasadnia szczególną ochronę przed nadużyciami ze strony administracji zakładu karnego i pracodawcy.”

18 Orzeczenie TK z 23 lutego 2010 r.„Należy przyjąć, że konstytucyjny termin „praca” obejmuje wszelką pracę zarobkową na rzecz innego podmiotu bez względu na formalne zakwalifikowanie stosunku łączącego te podmioty. Obejmuje on także pracę zarobkową wykonywaną przez osoby pozbawione wolności bez względu na charakter stosunku prawnego w ramach którego praca ta jest wykonywana, w tym pracę wykonywaną przez osoby niebędące pracownikami w rozumieniu kodeksu pracy.”

19 Orzeczenie TK z 23 lutego 2010 r.„(..) możliwości nieuzasadnionego zaniżania wynagrodzenia za pracę wypłaconego osobom skazanym i czerpania tym samym przez pracodawców nieuzasadnionych korzyści z takiego zatrudnienia.” „W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, istnieją alternatywne środki obniżania kosztów pracy osób skazanych, nieprowadzące do obniżania wynagrodzenia za pracę poniżej poziomu wynagrodzenia minimalnego. Należą do nich w szczególności odpowiednie regulacje prawa podatkowego, a także rozmaite bodźce finansowe dla przedsiębiorców zatrudniających osoby skazane.”

20 Wynagrodzenie skazanegoKonstrukcja od 1998 do 2003 r. Minimalne wynagrodzenie + potrącenia: 10% na cele pomocy postpenitencjarnej z pozostałej części wynagrodzenia za pracę skazanemu przypadało 50%, a skazanemu wykonującemu pracę zarobkową na własny rachunek 75% tej części, resztę odpowiednio w obu przypadkach przekazywało się do budżetu państwa podatek dochodowy składki na ubezpieczenie społeczne

21 Wynagrodzenie skazanegoKonstrukcja od 2003 r. do 2011 r. Połowa minimalnego wynagrodzenia + potrącenia 20% na Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej podatek dochodowy składki na ubezpieczenie społeczne Konstrukcja do 31 marca 2017 r. Minimalne wynagrodzenie + potrącenia 10% na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej 25% na Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy Konstrukcja od 1 kwietnia 2017 r. 7% na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej 45% na Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy

22 Wyliczenia dotyczące zarobkówŚrednia krajowa w 2017 r. ok PLN (ok €) Płaca minimalna w 2017 r. = 2000 PLN (ok. 476 €) = ok.46% średniej krajowej Połowa minimalnej płacy w 2017 r. = PLN (238 €) = ok. 23% średniej krajowej

23 Minimalne wynagrodzenie w 2017 r. – 2000,- PLN50% 100% do 31 marca 2017 od 1 kwietnia 2017 1. Wynagrodzenie skazanego wynikające z regulacji kkw 1000,- 2000,- 2. Składka na ubezpieczenie społeczne (emerytalne i rentowe: 9,76+1,5=11,26%) 112,60,- 225,20 3. Fundusz pomocy postpenitencjarnej 20% (do starej regulacji) Fundusz pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej 10% (do31 marca 2017 r) Fundusz pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej 7% (od 1 kwietnia 2017 r) 200,- 140,- 4. Brak przed zmianami z 2011 r. Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy 25% (do31 marca 2017 r) Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy 45% (od 1 kwietnia 2017 r) ----- 500,- 900,- 5. Wynagrodzenie przypadające skazanemu: 1- (2+3+4) 687,40,- 1074,80,- 734,80,- 6. Zaliczki na podatek dochodowy (18% , podatek pomniejsza się o kwotę wolną 46,33 PLN miesięcznie) 77,40,- 146,99,- 85,93,- 7. Wynagrodzenie netto 610,- 927,81,- 648,87,- 8. Żelazna kasa (do 4% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia = 171 PLN) 171,- 9. Środki dla skazanego o ile nie będzie egzekucji 430,- 756,81,- 477,87,- 10. Art.125§2 kkw – wolne od egzekucji jest w każdym czasie 60% tzw. wynagrodzenia netto 366,- 556,67,- 389,32,-

24 Wynagrodzenie skazanych w wybranych krajach europejskichNiemcy (rozwiązania są zróżnicowane ze względu na oddanie spraw związanych z wykonywaniem kary do właściwości krajów związkowych – przykład to pewna synteza): tzw. wynagrodzenie bazowe – 9% przeciętnego wynagrodzenia za poprzedni rok osób objętych ubezpieczeniem społecznym, skazani zatrudnieni w ramach wolnościowego stosunku pracy oraz wykonujący pracę na własny rachunek otrzymują wynagrodzenie na zasadach ogólnych (rynkowych). jednakże skazani zatrudnieni w ramach tych form zobligowani są do pokrywania na rzecz zakładu karnego zryczałtowanych kosztów utrzymania.

25 Wynagrodzenie skazanych w wybranych krajach europejskichSzwecja: co do zasady to ok. 35% przeciętnej płacy w przemyśle; skazani płacą podatek dochodowy oraz partycypują w kosztach wyżywienia i utrzymania w zakładzie karnym; to co otrzymuje skazany, dzieli się na dwie części: 25% otrzymuje do swojej dyspozycji i może ją swobodnie wydatkować, pozostałe 75% rozdysponowywane jest zgodnie ze sporządzonym przy współudziale pracownika socjalnego planem wydatków, który musi uwzględniać kwoty przeznaczane na utrzymanie rodziny więźnia, na fundusz postpenitencjarny, pokrycie kosztów przejazdu i utrzymania podczas pobytów na przepustce, spłatę zobowiązań itp.

26 Wynagrodzenie skazanych w wybranych krajach europejskichAnglia i Walia: Wysokość minimalnego wynagrodzenia określa Minister Spraw Wewnętrznych) ok. 4₤ tygodniowo (6,5€). wynagrodzenie to zwykle kształtuje się w przedziale od 7 do kilkunastu ₤ tygodniowo (0,8-5% średniej krajowej). kontrahenci pozawięzienni - płaca na poziomie ok. 170₤ tygodniowo (około 44% średniej krajowej). Z zarobków wszystkich skazanych dokonywane są potrącenia: na utrzymanie skazanych, na utrzymanie członków rodzin osób skazanych, na fundusze organizacji ochotniczych okazujących wsparcie ofiarom przestępstw lub zwalczające przestępczość oraz na osobisty fundusz więźnia przekazywany mu po zwolnieniu.

27 Wynagrodzenie skazanych w wybranych krajach europejskichFrancja: Tzw. Minimalna stawka godzinowa za pracę wykonywaną przez skazanych – S.M.A.P. (Salaire Minimum de l’ Administration Pénitentiaire). Minimalna stawka godzinowa za pracę skazanych oscyluje w przedziale od 41-44% minimalnej stawki wolnościowej. Potrącenia: kwoty zobowiązań wobec instytucji zabezpieczenie społecznego, kwoty przekazywane na koszty utrzymania skazanych w jednostkach penitencjarnych (nie mogą być większe niż 30% wynagrodzenia po odliczeniu składek na fundusze socjalne). Potracenie na specjalny fundusz postpenitencjarny 10% kwoty wynagrodzenia, pomniejszonej o odpisy na zabezpieczenie społeczne oraz kolejne 10% z przeznaczeniem na zaspokojenie odszkodowań cywilnych i alimentów.

28 Dziękuję za uwagę